Մանե Մ. Սարգսյանի բոլոր հրապարակումները

Արձակուրդ, ծանոթություն, ուրախ ժամանց

«Վերջապե՜ս… Այսօր կվերջացնեմ պարապմունքներս ու, մեկ ամիս արձակուրդ:  Անհավատալի՜ է ,- այսպիսի մտքերով վեր կացա անկողնուցս և պատրաստվելուց հետո  գնացի վազելու»:

«Հիմա տասին կգնամ պարապմունքի, մեկ էլ` չորսին: Չորսինը արագ կանցնի»,- վազելու ժամանակ մտածում էի ես:

Մենք պարապմունքի գնացող երեխաներով հաշվում էինք, թե քանի րոպե, քանի վայրկյան է մնացել մեր արձակուրդին:

Առաջին պարապմունքս վերջացրեցի:

- Երեխեք, մնաց 2 ժամ, կամ` 120 րոպե, կամ` 7200 վայրկյան,- ասացի ես,-ինձ թվում է` արագ կանցնի:

-Ինձ համար հավասար են երեքն էլ,- ասաց Ֆելիքսը:

- Իսկ ինձ համար կենսաբն ավելի արագ է անցնում,- ավելացրեց Լաուրան:

-Հա լավ, երեխեք, արագ քայլեք: Ես «նարկոտիկ» եմ ուզում,- ասացի ես և սկսեցի վազել:

Լավ, կատակ եմ անում: Մենք պարապմունքից հետո գնում ենք խնձոր ուտելու: Այդ ուտելը, կարելի է ասել, արդեն սովորություն է դարձել, կամ էլ կախվածության պես մի բան, ամենօրյա ծես` պարապմունքից հետո ծառից խնձոր քաղել և ուտել, իսկ հետո գնում եմ տուն:

-Լավ, Մերի, բեր` մի բան նայենք, որ ես մեկ ժամից էլի պարապմունքի եմ,- դիմեցի ես քրոջս:

Մենք ֆիլմն ընտրեցինք, և երբ սկսեցինք նայել, իմ հեռախոսը զնգաց:

-Իմացան` ֆիլմ ենք նայում, նախանձեցին, հա՞,- դժգոհեց քույրս:

-Մաման ա,-ասացի ես և միացրեցի հեռախոսը,- Հա, մամ, լսում եմ:

-Քեռին զանգեց: Արդեն հասել են: Ասաց` «Ես ինչի՞ չես երեխաներին Շամշադին բերել: Բա ես գիտեի, թե այստեղ են` ուզում էի տեսնել»: Իրենք երկու օր են մնալու Շամշադինում: Ուղարկե՞մ ձեզ իրենց տուն:

-Հըլա հարցնո՞ւմ ես: Ես իմ քեռիին վերջին անգամ հինգ թե վեց տարի առաջ եմ տեսել: Իսկ քեռուս տղային ընդհանրապես չեմ տեսել:

-Լավ, դե հավաքեք ձեր իրերը:

Զանգեց, ներսումս ամեն ինչ խառնեց ու անջատեց: Քեռին եկել ա, ուռռա… ուռռա… ուռռա… Հետաքրքիր ա, ի՞նչ տեսք ունի եղբայրս`Հովսեփը: Ոնց եմ ուզում տեսնել նրանց…

-Արդեն ուշանում եմ: Ես գնամ` դուք խելոք հավաքեք ձեր շորերը, ես կգամ ու կդնեմ ճամպրուկի մեջ: Լավ ես գնացի,- հրահանգեցի ես քրոջս և գնացի պարապմունքի:

Ամբողջ ճանապարհին ժպտում էի: Ժպտում ու թռվռում: Հասա պարապմունքի և տեսա, որ դեռ ոչ-ոք չի եկել: Լավ, տասը րոպե դեռ կա: Կսպասեմ:

-Սվետ,- ձայն տվեցի ինձ հետ պարապմունքի եկող ընկերուհուս, որ առանձին կանգնած էր:

-Վայ, չէի տեսել: Իսկ ինչո՞ւ ես այսքան ուրախ,- հարցրեց Սվետան:

-Քեռիս է եկել Ռուսաստանից: Հինգ-վեց տարի չեմ տեսել: Համ էլ, քեռուս տղան`եղբայրս էլ է եկել նրա հետ, իսկ եղբորս առաջին անգամ եմ տեսնելու:

-Նորից բարև ձեզ,-ասաց մեզ մոտեցող մեր մյուս ընկերուհին`Լաուրան:

-Լար, Մանեն այսօր առաջին անգամ եղբորն է տեսնելու,- շտապես տեղեկացնել Սվետան:

-Նո՞ր ա ծնվել,- մի քիչ ձեռք առնելով հարցրեց Լաուրան:

-Հա, նոր: Բայց քսան տարի առաջ:

-Ու դու երբեք չե՞ս տեսել,- զարմացավ Լաուրան:

-Ոչ, չեմ տեսել, առաջին անգամ է եկել Հայաստան, բայց վաղը կտեսնեմ:

Այսպես խոսելով բարձրացանք պարապմունքի:

Արդեն սկսվել էր պարապմունքը, երբ ես նայեցի ժամացույցին: Ավարտին մնացել էր մեկ ու կես ժամ, կամ` 90 րոպե, կամ`5400 վայրկյան:

-Երեխաներ, խնդրում եմ, խորհուրդ տվեք, ո՞նց սկսեմ խոսակցությունը Հոսիկի հետ (եղբորս դեռ մանկուց այսպես են դիմում) հետ: Ի՞նչ ասեմ:

-Դե, կգնաս կկանգնես դիմացը և կասես`«Մանե»:

- Չեմ դիմանա, կսկսեմ ծիծաղել:

Այսպես անցավ պարապմունքը:

Մնաց մեկ րոպե կամ 60 վայրկյան: Եվ վերջ, արդեն «մտանք արձակուրդ»…

…Եկավ արձակուրդի առաջին օրը: Ահա հասնում ենք Բայղուշ, Բվաձոր, կամ էլ Եղնիկասար:

-Էն քեռին ա: Նայեք,- բացականչեց Մերին:

Հուզվում եմ: Էսա` սիրտս դուրս կգա իր տեղից:

-Քեռի՜ ,- կանչեցի ես և գրկեցի նրան:

-Մանե, այս ինչքա՞ն ես մեծացել,- զարմացավ քեռիս:

-Հարսի՜կ,- հիմա քեռուս կնոջն են փաթաթվում:

-Վայ, Մանե ջան,-ասաց և գրկեց ինձ:

-Բարև,-ասացի ես Էլենին` քրոջս:

-Привет,- պատասխանեց նա ինձ:

-Осик, иди сюда, я вас познакомлю,-ասաց քեռակինս ռուսերենով: Չլինի՞ եղբայրս հայերեն չգիտի…

-Մանե,- ասացի ես և մեկնեցի ձեռքս:

-Հովսեփ,- լուրջ դեմքով պատասխանեց եղբայրս և սեղմեց իմ ձեռքը:

Մտավախությունս տեղին չէր: Երկուսն էլ հայերեն շատ լավ են խոսում:

Անցավ երկու ժամ, երեք ժամ…

-Իսկ ո՞ր կուրսում ես, Հոսիկ:

-Արդեն ավարտեցի չորրորդ կուրսը: Աշխատում էլ եմ:

-Օհո: Իսկ որտե՞ղ:

-Հիվանդանոցում: Իմ մասնագիտությամբ,- եղբայրս բժիշկ է դառնալու:

-Դու լավ երգում էլ էիր, չէ՞,- քեռուս պատմածները հիշեցի ես:

-Այո: Իմ ստուդիան էլ ունեմ: Ինձ այնտեղ Օսկար են ասում:

-Դե, քո երգերից միացրու` լսենք:

Երգեր լսելով անցավ մեր ժամանակը: Իզուր էի անհանգստանում, թե ինչպես ենք շփվելու ծնված օրից իրար չտեսած իմ զարմիկների հետ: Այնպիսի տպավորություն էր, ասես ճանաչում ու շփվել էինք իրար հետ միշտ: Սիրում եմ նրանց շատ-շատ: Ու նաև ուրախ եմ, որ վերջապես տեսա:

Բյուրականյան մեդիա ճամբար. խոհափիլիսոփայական

Լուսանկարը՝Հովնան Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝Հովնան Բաղդասարյանի

Աստղերը նման են ադամանդների: Ադամանդներ, որոնք ավելի են գեղեցկացնում երկինքը: Տիեզերքը նմանվում է հանքի, որտեղ թաքնվում, պաշտպանվում են աստղերը: 

Ամեն մեկն ունի իր պատմությունը: Ծնվում են, լուսավորում՝ ապրում ու խամրում՝ մահանում:

Աստղերի ծնվելու պատմությունը տիեզերքում կատարվող իրադարձություններից  ամենագեղեցիկն է:

«Նրանք առաջանում են մշտապես: Նախասկզբնական նյութը տիեզերական տարածության մեջ գազի և փոշու ամպն է: Հենց որ այդ նյութերի քանակը սկսում է շատանալ, նրանց միատեղ առաջացած ձգողության ուժն արագացնում է այդ գործընթացը: Այդպիսի գոյացության կենտրոնում գազը սեղմվում և դառնում է ավելի ու ավելի տաք, և, ի վերջո, նրա ջերմաստիճանն ու ճնշումն այնքան են մեծանում, որ սկսվում է միջուկային սինթեզը` ջրածնի ատոմների միավորումը: Սինթեզի սկիզբը համարվում է նոր աստղի ծնունդը: Հաճախ բազմաթիվ նոր աստղեր ծնվում են միմյանց մոտ՝ «հսկայական ամպում»: Այդ ժամանակ նրանք առաջացնում են աստղերի ընտանիքներ, որոնց անվանում են աստղակույտեր»:

Համացանցում գտա աստղերի ծագման մասին այս պատմությունը, և ինձ միանգամից գրավեց: Նրանք առաջանում են ընդամենը գազից ու փոշուց… Ինչո՞ւ համացանցից, որովհետև պիտի նկարահնումներ կատարեինք Բյուրականի աստղադիտարանում, ու ես որոշել էի նախապատրաստվել:

Ի՜նչ հետաքրքիր է…

Առաջացան… Հիմա ժամանակը եկել է, որ ապրեն: Նրանք ապրում են, և ապրելու հետ մեկտեղ նաև մեզ են լուսավորում, չնայած առկայծող թույլ լույսով, բայց նրանք դա անում են:

Աստղերը հավերժ չեն: Ի վերջո, դրանց միջուկում ջրածնային պաշարը սպառվում է:

«Եթե դու որոշակի ժամանակ սնունդ չես գնում, քո սառնարանը դատարկվում է ՝ պաշարը սպառվում է: Ես փորձեցի ուղղակի համեմատության մեջ դնել »: Իսկ հիմա շարունակեմ … Այդ ժամանակ աստղի չափերը փոխվում են, և այն աստիճանաբար մահանում է: Հին աստղերը փքվում են՝ փոխարկվելով Կարմիր հսկաների, որոնք իրենց շիկացած գազի մի մասը ցրում են տարածության մեջ՝ հսկա, մշուշե օղակների տեսքով, և աստիճանաբար սառչում: Երբ մարդ երկար ժամանակ ֆիզիկական աշխատանք է կատարում, նա քրտնում է: Այդ քրտինքի գոլորշիանալը ոչ-ոք չի տեսնում , բայց ինձ թվում է, որ այդ քրտինքն էլ է օղակների տեսքով ցրվում: Քրտնքի գոլորշիանալուց հետո մարդ սառչում է, ավելի ճիշտ սկզբնական ջերմաստիճանը իջնում է:

Աստղերը մահացան… Բայց նրանք այնքան շատ են, որ նրանց կորուստը չի զգացվում:

Միշտ երազել եմ մոտիկից տեսնել աստղերը: Կարելի է ասել ես հասա իմ երազանքին: Տեսա նրանց և վստահ եմ, որ նրանք էլ ինձ տեսան: Այնպես էին փայլում, շողում ասես փոքրիկ երեխա լինեին, որին կոնֆետ են տվել:

Ես սիրում եմ երևակայել, երազել… Այստեղ էլ իմ երևակայությունը գործի անցավ : «Նրանք ինձ ձեռքով են անում, ժպտում են իրենց փոքրիկ բերաններով, թարթում են իրենց փոքրիկ թարթիչները»:

Բյուրականյան մեդիա ճամբար. Նկարահանումների մեկնարկը տրված է (օր 4)

Շատ հաճախ, երբ ես ինչ-որ իրադարձության մեծ նշանակություն եմ տալիս, մեծ ոգևորություն եմ ցուցաբերում, դրանք չեն իրականանում, կամ փոփոխվում են…

Փոխվեց նախօրոք ծրագրված ևս մեկ իրադարձություն: Ես պետք է գնայի եզդիների յայլաները  նկարահանելու, բայց քնելուց առաջ ինձ իմ սենյակակիցները տեղեկացրեցին, որ փոխվել է որոշումը: Տիկին Ռուզանն ասաց, քանի որ Մանեն այսօր վատառողջ է, թող այնտեղ չգնա:

Չեմ  կարող ասել, որ  նեղվեցի: Բայց  չկարողացա պատկերացնել , թե ի՞նչ թեմա եմ  նկարելու:

Լույսը բացվեց…Առաջին անգամ էր, որ պարզ երևաց Արարատը: Իՙր ճերմակ գագաթով, իՙր հպարտ  կեցվածքով…Հայի հպարտությունը…

Իմացա, որ ես աշխատելու եմ  «Գյուղի երիտասարդության առօրյան» թեմայի շրջանակներում: Շատ ուրախացա, քանի որ աշխատելու էի ընդունակ, ընկերասեր մարդկանց հետ:

Աշխատանքները սկսվեցին: Պետք է նկարահանեինք երիտասարդների, որոնք աշխատում էին օդերևութաբանական կայանում, իսկ օրվա մյուս հատվածն էլ զբաղված են գյուղատնտեսական աշխատանքներով: Սակայն այս թեման էլ փոփոխվեց, քանի որ տղաներից մեկի հորը հիվանդանոց էին տեղափոխել: Անկեղծ ասած, ուրիշ պայմանավորվածություն չկար, սակայն նկարահանումը պետք է սկսեինք:

-Ոչինչ, կիջնենք գյուղամեջ, ու այնտեղ կցրվենք տարբեր ուղղություններով, – ասաց Սիսակը:

-Բա որ չթողնե՞ն նկարել, բա որ կոպտե՞ն:

-Մենք ձեր կողքին ենք, համ էլ բյուրականցիները շատ բաց ու հյուրընկալ մարդիկ են:

Մեքենան կանգնեց գյուղամիջում: Աղբյուր-հուշարձանի մոտ երեք պապիկ էին նստած:

-Բարի լույս, ինչպե՞ս եք: Մենք Երևանից ենք, այս պատանիներն էլ պատանի ռեժիսորներ են, որոշել են ձեր գյուղի մասին ֆիլմ նկարել: Ի՞նչ խորհուրդ կտաք,- նրանց մոտեցավ տիկին Ռուզանը:

-Երևանի՞ց եք, ասում եք` կինո՞ եք նկարում… Մեր եկեղեցիները, ձորը նկարեք, սիրուն բան շատ կա,- ոգևորվեցին պապիկները:

-Էդ էլ կնկարեն, բայց երեխեքը ուզում են մարդկանց մասին նկարել:

-Եկեք` տանեմ իմ արհեստանոց,- ասաց պապիկներից մեկը, հետո իմացանք, որ անունը Կոլյա պապիկ է,- ես էստեղից մի 500 մետր վերև եմ ապրում,- տուրիստներ էլ են գալիս նայում: Ես երաժշտական գործիքներ եմ սարքում: Դարբնոց էլ ունենք:

-Գնացինք, ոգևորվեցինք մենք ու առաջ ընկանք:

Ճանապարհին տարբեր դարպասներից հետաքրքրասեր երեխեք էին ծիկրակում, հետո դուրս էին գալիս ու մեզ ժպտում:

Այնքան հետաքրքիր է  գյուղական մարդկանց մտածելակերպը: Ոմանց նկարելիս դու արժանանում ես հարգանքի, իսկ ոմանց…

- Ամերիկացիներ են եկել,- բղավում էին երեխեքը ու զարմացած մեզ նայում:

Այս օրվա ընթացքում ամենաշատ լսվող նախադասություններից  մեկն էր: Որպես պատասխան.

- Չէ, հաՙյ ենք, Հայաստանից ենք:

Մինչ մեր մի խումբը երաժշտական գործիքների վարպետ Կոլյա Թորոսյանին էին նկարահանում, մյուս խումբս էլ որոշեցինք, որ պետք է նկարենք, թե ինչպես են երեխաները խաղում գնդակով: Խնդրեցինք նրանց, որ իրենք խաղան և պատկերացնեն, որ մենք այդտեղ չենք:

Նկարելիս մենք չէինք խոսում, որպեսզի մեր ձայնը  չլսվի:

- Ես ինչի՞  չեն իրենց հետ թարգմանիչ բերել,- էլի հարցնում էին իրար:

Թարգմանի՞չ…Շատ հետաքրքիր է, իմ  ինչի՞ն է պետք թարգմանիչը, երբ ես գիտեմ  իմ մայրենի լեզուն` մտածում էի ես:

Ավարտեցինք փոքրիկների խաղի նկարահանումը:

-Շնորհակալ եմ երեխաներ,- ասացի ես, և արդեն պատրաստվում  էի հեռանալ, երբ ականջիս հասավ…

-Վա՜յ, հա՞յ են : Ինչ ամոթ ա,- գյուղի հարսներից մեկի շուրթերից լսեցի այս խոսքերը:

Վաղն էլ ենք նկարահանելու: Արդեն չենք ամաչում մոտենալ անծանոթ մարդկանց, ծանոթանալ, խոսել, թույլտվություն խնդրել…

Իսկ Բյուրական գյուղի բնակիչներն իսկապես շատ մարդամոտ ու բացսիրտ են:

Pixilation կամ կենդանի կերպարներ ապագա մուլտի մեջ

Լուսանկարը՝ Վարսեր Զաքարյանի

Լուսանկարը՝ Վարսեր Զաքարյանի

Կարելի է ասել լույսը բացվելու հետ մեկտեղ, ինձ համար մի նոր հասկացության բացահայտում եղավ: Բառ, որին ես ծանոթ չէի:

Քննարկումների ժամանակ ես չէի հասկանում, թե ինչի մասին է խոսքը: Ինձ համար այդ բառի նշանակությունը ասես մի գաղտնիքներով լի սնդուկ լիներ, որ ինչքան էլ  փորձում եմ  բացել, ծանոթանալ պարունակության հետ, չեմ կարողանում:

Հարցնում էի երեխաներին, նրանք ինձ բացատրում էին, որ դա լուսանկարներից կազմված անիմացիա է: Բայց  ես, էլի չէի կարողանում պատկերացնել, չէի կարողանում հասկանալ…

Եվ ահա եկավ այն երկար սպասված պահը, երբ ես վերջապես կկարողանամ պատկերացում կազմել  այդ բառի մեջ թաքնված մի ողջ հետաքրքիր ու անակնկալներով լի աշխարհի մասին:

Ես մի փոքր ուշացա քննարկումից՝թե ինչի մասին ենք նկարելու pixilation-ը:

Լուսանկարը՝ Վարսեր Զաքարյանի

Լուսանկարը՝ Վարսեր Զաքարյանի

Երեխաները արդեն գիտեին, թե ովքեր են մասնակցելու: Նրանք սկսեցին կամաց-կամաց զբաղեցնել իրենց «դիրքերը»,  երբ Սիսակը ինձ ասաց.

-Մանե, ինչի՞ ես նստել, արի դու էլ մասնակցի:

Ես փորձում էի ամեն կերպ հրաժարվել, չմասնակցել, բայց չստացվեց… Ես վեր կացա «պարտված մարտիկի» նման և միացա ընկերներիս: Մենք ապագա մուլտ հերոսի կերպարներն էինք և փորձում էինք ընդունել այն դիրքերը և լուսանկարվել, որոնք հետո իրար միացնելով, պիտի ստացվեր շարժում ու կյանք տար մեր ֆիլմին:

Ինձ ամեն ինչ այնքան շատ է դուր եկել… Ես ստեղծեցի իմ աշխարհը, ու հիմա կարող եմ ասել, թե ինչ է pixilation-ը:

Երազանքս

Սովորական ընտանեկան երեկո էր: Հայրս համակարգչով նորություններ էր կարդում, իսկ մենք` երեխաներս, հորս «մեծ աղջկա»` մայրիկիս գլխավորությամբ հեռուստացույց էինք դիտում: Հետաքրքիր ֆիլմ չկար: Մայրս սկսեց փոխել ալիքները և կանգ առավ ռուսական մի ալիքի վրա: Ֆիլմ էին ցուցադրում հատուկ ծառայության ջոկատայինների մասին: Տեսնելով այդ ֆիլմը, հոգումս ամեն ինչ տակնուվրա եղավ: Ախր, նոր էի համակերպվել այն մտքի հետ, որ չեմ գնալու ռազմական ուղղությամբ ու նորից: Նորից իմ ներքին ձայնը սկսեց ինձ հետ վիճել:

«Ինչո՞ւ չես ուզում գնալ քո երազանքի հետևից: Ինչո՞ւ»:

Նորից սկսեցի համոզել հորս: Բայց ապարդյուն:

Ասում էի` ի՞նչ նշանակություն ունի` ես աղջիկ եմ, թե՞ տղա: Կարևորը ցանկություն ունեմ ծառայելու, ցանկություն ունեմ պաշտպանելու սահմանները, հզորացնելու իմ հայրենիքի բանակը:

Մի պահ ընկա մտքերիս, ավելի ճիշտ, երազանքներիս գիրկը, ու վերացա իրականությունից:

Այո, դա ես եմ: Ես: Այդ համազգեստով, զենքը ձեռքին քայլող աղջիկը ես եմ: Քայլում եմ հպարտ, գյուխս բարձր, մեջքս ձիգ: Ինչո՞ւ պետք է կախեմ գլուխս, ինչո՞ւ: Մի՞թե մենք` հայերս, իրավունք ունենք կախելու մեր գլուխը: Ոչ, ոչ ու հազար անգամ էլ ոչ: Քայլում եմ կողքովս զինվորներ են անցնում:

Զինվորնե՜ր… Ինձ համար արդեն նշանակություն չունի զինվորը աղջիկ է, թե տղա:

Հոգնած եմ, ախր, հենց նոր եմ իջել դիրքերից: Չհասցրեցի հանգստանալ, շտապ պետք է գնամ: Ինձ կանչում են:

Կրակոց… Գնդակների փողից դուրս գալու այդ արագության տակ լսվող ձայնը, ասես իմ սրտի ձայնը լինի: Ամեն ինչ հանդարտվեց: Մենք պաշտպանեցինք մեր սահմանները: Թշնամին նահանջեց: Հանկարծ լսեցի հորս ձայնը և ետ եկա երազանքներիցս, իմ աշխարհից, իմ անկյունից:

Հիմա արդեն որոշում կայացնելու ժամանակը եկել է: Ես որոշեցի, որ չպետք է հանձնվեմ, պետք է պայքարեմ: Պայքարեմ, բայց ո՞ւմ դեմ` հո՞րս: Ոչ, այդ պայքարը հավասարազոր կլինի պարտության: Մեծ հաջողությամբ կպայքարեի թշնամու դեմ, բայց ոչ հորս: Հայրս անցել է այն  ուղին, որը որ մեծ պատասխանատվությամբ կուզենայի և ուզում եմ ես անցնել:

Մենք հաղթանակի սերունդն ենք

Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Տեր-Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Տեր-Հովհաննիսյանի

Ի՞նչ է հաղթանակը, ի՞նչ համ ունի, ի՞նչ գույն ունի, ի՞նչ ձև: Կարո՞ղ եմ արդյոք զգալ հաղթանակը, ապրել հաղթանակով, պայքարել հաղթանակի համար:

Հաղթանակ…

Բառ, որը արտաբերելիս այնքան զգացմունք ես դնում մեջը, ասես, ինչ-որ քաղցրավենիք պատրաստելիս լինես ու մեջն ես լցնում շաքարավազ: Այնքան շաքարավազ, որ քաղցրության համից կոկորդդ սկսում է չորանալ: Բայց հնարավո՞ր է այնքան քաղցր հաղթանակ, որ զգալիս ու տեսնելիս ուշագնաց լինես: Ո’չ, իհարկե, ո’չ: Հաղթանակը պայքար է, իսկ պայքարը քաղցր չի լինում:

Դարեր շարունակ հայը պայքար է մղել թշնամու դեմ: Պայքարը ծանր է եղել. հանուն երեխայի, մոր, ծեր ծնողի գոյության: Նրանց համար գոյություն ունի միայն մի սրբություն՝ իրենց արյունոտված զենքերը:

Մենք հաղթանակի սերունդն ենք, որովհետև կարողացել ենք կռիվ մղել, չհանձնվել և հաղթել: Ընկել ենք, բայց նորից ավելի մեծ ուժ հավաքելով, ոտքի ենք կանգնել, կանգնել ենք ու ապացուցել,որ մենք կարող ենք, մենք այդքան ուժ ու կամք ունենք:

Եղել են դեպքեր, երբ թշնամու զորքի քանակը մերինից եռապատիկ, քառապատիկ շատ է եղել, բայց եթե հայն ուզում է ապրել, արդյո՞ք դա նշանակություն ունի:

Զենք չենք ունեցել` փայտից ենք զենք պատրաստել: Թեկուզ քարով, բայց կարողացել ենք պահպանել ու պաշտպանել մեր հողը, մեր հավատը, մեր տունը:

Մայիսը մեր ամիսն է` Ավարայրից Սարդարապատ և Սարդարապատից Շուշի:

Ես երազում եմ, որ այսուհետ մեր սերնդի մայիսյան հաղթանակները լինեն կառուցման ու նվաճումների հաղթանակներ:

Եկ հաշտվենք, որ մոլորակը հանգիստ շնչի

Լուսանկարը՝ Լենա Մանուսարյանի

Լուսանկարը՝ Լենա Մանուսարյանի

2020 թվական, ապրիլի 24…..

Գնացքը սկսեց շարժվել… Ուղևորվում ենք դեպի «պայծառ ապագա» հայրենիք:

Մտքումս  հազար ու մի մտքեր են պտտվում…Ապրիլի 24: Եղեռն: Մեծ եղեռն: 105 տարի:

Հանկարծ բացվեց խցիկի դուռը և ներս մտավ մի անծանոթ «նա»:

«Նա»-ն բարձրահասակ էր, զինվորական համազգեստով, վարսերը հավաքած, մռայլված դեմքով:

Ինձ մի պահ թվաց, թե ես ինձ եմ տեսնում իմ առջև կանգնած, բայց…

Բայց կային շատ տարբերություններ, «նա»-ի հայացքը, աչքերը ոչինչ չունեին թաքցրած, իսկ իմը…

Իմ աչքերը ցավ են տեսել, պայքարել են, արցունք են թափել ու այդ բոլորը թշնամու պատճառով:

- Բարի երեկո,- հանկարծ լսվեց խլացնող լռության միջից այդ անծանոթ «նա»-ի ձայնը:

- Բարև,- հանկարծ թռավ իմ շուրթերից:

- Որտեղի՞ց ես…

Ես շարունակում էի մտածել «ցեղասպանության», ոսոխի անսիրտ արարքների մասին: Նաև «նա»-ի մասին… Նրա համազգեստը ծանոթ է, որտե՞ղ, որտե՞ղ եմ տեսել:

Չպատասխանեցի նրա տված հարցին: Կրկնվեց:

- Որտեղի՞ց ես:

- Հայ եմ: Հայաստանից:

Այս խոսքերն  ասելուց հետո այնպիսի մի դող ու հպարտություն զգացի… Նկատեցի, որ գունատվեց:

- Ի՞նչ պատահեց,- հարցրեցի քաղաքավարությունից ելնելով:

- Հա’յ…. ոչ հա’յ:

- Ի՞նչ է կատարվում, դու քեզ լավ չես զգում:

- Ես… Ես թուրք եմ:

Երազ, սա երազ է: Ասես կայծակնային հարված: Սիրտս սկսեց թպրտալ:

Արագ վերցրեցի զենքս, որպեսզի կարողանամ հարկ եղած դեպքում պաշտպանվել: Այնպես կուզեի կրակել… Կրակել ու դատարկել սրտիս դառնությունը, ավաղ….

Անցավ մի քանի ժամ: Այդ ժամերի ընթացքում մենք խոսում էինք, իսկ վերջում:

- Նշանակություն չունի, թե ես թուրք եմ, դու` հայ, մենք միս ու արյունից ենք՝ մարդ ենք:

Ամեն ինչ պարզաբանեցինք:

- Եկ հաշտվենք,- ասաց նա:

- Որպեսզի, մոլորակը հանգիստ շնչի,- ասացի ես:

«Եկ հաշտվենք, որպեսզի մոլորակը հանգիստ շնչի», – հնչեց երկուսիս բերանից էլ:

Թթուջուր

-Հայրիկ կպատմե՞ս քո ծննդավայրի մասին:

-Ծննդավայրս Գեղարքունիքի մարզի գյուղ Թթուջուրն է:

-Իսկ ինչո՞ւ է գյուղը Թթուջուր կոչվում:

-Գյուղը Թթուջուր է կոչվում, որովհետև գյուղի տարածքում գոյություն ունի հանքային ջրի աղբյուր:

-Իսկ մինչ գյուղը Թթուջուր անվանելը, գյուղը ուրիշ անուն ունեցե՞լ է:

-Բոլոր անունները կապված են եղել հանքային ջրի հետ:

-Անուններից որևէ մեկը կարո՞ղ ես ասել:

-Ղութուբուլաղ, Ջրդիսան:

-Ե՞րբ է հիմնադրվել այդ գյուղը:

-Ներկայիս Թթուջուր գյուղի բնակչությունը վերաբնակեցվել է Տավուշի մարզի Չորաթան գյուղից 1920 թվականին` Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո: Տեղում առաջ էլ եղել է գյուղ, որի մասին վկայում են հին գերեզմանները: Գյուղը գտնվում է Գետիկ գետի աջ ափին:

-Իսկ ինչո՞ւ գյուղում հանքային ջրի վերամշակման գործարան չի կառուցվել:

-Թթուջուրը տարբեր տարիներին համապատասխան մասնագետների կողմից ենթարկվել է մասնագիտական հետազոտման, սակայն, ինչ-ինչ պատճառներով վերամշակման գործարան չի կառուցվել:

-Իսկ ի՞նչ յուրահատկություն ունի այդ ջուրը:

-Ջուրը իր մեջ պարունակում է երկաթի մեծ քանակություն, հաճելի է խմել շոգ, արևոտ եղանակին:

Անընդհատ շարժում

Կյանք… Մահ` «կյանքի ժամացույցի սլաքի» մեկ պտույտ:

Իրարից տարբեր, բայց միևնույն պահին իրար հետ կապված բառեր:

Ոմանք մահը հասկանում են որպես կյանքի իմաստ, ոմանք` անարդարություն: Բայց հայտնի է մի պարզ ճշմարտություն, որ մարդ ծնվելու պահից քայլ առ քայլ մոտենում է մահին:

Ես… Ես, մահը…

Գիտեք, ես հինգ տարեկան էի, երբ պապիկս մահացավ: Այն ժամանակ ես այնքան էլ շատ բան չէի հասկանում: Պապիկիս հետ կապված հիշողությունները նման են փչացած կամ վնասված սկավառակի: Երբ ուզում եմ դիտել, աղավաղվում է ու կանգ առնում: Պապիկիցս մահվանից հետո ասես դժբախտությունները սկսեցին մեզ հետապնդել:

Հինգ տարի անց մահացավ հորաքույրս: 2012 թվականին մահացավ տատիկս, իսկ երեք շաբաթ առաջ` հորեղբայրս:

Ես միշտ մտածել եմ, որ կյանքում յուրաքանչյուր ոք ունի իր դերը: Մարդիկ ծնվում են, որ ինչ-որ բան ավելացնեն, իրենց ներդրումն ունենան կյանքի անիվը շարժման մեջ պահելու մեջ, որը հավերժ կգործի:

Լույսեր, հույսեր, երազներ…

Լուսանկարը՝ Դավիթ Ասլանյանի

Լուսանկարը՝ Դավիթ Ասլանյանի

Գիշեր է…

Աստղալից ու լուսավառ…

Նստած եմ լուսամուտի մոտ նայում եմ աստղերին: Երազում, մտածում պայծառ ու լուսավոր ապագայի մասին: Պայծառ ապագա, պայծառ աստղերի ընկերակցությամբ, ինչ լավ է հնչում, չէ:

Մեկ էլ ահա, աստղ ընկավ, պահեմ արագ երազանք պահեմ: Օ՜… հասցրեցի:

Փորձում էի էլի ընկնող աստղ տեսնել, բայց չտեսա: Ափսոս…

Փայլում են աստղերը հույսերիս պես: Փայլում են ու լուսավորում խամրած ու լույս չտեսած իմ երազանքները: Տխրեցի, բայց պետք չէ տխրել, աստղերը ինձնից կնեղանան ու կլքեն ինձ, լույս չեն տա հոգուս:

- Մանե, Մանե, այ Մանե:

Հանկարծ լսեցի քրոջս ձայնը:

- Ի՞նչ ես քեզ կոտորում: Լույսն անջատի, կորան, աստղերս կորան:

- Խելագարվել ես, ի՞նչ է:

Հնչեց խլացնող պատասխանը: