Վարդգես Պետրոսյանն իր գործերից մեկում գրել է. «Երկիրը երկու հարևանով տուն չի, որ վատ հարևանի պատճառով ծախես, գնաս մի ուրիշ փողոց կամ քաղաք, նոր տուն առնես․․․ Կպած ապրում ենք ու պիտի ապրենք, մինչև Ահեղ դատաստան»։
Ու երևի մի ուրիշ կյանքում կամ մի ուրիշ հոկտեմբեր ապրելիս ես էս նախադասությունը նույնիսկ երկու անգամ չէի կարդա։ Պայուսակիս միջից մատիտ չէի հանի ու ընդգծեի։ Գիտե՞ք ինչի։ Որովհետև մեզ դա են սովորեցրել դպրոցում, ու մենք չենք հարցրել. «Ա՛խր, ինչի՞ համար, այ ընկեր Գասպարյան»։ Որովհետև մեզ ստիպել են, որ ամեն տարի բանակի օրը զինվորին կամ բանակին նվիրված մի շարադրություն գրենք։ Ասում եմ` ստիպել են, քանի որ դասարանից դուրս, դպրոցի դարպասների մյուս կողմում մենք չենք իմացել՝ ոնց իրականում նվիրվենք էդ բանակին ու մեր զինվորին։ Չենք իմացել՝ ոնց էդ գրականության տասներկու թերթանի ստուգողականների տետրի թերթերից պոկենք մեր հարգանքն ու իրական կյանքում մի կերպ կիրառենք։ Հակառակն ենք տեսել։ Տեսել ենք ընտանիքներ, դասարանցիներ, ծնողներ ու ծանոթներ, որ ամեն կերպ ուզեցել են էդ փառահեղ բանակից իրենց որդիներին «փրկեն»։ Ու երևի դրա համար էլ չենք կարողացել վերոհիշյալ հարգանքը պոկել գրականության տետրի էջերից։
Ու երևի մի ուրիշ կյանքում կամ մի ուրիշ հոկտեմբեր ապրելիս չէի դնի ու ժամերով մտածեի՝ արդյո՞ք եկել ու վրա է հասել էդ Ահեղ դատաստանը։ Արդյոք հիմա ես պիտի տունս ծախեմ ու գնա՞մ, թե՞ պիտի մնամ տանը ու էդ հարևանի աղմուկին ու բարբարոսություններին դիմանամ։ Արդյո՞ք էդ խաբեբա հարևանն արժե իմ հանգիստ քունն ու ընկերներիս կյանքը։ Արժե՞ իմ տաք ու հարմարավետ տունը, որ ես կորցնեմ իմ հարազատ ու սիրելի մարդկանց։ Արժե՞, որ հազարավոր ուրիշ տներում անընդհատ ճրագ մարի, ու կյանքը էլ երբեք առաջվանը չլինի։ Արժե՞ իմ էս տանը մնալը ինչ-որ բան, եթե Արցախից եկած երեխեքը էլ տուն չունեն, ու էնպես են նայում աչքերիս մեջ, որ իմ աչքերն էլ են արցունքոտվում։ Արժե՞ իմ էդ մի հատ տունը, որ ես տեսնեմ, ութ տարեկան Մանեին լացելուց, որովհետև ինքը գրքերը թողել է Մարտակերտում, գրասեղանին, ու հիմա դաս չի կարողանում անի։ Արժե՞ իմ տունը, որ չեմ ծախում ու գնամ, որ տիկին Հասմիկը գա ու նստի իմ կողքին, սկսի լաց լինել, որովհետև երեք տղաներն էլ առաջնագծում են՝ երկուսը բժիշկ, մյուսը` զինվոր, հետո էլ ինքը ինձ հույս տա, որ ամեն ինչ լավ է լինելու։ Ու պիտի՞ ես կպած ապրեմ, եթե շուրջս մարդկանց համար ամեն ինչ մեկ է դարձել։ Եթե ամեն անգամ զոհերի ցուցակում ծանոթ անուն փնտրելուց հետո աչքերս լցվում են, որովհետև ծանոթ անուն էս անգամ չկար, բայց հետո հասկանում եմ, որ ուրիշներին 1009 անգամ արդեն ծանոթ անուն է հանդիպել։ Ախր, ես ո՞նց կպած ապրեմ, եթե իմ տրամադրությունը, կենսակերպն ու ապրելը առհասարակ կախված է ընկերներիս մի հաղորդագրությունից, մի զանգից, մի լուսանկարից։
Ու երևի մի ուրիշ կյանքում կամ մի ուրիշ հոկտեմբեր ապրելիս ես չէի իմանա, թե ահեղ դատաստանը որն է։ Չէի իմանա, թե ինչպես կարող է սիրտդ կոտրվել մեկ օրում տասնյակ անգամներ ուրիշի ցավից։ Մի ուրիշ կյանքում ու մի ուրիշ հոկտեմբերին ես ուղղակի չէի մտապահի էդ երկտողը․․․
