Չգիտեմ` «խասյաթ» ա դարձել մոտս թե չէ, բայց ամեն ծանոթ-անծանոթ մարդուն բարև եմ տալիս: Շատ էլ լավ «խասյաթ» է: Բայց բարև տալը մի առանձին ծես ա` կախված մարդուց: Բարև տալուց առաջ էլ միշտ նայում եմ մարդու դեմքին, բռնում եմ հայացքն ու վերծանում նրա դեմքի «միմիկայով արձակած ալիքները» ու միայն հետո, ըմբռնելով և կրկնօրինակելով նրա հայացքը, ասում եմ համապատասխան արտահայտությունը:
…«Բարև, բարև ձեզ, բարլուս» կամ եթե վիճակն այնքան էլ լավ չի, պարզապես գլխով եմ անում: Բայց երբեք-երբեք չի եղել ու չի լինի այնպես, որ նայեմ մարդու դեմքին ու չբարևեմ: Իսկ եթե լինում էլ է, որ չեմ բարևում, ապա դա անում եմ դիտմամբ, որպեսզի նա վիրավորվի, բայց ոչ մեկը չի նկատում ու չի վիրավորվում: Այդ դեպքում ինձ համար նա էլ մարդ չէ: Այդ դեպքում ես նրան ուղղակի չեմ նկատում, ոչ թե չնկատելու եմ տալիս: Բայց էստեղ մի բայց էլ կա: Եթե ես բարևում եմ մեկին, ու նա, նկատելով, որ բարևում եմ, չի պատասխանում բարևիս, ես ուղղակի պատրաստ եմ նրան ոչնչացնել: Մի անգամ դասարանում նման դեպք եղավ ու ավարտվեց նրանով, որ ես ու ընկերս իրար ծեծեցինք:
Ուրեմն, էս նյութը կարդացողներ, ինձ տեսնելուց բարևեք անպայման, թե չէ, երբ չեն պատասխանում բարևիս, աչքերիս առաջ ուղղակի մթնում է:
Հ.Գ. Ամեն առավոտ արթնանալիս Ձեր ընտանիքի անդամներին բարևեք: Ախր, շա~տ լավ բան ա բարևը:

-Պապի’, հարյուր դրամ կտա՞ս:
-Չէ’, բալա’ ջան, տասը դրամ էլ չունեմ:
Ամեն անգամ, երբ պապիկից փող էինք ուզում, այսպիսի պատասխան էինք ստանում: Բայց երբ քույրս` Մարիամն էր ուզում, հարյուր դրամի տեղը երկու հարյուր էր տալիս:
Երկար ժամանակ մենք այս մասին չգիտեինք, բայց երբ իմացանք պապիկի ու Մարիամի «մութ գործերի» մասին, իհարկե, սկզբում խանդեցինք. ո՞նց թե, պապիկը մեզ ասի`չէ, Մարիամին` հա, ու մի բան էլ ավե՞լ տա:
Բայց շուտով մեզ մոտ մի խորամանկ միտք հղացավ. ամեն անգամ, երբ փող էր պետք լինում, ոչ թե մենք էինք գնում պապիկից ուզելու, այլ Մարիամին էինք ուղարկում: Պապիկն էլ իր սովորության համաձայն կրկնապատիկն էր տալիս: Իսկ Մարիամը կեսը մեզ էր տալիս, մյուս կեսը իր գրպանը դնում: Լավ էինք չէ ՞ մտածել:
Շատ էր պատահում, որ Մարիամն ու մեծ քույրս` Անուշը, որոշում էին միասին փող հավաքել: Վերցնում էին տարա, անցք էին բացում, և ում մոտ որքան փող էր լինում, գցում էին մեջը: Այսպես շաբաթներ շարունակ: Բայց ամեն անգամ նրանք առանց լուրջ պատճառի կռվում էին, վերջն էլ լինում էր այն, որ բացում էին տարան, ու ամեն մեկը վերցնում էր իր ներդրած գումարը: Արդյունքում, Անուշը մնում էր ձեռնունայն, որովհետև երբ Մարիամը վերցնում էր իր փողը, տարայի մեջ մնում էր մի երկու կոպեկ: Ու երևի Անուշը մտքում պապիկին էր մեղադրում:
Իհարկե, պապիկը յոթ թոռներիս էլ շատ էր սիրում, բայց, ինչպես հասկացաք, ամենից շատ սիրում էր Մարիամին:

Հանգստյան օրերից հետո նորից երկուշաբթի: Ես շատ եմ սիրում առավոտյան քունը, որովհետև ամենալավ երազները սկսում են արևի ծագելուց հետո, բայց ինձ արթնացնում է դասի գնալու պարտավորվածությունը:
Սովորությանս համաձայն կանգնում եմ հայելու առաջ` ժպտում ու ասում, որ այսօր հիանալի օր է լինելու: Այդքանից հետո, իհարկե, ուրախ տրամադրությամբ և ժպիտով դուրս եմ գալիս տանից: Ես շատ եմ սիրում խոսել, անընդհատ զրուցել մի հետաքրքիր թեմայի շուրջ և այդ պատճառով էլ երբեք մենակ չեմ գնացել դպրոց: Հասանք դպրոց: Ես դասարանի ավագն եմ, և դա ինձ համար մեծ պարտավորություն է, միևնույն ժամանակ, նաև հետաքրքիր գործ: Զանգը հնչեց: Այժմ պետք է կենտրոնանալ դասին, բայց դե իհարկե, ինչպես վերը նշեցի, ես շատախոս եմ, և լինում է այնպես, որ ինձ դիտողություն են անում: Ես սիրում եմ իմ բոլոր ուսուցիչներին` հատկապես մեր դասղեկ ընկեր Սիմոնյանին: Ես նրան սիրում եմ, որովհետև թեկուզ նա շատ մեծ է, բայց միշտ կենսուրախ է: Դպրոցում ամեն ինչ լավ է անցնում, երբ ես տրամադրվում եմ, որ այսօր հիանալի օր է լինելու: Ես նաև շատ եմ սիրում հոգեբանությունը: Մեր դպրոցի հոգեբանը խմբակներ է անցկացնում, որի մեջ ես նույնպես ընդգրկված եմ: Նա ասում է, որպեսզի ձեր կյանքը միապաղաղ չլինի, պետք է ամեն օր տուն գնալու ճանապարհը տարբեր լինի: Նրա խորհրդով ես որոշեցի այս անգամ ընտրել բոլորովին ուրիշ ճանապարհ:
Դե ահա, ես մի փոքր հոգնած գալիս եմ տուն և համտեսում եմ մայրիկիս համեղ «ստեղծագործությունները»: Նա էլ ինձ նման չի սիրում միշտ նույն բաները` միապաղաղություն: Հանգստանալուց հետո պատրաստում եմ դասերս: Դա տևում է մինչև ժամը յոթը, բայց այս անգամ ես շուտ վերջացրեցի, իսկ մայրիկը տանը չէր… Դե~, ձեր մտքով էլ նույն բանն անցավ: Ես որոշեցի պատրաստել խմորեղեն: Տան մթերքները բավականացնում էին միայն ռուլետի: Ճիշտ ասած, չեմ սիրում լռության մեջ գործ անել, և ես դրեցի իմ սիրած երգերն ու գործի անցա: Ամեն բան լավ էր ստացվում: Ես գիտեմ մայրիկն ինչ է ուզում: Նա սիրում է, որ ինչ գործ էլ անելու լինես, մաքուր անես: Ես այդպես էլ արեցի: Սեղանին դրված էր միայն պատրաստ թխված ռուլետը: Մայրիկը եկավ: Նա սկզբում չնկատեց, բայց հետո առավ վառվածի հոտը (ես չեի ուզում ասել, բայց մինչ ես ափսեներն էի լվանում, մի փոքր վառվել էր իմ ռուլետը): Նրան շատ դուր եկավ իմ անակնկալը: Հրավիրեցինք նաև մորաքրոջս: Ոչ մի կտոր չէր մնացել: Արդեն ուշ էր: Ես պառկեցի քնելու, սակայն մտածում էի այս օրվա մասին: Օրն ուղղակի հիանալի էր: Ես հասկացա, որ ամեն բան գալիս է առավոտյան քո օրվա նկատմամբ տրամադրվածությունից: Ամեն օր ես արթնանում եմ այդպիսի զգացումով և վայելում կյանքը: Ես փորձում եմ նաև իմ դրական էներգիայից ամբողջ օրվա ընթացքում փոխանցել մարդկանց, որպեսզի բոլորն ուրախ լինեն: Մայրիկս ասում է, որ իմ մեջ չբացահայտված շատ տաղանդներ կան: Ինձ թվում է, մենք կբացահայտենք դրանք միասին:

Փոքր ժամանակից պապիկիս հետ շատ մտերիմ էի, նրա անունը Սուրեն էր: Հիշում եմ, միշտ կանչում էր ինձ, գումար էր տալիս և ասում.
-Քինա խանութ` պապիրոս առ, որ փող մնա, քեզ մհար կանֆետ կառնես:
Երբ մայրիկս իմ վրա բարկանում էր, նա ինձ միշտ պաշտպանում էր:
Պապիկս հիվանդ էր, դժվար էր քայլում, միշտ նստած էր բազմոցին: Մենք մի փոքրիկ կատու ունեինք: Կատուն միշտ գալիս էր ու նստում պապիկիս ծնկներին: Հարցնում էի.
-Պապիկ, կատուն խիա՞ միշտ նստում ծնկներիդ:
-Բալաս, կատուն հիվանդ մարդկանց մոտ ա քինում, ես ալ հիվանդ եմ,- պատասխանում էր պապս:
Հիշում եմ, երբ ամեն անգամ գնում էինք այգի աշխատելու, նա միշտ ուզում էր մեզ հետ գալ, չնայած չէր կարողանում աշխատել: Շատ աշխատասեր մարդ էր: Տատիկս պատմում է.
-Պապիկիդ նհետ երգան աշխատալ ենք, կոլխոզումն ենք աշխատալ, հող ենք մշակալ, արտ ենք ցանալ, արտ ենք վարալ: Շատ ա աշխատալ պապիդ, շատ դժվարություններ ա տեսալ: Պապիդ շոֆեր ա իլալ, համալ շատ բարի մարդ ա իլալ: Գեղըմը հով շենք ա շինալ, պապիդ օգնալա: Հյուրասեր ա իլալ, միշտ դրսից ղոնաղ ա պիրալ մեր տոն, ասալ ա միշտ ղոնաղին հաց կտան, տեղ կտան:
Տատիկս մի զվարճալի պատմություն պատմեց պապիկիս հետ կապված.
-Պապիդ թորք ծանոթներ ուներ, կալիս էին մեր կեղացի Սաքոյանց տոն: Մի անգամ վեր կալիս են կեղը, պապիիդ տեսնըմ են հարցնըմ են` «Սաքոն հունց ա՞», պապդ ասում ա` Սաքոն մահացալ ա: Էս թորքերը վեր են կենում, վեր քինան Սաքոյանց տոն, ճանապարհին տեսնըմ են Սաքոն հենա պահեստի մոտ կանգնած, սկսըմ են ծիծաղելը:
Ասըմ են. «Մենք գիտեինք, թե Սաքոն մեռալ ա»: Սաքոն էլ ասըմա. «Էտ հաստատ Սուրենի գործերը կիլի»:
Այսպիսին է եղել պապիկիս կյանքը և կատակներով, և հոգսերով լի…
Հինգ տարի է, ինչ պապիկս մահացել է: Շատ եմ կարոտում նրան, ինձ համար մի տեսակ անսովոր է գալ տուն և տեսնել, որ պապիկս տանը չէ, որ չեմ կարող վազել, գրկել նրան ու ասել. «Պապի 5 եմ ստացել»: Երբ սովորում էի 6-րդ դասարանում, անցնում էինք Ստեփան Զորյանի «Պապը» ստեղծագործությունը: Ուսուցչուհիս հանձնարարեց, որ կարդամ դասը, և ես ակամայից սկսեցի լաց լինել…
Մինչև հիմա էլ հիշում եմ պապիկիս, հիշում եմ նրա դողդոջուն ձեռքերը, թախծոտ աչքերը և բարի ժպիտը: Միևնույն է, նա չի մահացել, նա միշտ իմ սրտում կմնա որպես բարի, ազնիվ և հոգատար պապիկ:

Ինչպես ամեն առավոտ, այնպես էլ այսօր, դժվարությամբ արթնացա, վազեցի պատուհանի մոտ, որ տեսնեմ` ինչպիսի եղանակ էր, չնայած առանց դրա էլ երևում էր, որ մռայլ օր էր: Ժամանակը շատ սուղ էր, դասերը սկսվելուն մնացել էր քսան րոպե: Արագ լվացվեցի, հագնվեցի, նույնիսկ չհասցրի նախաճաշել, վերցրի պայուսակս և վազեցի դուրս: Վերելակում հիշեցի, որ թղթապանակս տանն եմ թողել, բայց ետ բարձրանալու ժամանակ չունեի, դրա փոխարեն մտածում էի, թե ինչ եմ ասելու ուսուցչուհուս, բայց մտքիս ծայրով չէր էլ անցնի, որ կարող է դպրոց չհասնեմ: Բացվեցին վերելակի դռները, առանց ժամանակ կորցնելու դուրս եկա, մտովի արդեն վազում էի, բայց հասկացա, որ չեմ վազում, այլ թռչում եմ: Այդ մեկ-երկու րոպեն օդում ես հասցրեցի վայելել, բայց վայրէջքի ժամանակն էր:
Դա թռիչք էր՝ անհաջող վայրէջքով: Անհաջողը մեղմ է ասված, այնպես էի գլխիվայր աստիճաններից ընկել , որ չեմ էլ պատկերացնում, թե ինչպես եմ ուժ գտել բարձրանալու: Գլուխս բարձրացրի, հասկացա, որ ատամներս ճոճվում են, քիթս, բերանս ուռել են, դեմքս արյունլվա է եղել:
Սովորաբար այսպիսի իրավիճակներում երեխաները լացում են, մյուսները` իրենց օգնում, կամ օգնություն կանչում, իսկ ես նստել եմ մի անկյունում, միաժամանակ և՛ լացում եմ, և՛ ծիծաղում: Ուժ գտա իմ մեջ, բարձրացա աստիճաններով, սեղմեցի կոճակը և վերելակով բարձրացա: Երբ մայրս դուռը բացեց, այնպիսի վախեցած հայացք ընդունեց, որ դեռ աչքիս առաջ է:
Մայրս ինձ կարգի բերեց, արդեն ուշքի էի գալիս կատարվածից հետո, ու չէի կարողանում համակերպվել այն մտքի հետ, որ պետք է նստեմ տանը, և չեմ կարող կիսել իմ հույզերը ընկերներիս հետ:
Ես վերցրի պայուսակս և վազեցի դուրս: Վերելակում հիշեցի, որ թղթապանակս տանն եմ թողել, բայց ետ բարձրանալու ժամանակ չունեի, դրա փոխարեն մտածում էի, թե ինչպես եմ պատմելու ընկերներիս կատարվածը: Վերելակի դռները բացվեցին, ես դանդաղ՝ առանց շտապելու, իջա աստիճաններով և բռնեցի դպրոցի ճանապարհը:

Հայաստանում մեծահասակների շրջանում ամենաակտուալ թեման քաղաքականությունն է, և չեմ զարմանա, եթե «վիճակագրական տվյալների» համաձայն տոկոսային հարաբերությամբ ամենաշատ քաղաքագետները Հայաստանն ունենա: Այս ամենն արդեն սովորական է դարձել, բայց երբ պատանիներն են սկսում խոսել քաղաքականությունից` սկսվում է քննադատությունների տեղատարափը, սկսում ենք գերտերություններից և վերջացնում մեր քաղաքական անբարենպաստ վիճակով: Բողոքում ենք ամենուր` տանը, դպրոցում, փողոցում և դե իհարկե` «ՄԵԾՆ ՀԱՄԱՑԱՆՑՈՒՄ»:
Երկրի քաղաքական վիճակին կամ ընդհանրապես քաղաքականությանը հետևելը լավ է, սակայն երբ մենք` պատանիներս, սկսում ենք ամենօրյա բողոքների ու քննադատությունների շարանը, ուղղակի անիմաստ ժամանակ ենք վատնում, որովհետև միայն բողոքելն ու անգործությունը երբեք սպասված արդյունքի չեն հանգեցնի: Պետք է աշխատել, ոչ թե քննադատել, փորձել գտնել և ուղղել սխալը: Իսկ նմանատիպ գործունեություն իրականացնելու համար հարկավոր է կրթություն, առողջ և հասուն դատողություն:
Համոզված եմ, որ պատանիներից ոչ մեկը չունի այս ամենն այսօր: Այդ իսկ պատճառով այսօր պետք է լավ սովորել ու վայելել պատանեկությունը` մեր կյանքի ամենագունավոր շրջանը: Մի օր մենք էլ կդառնանք չափահաս և մեր առջև կունենաք բազմաթիվ տարիներ` քաղաքականությունը լրջորեն ուսումնասիրելու և խնդիներին լուծում տալու հնարավորություն: Եվ դրան պատրաստ կլինենք:

Գալստյանների ընտանիքում տնային կենդանիներ պահելը դարձել է արդեն սովորույթ: Տան պայմաններում տարբեր տեսակի կենդանիներ՝ աղավնի, ճագար, բադ, շուն, կատու, ձկներ, պահելը սովորական երևույթ էր: Մի խոսքով՝ կենդանաբանական այգի: Ամեն ինչ սկսվեց մոտ 20 տարի առաջ՝ գարնանը: Մի օր պապս մի շան ձագ գրկած մտավ տուն: Բնականաբար շուն պահելը՝ այն էլ բնակարանում, այդքան էլ հեշտ չէ: Դե իհարկե, շանը անուն էր պետք: Այդ ժամանակ հեռուստացույցով ընթանում էր բրազիլական սերիալ, որի գլխավոր հերոսուհու անունն էլ հետագայում դարձավ շան անունը: Շանն անվանակոչեցինք Մալու: Դե հա՜, ամեն մի սկիզբ ունի նաև վերջ, բայց այս անգամ վերջը մոտեցավ շատ շուտ: Մեկ տարի անց Մալուն հիվանդացավ և սատկեց: Մեծ հանդիսավորությամբ պապս «հուղարկավորություն» արեց: Այնուհետև պապս տուն բերեց բադ՝ Սիմային: Շուն, կատու, ձուկ, բայց բա՞դ: Ընտանիքի անդամները դեմ էին, այդ իսկ պատճառով Սիման բնակություն հաստատեց ավտոտնակում: Սիման արդեն սովորել էր իր նոր, բայց տարբերվող ընտանիքին: Պապս կանչում էր.

-Սիմա՜,- բադը լսելով իր անունը տնգտնգալով մոտիկ էր գալիս: Մուրզիկ. այս բառն ասելիս Գալստյանները հիշում են իրենց երկար տարիների ընկերոջը: Օրերից մի օր՝ մոտ տասնհինգ տարի առաջ, Գալստյանների տան առջև մի փոքրիկ փիսիկ էր նստել և մլավում: Իր ոտքով եկավ և հիմքը դրեց երկար տարիների պատմության: Սկզբում ոչ ոք չէր մտածում, որ կատվին պետք է պահեն տանը: Նախ կերակրեցին, մի քիչ խաղացին հետը, եկավ ժամանակը, որ պետք է հրաժեշտ տային՝ մտավ պապս և ցանկացավ լրացնել «կենդանաբանական այգու» կենդանիների ցուցակը:
Մուրզիկի գլխով շա՜տ բաներ են անցել: Օրինակ՝ եղբայրս պատուհանից նետել էր նրան, որպեսզի համոզվի, իսկապե՞ս կատուները յոթ կյանք ունեն: Մուրզիկը ապրեց մեր ընտանիքում և կիսեց մեզ հետ մեր տխուր և ուրախ օրերը:
Պապս մեզ սովորեցրեց սիրել մեր կրտսեր եղբայրներին` կենդանիներին և հոգ տանել նրանց մասին: Հիմա մենք այլ կերպ չենք պատկերացնում:

Ես Մանեն եմ: Երևի շատերդ ճանաչում եք ինձ: 16 տարեկան եմ, սովորում եմ 12-րդ դասարանում: Շատ ակտիվ և կենսուրախ բնավորության տեր անձնավորություն եմ: Դպրոցում չարաճճիություններ չեմ արել երբեք: Բայց ինչպես ասում են` երբեք մի ասա` երբեք…
Սովորական օր, սովորական դասերով, պարապմունքներով հագեցած: Ինձ թվում էր, որ ոչ մի հետաքրքիր իրադարձություն չի լինելու այս օր: Բայց սխալվեցի…
Մենք պատրաստվում ենք Նոր տարվա միջոցառման, և քանի որ ունեմ լավ գաղափարներ և մտքեր, և բացի դրանից, նաև աշակերտական խորհրդի անդամ եմ, իմ դասընկերներից մի քանիսի հետ միասին գնացի մեր կազմակերպչի աշխատասենյակ: Քննարկումներ արեցինք, որոշումներ կայացրեցինք: Այնքան էինք կլանվել, որ մեզանից ոչ ոք չէր լսել զանգի ձայնը: Երբ վերադարձանք դասարան, ուսուցիչն արդեն մատյանն էր լրացնում:
-Դասից 10 րոպե ուշացել եք, իսկ մնացած 35 րոպեն կմնաք պատի տակ կանգնած,- բարկացած ասաց նա:
Մենք ուշացել էինք ընդամենը 3 րոպե: Դաժան է…
Առաջին անգամ էի պատի տակ կանգնում: Անկեղծ ասած, միշտ երազել եմ: Եվ այսպես, 12-րդ դասարանում երազանքներ են ի կատար ածվում: Համեցեք…

Գիտե՞ք, աշխարհում ամենաշատը ինչն եմ սիրում. մարդկանց: Հա, սիրում եմ բոլորին, «վատ» թե «լավ», դա կարևոր չի: Չնայած, ո՞նց կարևոր չի. վատն ու լավը պիտակներ են: Ինձ համար մարդը լինում է երկու տիպի` ազատ ու կախված: Կախված` առաջին հերթին կարծիքից, իսկ ազատ՝ մտքով:
Մտքից ուժեղ բան կա՞: Չէ:
Երբ մարդիկ փակում են իրենց կոպերը, աչքերի առաջ մթնում է: Բայց ես սիրում եմ տեսնել այ, էդ մութը: Տեսե’ք էլի, էդ մութը: Հա: էդ մութը թերթ ա , միտքը` գրիչ, ու երբ ես փակում եմ աչքերս ամեն անգամ, նայում եմ, թե ինչ կնկարի միտքս այդ մթության մեջ:
 Մարդկանց կարծիքներից կախվելը ինձ համար նույնն ա, թե մի թոկ կապես վզիցդ ու ծայրը գցես գետնին, որտեղ ամեն գնացող եկողը էդ պարանը քաշում ա մի կողմ: Հիմա կասեք` մեծ-մեծ ա խոսում: Չգիտեմ` մեծ-մեծ եմ խոսում թե չէ, ես խոսում եմ իմ աշխարհայացքով:
 Մենք մեր կյանքը դարձնում ենք սև ու սպիտակ, ոնց-որ շախմատի տախտակը: Բայց մենք կարող ենք էդ սև ու սպիտակ դաշտերի մեջտեղում թաքնված գունավոր դաշտեր գտնել ու ապրել գունավոր կյանքով:
 Գտեք, մի հատ հրաշալի ռոք-խումբ կա` AC/DC ու մի ֆանտաստիկ երգ ունի` Highway to hell: Էդ երգի առաջին բառերն ասում են` livin easy, lovin free – կյանքը հեշտ է, սերն` անվճար: Հիմա էդ իմ կարգախոսն ա դարձել: Գիտե՞ք երբվանից: Երբ սկսեցի ԱՊՐԵԼ ԱԶԱՏ: