Երբեմն քեզ ժամանակ է պետք լինում հասկանալու, թե ինչպես են կյանքի փոքր, աննշան ակնթարթները քեզ երջանիկ դարձնում, տալիս պայքարելու ուժ ու առաջ գնալու իղձ։ Պարտադիր չէ շրջապատված լինել շքեղ, թանկարժեք իրերով, որպեսզի վայելել ուրախությունը ու զգալ շրջապատի ջերմությունը։ Գլխավորը իմաստազուրկ մարդկանցից ու զբաղմունքներից հրաժարվելն է ու դրանց փոխարեն հասարակ, բայց կյանքով լեցուն վայրկյաններ գտնելը։ Դա կարող է լինել հարազատի հետ գրկախառնությունը, մանկան քաղցր ու անմեղ ժպիտը, կամ էլ այն ժամանակը, որի ընթացքում ստիպված չես լինում վախենալ կամ անհանգստանալ։ Աշխարհում տիրող այս իրավիճակով պայմանավորված՝ վերջին շրջանում բոլորս էլ ինչ-որ չափով հասկացանք՝ երջանկությունը մեր կողքին է, այն միայն նկատել է պետք:

Դուք նկատե՞լ եք, թե ինչպես են ժպտում երեխաները։ Կարծես մի երկնային կրակ սիրով ներխուժում է այդ սևուկ բբերի մեջ, որպեսզի կրակ ու լույս սփռի շուրջբոլորը։ Մի՞թե այդ կյանքով լի կրակը երջանկության ամենապարզ ու անմեղ դրսևորումը չէ։

Հիմա գանք արևին՝ մեզ ջերմություն ու կյանք տվողին։ Մենք հնարավորություն ունենք նայելու երկնքին, վայելելու այդ ջերմությունը, որն ակամա մեզ ներարկում է ուժով ու ստեղծելու տենչով։

Ախ․․․․ անձրև սկսվեց, եկավ հիշեցնելու ինչ-որ կարևոր, բայց հաճախ մոռացվող բանաձև։ Կատարյալ երջանկության համար մոռանալ էլ է պետք։ Երբեք չարժե ապրել նախկին հիշողություններով, որոնք ձեզ ցավ են պատճառում։ Դրանց էլ կարող ենք դրական տեսանկյունից նայել․ տխուր կամ ցավոտ դրվագները ստիպում են մեզ գնահատելու երջանկությունը։

Ո՞նց կարելի է սիրել ու հետո որոշել, որ այլևս չես սիրում:

Բոլորի հետ էլ ինչ-որ ժամանակ պատահում է: Սկիզբն է տարբեր, բոլորի վերջերն էլ նույնն են: Դու գիտես, թե ում ես փնտրում, հասկանում ես, որ նա չի քո ուզածը, բայց մի օր առանց դիմակի ես դուրս գալիս ու անձրևի տակ երկար մնալուց սառում ես, դե թեթև էիր հագնվել ու ալկոգել չունեիր, գալիս քեզ էլ է կպչում այդ հիվանդությունը: Բայց դե միշտ չես կարող սառել ու չախտահանվել, տաք թեյը ու գործած հագուստը ամեն ինչ տեղն են դնում: Սիրտդ տաքանում է ու ուշքի գալիս:

Բայց սեր կա, չէ՞, որ սիրտդ տաքացնում է:

Այո, երբ վառվում ես, միշտ սպիներ են մնում: Իսկ սպին գեղեցիկ չի լինում:

Բայց հաստատ կա սեր, որ լցվում է ներսդ ու սիրտդ վառում, տակնուվրա է անում:

Սերը ոչ մի կապ չունի սրտի՝ այդ զզվելի արյան պոմպի դեր կատարող օրգանի հետ: Սերը նախ և առաջ ճնշում է թոքերը: Սխալ է ասել՝ «սիրտս փշրված է», ճիշտ կլինի ասել՝ «օդը չի հերիքում»: Թոքերն են ամենառոմանտիկ օրգանը, բոլոր սիրահարվածները հիվանդանում են թոքախտով, պատահական չէ, որ այդ հիվանդությունից են մահացել Չեխովը, Կաֆկան, Շոպենը, Ջորջ Օրուելը, և սուրբ Թերեզան, իսկ ինչ վերաբերում է Կամյուին, Մորավիային՝ կգրեի՞ն արդյոք նույն գրքերը, եթե այդ հիվանդությունը չունենային: Բացի դրանից՝ հիշենք, որ Կամելիազարդ տիկինը կաթվածից չի մահացել: Այդ պատիժը գրգռված կարիերիստների համար է և ոչ թե անհույս սիրահարների:

Հասկացա, ամենասիրուն դրսևորումներից է սիրահարվելը՝ սիրուց ազատվելուց հետո: Բայց եթե իրոք սիրում ես, ոչ թե քեզ հույսով լցնում: Երբ կարող ես դիմակդ հանգիստ հանել ու համբուրել: Բայց եթե մրրիկի նման ես սիրահարվում, հետո հաստատ դատարկվում ես, ու քեզ ոչինչ չի մնում, ու նորից պետք է քեզ միացնես հոսանքին:

Բայց մի օր գալիս է սեր, որը երկար է շարունակվում, ու այդժամ չկա հիվանդություն, ու սերն էլ հասնում է մրգի նման, որից ո՛չ հագենում ես, ո՛չ կշտանում: Թե չէ սառնարանում սառեցրած կամ արևի տակ երկար թողած միրգը համ չունի, երկար չես ուտի:

Մենք հաճախ ենք մոռանում մեր ով լինելու մասին: Մենք հաճախ ենք հիասթափվում, որովհետև ունենք սպասելիքներ, բայց չկան դրանք արդարացնողներ: Մենք մոռանում ենք հիշել նրանց, ովքեր հեռանալուց խնդրել էին չմոռանալ իրենց։ Գուցե դա չասեին, և չմոռանայինք հենց դրա համար: Մենք սիրում ենք սիրահարվել անպատասխան, ոչ մի բառ չասել դրա մասին և տրվել միայն երազներում: Բայց երբ անպատասխան չենք, կորցնում ենք հավեսը, ցանկությունը, մոռանում երազների մասին, համարում ևս մեկին պարտված ու դառնում հաղթող: Մենք լռում ենք, երբ պետք է խոսել, և խոսում ենք շատ, երբ դրա կարիքն այլևս չի լինում. կորցնելուց հետո գնահատելն ու փորձել hետ բերելն անմտություն է: Մենք միշտ ենք կորցնում:

Ահա՛, թե ինչու ենք մոռանում մեր ով լինելու մասին:

Երբևէ մտածե՞լ ես, թե ով ես դու։ Մարդկանց կարծիքը քեզ փաթաթելն ու ապրելը մի՞թե այդքան հաճելի է: Ու դու քննադատո՞ւմ ես ինձ իմ՝ բոլորի վրա թքած ունենալու մտքի համար: Լավ, շարունակիր ապրել այդպես, քանզի կարևորում ես դիմացինիդ ու մոռանում էությանդ, տեսակիդ մասին, ինքդ քեզ գրողի ծոցն ես ուղարկում: Իսկ երբևէ հարցրե՞լ ես դիմացինիդ, թե ով ես իր համար։ Երևի միայն նրանց, ովքեր սիրում են քեզ։ Իսկ երբևէ քեզ չի՞ հետաքրքրել, թե դու ով ես երկրորդական ու տասնորդական մարդկանց համար, որոնց կարծիքն էլ այդքան կարևորում ես։ Գուցե հիասթափվես բոլորից և նույնիսկ ինքդ քեզնից, բայց լավ է լինես ոչինչ, քան այն, ինչ կաս իրենց համար։ Շենքի հարևանների համար ոտքից գլուխ քննարկման, զննման առարկա ես, սերիալները վերջացնում, անցնում են քեզ։ Ավտոբուսի վարորդի համար հարյուր դրամանոց ես, կամ երկու հատ հիսունանոց, վատագույն դեպքում՝ չորս հատ քսանանոց ու երկու հատ տասանոց, ավելի վատի մասին չխորանամ… Համալսարանիդ համար պոտենցիալ քամվող դրամապանակ ես. կքամի ու դեմքիդ թղթի կտոր կշպրտի։ Խանութում քայլող փող ես, հերիք է, որ վաճառողի աչքով անցնես։ Կկանգնի շնչիդ, մինչև մի բան չգնես։ Ինչ-որ տականքի համար ժամանակ անցկացնելու, հաճույք բավարարելու կամ լավագույն դեպքում ինչ-որ մեկին մոռացնել տալու «ապրանք ես»: Պաշտածդ Աստծո համար իրեն հնարող ու ապրեցնող մեկն ես, որ մեղքերի թողության համար վերջի կոպեկն էլ Տեր Հորը կտա (դե, Տեր Հայրն էլ դա երկրորդ «բենթլիի» գումարի վրա կավելացնի), բայց դրսում թափառող ու գումար մուրող որբին մի կոպեկ էլ չես տա: Ծնողներիդ համար մշտապես երեխա ես՝ սեփական կամքից ու ցանկություններից զուրկ: Բարեկամներիդ համար արդեն վաղուց տունը մնացած, անհույս ու «հաստատ մի բան արած» մեկն ես: Տարեկիցներիդ համար թաշկինակի պես զուգընկեր փոխող ես, թքած, որ ինչ-որ մեկի ձեռքը բռնած չկաս: Քո նմանների համար էլ կարծիք թելադրող ես, իրենք էլ քո կարծիքով ապրող: Շարունակե՞մ, թե բավական է:
Դու ոչնչություն ես… Ու դեռ ուզում ես ինձ ողջ-ողջ այրե՞լ քո և մնացածի կարծիքի վրա թքած ունենալու համար: Գուցե ես էլ եմ հիասթափվում, որովհետև ունեմ սպասելիքներ, բայց չկան դրանք արդարացնողներ, ես էլ եմ մոռանում հիշել նրան, ով հեռանալուց խնդրել էր չմոռանալ իրեն: Գուցե ես էլ եմ սիրահարվում անպատասխան, ոչ մի բառ չեմ ասում դրա մասին և տրվում միայն երազներում: Ես էլ եմ լռում, երբ պետք է խոսեմ և խոսում եմ շատ, երբ դրա կարիքն այլևս չի լինում: Ես էլ եմ կորցնում: Բայց ես երբեք չեմ մոռանում իմ ով լինելու մասին:

Մակ սուրճը

-Լիլիթ, ուզո՞ւմ ես «մակկոֆե»,- ամեն ինչ սկսվեց այս խոսքերից: Ավելի շուտ՝ մի բաժակ մակ սուրճից:

«Բլիչը»

-Ինձ թվում ա՝ արդեն կարելի ա սկսել «Բլիչը» նայել,- ասացի ես՝ շատ լուրջ տոնով:

-Ինչի՞,- հարցրեց հայրիկը:

-Որովհետև 366 սերիա ա: Մինչև Հայաստանում կորոնայի ավարտը կվերջացնեմ: Երևի:

Սքեյթը

-Պապ, արդեն գարուն ա, քանի կարանտինը նորից չի սկսել, գնանք սքեյթ առնենք,- ասացի՝ մի շաբաթանոց կարանտինից հետո:

-Էս շաբաթ գնում ենք սքեյթ առնե՜նք: Գոնե սքեյթ քշել սովորեմ, զբաղմունք ունենամ,- ասացի երեկ:

Նինձյայի ուղին

Մի օր նկատեցի, որ էլ մարզվելու մոտիվացիա չունեմ, որովհետև «Տիտանների գրոհի» Միկասան չափից ուժեղ է:

Դիմակը

Երբ հիշում եմ, որ պետք է դիմակ կրել, մարդկանցից հեռու մնալ, ալկոգել օգտագործել, տուն վերադառնալուն պես լվացվել, լվանալ դիմակը, փոխել շորերը, նախընտրում եմ ուղղակի մնալ տանը:

Ամեն ինչ սկսվեց մի բաժակ սուրճից, մի սերիա «Բլիչից», մի օր սքեյթ քշել սովորելու մտքից, մի օր մոտիվացիան կորցնելուց, մի օր բակ իջնել ալարելուց:

Ամեն ինչ սկսվեց կորոնավիրուսից:

Ովքե՞ր են իրական ծնողները․ նրա՞նք, ովքեր կյանք են տալիս, թե՞ նրանք, ովքեր տալիս են ծնողական սեր ու ջերմություն։ Ասում են՝ ծաղիկը խնամողինն է, ոչ թե ցանողինը, և ծաղկի անուշ բույրն ու գեղեցկությունը հենց խնամողն է վայելում։

Երբ Արամը ծնվեց, բոլորն ուրախացան, ընտանիքի առաջին զավակն էր, այն էլ տղա, ինչպիսի՜ երջանկություն։ Մեկ տարի անց ընտանիքին միացավ երկրորդ որդին։ Կրկին մե՜ծ երջանկություն։ Իդեալական թվացող կյանք է, չէ՞։ Մայրը երկուսի հանդեպ էլ ջերմ զգացմունքներով էր լցված։ Մոր համար երեխաների միջև ի՞նչ տարբերություն կարող է լինել։ Երկուս էլ իրենն էին, և իր շարունակությունը հենց այդ երեխաներն էին։

Բայց բոլորին էլ տրված չէ իրենց «շարունակությունը» տեսնելու հնարավորությունը։ Այդ նույն ընտանիքում, երբ մի կին ուրախանում էր իր զավակներով, մյուսը գիտակցում էր, որ երբեք այդ նույնը զգալ չի կարողանալու։ Այդ երկու կանանց սկեսուրն ու սկեսրայրն էլ ստիպված էին ամեն օր բախվել մի որդու երջանկությանն ու մյուսի դժբախտությանը։ Գիշեր-ցերեկ մտածում էին, քննարկում։ Երջանկությունն ամբողջական չէր։ Գոնե մի ելք չկա՞ր, ինչպե՞ս կարող էին ընտանիքում հավասարակշռություն ապահովել։ Իսկ եթե երեխա որդեգրեի՞ն, ախր, իրենց միս ու արյունը չէր լինի, խորթությունը, միևնույնն է, զգացվելու էր։ Բայց մյուս որդին արդեն երկու զավակ ուներ, իսկ եթե․․․

Որոշեցին մեծ երեխային՝ Արամին, տալ իր հորեղբոր ընտանիքին։ Նրանք կպահեին, կմեծացնեին, միևնույնն է, իրենք երեխան չէին կարողանալու ունենալ, գոնե կիմանար, որ իր եղբոր զավակն է, էլի իրենց արյունն է, իրենց համար հարազատ երեխա է։ Փոքր տղան դեռ նորածին էր, կենսաբանական մոր կարիքն ավելի շատ ուներ, իսկ Արամին ավելի հեշտությամբ կկարողանային պահել։

Մայրը՝ Սուսանը, համաձայն չէր, իր երեխային ինչպե՞ս տար ուրիշին, անընդհատ լաց էր լինում, փորձում ընդդիմանալ, բայց նրան ո՞վ կլսեր։ Ընտանիքի ավագներն արդեն որոշել էին, ոչ մեկի ընդդիմությունն ու կարծիքը հաշվի չէին առնելու։ Վճիռը կայացված է․ Արամին տվեցին իր հորեղբորն ու նրա կնոջը։

Սուսանի շփումն Արամի հետ խիստ սահմանափակ էր, արգելված էր նրան շատ տեսնելը, գրկելը։ Ստիպված էր համակերպվել, տեսնել, թե ինչպես է իր որդին ուրիշին մամա անվանում ու զսպել արցունքները, համբերատարությամբ լռել։ Անցան տարիներ, բոլորը լռում էին այս պատմության մասին, Արամը չպետք է իմանար, բայց մայրը կարո՞ղ էր լիարժեք համակերպված լիներ։ Իհարկե, ո՛չ։ Ամեն անգամ Արամին տեսնելիս կամ նրա անունը լսելիս աչքի առաջ գալիս էր այն պահը, երբ երեխային իր գրկից վերցրին ու տվեցին Անահիտին՝ Արամի նոր մայրիկին։ Անցան տարիներ, Արամը ինքն արդեն իր ընտանիքն ուներ, բայց նոր էր իմացել, որ այն մարդիկ, որոնց համարել է իր ծնողները, իրականում իրենը չեն։ Որքան էլ իրեն իսկապես շատ են սիրել ու ամեն ինչ արել են իր ու իր նորաստեղծ ընտանիքի բարօրության համար, այնուամենայնիվ, իրենից թաքցրել են ճշմարտությունը։ Ասում են, որ մոր սրտում միշտ էլ ներում կգտնվի, իսկ ինչո՞ւ ոչ մեկը չի խոսել զավակի ներման մասին։

Ներեց․․․ Մի՞թե չներելն ավելի հարմար տարբերակ կլիներ։ Ո՛չ, նրանք, ովքեր կարողանում են ներել, շատ ավելի հանգիստ ու ներդաշնակ կյանք են ունենում։ Բայց մի հարց մինչև կյանքի վերջ շարունակեց տանջել նրան։ Ի վերջո՝ ովքե՞ր են ծնողները։

Կար ժամանակ, երբ մենք բողոքում էինք գործերը չհասցնելուց։ Այսօր մենք ծով ժամանակ ունենք, բայց գործերը չկան։

Ամիսներ առաջ մենք պլանավորում էինք ամառային հանգիստը, իսկ այժմ մենք ամառ չունենք։

Այն ժամանակ ճամփորդելու համար պետք էր գումար, այսօր գումարը կա, բայց երկրից դուրս գալու հնարավորությունը չկա։

Այնժամ գործերի ու առօրյայի մեջ խրված չէինք նկատում ծառերի ծաղկելն ու կանաչելը, օդում հայտնված ծիծեռնակների մեծ քանակը։ Հիմա մենք միայն դրանք ենք տեսնում։

Մի ժամանակ մենք չէինք հասցնում շփվել ընտանիքի անդամների հետ, միասին ճաշել։ Այսօր արդեն հոգնել ենք երեք անգամ նույն սպասքով ու նույն սեղանի շուրջ սնվելուց։

Ամիսներ առաջ մենք՝ աղջիկներս, զարդարվում ու պատրաստվում էինք երեկույթների ու ծննդյան արարողությունների համար։ Այս ընթացքում մեր զգեստները մնացին չհագած, իսկ մազերը հարդարվեցին խանութ գնալու ժամանակ։

Այնժամ մարդիկ ցանկապատված էին, փակված էին իրենց ներսում, խուսափում էին անծանոթներին ժպտալուց ու զրույցի բռնվելուց։ Հիմա նրանք ունեն հաղորդկացման ու շփման կարիք, բայց դիմակավորված են ու կասկածում են դիմացինի վարակված լինելու մեջ։

Այն ժամանակ մենք աղոթում էինք մեր գործերի հաջողության ու առողջության համար։ Այժմ ուզում ենք, որ մյուսներն էլ առողջ լինեն։

Կար ժամանակ, երբ մեր թշնամին մարդն էր։ Այսօր մի անտեսանելի երևույթ է, որ ուժեղ է բոլորից, իշխում է ու օրակարգ թելադրում։ Այսօր մեր չուզողը, մեզ ծնկի իջեցնողը վարակն է։

Այն ժամանակ մենք երազում էինք մեծ ու դժվար հասանելի նյութականի մասին՝ մեքենա, բնակարան, հանգիստ Մալդիվներում, միլիոններ։ Այսօր մեր ուզածը փոքր ու աննշան պահեր են միայն՝ գրկախառնություն, բաց դեմքեր, ժպիտներ, ժամանց, հավաքույթներ բարեկամների, ընկերների ու հարազատների հետ։

Ես հիմա պարզապես ուզում եմ եղբորս գրկել, մեծ բան չեմ ուզում, չէ՞․․․

Մեր կյանքը նման է գրապահարանի: Այնտեղ առկա բոլոր գրքերը դասավորված են ըստ ժամանակի և դեպքերի հերթականության: Մեզ հետ կատարված ցանկած դեպք, իրադարձություն դառնում է պատմություն և լրացնում մեր կյանքի գրքի էջերը:

Գրադարանը ղեկավարել օգնում է մեզ Աստված: Իհարկե, մարդկային չար ձեռքը այստեղ էլ հաճախ է խառնում գրքերի ճիշտ հերթականությունը, հաճախ է լինում, երբ գիրքը դրվում է սխալ գրքերի կողքին, սխալ դարակում և հասնում այնպիսի մեկի ձեռքը, ով այն կարդալու իրավունք չուներ, բայց այդ խառնաշփոթը երկար չի շարունակվում, քանի որ գրադարանավարը ամեն ինչ նկատում է և յուրաքանչյուր գիրք վերադարձնում է իր տեղը:

Մեր կյանքում էլ հաճախ են լինում նման դեպքեր, երբ ամեն ինչ մեր շուրջը խառնվում է իրար, հայտնվում ենք անհասկանալի իրավիճակներում: Պահեր, երբ թվում է, թե բոլորը քեզ օտար են, չեն հասկանում, չկա մեկը, ով քեզ կհասկանա: Եվ դրանք հենց այն պահերն են, երբ մեր գիրքը սխալմամբ հայտնվել է սխալ ձեռքերում: Սակայն ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում ժամանակի ընթացքում:

Գալիս է ժամանակ, երբ քո գիրքը չի բացվում ինչ-որ օտար մեկի կողմից, նա չի խառնում կամ պատռում էջերը, խառնաշփոթ չի սեղծում դիմացինի կյանքում, քանի որ արդեն սկսել է բացել իր սեփական գիրքը:

Որքան էլ գունազարդ, հետաքրքիր է դիմացինի գիրքը, պետք չէ կյանքի անվերադարձ ժամանակը ծախսել ուրիշի փոխարեն ապրելու վրա, որովհետև երբեք չես կարող հին էջերը լրացնել: