Մի օր դասընկերներիցս մեկին հարցրեցի, թե որտեղ է ուզում շարունակել կրթությունը: Ի դեպ, ես նրան համարում եմ ամենախելացի աշակերտներից մեկը թե՛ մեր դասարանում, թե՛ ամբողջ դպրոցում: Նա պատասխանեց.

-Տատիկս ասում է ՝ կա՛մ Արմավիրի բժշկական քոլեջ պիտի ընդունվեմ, կա՛մ  «մարդաբանական» , այսինքն ամուսնանամ:

Ես ոչինչ չասացի:

Դասարանում 20 աշակերտ ենք:  Քսանից միայն յոթն են պլանավորում ուսումը շարունակել բուհում: Ընդ որում, սա դեռ բարձր ցուցանիշ է նախորդ տարիների համեմատ: Տղաներից շատերը պլանավորում են բանակում ծառայելուց հետո հեռանալ հայրենիքից, իսկ աղջիկներից շատերը` ամուսնանալ: Իմ կարծիքով, սա մերօրյա գյուղերի երիտասարդության գլխավոր թերությունն է: Իմ հայրենիքին պետք են ուղեղներ…

Համաձայն եմ, որ միշտ էլ եղել են է՛ սովորողներ, և՛ ոչ այնքան, բայց այս իրավիճակն ունի ավելի խորքային պատճառներ: Աշակերտը ոչ մի գայթակղիչ բանի չի հանդիպում դպրոցում, որը նրան կարող է ստիպել սովորել:

Լավ, իսկ ի՞նչ է տեսնում աշակերտն այդ լուսավորության տաճարում. դա լոկ մի շենք է, ուր երեխաների մի մասը գալիս է, քանի որ իրենց պարտականությունն է, կամ ժամանակ անցկացնելու, որտեղ ուսուցիչները ոչ ավել ոչ պակաս, իրենց գործն են կատարում: Եվ այս ամենին գումարվում են վանող, բարդ ու անհրապույր դասագրքերը:

Եվ սա դեռ միայն դպրոցն է: Իսկ ի՞նչ կարող ենք ասել բուհերի մասին… Յուրաքանչյուրը կարող է ընդունվել բուհ  և ստանալ բարձրագույն կրթություն, ավելի ճիշտ, դիպլոմ: Կրթություն ասվածը վերածվել  է մի թղթի կտորի, որը հեշտությամբ  կարելի է ձեռք բերել համապատասխան գումարի առկայության դեպքում: Այսինքն ՝ կրթությունը բառիս բուն իմաստով արժեզրկվել է: Շատերն ավարտում են մեր երկրի լավագույն բուհերը, բայց աշխատանք չունեն, և սա այն պայմաններում, երբ մեր երկրի լավագույն բուհերը  առաջատարներից են աշխարհում կրթության որակով և մակարդակով:  Սա էլ մեկ այլ ազդակ է, որ երիտասարդությանը հետ է պահում բուհերից: Պիտի նշեմ նաև, որ բուհերը դարձել են ծայրաստիճան կոռումպացված  կառույցներ:

Ահա թե ինչն է ինձ հուզում. իմ հասակակիցների և առհասարակ հայրենակիցների կրթությունը:  Ուզում եմ, որ մեր բուհերում ուսանողների թիվը կրկնապատկվի ու բազմապատկվի, և նրանք լինեն արժանավորներ, ուզում եմ, որ դասարանիս գոնե մեծ մասը ուսումը շարունակի, ու դասընկերուհիս «մարդաբանականից» ու Արմավիրի քոլեջից բացի այլ տարբերակներ ունենա:

Անունս Վիրսավիյա է: Շատեր են ասում, որ անունս գեղեցիկ է, բայց անսովոր: Եվ իրականում էլ տարածված չէ: Դա Բերսաբե անվան ռուսական տառադարձությունն է և նշանակում է` երդման ջրհոր: Անունս դրել է հայրս՝ ցանկանալով համապատասխանեցնել մյուս երեք քույրերիս անունների հետ: Նրանց անուններն են` Վերոնիկա, Վիոլետա և Վիկտորյա: Բայց ամենահետաքրքրականն այն է, որ հորս անունն էլ սկսվում Վ-ով՝ Վիկտոր: Մի խոսքով, մեր տանը, բացի մայրիկիս անունից, մյուսներինս սկսվում է «վ» տառով:

Կրում եմ Սողոմոն Իմաստունի մոր անունը: Վերջինս եղել է գեղեցիկ, խելացի և փոքր-ինչ խորամանկ: Հայրս ցանկություն ունի, որ ես էլ դառնամ նրա պես:  Դրա համար էլ փորձում եմ նոր տեղեկություններ գտնել, նոր գիտելիքներ ձեռք բերել:

Ասում են, անունը մեծ կապ ունի կյանքի ընթացքի հետ, բայց ես դրան համաձայն չեմ: Ինչևէ, ծանոթությունների ժամանակ անունս բարդություններ է առաջացնում: Կենտրոնանում են անվան ծագման, նշանակության վրա: Հաճախ ստիպված եմ լինում կրկնել այն մի քանի անգամ: Հուսով եմ, որ իմ անունը ժամանակի ընթացքում տարածում կգտնի, և մարդիկ ծանոթանալիս կկենտրոնանան իմ մարդ տեսակի, ոչ թե անվանս վրա:

Չափից շատ սիրում եմ տիեզերքը, նոր տեղեկություններ դրա մասին:  Ինչքան էլ մերժում եմ, բայց հաճախ են ասում, որ խանդոտ անձնավորություն եմ: Եվ իրոք, սիրում եմ, որ իմը իմը լինի: Նվիրվող անձնավորություն եմ: Սիրում եմ և լավատես մարդ եմ, բայց հաճախ ընկնում եմ հոռետեսության գիրկը: Հակասական անձնավորություն եմ: Կատակասեր եմ և սիրում եմ արկածներ: Սիրում եմ ազատ ժամանակ գրքեր ընթերցել: Ունեմ բարդ բնավորություն, և ինձ հասկանալն այդքան էլ հեշտ չէ: Երբեմն չափից դուրս անտարբեր եմ դառնում:

Ձգտում եմ օգնել և բարություն դրսևորել նրանց հանդեպ, ովքեր ունեն դրա կարիքը:

Ահա և ինձ էլ ճանաչեցիք:

Վիրսավիյա Դանիելյան, 15 տարեկան, Արմավիր, Բաղրամյան

Ես Հովհաննեսն եմ, արդեն չորս տարի է, ինչ ցանկանում եմ գնալ ճեմարան և դառնալ հոգևորական: Այդ որոշման մեջ մեծ է դասղեկիս դերը: Այնպես էր ստացվել, որ մի միջոցառման ժամանակ ես պետք է կատարեի Սահակ Պարթևի դերը: Հագուստի համար դիմեցի Մեծամորի Սուրբ Ղազար եկեղեցու քահանա՝ Տեր Տաթևին: Այնուհետև սկսեցի հետաքրքրվել այդ բնագավառով և սկսեցի ամեն կիրակի գնալ եկեղեցի և ուղղակի մասնակցել պատարագներին՝ սովորական հավատացյալների նման: Արդեն մեկ ամիս անց բարձրացա խորան և սկսեցի ծառայել Աստծուն: 

Այդ մասնագիտությունը ընտրելու համար շատ են պատճառները: Ես կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր քրիստոնյա պետք է իր ծառայությունը մատուցի Աստծուն: Օրինակ, ինձ համար դա դրսևորվում է եկեղեցի գնալով և պատարագներին մասնակցելով: Հիմա ժողովրդի մոտ կա այնպիսի կարծիք, որ այժմյան քահանաները ոչ բոլորն են ճշմարիտ հավատացյալներ: Այդ կարծիքը վերացնելու համար ես մտադիր եմ դառնալ իրական հավատացյալ քահանա:

Այս ամենի հետ մեկտեղ ես չեմ դադարում հետաքրքրվել այլ բանագավառներով: Օրինակ՝ հաճախում եմ լուսանկարչության դասերի, գնում եմ բանավիճային ակումբ, մի խոսքով, շատ այլ հետաքրքրություններ ունեմ: Եվ կարծում եմ, հոգևորականը պետք է բազմաթիվ հետաքրքրություններ ունենա, խորը գիտելիքներ բոլոր բնագավառներից, որպեսզի հետագայում, երբ իրեն որևէ հարցով դիմեն, պատրաստ լինի պատասխանել ցանկացած հարցի:

Շատ էի սիրում, երբ նստում էի ու լսում, թե ինչպես են ընտանիքիս անդամները պատսպարվել պատերազմի տարիներին: Մենք Տավուշի մարզից ենք, Կողբ գյուղից:

Իրիկունները տատս իր կողքն էր հավաքում թոռներին և սկսում:

- Մութն էր, ուտելու մի բան էլ ա կար ոչ: Էս թաղումը մենակ մենք գեդնահարգ ունեինք: Կրակոցնին սկսվեցին: Մին էլ էն տեհա, որ հըրևաննին վազելով մեր դուռն են գալի: Գնացինք պադվալ: Էդ վախտ մեր հըրևանի մարդը հիվանդ էր, բայց դե նրան տանը թողելու չէր: Էտա էդ մարդին էլ բերինք: Մի քանի օր մնացին մեր պադվալըմը, բայց համա էտ անդերների ձենը կտրվեր ոչ: Ով ինչ ուտելու բան ուներ` բերել էր: Մին էլ գրադը էրկու տուն վերև վեր ընգավ: Պատուհանների շուշեքը չիմ ջարդվեցին, մնացել էինք շվարած:

Էսպես ամեն անգամ նման պատմություններ էի լսում տատիցս: Ու հենց էս տարիներն էին, երբ իմ հայրը կանգնած սահմանին, ծառայում էր հանուն հայրենիքի:

 Ես ապրում եմ «աշխարհից հեռու», բայց  այս աշխարհի մի մասը գյուղում՝ Շենիկում: Գյուղս մեկն է Արարատյան դաշտի այն գյուղերից, որտեղից ամեն առավոտ կարելի է տեսնել Արարատը: Գյուղիս մասին խոսելիս ակամայից ուզում եմ ասել.

-Սա իմ գյուղն է

Չափսերով այնպիսին,

Որ կարող եմ վերցնել հետս,

Երբ մի ինչ-որ տեղ գնամ:

Այո, գյուղս փոքր է: Բոլորը ճանաչում են իրար, և դա ինձ դուր է գալիս: Այս փոքրիկ գյուղի մի փոքրիկ անկյունում է գտնվում մեր թաղը: Մեր թաղի համբավը տարածված է ամբողջ գյուղով: Այնտեղ, ուր ավարտվում են դպրոցի դասերը, այնտեղ, ուր կյանքը դառնում է պայծառ ու լուսավոր, երբ ամեն ինչ դառնում է դրական, սկսվում են մեր թաղի իրիկունները: Հավաքվում ենք  ընկերներով ՝ տղա, աղջիկ, և սկսում ենք ասել ու խոսել, խնդալ ու  խաղալ մինչև որ մութն ընկնի: Ամառները ավելի  երկար ենք մնում դրսում: Մեր երգիծաբանները  իրենց կատակներով ապահովում են  մեր ծիծաղը, հաճախ նույն կատակը մեկից ավելի անգամ կրկնելով: Դե, էլ ի՞նչ հավաքներ առանց խաղերի:

Խաղում ենք, խաղում, այնքան, մինչև հարևանուհին բողոքում է մեր  ձայներից:

Այս ամենը ավելի հետաքրքիր է դառնում «ցոգոլի սեզոնին»: Մեր հավաքույթները համեմվում են ցոգոլի թթու ու հյութեղ համերով: Իսկ հարց չառաջացա՞վ, թե որտեղից այդ ցոգոլները. դե, իհարկե, մեր հարևանի այգուց:

Քանի որ խոսք գնաց հարևանի այգուց ու ցոգոլներից, պատմեմ մի դեպք:

Ամառ էր: Մեր թաղի իրիկուններից մեկն էր: Սովորականի պես նստած էինք, ու միտքներս ընկավ հարևանի այգու ցոգոլները: Անգիր գիտեինք  հարևանի գործի ժամերը: Բախտներս բերեց, ու նա տանը չէր: Սովորաբար ցոգոլի գնում էինք բոլորով: Ամեն մեկս մի աշխատանք էր կատարում՝ մեկը քաղում էր, մյուսը ծառի տակից բռնում, երրորդը՝ հսկում, որ մարդ չգա:

Արդեն այգում էինք: Դեռ մի քանի հատ էլ չէինք  քաղել, հանկարծ լուր բերին, թե տանտերը գալիս է: Ուր որ է` ուզում էինք  փախնել, բայց չհասցրինք: Տանտերը եկավ: Մի քանի  փոքր ծառեր կային  այգում: Մի 6 հոգով թաքնվեցինք դրանց հետևում: Դեռ թաքնված էինք, երբ սկսվեց ուժեղ անձրև: Մեկն ասում էր.

-Էկեք դուրս գանք: Ավելի լավ է` բռնվենք, քան թրջվենք:

-Չէ՛, չէ՛, որ բռնվենք, էլ ցոգոլի երես չենք տեսնի,- գոչում էր մեկը մի ուրիշ կողմից:

Այսպես երկար որոշում էինք դուրս գալ, թե ոչ, իսկ անձրևը գնալով ուժեղանում էր: Չնայած ընկերների հետ արժեր ժամերով մնալ անձրևի տակ ու թրջվել: Երևի մեր բախտից էր, որ անձրևը շուտ կտրվեց: Հարմար առիթ գտանք, որ ոչ ոք չտեսնի ու դուրս թռանք այգուց: Ոտքից գլուխ ջուր էինք եղել:

Բոլորը անձրևի ժամանակ մեզ էին փնտրել, իսկ մենք ասացինք, թե թաքնվել էինք մի ծառի տակ, որ չթրջվենք: Մեր հավաքած  ցոգոլների կեսն էր մնացել միայն: Դրանք էլ կերանք ու գնացինք տուն:

Այս դեպքից հետո էլ երբեք հարևանի այգի չմտանք ցոգոլ հավաքելու, անգամ երբ տանը չէր: Բոլորս  «կշտացել» էինք գլխներիս եկածից:

Չնայած դրան, մեր թաղում իրիկունները հիմա էլ անցնում են ուրախ ու  առաջվա նման, դե իհարկե, առանց ցոգոլի:

Եվ վերջում, եթե օրերից մի օր մեր հարևանը կարդա սա, թող ների մեզ, ու մեր  պատանեկան արարքները:

Շատ բան կա, որի մասին կցանկանայի գրել, բայց կսկսեմ քննարկել և գրել մի արդիական և կարևոր թեմայի մասին, որը անկասկած շատերիս է հուզում: Ես կխոսեմ մեր երկրում  և ընդհանրապես աշխարհում տիրող իրավիճակից: Մարդասպանություն, պատերազմ՝ թեմա, որը շատերին է գայթակղում նույնիսկ մեր օրերում: Վստահ եմ, որ շատերը կհակառակվեն ինձ, պնդելով, որ պատերազմը և մարդասպանությունը չեն կարող գայթակղել, այլ միայն ցավ և վիշտ կարող է պատճառել: Ես, իհարկե, նշեցի՝ շատերը, սակայն ոչ բոլորը: Եթե «մարդկանց» չգայթակղեր այդ թեման, նրանք չէին պատերազմի, չէին սպանի և կապրեին խաղաղ: Ամեն ինչ սկսվել է վաղ ժամանակներից՝ կռիվներ ուտելիքի, տարածքի, երկրի համար: Շատերը, եթե ոչ բոլորը, ցանկանում են լինել նվաճողներ: Որևէ երկրին, տարածքին, հասարակությանը տիրելու ցանկությունը չի կարող գայթակղել խաղաղություն գերադասող մարդուն: Փառքին ձգտում են ապագա բռնակալները, իսկ մարդիկ հետևում են նրանց՝ գայթակղվելով նվաճողի քաղաքականությամբ: Այ, թե որտեղից է ամեն ինչ սկսվում:

Մի քանի օր առաջ հեռուստացույցով մի արտահայտություն լսեցի, որը մտածելու տեղիք տվեց: Ասվում էր հետևյալը. «Եթե չլինեն հետևորդներ, չեն լինի նաև առաջնորդներ»: Եվ իսկապես, ես կարծում եմ, որ շատ պատերազմներ տեղի չէին ունենա, եթե չլինեին հետևորդներ: Օրինակ, եթե մարդկանց չգայթակղեր Հիտլերի հակահրեական դիրքը, և եթե նրան չհետևեին, ապա դժվար թե նա կկարողանար սկսել իր բռնակալ քաղաքականությունը, և միգուցե չէր սկսվի Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, որը շատ մարդկանց կյանքեր խլեց:

Վերադառնանք մեր երկիր: Այս քառօրյա պատերազմը ծանր վերքեր թողեց բոլորիս սրտում: Մենք ունեցանք զոհեր, և պարգևատրվեցինք նոր հերոսներով: Հարկ է հիշել Վիլյամ Սարոյանի «Մարդկային կատակերգություն» գրքի հետևյալ տողերը. «Մարդ սկսում է ավելի շատ սիրել հայրենիքը, երբ այն վտանգի մեջ է։ Ուրիշ ժամանակ հայրենիքը շատ սովորական է թվում, ինչպես ընտանիքը»: Բոլորս զարմացած էինք, տեսնելով մի խումբ երիտասարդ տղաների և մեծահասակների համառությունը կամավոր դառնալու և առաջնագիծ գնալու ու թշնամու դեմ պայքարելու ցանկությամբ: Ես հիմա եմ հասկանում այս խոսքերի խորությունը:

Ես վստահ եմ՝ մեր ազգը դեռ կկարողանա պահպանել իր անկախությունը, կկարողանա հետ մղել թշնամուն և միգուցե նորանոր տարածքներ նվաճի, հետ վերադարձնի կորցրածը, իսկ եթե հանգչի, ապա միայն պայքարելով և միայն մարտի դաշտում՝ պատվով:

Բայց մյուս կողմից էլ, ես չեմ  ցանկանում, որ մարդկանց գայթակղի այդ ամենը, չեմ ցանկանում, որ շարունակվեն պատերազմները, մարդասպանությունը: Եթե միայն բոլորը, ԲՈԼՈՐԸ նկատեին մանկանց աչքերի փայլը, որ լույս աշխարհ են եկել, միգուցե հենց այդ փայլը կկարողանար լուսավորել մարդկանց մտքերը և պահվածքը, հետ պահելով նրանց իրենց «հաճույքներից»:

«-Էրեխեք՜, պապան էկավ, դե ներքև իջե՛ք…

-Պա՜պ, իսկ ինչի՞ են մեր Խոր Վիրապի սարերը կարիչնիվի, իսկ Մասիսը` կապույտ: Նայի՛, հենց թեկուզ էս մեկը, ոնց որ տատիի գրքի հսկաներից մեկը ուղղակի մի բուռ հող լցրած լինի գետնին, իսկ այ Մասիսը…Ըըը, ո՞նց ասեմ, պա՛, երկնքից էլ ա կապույտ ու երկնքից էլ սիրուն ա: Ինչի՞:

-Մասիսն էլ ա կարիչնիվի, աչոն ջան, ուղղակի շա՜տ հեռու ա, դրա համար կապույտ ա թվում, ու Մասիսն էլ ա մի մեծ բուռ հող, բայց մեզ երկինք ա թվում, որովհետև միշտ էլ կորսվածն ա երկինք, մնացածը ուղղակի մի բուռ հող են: Ու կապույտը երևի կարոտի գույնն ա, գիտե՞ս: Իսկ մենք սովոր չենք կարոտել էն, ինչը դեռ մերն ա…

Չեմ հիշում, թե պապան էլ ինչեր ասաց: էսքանն էլ երևի ավելի շուտ հորինում եմ, քան հիշում, իսկ ես էդ պահին մտածում էի, թե ուղղակի չգիտի հարցիս պատասխանը: «Ի՞նչ հեռու, է, ախր, պարզ էրևում ա, որ եթե մի քիչ էլ բոյովանամ, ձեռքերս կերկարեն, ու եթե թևերս դիմացս պահած առաջ ձգվեմ, հաստատ կգրկեմ Մասիսը: Իսկ պապան երևի շատ ա մառոժնի կերել, գրիպ ա կպել, տատին չի թողել դասի գնա, ու հենց էդ օրը դպրոցում իրանց բացատրել են, թե ինչի ա Մասիսը ամենակապույտ սարը աշխարհում: Ես, որ մեծանամ, մառոժնի քիչ կուտեմ»:

Հնարավոր ա, որ ես էսպիսի բաներ եմ մտածել, իսկ պապան գրկել ա ինձ ու մազերիս հետ խաղացել՝ բառերով չբացատրելու չափ նուրբ (պապան միակ մարդն ա, ով իրավունք ունի մազերիս կպնելու) ու ինձ կամ Մասիսին ա նայել իր կանաչ աչքերի ամբողջ կենսագրության ամենատխուր հայացքով:

-Պա՛պ, բա որ էս ճանապարհով քայլենք էրկուսով, ինչքա՞ն ժամանակում կհասնենք Մասիսի ամենագագաթը՝ ա՜յ, էն սպիտակ մասը:

-Քայլելով չենք հասնի:

Էդ պահին կոկորդումս հաստատ ինչ-որ բան ա կուտակվել, որն ուզեցել ա փղձկա, դուրս թռնի: «Եթե ոտքով չի լինի, ուրեմն պիտի ավտոյով գնանք, իսկ մեր «Մոսկվիչը» կարող ա, Մասիսին չհասած, փչանա»:

-Մեր «Մոսկվիչը» կդիմանա՞ մինչև էն սպիտակ տեղը:

Էստեղ պապան երևի ժպտացել ա.

-Նոր մեքենա կառնեմ` կգնանք, իսկ էդ սպիտակը ուղղակի ձյուն ա, ա՛յ դմբլդոխ:

Ես էլ եմ ժպտացել…»

-Աստըը՜ղ, ու՞ր մնացիր: Իջի՛, թույն ավտո ա:

Գրողների ասած՝ կտրվում է հուշերիս թելը, ես քմծիծաղ եմ տալիս ինքս ինձ վրա ու աստիճաններով ներքև վազում: Մասիսը գրկե՜լ, չէ մի…

Բակում սև BMW ա կանգնած: Հարևանի տղան ոգևորված ինչ-որ բան ա ստուգում, չնայած գրազ կգամ՝ մեքենաներից բան չի հասկանում:

-Հը՞, ո՞նցն ա, աչոնի՛կ:

-Շատ լավն ա, պապ ջան: Միշտ ռույլդ աջ:

Բոլորս ծիծաղում ենք, որովհետև ես էնքան հեռու եմ ծամծմված ու «քյարթու» բարեմաղթանքներից, ինչքան հարևանի տղա Արոն՝ մեքենաներից: Ասում եմ՝ շատ լավն ա, իսկ եթե իմ փոխարեն հարցնեին ինձ մի 10-12 տարի առաջ, կոկորդումս էլի ինչ-որ բան կհավաքվեր, որ կուզեր դուրս թռնել: Էս գետնին կպած, «արիստոկրատ» մեքենայով սկի մեր Խոր Վիրապի հող-բլուրները չենք բարձրանա, էլ ուր մնաց՝ Մասիս-երկինքը: Իսկ հիմա անտարբեր ասում եմ, թե շատ լավն ա, թույն ա:

-Մի քանի տարի էս ավտոն կքշեմ, պապ ջան, հետո մեծանամ, «ֆեռարի» եմ առնելու,-լոպազանում ա փոքր ախպերս:

-Անպայման, տղե՛ս, անպայման:

-Գեղա՜մ, իսկ քո «ֆեռարի»-ով Մասիս բարձրանալ կլինի՞:

-Էլի գժվեցի՞ր, Աստ: