Մեր մարզի ծայրամասային գյուղերում, խստաշունչ ձմռանից հետո (որը տևում է նույնիսկ  6 ամիս), մայիսը կարծես թարմ շունչ հաղորդող, ու գարուն բերող ամիս լինի։

Սակայն այս տարի համեմատաբար ավելի շուտ վերջացավ ձմեռը, և մայիսն էլ սկսվեց անձրևոտ եղանակներով։

Գյուղում հիմա ուժգին ամպրոպ է։ Այնքան եմ տարվել պարապմունքներով, որ, եթե երկինքը չլուսավորվեր շանթի բոցերով, և չլսվեր անձրևի խշշոցը՝ չէի  մտածի, որ դրսում անձրև է գալիս։ Կայծակը լուսավորեց երկինքը, և երբ մտածեցի, որ դրան հաջորդելու է ուժգին գոռգոռոցը՝ ակամայից հիշեցի մանկությունիցս մի դեպք, որը  մեծ ուրախությամբ կպատմեմ։

Երբ փոքր էի՝ հազիվ 4 կամ 5 տարեկան, ամպրոպից  շատ էի վախենում։ Այն ժամանակ ապրում էինք հորական պապիկիս տանը, որտեղ հիմա  հորեղբայրս է ապրում։

Ճռճռացող  թախտ, կլոր սեղան ու մի քանի իր մի մեծ ճաշասենյակում, որոնք չէին թողնում  կարծել, թե այստեղ  ոչ մի մարդ չկա։

Մեծ քույրիկիս հետ տեղավորվում էի թախտի մի անկյունում  ու սկսում աղոթել, որ ամպրոպը վերջանա։ Եվ աղոթքն էլ ուներ մոտավորապես այս  բովանդակությունը.

«Կայծակ չզարկես, չզարկես խնդրում եմ…»։ ՈՒ երբ երկինքը լուսավորվում էր, քույրս միանգամից մեջ էր ընկնում ու ասում.

-Տես` հըմի ինչըխ կըգմբըռդա։

Երբ սկսում էր ուժեղ գոռգոռալ՝ լաց էի լինում, արդեն ոչ այնքան վախից, այլ ուզում էի հասկանալ, թե քույրս ոնց է գուշակություններ անում, որ ես չեմ կարողանում անել։

Շատ մտածելուց հետո, երբ հարցիս պատասխանը չէի կարողանում գտնել, հարցնում էի.

-Քուրիկ , բա դու ինչխ գիմանաս ե՞փ բըդի  գըմբըռդա։

Քույրս նայում էր վրաս, թեթև ժպտում և ոչինչ չէր ասում։

Եվ ո՞ւր են այն հարազատները, որոնք խոստացել էին կողքիդ լինել լինել դժվար պահերին: Ասացին ու հեռացան: Փիլիսոփայական հարց. երբ տանը գրեթե միշտ  մենակ ես, հեռախոսդ օրերով չի ընդունում սպասված զանգերը, փողոցով քայլելիս ավելի ու ավելի հազվադեպ ես հանդիպում ծանոթ դեմքերի… 

Ինչպե՞ս է կոչվում այդ ամենը՝ ազատությո՞ւն, թե՞ մենակություն: Ինքս էլ չգիտեմ: Գնալով ավելի քիչ եմ գրում, իսկ գրելուց էլ՝ տխուր բաների մասին, հետաքրքրություններս դառնում են նախկին հետաքրքրություններ, և միայն այդ կոտրված գրիչն է, որ ոչ մի կերպ չի բարկացնում և չի հոգնեցնում ինձ:

Մտքերս գալիս են, գնում, ու ես չեմ հասցնում գրի առնել դրանք:  «Եթե մուսադ եկել ա, թքած ունեցի կիսատ թողած դասերիդ վրա, որովհետև դասերդ էլի կսովորես, իսկ մուսան նենց բան ա, որ կարող ա կես ժամով գա ու էլի գնա: Պիտի հասցնես նյութիդ հիմքը դնես, որ հետո եթե մուսադ գնա էլ, նյութիդ վրա աշխատել իմանաս»,-ասաց արդեն համալսարանական Լուսինեն, ասաց լավ նպատակներով, ասաց մեր սրտից, որովհետև հենց այդ խոսքերն են իմ այս նյութի երկրորդ աստիճանը:

Այդ կիսատ թողած դասերը մենք կսովորենք, ու կսովորենք ոչ թե հենց այնպես՝ սովորելու համար, այլ արդեն որպես մի նոր պատմություն: Ու մեր հիշողության մեջ կմնան ոչ թե այդ պարտաճանաչ սովորած դասերը, այլ հենց այդ կիսատ թողած  ու հետո սովորած դասերը, որոնց շնորհիվ մենք, գուցե, գրենք մեր ամենալավ ու հաջողված նյութը կամ նյութերից մեկը: «Հասցրեք գրի առնել կամ մի տեղ նշել էն կարևոր միտքը, որի շուրջ հետո ձեր նյութը կկառուցեք: Հնարավոր ա վերջում էդ միտքը պետք էլ չգա, ու հանեք, բայց էդ մի միտքն ա, որ ձեզ առաջ կտանի»,- շարունակեց Լուսինեն, ու կարծես ինչ-որ կախարդական ձևով հետ կանչեց այդ «մուսա» կոչվածին:

Իսկ ես հիմա էլ դասերս թողած այս նյութն եմ գրում` ինքս ինձ տված` դասերը պարտադիր սովորելու խոստումով: Խոստումով, որ Լուսինեն բարձր կպահի գլուխը իր ճիշտ խոսքերի համար, ու խոստումով, որ ուսուցիչներս չեն մեղադրի նրան երեխաներին դասերից կտրելու և այլ բաներով զբաղեցնելու համար:

Հ.Գ. Սիրելի Լուսինե, շնորհակալ եմ սրտացավ լինելու և խորհուրդներ տալու համար:

Հ.Գ.Գ. Սիրելի ուսուցիչներ, հիշե՛ք ու իմացե՛ք, առանց մեր ստեղծագործական կյանքը զարգացնելու, մենք մեր բարձր գնահատականներով ու առաջադիմությամբ չենք գոհանա: Ես այդպես եմ կարծում:

Երբևէ չեմ պատկերացրել, որ իմ մեջ հնարավոր է լինի վախ որևէ բանի հանդեպ: Միշտ եղել եմ շատ անվախ, խիզախ և իմ կամքի տեր մարդ: Պետք չէ այդպես ասել, քանի դեռ տեղյակ չես դու ինքդ քեզնից: Փաստորեն ես տեղյակ չե՞մ ինձնից: Ձեզ կպատմեմ մի դեպք, որն ամբողջովին հեղափոխեց ինձ, ոչ միայն դա, այլև ինքս արդեն ճանաչեցի իմ իրական անձը:
Դասընկերներով էքսկուրսիա էինք գնացել: Սկզբում շրջեցինք Երևանի տեսարժան վայրերով, հետո՝ կեսօրին, որոշեցինք մի փոքր ադրենալին ստանալ և գնացինք «Հաղթանակի» զբոսայգի, այսպես կոչված՝ «Մոնումենտ»: Մի քանի կարուսել նստեցի, ոչինչ չեղավ, սակայն… Մի նոր ատրակցիոն էր բացվել, բոլորս փորձեցինք տեսնել, թե ինչպիսին է դա: Եվ ահա… Ոչինչ չեմ կարող ասել, միայն կասեմ՝ ահավոր էր, դեռ ուշքի չեմ գալիս: Այնքան էի վախից ճչացել և լաց եղել, որ նույնիսկ ձայնս էր կտրվել: Ինձ թվում է, հնարավոր չէ նստել այդ տեսակի կարուսել և չճչալ: Այնքան արագ էր շարժվում, բարձրանում էր շատ վերև և, պատկերացրեք, ոտքերս վերևում էին, և ես ամբողջովին օդում: Աչքերս պինդ-պինդ փակել էի, չէի շարժվում ընդհանրապես, բայց դրանք չէին օգնում, ես ահավոր վախեցած էի, չէի էլ կարող պատկերացնել, որ այդքան կվախենամ: Օդում կանգ էր առնում կարուսելը, և միանգամից արագ իջնում էր վար: Այդ վերևում կանգնած պահին ես մտածեցի, որ միգուցե ավարտվել է սահմանված ժամանակը, և աչքերս բացեցի ու ինչ տեսնեմ՝ բարձր, բարձր, շատ բարձր էր: Այս պահին էլ այդ ամբողջ տեսարանը աչքիս առաջ է գալիս: Երբ իջա, արդեն գլուխս պտտվում էր, և ինքնըստինքյան լացս գալիս էր: Մարմինս, ձեռքերս, ոտքերս դողում էին, և ես լաց էի լինում, որովհետև չգիտեի, որ ես այսքան վախկոտ աղջիկ եմ: Փաստորեն, այո, վախենում էի ամեն ինչից և չգիտեի, որ դա այդպես է: Մինչև հիմա ձեռքերս դողում են, նույնիսկ ինչ-որ բան նորմալ չեմ կարողնաում բռնել: Զարմանալի է, չէ՞: Երևի դուք էլ ինձ նման չեք վախենում ոչնչից, բայց հավատացեք, այդ ամենից հետո դուք նույնպես կվախենաք և բոլորովին կփոխվեք: Բացահայտեք ձեր մեջ եղած վախը:

Լինում են դեպքեր , երբ մտածում եմ մահվան և անմահության մասին: Փորձում եմ հասկանալ,   թե ինչ է նշանակում մահացած լինել, կամ թե` անմահ: Շատ հեշտ բան է, երևի մահը` կյանքի ավարտն է , բայց ո’չ, ես սխալ գիտեմ: Եթե մահը կյանքի ավարտ է , ուրեմն ի՞նչ է նշանակում անմահ լինել: 

Անմահ լինել՝ ես հասկացա, նշանակում է , որ մարդիկ միշտ հիշեն քո գոյությունը, ինչպես մեծանուն բանաստեղծներինը, կամ ազգի հերոսներինը: Անմահության արժանանալը շատ դժվար է: Այն պետք է մարդ կյանքում կատարած լավ գործերով վաստակի: Ճիշտ է, պատմությունը մեզ ապացուցել է, որ անմահության կարելի է հասնել նաև վատ գործերով, ինչպես Վասակը, որ դավաճանեց հայ ժողովրդին: Այդպիսիները պատմության մեջ հայտնի են «անմահ դավաճաններ» անունով: Նույնիսկ, երբ մարդիկ մեկը մյուսին ցանկանում են վատ խոսք ասել, նրան անվանում են Հուդա, Վասակ, կամ մեկ ուրիշ դավաճանի անունով:

Որքան էլ փորձեմ արդարացնել նրանց, միևնույն է, մեղմացուցիչ փաստեր չեմ գտնում, և այդպիսինների անունը իմ սրտում և մտքում մնում է` անմահ դավաճան:

Լավ է, որ մարդ մեռած լինի, քան կրի այն կնիքը, որ կրում են դավաճանները:

Մահը կամ անմահությունը միայն անհատ մարդկանց համար չէ, այլև պետությունների և ժողովուրդների համար էլ է ասված: Եկեք միասին մեր սերունդներին պատմենք անմահ հերոսների մասին, մի կողմ դնելով դավաճաններին: Նրանց մեջ սերմանենք հայրենասիրություն և կյանքում բարին գործելու համար սեր, որպեսզի նրանք ձգտեն անմահ լինել: Չէ որ նրանց ձեռքերում է մեր վաղվա օրը, անմահ լինելու և չլինելու հարցը: Հուսով եմ, ես ճիշտ հասկացա  անմահության և մահվան տարբերությունը: Կփորձեմ  իմ կյանքում գործել այնպիսի արարքներ, որի համար ամբողջ կյանքում ինձ չեմ մեղադրի:

Այնպես անենք, որ մեր Հայաստան երկիրը միշտ մնա վսեմ  և դարերով լինի անմահ:

Թող բոլորիս բերանից հնչի «Ես անմահ եմ» արտահայտությունը:

Քառօրյա պատերազմի ժամանակ զոհված մեր հայորդիները ապացուցեցին անմահության գաղափարը: Նրանք միշտ կհիշվեն մեր սրտերում և մեր պատմության մեջ:

Այսօրվա թոհուբոհի, դաժան իրականության, պատերազմական իրավիճակի և դառն փորձությունների  ժամանակաշրջանում, երբ ոչ մեկի դեմքին ժպիտ չկա, սիրտ չկա ժպտալու, ուրախանալու, մեր դպրոց մի կամավոր եկավ: Անունը` Ալիա:  Ալիա, ինչ Ալիա. սիրուն, բոյով, «զդառովի» (ինչպես գյուղացիներն են ասում), այնքան դրական լիցքերով, որ փոխեց մեր բոլորի թե տրամադրությունը, թե առօրյան: Նա խոսում էր  կիսահայերեն և ամեն մի խոսքից հետո այնպես վարակիչ ծիծաղում, որ շրջապատում բոլորը սկսում են ծիծաղել: Ծիծաղում էր Ալիան, և նրա հետ ծիծաղում էին բոլորը, իրենք էլ չիմանալով,  թե ինչու կամ ինչի վրա: Ուսուցչանոցից ուսուցիչները դուրս էին գալիս, բոլորի դեմքին ոչ թե ժպիտ, այլ ծիծաղ կար: Զրուցում էին ուրախ և էլի բարձր ծիծաղում: 

Այդ աղջիկը մեր դպրոց ծիծաղ էր բերել, ծիծաղ, որ ինչքան ժամանակ է կորել էր մեր գյուղում, մեր դպրոցում, մեր տանը: Անժամանակ հեռացել էին Սիսիանցի կամավորականներ: Էլ սիրտ կմնա՞,  որ մարդ ծիծաղի կամ կատակի, երբ իր հասակակիցներից շատերը կռվի դաշտում են, առաջին գծում:

Բայց Ալիան եկավ ու բեկում մտցրեց մեր գյուղի կյանքում: Ընդամենը նրա ծիծաղը փոխեց ամեն ինչ. խոսում էր գյուղացիների հետ, ծիծաղում, նրա հետ էլ` զրուցակիցները:

Թող քո այս ծիծաղը, սիրելի Ալիա, փոխի մեր կյանքը: Բարի գալուստ մեր ձորեր: Այսպիսի դրական լիցքերով մեկը պետք էր, որ փրկի ամեն ինչ:

Ասում են` «Գեղեցկությունը կփրկի աշխարհը»: Իսկ իմ կարծիքով «Ծիծաղը կփրկի աշխարհը»: Ծիծաղիր, Ալիա, քո ծիծաղը շատերին է հարկավոր:

Երնեկ հայերն էլ ամերիկացիների նման շատ դարդ ու ցավ տեսած չլինեին և սիրտ ունենային ուրախ ապրելու:

…Ո՞վ կպատմեր մեր մանկության կապույտ հեքիաթները, եթե տատերը չլինեին:
Վ.Պետրոսյան

Մանկությունս տևեց մի վայրկյան: Մի պահ աչքերս բացեցի ու արդեն քսան տարեկան էի…Եվ ինչպե՞ս: Չգիտեմ…
Մանկությանս վառ հիշողությունները կապված են տատիս` իմ Աղուն տատի հետ: Ու երբ տատս գնաց, ես կրկին կորցրի մանկությունս, թեև արդեն 17 տարեկան էի:
Երբ գալիս էի քեզ մոտ, միշտ նստած էիր մեր բակի մեծ, հսկա ընկուզենու տակ: Ինձ տեսնում էիր ու կանգնում` թևերդ կողքերիդ դրած: Դեռ հեռվից խոսում էիր հետս մինչև կմոտենայի: Իսկ մոտենալուց գրկում էիր ու համբուրում ուժեղ-ուժեղ: (Այդ համբույրները երբեք չեմ մոռանա, տատ): Քո գեղջկական բարբառով ինձ երեխայի տեղ դրած ասում էիր.
-Ումուդ, հորի՞ չիգաս:
Ախր, ես միշտ էի գալիս, գրեթե միշտ` հենց կարոտում էի քեզ, իսկ ես քեզ կարոտում էի ամեն օր: Գալս էլի քիչ էր քեզ համար…
Մանկությանս վկա… Ինչպես էիր սիրում ինձ: Ես քնում էի քո կողքին` քո «ծոցը», ու ինձ համար դա  ամենալավ բանն էր: Ես ապահով էի, էլ չէի վախենում «մեշոկ պապից» ու մկներից: Տատ, ես հիշում եմ քեզ հետ ապրած ամեն վայրկյանը, ես հիշում եմ քո ամեն շարժումը, հեքիաթներդ ու պատմություններդ`ջահելությանդ ու 11 երեխաներիդ մասին: Երբ տխրում էիր, ես էլ թաքուն տխրում էի, լալիս էիր` լալիս էի:
Ա~խ, ինչպիսի ջանասիրությամբ էիր ջրում այգիդ, որ հետո այդ այգու պտուղներից մեզ բաժին հանեիր: Հիմա այգիդ խնամում են հարսդ ու տղադ:
Հիմա արդեն ամեն ինչ այլ է…
Դու չկաս, ու քեզ հետ չկա նաև անցյալս: Այլևս չես նստում մեր հսկա ընկուզենու տակ, այլևս այգուդ մեջ ման չես գալիս… Այլևս… Այլևս… Իսկ ես քեզ կարոտում եմ… Շատ եմ կարոտում:
Դու չկաս, բայց հիշողություններս թարմ են, դու իմ կողքին ես, մտքումս, անցյալումս ես ու մանկությանս մեջ:

Հիմա լինեիր, ու գայի գրկեի քեզ: Գայի ու մնայի կողքիդ`«ծոցումդ»: Իմ Տատ, իմ Աղուն տատ…

Հ.Գ.Եթե իմանայի, որ մի օր այս բովանդակությամբ կգրեի քո մասին, կլուսանկարեի, որ մարդիկ էլ տեսնեին քո բարի ու տարիների բեռից կնճռոտված դեմքը, որն այնքա~ն եմ կարոտել…

Այսօր յուրահատուկ օր էր մեր դպրոցի և հատկապես մեզ՝ Արագածոտնի մարզի Ոսկեհատ գյուղի աշակերտներիս համար: Ավագ դասարաններում դասը վարում էր ոստիկանը: 

Հանրակրթական դպրոցներում անցկացվող այդ ծրագրի մասին շատ էի լսել, բայց մեր դպրոցում այն առաջին անգամն էր: Ճիշտ է, անչափահասների տեսուչի հետ հանդիպումներ երբեմն լինում են, երբ  զրուցում ենք մեր իրավունքների ու պարտականությունների  և այլնի մասին, բայց այս անգամ խոսակցության նյութն ավելի լայն էր, ընդգրկուն: Խոսում էինք մեզ հուզուղ թեմաների մասին, տալիս հարցեր, որոնք վերաբերվում էին ինչպես օրենքներին ու իրավական ակտերին, այնպես էլ ոստիկանական, իրավաբանական կրթության, դրանց նրբությունների ու հետաքրքիր կողմերի մասին, մի խոսքով՝ խոսում էինք ամեն ինչից, իսկ ամենակարևորն այն էր, որ մեր զրույցը չուներ ոստիկան-քաղաքացի բնույթ: Զրույցն ընկերական էր, անմիջական, ինչի արդյունքում հանգիստ կարողանում էինք տալ մեզ հուզող ցանկացած հարց ու ստանալ պատասխան՝ գործի գիտակից:

Ճիշտ է, երբ ասում են, որ ոստիակնի դերը մեծ է հանրակրթական դպրոցներում, հատկապես երբ ոստիկանը աշակերտի ավագ ընկերն ու խորհրդատուն է լինում, էլ ավելի կարևոր աշակերտների կյանքում՝ իրավական նորմերին, ՀՀ օրենքներին, դրանց առավելություններին ու թերություններին ծանոթացնելու և, հետևաբար՝ որպես պատրաստի քաղաքացիական անձ նոր կյանք մուտք գործելու համար:

Ուրախալի է, որ այսօր աշակերտի կողքին են ու նրան ճիշտ ճանապարհի վրա դնելու համար դպրոցների հետ համագործակցում են ոստիկանն ու հոգևորականը, միաժամանակ նաև ավելի հետաքրքրացնելով աշակերտական կյանքը: