Յուրաքանչյուրի մասին կարող ես խոսել, թե՛ ծանոթների, թե՛ անծանոթների, բայց հարազատներիդ մասին և հատկապես պապիդ մասին, բառեր չես կարող գտնել՝ խոսելու կամ գրելու համար:

Պապս՝ Աշոտը, ճաղատ, միշտ թախծոտ աչքերով մարդ էր: Ճիշտ է, վերջին 8 տարիների ընթացքում նա դժվարանում էր քայլել, սակայն այդ վիճակում ևս, նա չէր դադարում ուրիշների մասին մտածել:

Դժվարանում եմ պապիս մասին անցյալով խոսել, որովհետև նա մեզ հետ է, կապ չունի, որ ֆիզիկապես լքել է մեզ, նա հոգեպես մեր կողքին է և պաշտպանում է մեզ ցանկացած փորձությունից:

Պապս՝ Փարսյան Աշոտը, ծնվել է 1941թ.-ի նոյեմբերի 4-ին, մեր հին ու չքնաղ Հալիձորում: Հին գյուղում էլ ստացել է 8-ամյա կրթություն, այնուհետև ուսումը շարունակել է Շինուհայրում: Դպրոցն ավարտելուց հետո նրան չեն տանում բանակ. ծնողները ծեր էին, պապիս խնամակալության տակ, սակայն 2 տարի հետո, զինակոչվում է, ծառայությունն ավարտելուց հետո վերադառնում է հայրենիք և ամուսնանում տատիս՝ Ռոզայի հետ (եթե հիշում եք, տատիս մասին էլ եմ գրել):

Երբ տատիս հարցրի, թե ինչպես են ծանոթացել, ամուսնացել, տատս նայեց ինձ, աչքերը մի փոքր լցրեց ու լռեց: Ճիշտ է, այդպես էլ չիմացա, բայց գիտեմ, որ մի հետաքրքիր ձևով ծանոթացած կլինեն:

Ամուսնանալուց հետո պապս և տատս մեկնում են Բաքու, որտեղ ծնվում է մորաքույրս՝ Ալինան, այնուհետև վերադառնում են Հին Հալիձոր: Երեք տարի հետո ծնվում է քեռիս՝ Ռոբերտը:

Ինչպես նշել էի տատիս մասին հոդվածում, 1960-ական թվականներից Հին Հալիձորից մարդիկ բարձրանում էին ներկայիս գյուղ: Տատս ու պապս առաջիններից էին, ովքեր նոր Հալիձորում սեփական ձեռքերով տուն կառուցեցին: 1972 թվականին տեղափոխվեցին նորակառույց տուն, բայց շարունակեցին մշակել նաև հին գյուղի այգիները:
Նոր գյուղում նոր տանը ծնվում է մայրս՝ Իրան: Այս շրջանում պապս պահեստապետ էր, այդ ժամանակ Գորիսում ինչքան խանութ, բուֆետ կար, իրենց սնունդը պապս էր բաժանում:
Մայրիկիս ծնվելուց երեք տարի հետո էլ ծնվում է մյուս քեռիս՝ Վարդանը:

Տատս ու պապս, 4 երեխաներին էլ շատ սիրում, խնամում, պատրաստված դպրոց էին ուղարկում:

Պապիս մասին անվերջ կարելի է նստել և խոսել, մայրիկս հաճախ է պատմում պապիս մասին, ասում է.
-Պապիկդ ամեն օր մեր դասերը ստուգում էր: Մի օր, երբ ստուգելու ժամը գալիս է, իսկ մենք դաս սովորած չեն լինում, ասում ենք, որ պատմությունը կարդալ է տվել, պապիկդ էլ թե բա՝ էշի մեկերը, ո՞վ ա տեսել պատմությունը կարդալ տան (ի դեպ, «էշի մեկերը» պապիս սիրած բառերից էր):

Մայրս նաև պատմում է, թե ինչպես էր օգնում պապիկիս հաշվապահական աշխատանքներում: Այն ժամանակ փայտի համրիչներով էին հաշվում, և այդտեղից էլ մայրիկիս մեջ սեր ծնվեց դեպի հաշվապահությունը և այդ ուղղությամբ էլ սովորեց:

Հիշում եմ, երբ գնում էի պապիկենց տուն, պապիկս ասում էր, որ Իզան փողոցի սկզբում ա լինում, ես միանգամից իմանում եմ, էնքան բարձր ա խոսում:
Դե, ես փոքր ժամանակ հայտնի էի բարձր խոսելով:

Պապիս քույրը՝ Թամարա տատիկը, ասում էր, որ երբ ինքը փոքր էր, պապիկս գնում էր խոտ հնձելու, ինքն էլ էշին էր տանում, որ խոտը լցնեն վրան ու տանեն տուն:

Փոքր ժամանակ, բոլոր թոռներս գիտեինք, թե պապիս անունը Փարսյան է: Դե իրեն բոլորը Փարսյանով էին դիմում: Այնքան հիշողություններ կան, որ չգիտեմ, որը գրել, որը՝ թողնել:

Պապիս բոլորը սիրում և հարգում էին: Նա մեզ համար հիանալի օրինակ է թե՛ իր մարդ տեսակով, թե՛ իր աշխատասիրությամբ:

Այս անգամ այսպես: 

Օր տասնմեկ,

Նույն տեղում քնած էի ես,

-Երեխաներ, պատրաստվեք,

Արման, մենք չենք սպասելու քեզ,

Դու գնա լվացվիր,

Այնուհետև կշտացիր:

Դուրս եկա ես հոսթելից,

Տեղյակ չեմ այսօրվա գործերից,

«Մանանա» ենք հասնում,

Հովնանը մեր հեռախոսներն է վերցնում.

Մեր պատիժն էր:

Քննարկումը հետաքրքիր էր,

Գործը շատ էր,

Ժամանակն էր քիչ:

Ֆիլմի միտքը լավն էր,

Մոնտաժը՝ մի քիչ:

Ժամն է լանչի,

Այսօր կուտեմ կանաչի,

Չէ, սա կատակ էր:

Կարտոֆիլը տաք էր,

Կշտացա,

Չաղացա,

Միացա,

Թանգարան գնացողներին:

Ստացա

Բանալին գիտելիքների:

Հետո ազատ էի:

Բայց պարապ էր:

Կանչեց Դիանան ինձ «Մանանա»,

Ասաց՝ Վալերիան միայնակ ա:

Գնացի օգնեցի,

Հայերենից անգլերեն թարգմանեցի:

Տիկին Ռուզաննայի հետ խոսեցի,

Հետաքրքիր խաղ խաղացի:

Էհ…

Հոգնեցի,

Ընթրիքի ժամն է,

Իսկ մենք ուշանում ենք:

Մի՞թե սա փորացավ է:

Ես հասկացա պատճառը՝ մենք սոված ենք,

Վերջապես «Կովկաս» եկանք,

Խաչապուրի ու խինկալի ես կերա:

 

Դուրս եկանք,

Մութ քաղաքում ման եկա:

Զանգ եկավ.

«Գալիս ենք, Լիլիթ ջան»:

Ներս մտա,

Շատ գործեր կան:

Սկսեցինք հարցազրույցը թարգմանել

Ես և Մարիամը:

Արդեն եկել է ժամը,

Որ նստեմ նյութ գրեմ:

Այսպես:

Կավարտեմ ես օրագիրը,

Իսկ ժամեր անց Գյումրի է գնալու իմ թիմը:

“Exploring the world through the lens of camera” ծրագրի շրջանակներում

Արզականում՝ հյուրընկալ ընտանիքներում ապրելու ընթացքում, հանդիպեցի մի կնոջ, ում ծնողները Արևմտյան Հայաստանից էին եկել։ Յաղջյան Ռոզան, չնայած նրան, որ ծնվել է Հայաստանում, շատ մանրամասներ գիտեր Եղեռնից և պատմում էր իր ընտանիքի պատմությունը։ Նրա ծնողները եղել են բնիկ սեբաստացիներ։

Նա պատմում էր, թե ինչպես են երիտթուրքերը կառավարության գլուխ գալով, մեծ խոստումներ տալիս, որ կբարելավեն հայերի կարգավիճակը։ Հետո ավելացրեց.

-Բայց այդ ամենը խաբեություն էր։ Ինչպես միշտ, հայերը օգտագործվել են թուրքերի կողմից։

Հետո սկսվում է Ցեղասպանությունը, և ամենաշատ տուժած շրջանները լինում են Խարբերդը և Սեբաստիան։ Իհարկե, շատ հայեր կային, ովքեր փորձել են դիմադրել և պաշտպանվել։ Նրա պապն էլ՝ Յաղջյան Հարությունը, դիմադրողներից մեկն է եղել։ Նա զենքեր, երկաթե իրեր և փայտեր է բերել կառքով.

-Թուրք ժանդարման եկել և ստուգել է, թե ինչ է բերել։ Տատս ասել է, որ վառելափայտ է։ Փայտերը զինամթերքի վրա են շարել, որ չնկատեն։

Դրանից հետո նրա տատը լուր է ուղարկել պապին, թե թուրքերը «հոտն առել են»: Յաղջյան Հարությունը, այնուամենայնիվ, զենքերը հասցրել է Խարբերդ։

Բայց Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց հետո, թուրքերը հավաքում են ամբողջ զենք-զինամթերքը, պատճառաբանելով՝ դրանք պետք են պատերազմին։ Իսկ տղամարդկանց զորակոչման պատրվակով տանում են, երեք օր պահում բանտում, իսկ հետո սպանում։

Այնուհետև սկսում են խաղաղ ժողովրդի տեղահանումը։ Նրա ընտանիքը բավական հարուստ է լինում։ Նրա տատը հավաքում է ոսկիները և տալիս թուրքերին, որ նրանք ապահով պահեն։ Թուրքերը նաև թուղթ են տալիս տատին, որ կարողանա հետագայում ոսկեղենը հետ վերցնել.

-Դե, այդ բոլորը կեղծություններ էին,-կրկնում է Յաղջյան Ռոզան։

Նրա տատը երկու ձիերով կառք է վերցնում, և քառասուն հոգով ճամփա են ընկնում՝ սկեսուրի և վեց երեխաների հետ.

-Էս ձիերը չեն ուզում քաղաքից հեռանալ, մեծ հոտառություն ունեն ու գիտեն, որ տերը քաղաքում է։ Ստիպված ոտքով են գնում։ Քաղաքից մի փոքր հեռանում են, և սկսվում է իրենց ջարդը։ Վեց երեխաներից չորսը մահանում են… սովից։ Տատս իր ձեռքով է թաղում նրանց։

Այսպես գնալով հասնում են մինչև Մալաթիա՝ լրիվ պատառոտված շորերով։ Եղել են դեպքեր, որ ջրի բաժակը մեկ ոսկով են առել, ծարավին դիմանալու համար։

Նրա պապին՝ Հարություն Յաղջյանին, սպանում են, ինչպես մյուս տղամարդկանց, որ տարել էին.

-Երեք տարի էդ ճանապարհներին, նույն շորով, նեղություններով հասնում են մի բաղնիք, որտեղ լողանում են։ Նրանց ամբողջ մազերը թափվում են և մնում են ճաղատ։ Մյուսները շարունակում են իրենց ճանապարհը, շարունակում են մինչև Դեր Զոր։

Նա նաև պատմում է, որ Հռոմի պապը կոնդակ է ուղարկում, որ կաթոլիկներին չվնասեն։ Իսկ իրենք կաթոլիկ են եղել.

-Քառասուն հոգուց վերադառնում են երեք հոգի՝ հայրս, տատս, հորեղբոր տղան։

Բայց վտանգը դեռ կար, դրա պատճառով նրանք գնում են Պոլիս։ Այնտեղից 1922 թվականին ֆրանսիական կառավարության օգնությամբ նրանք տեղափոխվում են Ֆրանսիա։ 1936 թվականին, նրա հայրը, արդեն ամուսնացած, գալիս է Սովետական Հայաստան։

«Սեբաստիա» միությունը Երևանում շենքեր է կառուցում, որ հայրենադարձվածներին ընդունեն։ Սկսած այդ պահից, նրանք ապրում են Հայաստանում.

-Մորս պատմություն էլ գրեթե նույն է,-ավելացրեց նա։

Յաղջյան Ռոզան իր պատմությունը եզրափակեց պատմելով այն մասին, թե ինչպես են տարիներ հետո «Սեբաստիա» միության անդամները «Հայը մեկ ոսկի» նախաձեռնությամբ, ազատում այն հայ երեխաներին, ովքեր գտնվում էին թուրքերի ձեռքում։

Exploring the world through the lens of camera ծրագրի շրջանակներում

Երկու օր մեր խմբով մնացինք Արզական գյուղում և երկու օր շարունակ լսում էինք, որ ուխտ է լինելու: Նույնիսկ մեզ հյուրընկալող տան փոքրիկը (ի դեպ, անունը Սուրեն էր), անընդհատ հարցնում էր, թե արդյո՞ք գնալու ենք եկեղեցի ուխտի՝ երթը նկարելու: Հասկանում էինք, որ գյուղը շատ մեծ կարևորություն է տալիս, հետևաբար, հետաքրքրությունն անընդհատ մեծանում էր: Այսպիսով, արդեն գյուղամիջում ենք. հավաքվել են նրանք, ովքեր բարձրանում են եկեղեցի: Ճանապարհը դժվար էր. արև, փոշի, մարդկանց միջով արագ ընթացող մեքենաներ…

Վերջին բլուրն էլ մնաց հետևում, ու մեր առջև վեր խոյացավ եկեղեցին: Դրա հետ մեկտեղ մեկը մյուսի հետևից երևացին բազմաթիվ վաճառականներ, ովքեր վաճառում էին ամեն ինչ, բացի ուխտի հետ կապ ունեցող բաներից` քաղցր բամբակ, «դուխով» վերնաշապիկ, տարբեր տեսակի խաղալիքներ: Միանգամից այնպիսի զգացողություն եղավ, որ ոչ թե   ուխտի, այլ տոնավաճառի եմ մասնակցում: Մինչև եկեղեցի հասնելս չգիտեմ քանի անգամ մոմ, քաղցր բամբակ կամ ծամոն գնելու առաջարկ եմ ստացել: Հասնելով եկեղեցու մուտքին, ամբողջությամբ համոզվեցի, որ ես «բազառ» եմ եկել: Մուտքի առջևում տարուբերվում էր «Սպունգ Բոբը», իսկ դրա տակ նստած կինը արևածաղիկ էր վաճառում: Եկեղեցին լեփ լեցուն էր, իսկ դրսում շարունակում էր հաչալ խաղալիք շունը…

Եկեղեցում աստիճանաբար խաղաղվեցի: Մարդիկ մոմ են վառում, աղոթում։ Սակայն երբ մոմը վառելու իմ հերթը եկավ, նախկին տպավորությունս էլ ավելի ընդգծվեց։ Մեծամասնությունը մոմը վառելու հետ զուգընթաց «հետաքրքրաշարժ» պատմություններ էր պատմում, սելֆի անում ու Նիկոլից խոսում։

Ամփոփելով կարող եմ ասել, որ կարծես աստվածաշնչյան հայտնի պատկերում էի, սակայն Քրիստոսն այստեղ պակասում էր։ Եվ ցավալին այն է, որ վաճառականները, կամ ինչպես գյուղացիներն էի ասում՝ «բոշաները», կշարունակեն իրենց գործը՝ ավելի ու ավելի խորացնելով իրենց բազմադարյա սովորույթները, որոնք գնալով համարվում են սովորական և նորմալ ուխտավորների համար:

Քարինջում 2016 թվականին վերանորոգվեց գյուղի միակ եկեղեցին։ Այսօր` օգոստոսի 15-ին, ձեռամբ Գուգարաց թեմի առաջնորդ Սեպուհ արքեպիսկոպոս Չուլջյանի, եկեղեցին վերաօծվեց Սուրբ Կարապետ անվամբ։ Սուրբ Կարապետ եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքները իրականացվել են քարինջեցի Մաղաքյան եղբայրների ջանքերով։

Այսօր նաև եկեղեցում երկրորդ անգամ տեղի ունեցավ Սուրբ Պատարագ, մատուցվեց մատաղ։

Եկեղեցու կառուցման հստակ տարեթիվը հայտնի չէ, ենթադրվում է, որ 1800-ականներին է կառուցվել։ Սովետական տարիներին եկեղեցին վերածվել էր դարբնոցի, այնուհետև երկար տարիներ կիսաքանդ վիճակում էր։ Ինչպես ասաց համայնքի բնակիչ, նախկին գյուղապետ Սամվել Մխիթարյանը` բազմաթիվ մարդիկ են գյուղացիներին խոստացել վերանորոգել եկեղեցին, բայց խոստումներն անկատար են մնացել։

Այժմ Սուրբ Կարապետը օծված և գործող եկեղեցի է։ Քարինջեցիները արդեն ունեն իրենց աղոթատեղին և հոգևոր կենտրոնը։

Առավոտ էր… Հյուրատան լուսապայծառ ու չքնած առավոտներից մեկը։

Օրը սկսվեց առավոտյան 6։00-ից, որովհետև չէր էլ ավարտվել։ Դեպի Խոր Վիրապ և Բյուրականի աստղադիտարան այցերից ու գերհագեցած օրվանից հետո մասնակիցների մի մասը քնեց, մյուս մասը զբաղվեց միջմշակութային հաղորդակցության  զարգացման գիշերային բուռն ծրագրերով։ Զարգացրինք։
Տասներորդ օրը տեղի ունեցան օրակարգային որոշ փոփոխություններ։ Դեպի Գեղարդ ճամփորդությունը հետաձգվեց՝ ճանապարհների փակ լինելու պատճառով: Ինչպես գիտեք, դեպի Գեղարդ տանող ճանապարհի մի հատվածում տեղի է ունեցել քարաթափում, և տարվում են պայթեցման աշխատանքներ, հետևաբար օրվա պլանավորումն ազատ էր։ Մասնակիցները «Մանանա» կենտրոնում պետք է լինեին 13։00-ին՝ նախկին 10։00-ի փոխարեն։ Մինչև այդ ժամանակը պետք է օգտագործվեր  խմբային նախագծերի աշխատանքների համար։ Մենք ազատ էինք ընտրելու աշխատանքների իրականացման վայրն ու ֆորմատը։
Կեսօրից հետո ազատ ժամանակ հատկացվեց: Անհրաժեշտ էր տեղում մտածել ժամանակի ճիշտ կառավարման մասին։ Մի քանիսը ընտրեց այն անցկացնելու մշակութային, մնացածը՝ աշխատանքային ֆորմատը։

Այսպես՝ առաջին խումբը ուղևորվեց Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիր և Ցեղասպանության թանգարան։ Բելգիացի մասնակիցների հետաքրքրությունն ու ավելի մանրամասն թեմային ծանոթանալու ցանկությունը նկատելի էր։ Թանգարանում նրանց ներկայացվեց ցեղասպանության պատմությունը, պատճառը, պատմական հետևանքները։ Բելգիացի մասնակիցները տպավորված էին։ Անգամ հնչեցին մտահոգություններ, որ իրենք պատմությանը քիչ ծանոթ են, ինչն, ըստ իրենց, վատ է։
Հուշահամալիր այցից հետո մասնակիցները բացահայտեցին երեկոյան Երևանի իրենց համար դեռևս անհայտ կողմերը։
19։00-ին բոլորս «Մանանայում» էինք, որտեղից պետք է ուղևորվեինք ճաշի։
Մատուցողը Մորանին.
- Կարող եք սպասել ջրի համար։ Կթարգմանե՞ք իր համար։
Ես.
- Հա, իհարկե: Մորան, նա ասում էր, որ պետք է սպասես ջրի համար։
Իմ վստահությունն, իհարկե, բավական էր, որ Մորանը, համարյա հայերեն հասկանար, բայց լեզվական փոքրիկ խնդիրները թույլ չտվեցին։
-  Բարի գիշեր, երեխեք։ Redouan, it means “good night, guys”
- Okay, I got it. Բարի գիշեր:

Մարիամ Պապոյան

***

Ներկայացնում ենք մեր մասնակիցներին

Հարցազրույց Սուրեն Կարապետյանի հետ

-Ինչո՞ւ որոշեցիր մասնակցել ծրագրին:

-Առաջին հերթին ցանկացա մասնակցել ծրագրին, քանի որ «Մանանայի» մեկ այլ ծրագրով պետք է գնամ Բելգիա, այդ իսկ պատճառով ուզեցի շփվել բելգիացիների հետ, ծանոթանալ իրենց մշակույթին: Երկրորդը, որ անգլերենով հաղորդակցվելու փորձառությունս մեծացնեմ, որպեսզի Բելգիայում խոսելիս չկաշկանդվեմ: Բացի այդ ես միշտ էլ մեծ ոգևորությամբ եմ մասնակցում «Մանանայի» ծրագրերին, որովհետև դրանք աչքի են ընկնում ստեղծարարությամբ. Ինչ ծրագիր էլ լինի, անպայման կիրառում ենք մեր «մասնագիտական» կարողությունները՝ գրում ենք, լուսանկարում, նկարահանում: Ես օրինակ, այս ծրագրի ընթացքում նկարահանում եմ ծրագրի ողջ ընթացքը, որպեսզի պատրաստեմ աշխատանքային մեր ֆիլմը: Կարելի է ասել՝ ես իսկապես աշխարհին նայում եմ օբյեկտիվի միջից:

-Ի՞նչ սպասելիքներ ունեիր, և արդյո՞ք դրանք իրականացան:

-Սպասելիքներ ունեի ծանոթանալու իրենց մշակույթին և, ինչպես ասացի, իրականացել է: Արդեն գիտեք, որ մեր բելգիացի մեր մյուս ընկերը՝ Ռեդուանը, արմատներով Մարոկոյից է, ծանոթացնում է նաև արաբական մշակույթին:
Ես միշտ նմանատիպ ծրագրերի ժամանակ աշխատանքային ֆոտոներ եմ անում, այս անգամ նաև ֆիլմը: Հենց այդ անկնկալիքներն ունեի, որոնք իրականացան:

-Արդյոք հասցրե՞լ ես շփվել բոլոր բելգիացի մասնակիցների հետ:

-Այո, արդեն հասցրել եմ ընկերանալ բոլոր բելգիացի մասնակիցների հետ, սակայն ամենաշատը մտերմացել եմ Ռեդուանի հետ, որովհետև ինքը կարծես հոգով հայ լինի, ցանկանում է գալ և Հայաստանում ապրել, ուստի նաև հայերեն է սովորում:

-Կշարունակվի՞ հետագայում բելգիացի ընկերների հետ շփումը: 

-Ինձ թվում է միանշանակ կշարունակվի, որովհետև բոլոր բելգիացիները շատ հյուրընկալ են. օրինակ Ռոուինը և Ռեդուանը ինձ միշտ ասում են, որ երբ ես գնամ Բելգիա, զանգահարեմ իրենց, մենք անպայման կտեսնվենք, կամ եթե ինչ-որ խնդիր ունենամ, այնտեղ անմիջապես իրենց ասեմ, և նրանք ամեն բանով կօգնեն ինձ: Եվ ես կարծում եմ, որ երբ ծրագիրը ավարտվի, մենք կմնանք իսկական ընկերներ:

-Նոր բան սովորե՞լ ես, որը կարող է հետագայում օգտակար լինել:

-Այո, ես սովորեցի հարցազրույց վարել, և դասընթացները շատ օգնեցին: Օրինակ, առաջին հարցազրույցը արել եմ բելգիացու հետ, և դա իմ առաջին օտար լեզվով կատարած հարցազրույցն էր:

-Ի՞նչ դժվարություններ էին առաջանում բելգիացիների հետ շփման ժամանակ:

-Նախ առաջին օրը, երբ եկա, և Ռեդուանը հայերենով բարևեց, միանգամից մտերմացանք և իր հետ խնդիր չկար: Իսկ հիմնական խնդիրը կարծում եմ, որ անգլերեն շփման ժամանակ էր: Առաջին օրերի ընթացքում բոլորս փակ էինք, քանի որ ամաչում էինք, իրենք՝ նույնպես, որովհետև անգլերենը Բելգիայում առաջին կամ երկրորդ լեզու չէ, բայց արդեն երկու օրվա մեջ մտերմացանք, առանց կաշկանդվելու շփվում ենք, կես բառից հասկանում ենք իրար:

-Կարո՞ղ ես հիշել ամենատարօրինակ պատմությունը այս օրերի ընթացքում:

-Ամենատարօրինակ պատմությունը պատմություն պատմելն էր: Երեկոյան հյուրատանը Ռեդուանի հետ նստած էինք դրսում: Ոչ ոք ձայն չէր հանում, և Ռեդուանը անսպասելի հարցրեց. «Իսկ դուք քնո՞ւմ եք շենքի տանիքին»: Զարմացա, թե ինչպես կարելի է տանիքին քնել, իսկ նա շարունակեց պատմել, որ Մարոկոյում դա նորմալ է, երբ գիշերը շոգ է լինում, նրանք ընտանիքով բարձրանում էին կտուր, քնում աստղերի տակ: Մենք կատակելով ասացինք, որ դա շատ ռոմանտիկ է:
Իսկ մյուս տարօրինակ պատմությունը դարձյալ Ռեդուանից եմ լսել: Մենք լսել ենք, որ մուսուլմաններն ունենում են շատ կանայք, բայց առաջին անգամ հնարավորություն ունեինք Ռեդուանից հարցնելու դրա մասին: Եվ պարզվեց, որ Ռեդուանի պապիկը ունի չորս կին, Ռեդուանը առաջին կնոջ թոռն է, ընդհանուր հաշվեցինք, պապն ունի 46 թոռ:

Հարցազրույցը վարեց՝ Զառա Թորոսյանը

***

Tell me interesting story during the program

I am going to tell a story from when we were at the host family. We arrived at the village and were welcomed with a big meal. It was super delicious. After lunch we went on a walk to see the village were we would be staying at for the next couple of days. After our walk we came back to our host family’s and had dinner. When we finished our dinner, we talked for hours with our host family and then got ready for bed. I was staying in the same room as Valentina, Anna and Oriane. We all sat on the same bed and stared talking about love. Just love and nothing else. It was so interesting to hear how different love works in Armenia compared to Belgium. The way Anna and Valentina were talking about love was so cute and so adorable. It was a really pleasant night and we got way closer after it.

***

Մի պատմություն Վալերիայից

Ես պատրաստվում եմ պատմել պատմություն, երբ մենք հյուրընկալ ընտանիքում էինք։ Մենք հասանք գյուղ, և մեզ դիմավորեցին ճաշի սեղանի շուրջ։ Այն արտակարգ համեղ էր։ Ճաշից հետո մենք գնացինք զբոսնելու և տեսնելու գյուղը, որտեղ մնալու էինք հաջորդ երկու օրերը։ Զբոսանքից հետո մենք վերադարձանք հյուրընկալ ընտանիք և ընթրեցինք։ Երբ մենք վերջացրինք ընթրիքը, մի քանի ժամ զրուցեցինք մեր հյուրընկալ ընտանիքի հետ, ապա գնացինք քնելու։

Ես մնալու էի նույն սենյակում Վալենտինայի, Աննայի և Օրիենի հետ։ Մենք նստեցինք նույն մահճակալի վրա և սկսեցինք խոսել սիրո մասին։ Միայն սեր, և ուրիշ ոչինչ։ Շատ հետաքրքիր էր լսել, թե ինչպես է սերը տարբերվում Հայաստանում՝ համեմատելով Բելգիայի հետ։ Այդ ժամանակ Աննան ու Վալենտինան խոսում էին սիրո մասին շատ սիրուն ու զմայլելի։ Շատ հաճելի գիշերվանից հետո մենք մտերմացանք միմյանց հետ։

Վալենտինա Չիլինգարյան

“Exploring the world through the lens of camera” ծրագրի շրջանակներում

Արզականում հանդիպեցինք ֆրանսահայ  Արա Խաչադուրյանի հետ, որի մասին այս օրերին մամուլը շատ է գրել: Իսկ թե ով է նա, կիմանաք հարցազրույցից:

-Պատմեք Ձեր, Ձեր քայլարշավների մասին։

-Ծնվել եմ Լիբանանում 1964թ.-ին: Հիմա 54 տարեկան եմ: Մինչև տասնվեց տարեկանը հաճախել եմ Դեմիրճյան դպրոցը: Հետո սովորել եմ ոսկերչություն։ Դժբախտաբար, երբ ինը տարեկան էի, պատերազմ սկսվեց, և ստիպված տեղափոխվեցինք հորեղբորս մոտ` Ֆրանսիա, որ այնտեղ շարունակեմ կրթությունս: Այնտեղ բնակություն հաստատեցի և սկսեցի աշխատել: Քսանչորս տարեկանում առաջին խանութս բացեցի: Դրանից հետո շատ էի աշխատում` շաբաթը յոթ օր, օրեկան գրեթե տասնվեց ժամ: Մինչև քառասուն տարեկանս աշխատեցի: Հետո ամուսնացա և ունեցա մեկ որդի: Ընկերս ինձ հրավիրեց Լիբանան և ասաց, որ առաջին մարաթոնին կարող եմ մասնակցել: Գնացի Լիբանան, մարզվեցի և առաջին մարաթոնս վազեցի: Երբ վերադարձա Ֆրանսիա, բարեկամներիս հետ մասնակցեցի վազքի մրցույթի: Հետո սկսեցինք շրջագայել աշխարհի չորս կողմը և մասնակցել մարաթոնների:

Մեծ մրցույթ պետք է լիներ, որին պատրաստվելու համար գնացի Ֆրանսիայում մի գյուղ, որտեղ որոշեցի բարձրանալ Եվրոպայի ամենաբարձր գագաթը` Մոնբլանը, որը 4810 մետր է։ Շատ դժվարությամբ բարձրացա։ Երբ հասա գագաթին, տեսա արևածագը։ Շատ գեղեցիկ էր, և որոշեցի, որ ամեն տարի պետք է նոր գագաթ բարձրանամ։

Երկրորդ լեռը, որ մագլցեցի, Մասիսն էր, որը շատ հուզիչ էր ինձ համար։ Հետո բարձրացա Աֆրիկայի ամենաբարձր լեռը՝ Կիլիմանջարոն։ Ֆրանսիայի հայ բարեգործական միությունը ինձ հրավիրեց պատմել, թե ինչպես ես մագլցեցի Արարատ լեռը։ Երբ պատմեցի, առաջարկեցի, որ եթե նյութական օժանդակություն ցույց տան, ապա Ցեղասպանության հարյուրամյակի կապակցությամբ կբարձրանամ աշխարհի ամենաբարձր գագաթը՝ Էվերեստը։ Սկսեցի մարզվել։ Մագլցեցի Անդերի ամենաբարձր լեռը։ Հետո Ղրղզստանի Լենինի պիկ անունով գագաթը։ 2015-ին պատրաստվեցի, որ մագլցեմ Էվերեստը։ Գտնվում էի 5200 մետր բարձրության վրա, երբ ապրիլի 25-ին երկրաշարժ եղավ։ Ընդհատեցինք:  Վերադարձա Ֆրանսիա և որոշեցի, որ 2016 թվականին պետք է վերադառնամ և նորից փորձեմ։ Բարձրանալը տևեց 46 օր։ Հասա մայիսի 22-ին և հայկական դրոշը դրեցի Էվերեստի գագաթին։

-Ինչպե՞ս որոշեցիք, որ պետք է Ֆրանսիայից քայլելով գաք Հայաստան։

-Երբ Էվերեստի գագաթին էի, նամակ գրեցի Թուրքիայի նախագահին՝ Էրդողանին՝ ասելով, որ պետք է ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը։ Մտածեցի՝ ինչպես անեմ, որ այդ նամակը տամ, որ ընդունի ինձ։ Որոշեցի վազելով գալ Ֆրանսիայից մինչև Երևան։

-Ինչքա՞ն ժամանակ տևեց Ֆրանսիայից մինչև Հայաստան հասնելը։

-107օր։ 4550 կիլոմետր վազեցի։ Ամեն օր վազում էի մոտավորապես 40-45կմ։

-Ինչպե՞ս եք որոշում՝ որ քաղաքներով անցնել։

-Գուգլով գրեցի, որ ինձ ցույց տա Մարսելից Երևան ճանապարհը, և այդ ճանապարհը բաժանեցի ամեն օր 42 կիլոմետրի, որը հավասար է մեկ մարաթոնյան վազքի։ Հետո սկսեցի՝ անցա Իտալիա, Սլովենիա, Սերբիա, Բուլղարիա, Հունաստան, Թուրքիա, Վրաստան և Հայաստան։

-Ի՞նչ արտասովոր դեպք է տեղի ունեցել քայլարշավի ընթացքում։

-Հետաքրքիր էր այն, որ երբ հասա Բուլղարիա, ինձ ընդունեցին այնտեղի հայերը։ Ընդունեցին նաև Վրաստանում։ Նաև շատ լավ ընդունեցին Թուրքիայում։

-Սահմանը հատելիս խնդիրներ չե՞ն առաջացել։

-Ոչ։ Ուղղակի երբ ես անցնում էի սահմանները, բոլորը զարմանում էին, թե ինչպես եմ կարողացել այդքան տարածությունն անցնել։ Հարցնում էին, թե որտեղ է ավտոմեքենան կամ հեծանիվը։ Ասում էի՝ ես վազելով եմ անցնում։

-Իսկ ուրիշ խնդիրներ չե՞ն առաջացել։

-Անշուշտ, ցավեր ունեի ծնկներիս հատվածում։ Բայց, չնայած դրան, կարողացա շարունակել։

-Իսկ ապագայում ի՞նչ նոր պլաններ ունեք։ Ի՞նչ նոր հեռավորություններ եք ուզում հաղթահարել։ 

-Ուզում եմ հեծանիվով անցնել ամբողջ աշխարհը և վերջում հասնել Երևան։

-Հայաստանից ի՞նչ տպավորություններ եք Ձեզ հետ տանում։

-Հիմա նաև նպատակ ունեմ ոգևորել Հայաստանի երիտասարդությանը, որ չծխեն, չխմեն և զբաղվեն սպորտով։ Եթե ունեք երազանք կամ նպատակ, դրան հասնելու համար պետք է աշխատեք։ Առանց աշխատանքի ոչնչի չես հասնի։ Կուզեք երաժիշտ դառնալ՝ պետք է օրեկան վեց ժամ աշխատեք։ Դուք բոլորդ խելացի եք և աշխատասեր եք։

-Ճանապարհորդելու ընթացքում որտե՞ղ էիք ապրում։

-Իմ հետևից գալիս էր մի մեծ քարավան, որի հետ ես օրվա ընթացքում ուտում էի, հանգստանում էի, քնում էի և պատրաստվում հաջորդ օրվան։ Մարդիկ կային, որոնք ցանկություն են հայտնել ինձ հետ թեկուզ մի քանի կիլոմետր վազելու, ամեն քաղաք անցնելով՝ ինձ մի խումբ միանում էր։ Երեք կիլոմետր ինձ հետ վազել է նաև Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանը։

Հարցազրույցը վարեցին Լիլիթ Վարդանյանը, Էլադա Պետրոսյանը, Էլզա Զոհրաբյանը

Գրի առավ Լիլիթ Վարդանյանը

“Exploring the world through the lens of camera” ծրագրի շրջանակներում

Փոխանակման ծրագրով երեք օր բելգիացի երիտասարդների հետ ապրում էինք Կոտայքի մարզի Արզական գյուղում։  Հյուրընկալ ընտանիքների տներում, և առհասարակ, ողջ գյուղում անհանգստացնող առաջին բանը ջուրն էր։ Ավելի ճիշտ այն, որ ջուր չկար։ Ողջ Արզականը (ի դեպ, նաև Հայաստանի բազմաթիվ գյուղեր) խմելու ջուր ստանում է օրական 2-3 ժամ` առավոտյան և երեկոյան։ Գյուղացիներից միայն նրանք, ովքեր հնարավորություն ունեն  հորերով կամ բակերով ջուր հավաքելու, ունեն հնարավորություն նաև ջուր ունենալ ողջ օրը, մնացածը ստիպված են բավարարվել դույլերով հավաքված ջրով։  Սրանից հետո գյուղացիները ստիպված են ամենայն զգուշությամբ օգտագործել հավաքված ջուրը։

Գյուղի բնակիչները ջրի խնդրի վերաբերյալ ունեին  տարբեր տեղեկություններ ու կարծիքներ։

Առաջինն այն է, որ դեռ նախկին կառավարության շրջանից Արզականի` Աղվերանի հանգստյան գոտիներին մոտ թաղամասերի ջուրը վաճառվել է հանգստի գոտիներին, իսկ գյուղացիները մնացել են առանց ջրի։ Գյուղի մյուս ծայրամասի բնակիչներն ասում են, որ իրենց գյուղից ջուրը գնում է Երևան, իսկ իրենց մնում է փոքր քանակությամբ ջուր։ Որոշ թաղամասեր էլ երբեմն ստիպված են ջուր հավաքել մի քանի օրվա համար, քանի որ այդ թաղամասերում ջուր կարող է չլինել օրեր շարունակ։

Այս տարվա ջրի առավել սակավ լինելն էլ գյուղացիներից ոմանք բացատրում են նրանով, որ տարին իրենց շրջանում սովորականից ավելի չորային էր։

Բնական աղբյուրներ ունեցող Աղվերանում ջրի խնդրի մասին լսելը գուցե մի փոքր զարմանալի էր, սակայն այն միայն Արզականին չէ բնորոշ։  Հայաստանի որոշ գյուղերում խմելու ջրի խնդիրներն առավել ակնառու են, առավել հրատապ։

Ջրային ռեսուրսների առատությամբ «պարծեցող» երկրում նման «փոքրիկ» խնդիրներ ևս կան։

Ընդամենը մի քանի օր, ու ես կլքեմ այն հեքիաթը, որն ինձ իր գրկում էր պահում արդեն տասնվեց տարի: Անհավատալի ու իրականին մոտ չթվացող բան է ինձ համար: Պիտի պոկվեմ… Պոկվեմ իմ Կապան քաղաքից, տնից, տասնվեց տարվա պատմությունից, բայց ոչ երբեք՝ տասնվեց տարում ձևավորված ինձնից: Գնում եմ սովորելու:

Երևի անբացատրելին էլ տարբերվող է նրանով, որ այն բացատրելու համար ասում ենք միայն, թե անբացատրելի է ու անցնում առաջ։ Այն, ինչ զգում եմ, իրոք անբացատրելի է։ Խառնիխուռն հույզերի ու զգացումների տեղատարափ կա մոտս, մե՜ծ ուրախություն ու մի քիչ թախիծ, սեփական ուժերին վստահելուց առաջացած համարձակություն ու թեթև երկյուղ, լայն ժպիտ ու երբեմն ինքնահոս արցունքներ, վաստակած հպարտություն ու անսահման անկեղծ ու ազնիվ սեր դեպի այն ուղին, որով պիտի քայլեմ։

Հիմա ամեն ինչ մոտ ինը-տասը անգամ ավելի արժանի է թվում կարոտվելու, քան առաջ։ Եթե առաջ պատահմամբ էր ստացվում, ապա հիմա երևի դիտմամբ եմ թողնում, որ շատրվանների ջուրը դեմքս շոյի ու անցնի՝ դաջվելով դեմքիս որպես Կապանի ջուր, համ ու հիշատակ: Ու ամեն անգամ Ադրիատիկի ջուրը մաշկիս վրա զգալիս պիտի մի կարճ պահ Կապանի շատրվանների ջուրը հիշեմ, որ դեմքս կարծես օրհնել էր դեպի ապագայի նոր ծովեր ու օվկիաններ:

Հիմա բարբառը էլ ավելի հարազատ է, ընկերները՝ էլ ավելի մտերիմ, եղանակը՝ էլ ավելի թովիչ ու հանդարտ: Քաղաքով քայլելն էլ հիմա հիշեցնում է, որ հետո կարոտելու եմ: Երբեք չեմ լուսանկարել շատրվանները: Սիրել եմ նայել, սիրել եմ մեղմիկ ժպտալ ու վայելել, բայց երբևէ չեմ լուսանկարել: Այս անգամ արեցի, որովհետև ամիսներ շարունակ չեմ կարողանալու։

Վերջերս պատերն ավելի հարազատ են, մարդիկ՝ մի տեսակ ջերմ, ավտոբուսները՝ ավելի դեղին, գրադարանները ավելի անուշ են բուրում նոր «եփված» գրքերից: Միայն թե աստղերը չկան արդեն քանի օր: Կարոտել եմ: Սիրում եմ աստղեր ու լուսին: Շատ եմ սիրում: Նայում եմ… Նայում եմ երկա՜ր ու անկեղծ… Ինչ-որ վերերկրային գեղեցկություն ու անմեկնելի խորհրդավորություն ունեն իրենց մեջ պահած:

Այս ամենը սիրուն է, մեղմ, եթե գույնով ասելու լինեմ՝ բաց մանուշակագույն… Խաղաղ ու նրբին… Իսկ ես շուտով գնում եմ… Նոր աշխարհները սպասում են ինձ, իսկ ես արդեն քանի տարի է՝ նրանց… Մենք գնում ենք՝ գտնելու իրար, իսկ իմ Կապանի շունչը տանում եմ բաց դարչնագույն իմ մազերի մեջ, որոնց ծայրերը թեթև թրջվել են դեմքս պարուրող՝ շատրվանների ջրից:

Կարոտելու եմ ամեն մի քարը ու մի երանգը, բայց և օրեր անց պիտի իմ հոգին կիսվի ու ցրվի էստեղ ու էնտեղ՝ Ադրիատիկի թաց ափերին: Ցրելու եմ հոգիս մինչև վերջին կաթիլը, որ վերածնված գամ հաջորդ անգամ, գամ ու պատմեմ ծովային ջրի անմոռաց համից, իսկ դու ինձ փորձես նորից թրջել շատրվանների քո այն նույն ջրով… Լուռ ժպտալու եմ  մի քանի վայրկյան, մի քանի րոպե, իսկ հետո պոռթկամ, բարձր ծիծաղեմ: Ու եթե հանկարծ մոռացած լինես ինձ մի ժամանակ, ծիծաղս հաստատ քեզ կհիշեցնի ով լինելս: