Ինձ գտնելու համար տարվա եղանակներից քեզ բաժին հասավ գարունը, իսկ դու չգիտեիր, որ ծաղկած բալենին թափ տալ չի կարելի…

***

Սիրուն էի ու միայնակ: Իմ կողքին ոչ մի ծառ չկար:

Տարվա բոլոր հնարավոր ու անհնար եղանակներն ապրել էի միայնակ: Բնության բոլոր մարտահրավերների դեմ մենակ եմ եղել: Մենակ եմ եղել մեղմ քամիների ու ուժեղ փոթորիկների ժամանակ (փոթորկին դիմանալ դեռ մի տեղ հնարավոր էր, մեղմ քամիները չէր կարելի միայնակ վայելել), մենակ եմ եղել ամռան ամենատաք արևների ու գարնանային անձրևների ժամանակ, մենակ եմ եղել աշնանն ու ձմռանը:
Ոչ ոք երբեք չէր տեսել, թե ես ինչպես եմ ծաղկում, որովհետև գիշերը բոլորը քնում են, իսկ ես մշտապես գիշերն էի ծաղկում: Սիրուն էի ծաղկում (ես այդ մասին լսում էի անընդհատ, երբ անցորդներն ինձ մոտ մի քիչ ավելի երկար էին կանգնում): Ասում են, որ ես ժպտում էի անկեղծ ու սիրուն, ու որ իմ բոլոր թերթիկներից սեր էր կաթում:

Ես ժպտում էի, ու անցորդները սիրահարվում էին: Ես դա տեսել եմ…

Ինձնով հիացել են, ես՝ չէ: Ժամանակավոր հրապուրանքներն ինձ համար չէին: Ես էի այդպես որոշել, ու դա ինձ դուր էր գալիս այնքան ժամանակ, մինչև իմ տեսադաշտում չհայտնվեց նոր ծառ:

***
Գարնանային մի օր ինչ-որ անծանոթներ եկան՝ բահերով զինված մարդիկ, իրենց հետ ջուր էին բերել ու մի ծառ: Մի քանի ժամում հողը փորեցին, փխրեցրին, խոնավացրին, ու իմ տեսադաշտում նոր ծառ հայտնվեց: Ես այլևս մենակ չէի:
Մենք չէինք խոսում իրար հետ մի պարզ պատճառով. մենք խոսել չգիտեինք, բայց հասկանում էինք իրար ու շատ լավ էինք հասկանում: Մենք չնկատեցինք էլ, թե ինչպես մտերմացանք, բայց ես զգում էի, որ հայտնվել եմ իմ նոր հարևանի ծառային էության մեջ:

Այդ տարի առաջին անգամ ես երկար, շատ երկար մնացի ծաղկած, երևի որովհետև զգում էի, որ այդ գարունն իմ կյանքի վերջին գարունն էր, երբ ինձ վիճակված էր ծաղկել: Ու ես սկսեցի սովորել իմ նոր կարգավիճակին, իմ՝ այլևս մենակ չլինելուն…

***
Մի օր զգացի, որ քո նոր տեղը քեզ դուր չի գալիս, ու դու ուզում ես տեղափոխվել: Ես չէի հավատում, որովհետև ընտելացել էի քո ներկայությանը: Ես սովորել էի, որ քամիների ժամանակ ես այլևս ստիպված չեմ լինելու միայնակ մնալ, այլ կպչելու եմ քեզ, հետո դժվարությամբ եմ ճյուղերս պոկելու քեզնից: Վերջին փոթորկից հետո որոշել էինք չառանձնացնել մեր ճյուղերը, ես այդպես ավելի պաշտպանված էի: Ես սովորել էի այլևս մենակ չլինելուն: Բայց քո ծառային էությունը արժանի չէր իմ հավատարմությանը: Դու որոշել էիր գնալ:

Ինձ համար ամենաերկարը ճյուղերն առանձնացնելու ցավոտ գործընթացն էր: Այնքան զգուշությամբ էիր առանձնացնում իմ ճյուղերը քեզնից, այնքան նուրբ, որ չվնասես: Բայց վնասեցիր: Ճյուղերից մի քանիսն այնպես էին խճճվել, որ առանձնացնելու համար ստիպված եղար քեզ ուժով պոկել ինձնից: Մեզ առանձնացրիր՝ իմ մի քանի ճյուղը խճճված թողնելով քո ճյուղերի մեջ:
Ինձ այդպես, ինչպես դու, ոչ մի քամի երբեք թափ չէր տվել: Իմ թերթիկները մի քանի վայրկյանում թափվեցին, ու ես ամբողջությամբ մերկացա: Ես դարձյալ մնացի միայնակ, որովհետև դու չգիտեիր, որ ծաղկած բալենին թափ տալ չի կարելի:
Ես դարձյալ մնացի միայնակ: Իմ կողքին դարձյալ ոչ մի ծառ չկար:

***

Այս տարվա գարնանը ես առաջին անգամ չծաղկեցի: Չուզեցի ծաղկել: Իմ ապրվելիք հետագա գարունները սովորական գարուններ են լինելու, իսկ քանի որ սովորական գարուններ աշխարհում չկան, ուրեմն իմ կյանքում այլևս գարուններ չեն լինելու:
Ես որոշել եմ: Չորանում եմ: Աստիճանաբար, դանդաղ, տխուր:

***

Ինձ կորցնելու համար նույնպես տարվա եղանակներից քեզ բաժին կհասնի գարունը, որովհետև դու չսովորեցիր, որ ծաղկած բալենին թափ տալ չի կարելի։

Եղե՞լ եք Խուստուփ լեռան գագաթին, լսե՞լ եք նրա խուլ հևոցները, շնչել Սյունյաց աշխարհի աննկարագրելի մաքուր և սուր օդը, ակնդիր եղել գագաթի մոտ սավառնող թռչուններին՝ ակամա մրթմրթալով նրանց դայլայլի վերջին նոտաները:

-Իսկ լեռը ինչո՞ւ էր հևում,- կհարցնեք դուք։

Հևում էր պատերազմի դաշտում ընկած ամեն մի հայի համար: Հևոցները գնալով դառնում էին ավելի ու ավելի ծանր և անհաշվելի…

Պապս ինձ միշտ պատմում էր.

-Չորս տարեկան էի: Հայրս մեկնեց պատերազմ: Այլևս ոչինչ չլսեցինք նրա մասին: Սպասեցինք, բայց ոչ մի լուր, ոչ մի հույս: Նրան սպասեցի մինչև կյանքիս վերջին պահը, հետո լսեցի նրա արձագանքի նմանվող ձայնը՝ այնքա՜ն մոտ, այնքա՜ն հարազատ. կարոտած ու ինքնամոռաց գնացի նրա հետևից…

Գեղեցկուհի մայրիկս դարձավ գյուղի խոսակցության թեման: Նա սպիտակադեմ էր, լայնաճակատ, խորունկ, խաժ աչքերով, որոնք օրվա տարբեր ժամերին փոխում էին իրենց երանգները, սլացիկ հասակով և սքանչելի ժպիտով: Հորս անհետանալուց հետո ժպիտը սառեց նրա գծված շուրթերին, աչքերը խունացան, բայց միևնույնն է, ոչ ոք անտարբեր չէր անցնում նրա կողքով: Բոլոր հարևանները հորդորում էին մայրիկիս ամուսնանալ: Մի օր էլ հարևան գյուղերից հարուստ մի մարդ, որը հավանել էր մայրիկիս, եկավ մեր գյուղ` խնդրելու նրա ձեռքը: Երբեք մտքովս չէր անցնի, որ մայրս կլքի իր միակ որդուն, կթողնի բախտի քմահաճույքին և կգնա պահելու այդ օտար մարդու չորս զավակներին:

Ինչպես եմ ատում քեզ, պատերազմ: Դու ինձնից խլեցիր ամեն ինչ՝ հորս, մորս, անհոգ մանկությունս…

Հորեղբորս կինը շատ ուշադիր էր իմ նկատմամբ: Երբեմն թվում էր` ինձ ավելի շատ է սիրում, քան իր հինգ զավակներին: Դժվար ժամանակներ էին. ալյուր չկար, ուտելիք դժվար էր գտնել, հագուստի մասին էլ չեմ խոսում: Գործը շատ էր, աշխատողները՝ քիչ: Մեր ամենաերջանիկ օրերը հաց թխելու օրերն էին: Երբեք չեմ մոռանում նոր թխած լավաշի աննման բույրը: Յուրաքանչյուրս մի-մի լավաշ էինք ստանում, կրծում մինչև վերջ՝ ուրախանալով, որ այդ օրը կուշտ ենք քնելու: Ես ինձ չէի կորցնում, հավաքում էի լավաշների կտորտանքները, փշուրները, դնում մայրիկիս բույրը դեռևս պահպանած սպիտակ գլխաշորի մեջ ու այն թաքցնում վաղվա համար: Գարնանը հորեղբորս տղաների հետ գնում էինք անտառ՝ շուշան, սիբեխ, քեղ, խնջլոզ քաղելու: Տանում էինք քաղաք և վաճառում: Գումարը հորեղբորս կնոջը տալիս մի քանի կոպեկ պահում էի ծածուկ: Գոմում՝ քարե պատերի արանքում, մի թաքստոց էի պատրաստել և մայրիկիս գլխաշորի մեջ, որտեղ լավաշի փշրանքներն էի պահում, սկսեցի հավաքել իմ խնայած կոպեկները: Շուտով անցքը նեղացավ և այն այլևս խնայողությանս բավարար չէր: Փոխեցի թաքստոցս. ավելի հարմար տեղ գտա: Սկսեցի ավելի շատ փող վաստակել և մեծացնել կուտակած գումարս: Հասկանում էի, որ հույսս պետք է ինձ վրա դնեմ: Հողի՞ց էր, թե՞ ջրից՝ ծանր կյանքը ինձ հաղթահարել սովորեցրեց, գլուխս բարձր պահել և առաջ գնալ սովորեցրեց, հասկացա, որ պետք է գնամ քաղաք և փորձեմ ինքնուրույն ապրել…

Բոլորը սիրեցին ինձ: Վազում էի այս ու այն կողմ՝ ականջս թեթև, հպարտությունս՝ բարձր: Խնայողությունս օգնեց ինձ տուն վարձել, սեղան ու աթոռներ գնել ու օջախ ստեղծել…

Խնայելու լավ սովորույթը ինձ տարավ հեռու հեռուներ՝ արժանացա «Աշխատանքային հերոսի» կոչման, ընտրվեցի ՀԽՍՀ, այնուհետև՝ ԽՍՀՄ գերագույն սովետի դեպուտատ: Սակայն ամենամեծ հարստությունս հինգ զավակներս են՝ բոլորը կրթված, խելացի, դաստիարակված: Նրանց նույնպես սովորեցրի խնայելու արվեստին, ճիշտ ապրելուն, նեղ օրվա համար միշտ հոգեպահուստ ունենալուն:

Ծանր ու դժվար կյանքը պապիցս խլեց առողջությունը, սակայն նրա հոգին այնքա՜ն խաղաղ է ճախրում երկնքում: Հպարտ եմ իր ապրած կյանքով, վաստակած անունով և դաստիարակած զավակներով…

Անցել է 12 տարի այն պահից, երբ ես առաջին անգամ ոտք դրեցի դպրոց։ Ու այդ օրվանից իմ կյանքը բաժանվեց երկու փուլի՝ մինչև դպրոց և դպրոցից հետո։

Մինչ այդ ես գիտեի այլ աշխարհ՝ բոլորովին այլ բարքերով, լեզվով, մտածողությամբ, ընկերներով, հետաքրքրություններով, իսկ այդ օրը ձեռք բերեցի, ավելի ճիշտ՝ ինձ մատուցվեց բոլորովին այլ աշխարհ՝ այլ երկիր, այլ բարքեր, այլ մտածողություն, մշուշված երազանքներ, ու ընկերներ չկան։

Դպրոցը փորձություն էր ոչ միայն գիտելիքների, սովորելու, ճանաչելու, ազգայինս իմը դարձնելու, այլև փորձություն էր կյանք հասկանալու, ներկայանալու, բոլորովին անծանոթ միջավայրում ընկերներ ձեռք բերելու, չէ՞ որ մինչ այդ ես իրենցն էի օտարների մոտ, իսկ հիմա օտար՝ «մերոնց» մոտ։ Ու այդժամ ես հասկացա մի շատ կարևոր ու պարզ ճշմարտություն՝ այն, որ եթե մարդիկ չեն հասկանում քեզ, ուրեմն ժամանակն է հասկացնել տալ նրանց, ժամանակն է ճանաչել տալ նրաց քո էությունը, դուրս գալ պատյանից, որտեղ ճիշտ է՝ ապահով է, բայց կյանքն անցնում է կողքովդ ու աննկատ… Հենց այդ ժամանակ ես քաջություն հավաքեցի լինելու «ես», չթաքցնել, չձևացնել, չվախենալ, պարզապես լինել այնպիսին, ինչպիսին ես կամ։ Եվ ո՜վ զարմանք, ընկերներ ձեռք բերվեցին ինքնըստինքյան, կարծես հենց այդպես էլ պետք է լիներ…

Մարդկային շփման փորձություններից և վերջին արդյունքում անգնահատելի ձեռքբերումներից զատ՝ ես սովորեցի նաև սիրել սովորել։ Ինչ-որ աներևույթ ուժով ինձ սկսեցին հասկանալի դառնալ մտքերն ու գրքերը, հերոսներն ու նրանց վարքագծի շարժումները։ Ես սկսեցի զգալ ու առաջին անգամ փորձեցի վերարտադրել նրանց զգացածը։ Սովորեցի չամաչել ձուլվել թիմին, հարազատորեն սիրել յուրաքանչյուրին մեկ առ մեկ։

Եվ հիմա, երբ հետ եմ նայում այս 12 տարիներին, Աստծուն միայն մի բան է մնում ասելու` շնորհակալություն։ Շնորհակալություն ընկերներիս համար, որ վստահ եմ՝ ընկերներ են ամբողջ կյանքի համար, ուսուցիչներիս, որ յուրաքանչյուրն իր չափով ու իրեն հատուկ ներդրումն է ունեցել իմ կայացման գործում և իհարկե, շնորհակալություն հիշողություններիս համար առաջին վայրկյանից, երբ ոտք դրեցի դպրոց, մինչև այն պահը, երբ հեռանում եմ…

Դե հա, մեր հերթն էլ եկավ: Ավարտում ենք դպրոցը՝ թողնելով շատ բարի հուշեր: Ավարտում ենք։ Գեղեցիկ է հնչում, բայց չէ, սխալ է մի բան։ Ճիշտ կլիներ ասել, որ պետք է ավարտեինք, եթե ճակատագիրը մի փոքր բարի գտնվեր և հետաձգեր իր գործերը հանուն մեզ: Հիմա մենք պետք է վայելեինք դպրոցական կյանքի վերջին ամիսները, պատրաստվեինք բոլորի կողմից այդքան սպասված վերջին զանգին, որ մի լա՜վ հուզվեինք ու հուզեինք։

Մենք շատ էինք սպասում այս տարվան, բայց ո՞ւմ մտքով կանցներ, որ հիմա մի ջերմ, փոքր անկյունում, իրար գլուխ հավաքված կռվով ու ծիծաղով սցենար գրելու փոխարեն պետք է մնանք տանը և նույնիսկ հնարավորություն չունենանք տեսնելու միմյանց: Բայց հասկանում ենք՝ մենք բոլորս պատասխանատու ենք մեր և մեր շրջապատի համար, ու եղել են էլ ավելի դժվար պահեր, որոնք հպարտորեն ասում եմ՝ հաղթահարել ենք: Ընկերություն, հարգանք, համերաշխություն, նվիրվածություն և ազնվություն՝ անսկիզբ ու անավարտ արժեքներ, որոնք 12 տարիները մեզ սովորեցրին պատմության և քիմիայի դասերին զուգընթաց: Ինչպե՜ս կարող ենք շնորհակալ չլինել։

Ինչպես էլ անցնի այդ օրը, միևնույնն է, այն միշտ հիշվելու է: Իրական դժվարությունները դպրոցից դուրս են սկսվում, դասընկերներին հանդիպելն էլ դառնում է ավելի հազվադեպ ու սպասված: Մեկ տարի առաջ տեսնելով մեր դպրոցի շրջանավարտներին՝ ժպտում էի ու գիտեի, որ այդ ամենը կրկնվելու է իմ կյանքում, և ունենալու եմ իմ վերջին զանգը, իսկականն ու ամենակարևորը` իմ դասարանի հետ, իսկ այսօր հավատս չի գալիս, որ ընդամենը մեկ ամիս է մնում այդ ամենին, իսկ մենք չենք էլ զգում նախավերջինզանգյան խառնաշփոթը: Մենք արդեն պատկերացնում էինք, թե վերջին զանգի միջոցառման ժամանակ ինչպես ենք ուրախանալու ու հուզվելու, իսկ բանաստեղծություն ասելիս աչքերում կուտակված արցունքի կաթիլները մի կերպ թաքցնելու կոպերի տակ, բայց կարծես թե այդ ամենը ապրելու և զգալու հույսը մարում է: Տանը նստած՝ հեռուստացույցով լսում եմ կորոնավիրուսով վարակման նոր դեպքերի մասին. հա, թվում է՝ ոչ մի արտառոց բան չի կատարվում ինձ հետ, չէ՞ որ ես առողջ ու ապահով տանը նստած եմ, բայց արի ու տես, որ այդքան էլ այդպես չէ: Ամեն մի նոր դեպքից ավելի է մարում հույսս, ավելի եմ մոտենում այն մտքին, որ էլ երբեք չեմ ունենալու այն զգացողությունը, որն ունենում են շրջանավարտները վերջին զանգին դասարանցիներին գրկելու ու շնորհավորելու ժամանակ, երբ հասկանում են, որ բաժանվում են, որ էլ երբեք չեն նստելու կողք կողքի դպրոցական նստարանին ու չեն ծիծաղելու դասի ժամին՝ ինչ-որ մեկի անհամ կատակից։ Ինչ էլ լինի, մեկ է՝ սիրում էինք ու սիրում ենք դպրոցը։

Իսկ մենք՝ շրջանավարտներս, պետք է սովորենք միշտ առաջ քայլել, ժպիտով հաղթահարել բոլոր խոչընդոտները, և գլուխը միշտ բարձր պահել:

Հ.Գ. Ի դեպ, չմոռանաք նաև լավ պատրաստվել քննություններին. դրանք այն փոքրիկ դժվարություններն են, որոնք կյանքի մյուս փուլերում ժպիտով ենք հիշելու:

Մանկությունն ավարտվում է սահուն, զգույշ ու աննկատ։ Դու միայն տարիներ անց ես գիտակցում, որ այն անհոգ ու պարզ երեխան էլ քո ներսում չէ։

Մանկությունն ավարտվում է, երբ մուլտֆիլմերը դառնում են ձանձրալի, երբ խաղալու հավեսն է կորչում։ Ու մեզ արդեն հետաքրքրում են մեծականն ու արգելվածը: Մենք ուզում ենք ավելին իմանալ, այն ինչ հետո երազելու ենք երեխա մնալու, ցերեկը քնելու ու անհոգ լինելու մասին։

Մանկությունն ավարտվում է, երբ «տուն-տունիկ» խաղը դառնում է առօրյա պարտականություն։ Փոքր ժամանակ երկու աթոռներից պարան էինք կապում, տիկնիկի շորերը չորացնում, իսկ հիմա բացում ենք տան պատուհանը ու լվացքը հավաքում։

Մանկությունն ավարտվում է, երբ աղջիկներս ձգտում ենք շպարվել, բարձրակրունկներ հագնել, մազերը ներկել։ Այնքան մեծ է ցանկությունը, որ այդ տարիքին հասնելուն պես արագ վայելում ու նորից ձանձրանում ենք:

Մանկությունն ավարտվում է, երբ խնդիրներն են շատանում, որովհետև փոքր ժամանակ միակ դժվարությունը տիկնիկիդ ուրիշի երեխայի ձեռքում տեսնելն էր կամ ցանկալի խաղալիքը չունենալը։

Մանկությունն ավարտվում է, երբ վերընթերցում ես օրագիրդ ու հասկանում, որ քեզ հուզող հարցերի շրջանակը էապես փոխվել է։

Մանկությունն ավարտվում է, երբ սեր խոստովանելու համարձակությունն է մարում, երբ մանկական ազնվությունն ու միամտությունն է կորչում:

Մանկությունն ավարտվում է, երբ ցրվում են ընկերներդ, որոնց խելքին ընկնելով ինչեր ասես՝ չէիք անում, բակից տուն գալ չէիք ուզում։

Մանկությունը վերջանում է, երբ նոր տերմիններ են ավելանում մեր բառապաշարում․ գունավոր նկարներով Այբբենարանը վերածվում է դասագրքի, հետո հաստափոր գեղարվեստական գրքի, դպրոցական օրագիրը դառնում է ստուգման գրքույկ, դասատուն՝ դասախոս, տնօրենը՝ ռեկտոր, ստուգողականը՝ քննություն։ Հետո հասնում ես աշխատավայր, ու ընկերները դառնում են գործընկերներ, դասամիջոցը՝ ընդմիջում, դեկանը՝ ղեկավար։

Մանկությունն ավարտվում է, երբ հեքիաթային երազանքներդ փոխվում են լուրջ նպատակների, դրանք իրականացնելու ժամանակն է գալիս, ու ռիսկի դիմելու ցանկությունն է մեծանում։

Մանկությունն ավարտվում է, երբ ավելանում է մեր ձեռքի գումարի չափը, երբ դպրոցում 150 դրամով բուլկի գնելն ու 50 դրամը խնայելը մնում է անցյալում: Երբ արդեն ծնողներիդ ծննդյան օրվա առթիվ բացիկ գրելու փոխարեն գումար ես նվիրում, իսկ փողերդ գանձանակի միջից անցնում են բանկային քարտի վրա․․․

Բայց իրականում մանկությունը մեր ներսում հանգած հրաբուխի նման սպասում է դուրս հորդելուն։ Այն նորից քեզ հյուր է գալիս, երբ դու խաղում ես փոքրիկ երեխաների հետ, միացնում ես սիրելի մուլտֆիլմը կամ սկսում ես խոսել տիկնիկիդ հետ։

Իմ հոգեբանության ուսուցիչը հիանալի հայերեն է խոսում: Այսինքն՝ «հիանալին» հարաբերական հասկացություն է: Եթե կանգնեմ ու նրա հետ հայերեն խոսեմ, կծիծաղի ու ինքն էլ ինձ հետ իսպաներեն կամ ֆրանսերեն կխոսի, որ ես չհասկանամ: Բայց եթե փողոցով քայլելիս տեսնի, որ իր հայ աշակերտներից մեկը ծխախոտը ձեռքին կանգնած է, մեքենան կկանգնեցնի ու բարձր կբղավի.

-Վարդա՛ն, ի՞նչ ես անում: Էն կո՛ղմ գցի,- հայերենին հատուկ մունաթով ու բարկությամբ կհնչեն էս տողերը՝ որպես ականտես վկայում եմ:

Այսօր դասը սկսելուց առաջ ինձ ու ընկերներիս ասաց, որ հայերենը չափազանց բարդ լեզու է, ու չնայած` ինքը 23 տարի աշխատում է հայ աշակերտների միջավայրում, չի կարողացել յուրացնել հայերենը: Մենք էլ ծիծաղեցինք ու հիշեցրինք Վարդանի պատմությունը: Ինքը ծիծաղեց ու սկսեց դասը բացատրել:

Դասի թեման զգացմունքներն են: Կան տարրական զգացմունքներ՝ երջանկություն, վախ, ատելություն… Եթե նայել ես Pixar-ի «Inside out» մուլտֆիլմը, ուրեմն դու գիտես տարրական 5 զգացմունքները: Բայց կան նաև երկրորդական զգացմունքներ, որոնք տարրական զգացմունքների խառնուրդներն են, օրինակ՝ մեղքը վախի ու տխրության խառնուրդ կարելի է համարել: Ու քանի որ թե՛ տարրական, թե՛ երկրորդական զգացմունքները հատուկ են աշխարհի երեսին ապրող բոլոր մարդկանց, զգացմունքները կարելի է համարել համաշխարհային լեզու:

Երբ ուսուցիչս հարցրեց, թե ով կարող է մեկնաբանել այս ենթադրությունը, ես ձեռքս բարձրացրեցի, հպարտ պատասխանեցի ու միավոր ստացա մասնակցության ու ճիշտ մեկնաբանության համար: Հետո դասարանից դուրս գալուց առաջ մոտեցա նրան ու ասացի, որ երևի միավորս ջնջի, որովհետև ես ինքս այդպես չեմ մտածում:

-Միավորդ իհարկե չեմ ջնջի, բայց ինչո՞ւ ես միտքդ փոխել,- երևի թե առաջին անգամ էր գիտակից դպրոցականը խնդրում, որ իր միավորը չեղյալ համարեն:

-Ուղղակի ես ինքս ճանապարհորդել եմ, մեծացել եմ ուրիշ երկրում ու հիմա ապրում եմ այստեղ: Կարող եմ վստահեցնել, որ զգացմունքները բացարձակ տարբեր են ամեն երկրում:

-Էստեղ կյանքը ձանձրալի է, չէ՞,- ու հանկարծ զրույցը դարձավ շատ ավելին, քան մասնակցության միավորը:

-Հա, գիտես (ուսուցչի հետ կարելի է դու-ով խոսել, եթե իմ հոգեբանության ուսուցիչն է) մարդիկ միօրինակ են ապրում: Նույն կերպ են ամեն օրը անցկացնում, ու հենց մի անսպասելի կամ չպլանավորված բան է լինում, չափազանց շատ կարևորություն են տալիս դրան:

-Բայց միգուցե հենց այդ միօրինակությունն էլ հասարակ պահերը կարևոր է դարձնում:

-Բայց հենց այդ միօրինակությունն էլ բոլոր ամերիկյան զգացմունքները փոխում է: Էստեղ լիաթոք չեն ուրախանում, անփարատելի տխրություն չեն զգում, էստեղ նույնիսկ կարգին բաներից չեն վախենում:

-Իսկ դո՞ւ:

-Ես էստեղ եմ ապրում, բայց էստեղի զգացմունքները չունեմ: Նույն լեզվով չենք խոսում:

-Ուրեմն նամակ պիտի գրես զգացմունքային տեսությունը հեղինակած հոգեբաններին, Ամերիկյան հոգեբանների ասոցիացիային: Գրի՛ր, գրի՛ր: Միգուցե լսեն: Ափսոս հայկական տոնով չես կարող գրել: Դե, ոնց որ ձեր հայ տղաներն են մեր հետ խոսում,- ինչպես հասկացաք՝ «մունաթ» բառը գոյություն չունի անգլերեն լեզվում:

Քմծիծաղ տվեցի, թխեցինք, որ գա, ու ես պտտվեցի դեպի դասասենյակի դուռը: Արդեն դրսում կանգնած ընկերոջս էի բարևում, երբ դասասենյակից լսվեց.

-Մի միավոր էլ կավելացնեմ հայկական զգացմունքների համար…

Վերջերս շատ ենք հանդիպում այնպիսի մեկնաբանությունների, որոնց մեջ մարդիկ իրենց դժգոհությունն են արտահայտում ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ։ Մարդիկ բողոքում են, որ չեն կարողանում հանգիստ դուրս գալ տանից, չեն կարողանում շփվել իրենց ընկերների ու հարազատների հետ, չեն կարողանում զբաղվել իրենց սիրելի աշխատանքով և վերջապես չեն կարողանում անել այն, ինչ անում էին վերջին իրողություններից առաջ։ Սակայն եկեք մի պահ մեզ հիշենք մի քանի ամիս առաջ, երբ այս ամենը դեռ չէր կատարվել։

Ամեն առավոտ զարթուցիչի ձայնը այնպես էր հասնում ականջիդ, որ հասկանում էիր՝ արդեն ժամանակն է, ուզած-չուզած պիտի վեր կենաս, կատարես ամենօրյա քո սովորական գործողությունները և վազես տանից դուրս։ Աչքերդ արդեն սովորել են տեսնել նույն տեսարանները. մեքենաների ծուխ, որից քեզ թվում է՝ ուր որ է` կխեղդվես, ինչ-որ տեղ շտապող մարդիկ՝ ուսանողներ, դպրոցականներ, խցանումներ, մետրոյի արագընթաց վագոններ, որոնց մեջ ասեղ գցելու տեղ չկա։ Առջևումդ բացվում է Երևանը՝ իր բանուկ փողոցներով, երջանիկ դեմքերով, քո սիրո քաղաք Երևանը։ Սա այն քաղաքն է, որտեղ մարդիկ երջանիկ են՝ անկախ ամեն ինչից, այստեղ քաղաքի ամեն անկյունում դու տանն ես, այստեղ քեզ բոլորը սիրում են, անգամ եթե դա քեզ բարձրաձայն չեն ասում։ Շտապում ենք դպրոց, համալսարան, աշխատավայր, ու սկսվում էր մեր ամենօրյա աշխատանքային օրը։ Ու ամեն օրվա ավարտին մենք մտածում էինք, թե երբ են գալու հանգստյան օրերը, երբ են գալու արձակուրդները, որ հանգստանանք այս աշխույժ առօրյայից։

Իսկ հիմա եկեք վերադառնանք մեր այսօրվա օրվան։ Երկար մտածենք ու կհասկանանք, որ մեր աշխույժ առօրյան այնքան էլ անհետաքրքիր չէր և այնքան էլ հոգնեցնող չէր, ինչքան ամբողջ օրը տանը նստելը և պատուհանից դուրս նայելը՝ տեսնելով, թե ինչպես է ծաղկում ծիրանենին և ինչպես է գարնան արևը ջերմացնում շրջակայքը։ Եվ իսկապես, մի պահ ուզում ես հետ վերադարձնել քո աշխատանքային առօրյան, խցանված փողոցները ու նրանց աղմուկը, անգամ ամեն ինչից դժգոհող մարդկանց։ Ու նաև հասկանում ես, որ ինչքան էլ սպասենք հանգստյան օրերին ու արձակուրդներին, միևնույնն է, դրանք անպայման գալու են և ոչ թե մի, այլ շատ անգամներ։ Այդ իսկ պատճառով պետք չէ սպասել, պիտի վայելել ներկա պահը։

Հիմա մեզնից շատերը տանը նստած, չգիտեն՝ ինչով զբաղվել, շատերը դիտում են այն ֆիլմերը կամ կարդում են այն գրքերը, որոնք պլանավորել էին, բայց հոգու խորքում սպասում ենք այս ամենի ավարտին։ Վստահ կարող եմ ասել, որ մեզնից շատ քչերն են գիտակցում, որ սա մի մեծ արձակուրդ է բոլորիս համար, որ հանգստանանք գրեթե ամեն ինչից։ Պիտի վայելել նաև այս արձակուրդը, որ հետո աշխատանքը ավելի հաճելի թվա։

Առանց դժգոհ մարդկանց ու նրանց դժգոհությունների աշխարհը այն չէր լինի։ Դրա համար արտահայտեք ձեր դժգոհությունը, բայց երբեք մի՛ դադարեք վայելել ներկա պահը և օգտվեք ամեն մանրուքից, որ կյանքը նետում է ձեր դիմաց։