Սրտի թրթիռով էի սպասում  այն պահին, թե երբ եմ ոտք դնելու այդ հողի վրա: Պատկերացնում էի, որ դա հպարտությամբ ու վեհությամբ է լցնելու հոգիս, սակայն հասնելով Արցախ, ոտք դնելով այդ հողի վրա՝ մեջս ամեն բան սառեց, դարձավ միապաղաղ:

Երբ նայում ես չորսբոլորդ, ամեն բան զարմացնում և հիացնում է, աչքի առջև հայտնվում են տեսարաններ, որոնք ասես հեքիաթից լինեն: Բայց հեքիաթը վերջանում է այնտեղ, որտեղ սթափվում, հիշում ես՝ ուր ես գնում և ինչի համար: Ուր էի գնում՝ ես էլ չգիտեի, տեղանքին անծանոթ էի, միայն գիտեի այն, որ գնում եմ հանուն մի նպատակի. տեսնելու, թե ինչպես է զինվոր եղբայրս երդվում հայրենիքը պահել ամուր և անձնազոհ լինել հանուն դրա: Հպարտությունը խեղդում էր ինձ. չէ՞ որ զինվորի քույր եմ… Ճիշտն ասած, սկզբում վախենում էի, մտածում էի սահմանի, կրակոցների մասին, սակայն հասնելով զորամաս՝ տեսա եղբորս, որը մեկ ամսում իսկական տղամարդ էր դարձել, ու մոռացա ամեն վախ. աշխարհն իմն էր: Երջանիկ էի, եղբորս կողքից այն կողմ չէի գնում, չէի ուզում կորցնել րոպես ու ժամս, որ հատկացրել էին մեզ նրա կողքին լինելու համար: Սրտիս հատկացրել էին ժամ՝ բաբախելու համար: Այդ ժամերն այնքան արագ անցան, որ պահն էր նրան զորամաս տանելու: Կարծես նորից սրտիցս մի մասնիկ հանեին ու տանեին ինձանից: Երբ եղբորս հարցրի՝ ինչպես է անցնում ծառայությունը, ասաց.

-Ամեն բան լավ ա, հարմարվում եմ, մենակ կարոտին չեմ դիմանում:

Եղբայրս քայլում էր առաջ, որ մտնի զորամաս, բայց չէր կարողանում, գալիս էր հետ ու ամուր գրկում ինձ ու մորս, և այդպես մի քանի անգամ: Ինձնից շատ նկարներ էր ուզել, տարել էի: Ծածկեց ու դրեց գրպանում. երևի այդպես կարոտն էր ուզում առնել:

Հետդարձին միապաղաղությունը կրկնվեց: Սիրտս, հպարտությունս թողեցի Արցախում ու վերադարձա տուն:

Ճամբար էի գնացել, խաղաղության թեմայով։ Մասնակիցներից 30-ը հայ էին, 30-ը՝ վրացի։ Անսովոր էր իհարկե լեզուդ չհասկացող մարդկանց հետ ապրելը, բայց բավականին հետաքրքիր։

Առաջին օրն էր, եկան մեր վրացիները, գնացին սենյակներ, մոտեցա հարևանիս ու ներկայացա.

-Նարեկ, բայց դու մեկ ա՝ մոռանալու ես,- դե, թարգմանած ասացի, ռուսերենով էինք խոսում։

Ռուսերենի, ու առհասարակ, լեզուների մասին։ Այդ հրաշք ազգի ռուսերեն խոսելիս ռուսերենս փակվում էր, մի քանի օրում Վ տառը դարձավ Ու հիշեցնող մի հնչյուն, բոլոր Օ-երի տեղը Ա էի արտասանում և այլն։ Կովկասերեն, այլ կերպ ասած։

Հա, բան հիշեցի։ Վրացերենով հայկական մի քանի բառ վատ իմաստ ունեն, էդ տասը օրվանից հետո խիղճս չի ներում հասարակական վայրերում օգտագործել դրանք։ Ընթացքում մենք սկսեցինք խոսել վրացերեն, նրանք՝ հայերեն։ Անիմաստ բառեր ասելով ման էինք գալիս ողջ օրը։

Մի հետաքրքիր սովորություն ունեին վրացի պատանիները. տղա-աղջիկ կապ չունի, մարդիկ կատակով գնում-նստում էին իրար վրա: Անսովոր էր իհարկե: Բա որ ճաշարանում նստարանի վրայից թռնելով էին նստում։ Էն, որ արդեն կռացել եմ ափսեի վրա, գդալը դեպի բերանս եմ տանում, արդեն լեզվիս ռեցեպտորները պատրաստ են ընկալելու այդ սպասված համը, ու՝ դըըխկ, մի 80կգ վրացական ԴՆԹ ազատ անկում է ապրում կողքս։ Դե իհարկե, ընթացքում որոշակի գլոբալիզացիա տեղի ունեցավ՝ մշակութափոխանակություն, վատ իմաստով։ Հա, մերոնք էլ սկսեցին տենց անել։

Բա ջրոցիի օրը, ուրեմն Վրաստանում նման տոն չկար, ինչքան հասկացա։ Ամսի 23-ի առավոտ, 7:30, դրսում միայնակ ճոճորվում եմ, նայում եմ՝ ոնց են երեխեքը կամաց-կամաց հավաքվում։ Ու մի վրացի, ձեռքերում երկու շիշ H2O, դուրս է գալիս, հպարտ կանգ առնում, 30 թշնամու արյուն խմած Ռեմբոյի հայացքով աջ ու ձախ է անում, վազում հայ աղջիկների հետևից։ Լավ խնդացինք, հետո մենք էլ «անցանք հարձակման»։

8։30-ին բոլորս թրջված նախավարժանք էինք անում, բարկացած, թաց ջոկատավարների խստացված հսկողության ներքո։

Էլ հիշվող բան միտքս չի գալիս, բացի դրանից, որ մի տղա թղթին «տուֆտ» էր ասում, այսպես.

-Дай мне туфт и как это… Ручка как будет?

Դեմքս ոչ ամենաընկերասեր արտահայտությունն էր գտնում այդ պահին։

Ը… Էլ բան չեմ հիշում։ Միշտ է այդպես։ Ինչքան շատ բան ես ուզում պատմել, էդքան մոռանում ես։

Հ.Գ. Վերջաբան չկարողացա հորինել, բավականին բարդ երևույթ է ինձ՝ ամենայն ծույլիս համար։ Ինչ ասեմ, մինչ նոր նյութս։

Երկուշաբթի օրն էր, բոլորիս համար սովորական և անակնկալներով լի օր: Առավոտյան, երբ արթնացա, փոքրիկ զրույցի բռնվեցի հարևանիս հետ, այնուհետև նախաճաշեցի և  անցա գործերիս:

Ամռան այս ամիսներին ավելի է շատանում գյուղացու գործն ու աշխատանքը: Գրեթե բոլոր գյուղերում էլ աշխատանքի մեծ մասը լինում է հողատարածքում՝ բանջարեղենը, պտղատու ծառերը և բույսերը մշակելիս:

Ինչպես բոլորը, այնպես էլ մենք, պատրաստվում էինք հողամասը ջրելուն: Ճիշտ է, երկար կռիվներից ու բահերով «մենամարտից» հետո, ջուրը վերջապես մեզ էլ հասավ:

-Մամ, խռամն լավ կաբերիմ, սաղ ջուր մեր թարաֆն ա գիկա: Էդմալ օր գա, 1 ժամվա մեջ կպրծնինք բոստանից:

-Շատ լավ ա: Ուրեմն արի՝ կարտոլի քոլերն էլ բանանք, օր ջուրն շուտ մտնի բոստան, համ էլ ջրելուց չջարդինք:

Այս մի գործից էլ ազատվեցինք, մնաց մենակ ջրելը: Ես ու մայրս հերթականությամբ ջրելով շարժվում էինք առաջ, և ահա առաջին արկածը:

Երբ ջուրը ուղղել էի կարտոֆիլի երկար առուները, պատահմամբ ձեռքս կպավ կարտոֆիլի թփերին, որի վրա մի շարք բզեզներ ու միջատներ կային: Դրանցից մի քանիսը թափվեցին ցած, մի մասը՝ ջրի մեջ, իսկ մեկն էլ հենց ոտքիս վրա ընկավ, որին ես չէի էլ նկատել:

Երբ փոխեցի ջրի ուղղությունը, պատահաբար տեսա նրան, բայց ուշադրություն չդարձրի, սակայն, երբ ավելի ուշադիր նայեցի, միանգամից բահը թողեցի հողամասում, հողաթափերս հանեցի ու շպրտեցի չգիտեմ ուր, և գոռալով վազեցի… Հիմա ծիծաղում եք, չէ՞: Իրականում այն թունավոր և վնասակար միջատ էր, դրա համար էլ ես այդ կերպ արձագանքեցի: Բայց սա դեռ ամենը չէ:

Երբ ավարտեցինք աշխատանքը, նստեցինք ծառերի հովին՝ մի փոքր հանգստանալու, բայց այդ հանգիստը սկսեց խախտել քամին և երկնքից թափվող կաթիլ-կաթիլ անձրևը: Անմիջապես տուն մտանք և մտնելուն պես հանդիպեցինք երկրորդ՝ թխամորթ արկածին: Թխամորթը ուներ գրեթե գանգուր մազեր, սպիտակ ատամներ և հաստ շրթունքներ: Դե իհարկե, հնդիկ էր:

Նա, երբ մեզ տեսավ, միանգամից խուճապի մատնվեց և արագ ձեռքերը վեր բարձրացրեց: Մի քանի անգամ փորձեցի հասկանալ, թե ի՞նչ է անունը, ինչու՞ է եկել, ի՞նչ է ուզում, բայց ապարդյուն: Ճիշտ է, նա իր ոճով, իր լեզվով էր խոսում և գուցե պատասխանում էր իմ հարցերին, սակայն ես չէի հասկանում: Նա այնքան արագ ու չգիտեմ ինչերեն էր խոսում, որ այլևս չէի կարողանում զսպել ծիծաղս:

Երկար հարց ու փորձից հետո պարզվեց, որ ջուր է ուզում: Մի քանի բաժակ ջուր խմելուց հետո նա այնքան մտերմացավ հետս, որ արդեն առանց «թույլտվության» մտնում էր տուն ու դուրս էր գալիս:  Այս անգամ, երբ ես էի նրան տեսնում, անկախ ինձնից ձեռքերս վեր էի բարձրացնում: Ճիշտ է, չափազանցրի, բայց տպավորությունը այդպիսին էր:

Փորձեցի նկարել և նկարվել նրա հետ, սակայն թույլ չտվեց: Մի քանի անգամ ասացի սելֆի, սելֆի, բայց ձեռքերը խաչեց ու թույլ չտվեց: Դրանից հետո այլևս ոչինչ չարեցի:

Շշերի մեջ ջուր լցրեցի և տվեցի նրան, վերջում էլ ասացի՝ նամաստե: Ժպտալով ինձ, ձեռքերը կպցրեց իրար, մի փոքր խոնարհվեց ու գնաց…

Երեկոյան, երբ այս ամենը պատմեցի մի քանիսին, սկսեցին ծիծաղել ու ասացին, որ նա եղել է բանվոր-էլեկտրիկներից մեկը, իսկ մեր գյուղ են եկել, որովհետև էլէկտրասյուներն են ամրացնում և նորոգում:

Հիմա, երբ նստած գրում էի այս նյութը, մտածում էի, թե ի՞նչ վերնագիր դնեմ հոդվածիս՝ «Ես ու հնդիկը», թե՞ «Ես ու հնդկացին»: Չիմանալով, թե որն է ավելի լավը ու ճիշտը, ընտրեցի մեկ ուրիշը, բայց դա էլ վատը չէ:

Մի բան էլ ասեմ: Ժողովրդի մեջ մի խոսք կա տարածված, ասում են, թե շաբաթվա առաջին օրը ինչպես սկսվում է, այնպես էլ ավարտվում է շաբաթվա վերջին օրը: Այժմ նոր արկածների եմ սպասում:

Հ.Գ. Հիմա սպասում եմ հաջորդ  հյուրին, բայց լավ կլինի, որ այս անգամ ճապոնացի կամ չինացի լինի…

Թո՞ւղթ, բարև՛: Երևի թանաքից ճանաչեցիր, չէ՞: Ես հաճախ մոռանում եմ քեզ, կներես, ուշ գրելուն էլ պատճառ կա, չեմ ուզում էջերդ վերջանան, ես ուրիշ թուղթ չեմ ուզում: Իմ մասին էլ այնքա՜ն բան գիտես, իսկ գիտե՞ս՝ ինչից եմ հոգնել. միայն իմ շողքը տեսնելուց, քեզ միայն լապտերի լույսի տակ եմ տեսել, թաքնվո՞ւմ ես: Ես դեռ չեմ համակերպվել, որ մի օր իմ համբերությունը կվերջանա, իսկ դու կհիշես իմ խոսքերը, բայց ոչինչ չես կարողանա անել: Միգուցե ուրի՞շը, ուրի՞շ գրիչ: Կընտրես գունավորները, թող էջերդ գեղեցկացնեն, միայն թե կապույտը չմոռանաս: Այն կապույտը, որն իր վերջին խոսքերով կիսվեց քեզ հետ, որի համար դժվար էր գրիչի ծայրը քո էջից կտրելը:

Գիտե՞ս՝ դու շատ ընկերներ ունես, ամեն մեկը՝ մի տեսակ: Քանոնը քեզնով հաճախ է հետաքրքրվում, կշփոթեցնի քեզ, եթե ծուռումուռ գծեր քաշի երեսիդ: Ռետինի հետ անկեղծ չլինես, կխաբի քեզ, մի բան կասի, հետո հետքերը կվերացնի, բայց մինչ ջնջելը՝ կհասցնես կարդալ, հասկանալ նրան:

Նկատել եմ, թե մկրատը ինչ ցավ է պատճառում քեզ, սակայն ինչքան էլ քեզ վրա գրեմ, սպիներդ չեն վերականգնվի: Մատիտն իմ ընկերն էր, մինչ կսկսեր ռետինի հետ ընկերություն անելը: Իսկ ինձնով բոլորն են գրում, բայց երբ թանաքս վերջանա, դեն կնետեն, կմոռանան, իսկ քեզ կպահեն, հաճախ կընթերցեն, բայց չեն հիշի՝ ինչով են գրել:

Ես անկեղծ եմ քեզ հետ, բայց մեկ թերթիկն էլ երկու էջ ունի, երկու երես:

Ես սովորելու ընթացքում փոխել եմ չորս դասարան, որոնցից յուրաքանչյուրն էլ յուրահատուկ է եղել, սակայն այս ընթացքում ամենայուրահատուկ դասարանը եղել է «TEDxkids2017»-ի դասարանը: Հանդիպում էինք շաբաթը մեկ անգամ՝ 2-3 ժամով: Մեր «դասարանի» 80%-ը գալիս էր ամենատարբեր մարզերից: Եվ քանի որ կային նաև գյումրեցի աշակերտներ, առանց հումորի անհնար էր:

Մենք այնտեղ չէինք սովորում թվեր գումարել կամ հանել, հիշել, թե ինչ-որ մեկը ինչ սխրանք է գործել, չէինք պատրաստվում քննությունների: Մենք սովորում և հիշում էինք մեր դասարանի երեխաների մտքերը, լսում կարծիքները, հասկանում նրանց էությունը, ծիծաղում, նկարներ անում: Իսկ լանչի ժամանակ 20 րոպեով բոլոր դասարանների պես խմբվում էինք սեղանների շուրջ ու զրուցում: Բայց այդ զրույցներն այնքան լավ չէին ընթանում, ինչքան դասերի ժամանակ: Ու գիտե՞ք, ամեն լանչի ժամանակ նույն խմբով չէինք նստում, ինչպես դպրոցներում, այլ հակառակը՝ ամեն անգամ տարբեր խմբերով, տարբեր թեմաներով ու թարմ լուրերով:

Դե, այդպես երեք ամիս անցավ ու եկավ «վերջին զանգի» օրը: Բոլորս պետք է ելույթ ունենայինք մեզ հուզող խնդիրների մասին ու ցույց տայինք մեր 3 ամսվա աշխատանքը: Հերթով ամեն մեկս մեր ասելիքն ասացինք ու վերջապես ծանոթացանք ծնողների հետ: Այստեղ ուսուցիչները չէին ներկայացնում մեր աշխատանքը, այլ մենք ինքներս:

Եկավ հրաժեշտի պահը: Մեր միջի գյումրեցին վերջին րոպեին բացականչեց.

-Ո՜ւխ, պրծամ սրանցից, ես գնացի:

Ես էլ հետևից կատակը շարունակեցի՝ ասելով.

-Դավաճա՜ն:

Բոլոր դասարանների պես կապը պահում ենք ու առիթ ենք փնտրում հանդիպելու համար. կլինի դա փառատոն, համերգ կամ մի այլ բան: Ափսոս, որ հաճախ հավաքվում ենք ոչ բոլորով:

Առավոտյան նախավարժանքը՝ առողջության երաշխիք

4:30 զարթուցիչը զնգաց: Արագ վերցնում եմ հեռախոսս ու զանգում.

-Շող, արթնացի՛ր:

-Ես էլ ուզում էի քեզ զանգել: Լավ, սպասի՝ զանգեմ մյուս երեխեքին արթնացնեմ:

Նույն կերպ արթնացնում ենք բոլոր այն մարդկանց, ովքեր վաղ առավոտյան՝ դեռ մութ, գալիս են վազելու, մարզվելու և կոփվելու:

5:30. նստած եմ իմ մշտական քարին, որը դարձել է իմ սպասելու վայրը: Սպասում եմ, մինչև երեխաները գան, որ գնանք: Սովորության համաձայն՝ նրանք միշտ կարծում են, թե ես այդ քարի վրա քնել եմ, և դեռ հեռվից բղավում են.

-Անգե՜լ, արթնացիր, Անգե՜լ:

Ճանապարհի կեսը քայլելով, կեսը՝ վազելով հասնում ենք մարզադաշտ՝ ավելի առույգ մարզվելու համար: Ողջ ընթացքում հումորն ու ծիծաղը չի լքում մեզ, դե, երևի պատճառն այն է, որ մենք իրար հետ մեզ լավ ենք զգում: Եվ ինչպես Շողերն է ասում.

-Հա՛մ մարզվում ենք, հա՛մ մեր կյանքն ենք երկարացնում:

Իսկապես, եթե ուզում ես առողջ, կոփված լինել, մի ափսոսիր առավոտյան քունդ և գնա վազելու կամ պարզապես քայլելու (երկուսն էլ նույնչափ օգտակար են, բայց քայլելն՝ ավելի): Հատկապես այս անտանելի շոգ օրերին առավոտյան մաքուր օդն ամեն ինչ արժե:

Հ.Գ. Ընկերուհիս վազքի միջոցով նիհարել է յոթ կիլոգրամ:

Գիշեր էր: Մտամոլոր նայում էի տան բացված փոքրիկ լուսամուտից: Ընդամենը կարողացա յոթ աստղ հաշվել: Դեռ զգում էի նրա բույրը, հիշում էի նրա հետ անցկացրած ամեն մի վայրկյանը: Լուսինը շատ պայծառ էր ու կարծես իր լույսը փոխանցել էր քաղաքի բոլոր շենքերին: Քթիս տակ երգում էի, երբ նկատեցի կողքի հարևանին, որը նույնպես լուսամուտից դուրս էր նայում, երևի ականջի ծայրով էլ լսում, թե ոնց եմ երգում: Մոռացա երգելու մասին: Ուշադրությունս գրավեցին շատ հեռվում երևացող լույսերը, որոնք նույնպես յոթ հատ էին՝ աստղերի նման…

Դիմացի փողոցի հարևանի շունն արդեն քնել էր, իսկ երեք աղջիկները դուրս էին եկել զբոսնելու, աջ կողմինը շատ գեղեցիկ էր: Նորից զգացի նրա բույրը, արդեն քիչ էր մնում խելագարվեի:

Դըմփ, դըմփ… Լսվեց բարձր առանձնատնից եկող հրավառություն ձայնը: Շատ գեղեցիկ գույներ էին: Սիրում եմ հրավառությունը:

-Հով ջան, գնա քնելու, ժամին նայե՞լ ես:

-Լավ:

Առավոտյան ժամը 08:34 էր, երբ արթնացա ու սպասում էի, որ գիշերը շուտ գա: Կարոտել էի երեկվա քաղաքի լույսերին:

Ամեն երեկո ինձ արդեն ծանոթ անծանոթ մի պապիկ մտովի ինձ տեղափոխում է մանկություն, երբ պառկում էի պահարանի մեջ (ինձ համար ամենահարմար տեղը) ու հեռուստացույցով դիտում «Չեբուրաշկան ու կոկորդիլոս Գենան»:

Այդ պապիկը, հավանաբար, մեր դիմացի շենքից է: Ամեն երեկո նա միացնում է կոկորդիլոս Գենայի երգը՝ «а я игаю на гармошке у прохожих на виду, к сожаленью, день рожденья только раз в году»…

Գիտե՞ք, այս մուլտֆիլմի երգը կարծես բարության չափաբաժին լինի, որն ընդունում ենք ամեն երեկո՝ օրն ավարտելիս: Գուցե դա կո՞չ է, որ չմոռանանք սովետական, հին մուլտֆիլմերը, որոնք բավականին հաջողված են, և որոնցից բավականին շատ բան կա սովորելու:

Դեպի Լաստիվեր տանող ճանապարհը բնության և արշավների սիրահարների համար է: Ճանապարհը շատ հետաքրքիր և գեղեցիկ է, գրավում է հատկապես էքստրիմի սիրահարներին: Երբ հասանք Լաստիվեր, բնությունը տեսնելուն պես սիրահարվեցի Տավուշի բնությանը: Սկսեցինք շարժվել առաջ, սկզբում ճանապարհը շատ հեշտ էր թվում, բայց հետո սկսեց դժվարանալ: Պետք է անցնեինք 3 կմ ճանապարհ, և նույնքան էլ հետ դառնայինք: Ոտքերով խաչեր էինք անում ու երգով-պարով առաջ գնում: Որքան մոտենում էինք Լաստիվերի ջրվեժին, այնքան ավելի էր մեծանում հետաքրքրությունը: Խըշշ-խըշշ…

Ամբողջ ճանապարհը քարքարոտ էր, ցեխոտ, երևի անձրևի արդյունքն էր: Գնում ենք, էլի ենք գնում, բայց չենք հասնում ջրվեժին… Շարունակում ենք քայլել…

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Մեր դեմ իր դուռը բացեց դրախտը: Սկսեցինք հետազոտել տարածքը: Սովորության համաձայն սկսեցինք նկարվել, սելֆի անել: Մի խոսքով՝ հիանալի ժամանակ անցկացրինք… Վերադարձի ճանապարհը նույնպես սկզբում հեշտ էր և հաճելի, բայց երբ ծարավեցինք, իսկ ջուր էլ չունեինք, ճանապարհը սկսեց դժվարանալ: Ճանապարհի կեսից 2-3 հոգով մոլորվել էինք: Ճանապարհին մի սփյուռքահայ ջուր էր վաճառում, հարձակվեցինք ջրի վրա…

Վերջապես դուրս եկանք Լաստիվերից, և առաջին իսկ պատահած տեղում պառկեցինք հանգստանալու… Մեզ տեսնողը կմտածեր, թե անտուն մարդիկ ենք: Մեզ դեռ սպասվում էր երկար ու գեղեցիկ ճանապարհ դեպի Պարզ լիճ…