00:00, ոչինչ չպատահեց: Եթե վերջակետերը հանենք, կարելի է այն կոչել նախասկիզբ կամ մեկնարկ, ոնց կուզես: Բայց վերջակետերը դրել են զուտ նրա համար, որ աշխարհի մի անկյունում կիսաքնած պարապող մեկը հասկանա, որ օրը փոխվեց, արժի դադարեցնել ու քնել: Ասենք թե քնեց, եթե վերցնենք ողջ ընթացքը, այսինքն՝ նրա քնի տևողությունը, ու հանենք թվերի արանքում խցկված վերջակետը, որ սահմանափակում է անվերջությունը, կստանանք, որ նա մոտավորապես 8 դար, կամ որ նույնն է` 800 տարի կորցրեց դրա վրա ու չտեսավ՝ ինչպես օրինակ, հայերը հաստատեցին թագավորություններ, մոնղոլներն ու մամլուքներն իրար միս կերան, արաբները եկան, թալանեցին ու մեծ ավարով, գերիներով հեռացան, կամ ինչպես իր նման պարապող աշակերտ, որ ժամանակին լավ ուսում էր ստացել, ջանք չխնայեց ստեղծելու մի ժողովրդի գոյության անկյունաքարերից մեկը՝ այբուբենը: Ա՜յ թե ինչ կորցրեց նա այդ ութ ժամվա ընթացքում: Բայց դե մնացած 16 ժամը հո գիտի՞ ճշգրիտ օգտագործել: Գիտի, որ պարտադիր պետք է երազանք պահել 17:17-ին կամ 19:19-ին, կամ երբ ուզի: Չէ՞ որ երազանքները ժամանակ ու տարածություն չեն ճանաչում:

Մինչև պարապմունքի գնալը, օրինակ, անպայման մտաբերում է Պոլսի գրավումը (1453 թվական կամ որ նույնն է` 14:53) ու դուրս գալիս տնից, որ ավտոբուսից չուշանա:

Ինչպես այս շիլաշփոթ տողերից հասկացաք, ես պատմություն եմ պարապում: (Ի դեպ, նույն հաջողությամբ կարող էի ասել, որ 00-ից հետո դրված վերջակետից հետո գրված զրոն պիտի մեծատառ գրվեր, բայց չեմ ասի): Իրականում, օրվա բոլոր ժամերն ինձ համար ասոցացվում են ինչ-որ պատմական իրադարձությունների հետ, ու դա միշտ այդպես է եղել: Բայց ես ստիպված եմ կապանքներ դնել «բոլոր ժամեր» կոչվածի վրա, քանի որ իմ հիշողությունն ու պատկերացումը բավականացնում են մինչև  20:19-ը (2019): Դե որովետև չեմ կարող գուշակել, թե մեկ րոպե հետո՝ ավելի կոնկրետ մեկ տարվա ընթացքում, պատմական ինչ իրադարձություններ տեղի կունենան անկանխատեսելի աշխարհիս վրա: Գիտե՞ս՝ մտքովս հենց նոր ինչ անցավ: Առաջարկում եմ 2020-ի բոլոր 20:20-ներին երազանք պահել, եթե օրինակ, բոլորս միասին ցանկանանք, որ աշխարհում խաղաղություն տիրի, հաստատ կկատարվի: Ես հավատում եմ, այ դու՝ չգիտեմ:

Արդեն 23:44 է, բայց ես տխուր եմ կամ էլ անորոշ: Ինձ նորություններ ու փոփոխություններ են պետք: Ես այսօր կքնեմ 10 րոպե շուտ ու առանց վերջակետի, կամ էլ` 00:00-10: Ժամացույցիս սլաքը կշրջվի մեր թվարկությունից առաջ, ու ես կշարունակեմ կորցնել նույն 800 տարին և ևս 10 րոպե: Այս սևացրած թղթերի պարունակությունն էլ սովորությանս համաձայն կարտագրեմ, կտպեմ մի քանի օրինակից, որ, մեկ էլ տեսար,2000 տարի հետո պեղումներ իրականացնելիս բարձիս տակ գտնեն մի քանի օրինակ ու…Եսիմ:

Զգում եք, չէ՞՝ արդեն քունը հաղթել է ինձ, խառնվել պատմության հետ ու քիչ-քիչ հոգեկան աշխարհս խառնաշփոթի է մղում:

Արմինե Կարապետյան, 23:50, 2019 թվական, Երկիր մոլորակ: Բոլոր իրավունքները պահպանված են: Բարի գիշեր:

Երևան 2801։ Բարձրաձայն կարդացեք՝ երկու հազար ութ հարյուր մեկ։ Ինձ թվում է, որ այսօր ոչ միայն Երևանի, այլ նաև իմ տարեդարձն է ու ես էլ բավականին երիտասարդ տատիկ եմ դառնում։ Թոռներս ու ծոռներս էլ կգան, կհամբուրեն, մի քանի երգ կերգեն ու «Տատ ջան, մեկ տարով էլ ջահելացար» անհամ կատակներ կանեն։

Հիշում եմ, երբ փոքր էի, Երևանի փողոցներով քայլելիս շատ էի սիրում գլուխս վերև բարձրացնել ու անդադար նայել, մինչև մայրս կասեր․

-Ուղիղ կանգնիր, կընկնես։

Հիմա էլ եմ սիրում այդպես անել, որովհետև հիմա էլ եմ փոքր։ Դե, քանի չափահաս չեմ, փոքր եմ։ Ուղղակի հիմա դա անում եմ մենակ, շենքի բակում, ինչ-որ մեկին սպասելիս ու անպայման կողքերս նայելով, որ ուրիշը չասի․

-Աննորմալ է։

Միգուցե աննորմալ եմ, բայց ես սիրում եմ երկինքը։ Երևանի երկինքը։ Որովհետև իմ քաղաքից երկինքն ուրիշ է երևում։ Ավելի տխուր, ավելի կապույտ ու ավելի ըմբոստ։

Ամեն տարի հուզմունքով եմ սպասում Էրեբունի-Երևանին ու ծնողներս միշտ ծաղրում են, ընկերներս «անկապ տոն ա, էլի» ասելով ման են գալիս, բայց ինձ դուր է գալիս անկախ ու հանգիստ կենտրոնական փողոցներով քայլելը, սրճարաններ մտնելու ու մեկ բաժակ տաք սուրճ խմելու համար հերթ կանգնելը, ամբոխի մեջ ընկերներիս կորցնելն ու գտնելուն պես ժպտալը։ Սովորաբար ես ատում եմ հերթերը, ավելի շատ ատում եմ, երբ ինձ հրում են, բայց Երևանի տարեդարձին թույլ եմ տալիս։ Ներշնչում եմ, որ բոլորս ընկերների մի մեծ խումբ ենք ու եկել ենք մեր մյուս ընկերոջ ծննդյան խնջույքին և մեկ բաժակ ավել ենք խմել։

Գիտեք, մեկ-մեկ նախանձում եմ այն ծանոթներիս, ովքեր Երևանից չեն, որովհետև Երևանը նրանց հարազատ քաղաքը չէ։ Միգուցե նրանք ամեն մի կոտրված նստարանն ու թափված աղբը այնքան ծանր չեն տանում, ինչքան ես։ Ինքներդ պատկերացրեք, տասնյոթ տարի մի քաղաքում եմ ապրել, առաջին քայլերս այստեղ են եղել, առաջին ասված բառս լսել են մայրս, հայրս և Երևանի պատերը, նույնիսկ առաջին անգամ հենց Երևանի փողոցներում եմ կիթառը ձեռքիս նվագել ու երգել։

Ասֆալտը իմ կոշիկի համարների հետ է մեծացել, իմ արագ քայլերին համահունչ անհանգստացել է՝ հանկարծ չուշանամ դասաժամից։ Երևանի օդը հետս հավասար լարվել ու մտածել է․

-Ընդունվե՞ց, թե՞ չէ։

Երկու հազար ութ հարյուր մեկ։ Ախր, մեծ հպարտություն կա այս թվականի մեջ։

Երևան ջան, մեկ տարով էլ ջահելացար․․․

Ես կմտածեմ նորից ու կրկին: Դասախոսս է ասում, որ կարող ենք մտքով անծայրածիր հեռուն գնալ, տարօրինակ հեռուն, ու մեզ ոչ ոք չի կանգնեցնի… Ճիշտ է, ոչինչ չեմ ասի, բայց ու՞մ են պետք այդ մտքերը։ Եթե մարդիկ կարողանային կարդալ ու հասկանալ մեր մտքերը միայն, ապա նրանք կարող էին մեզ իսկապես ճանաչել, ի՜նչ հետաքրքիր ու, վերջապես, իրական կլիներ։ Դու երջանիկ ժպիտը տպում ես դեմքիդ ու գնում առաջ։

Դու փորձե՞լ ես մի օր ապրել դարչինով թեյի մեջ, իսկ ե՞ս. մի՜շտ: Կատակում եմ, այ դա է իմ իրական դեմքը, ու անիրական քայլերը, չնայած ես հավատում եմ, որ օր կգա, որ մեր ցանկացած միտք կլինի իրական ու տեսանելի։ Ը՜մ, ավելի կատարյալ ի՞նչ կա աշխարհում, քան դարչինով թեյը։

Մի օր սա ասացի մեր հարևան տիկնոջը, նա լուռ ու հպարտ վեր բարձրացրեց ձախ հոնքն ու խիստ տոնով ասաց.

-Դու խելացի աղջիկ, սովորող, ո՞նց է մտքովդ անցնում էդ անիրական բաները։ Գիտե՞ս՝ ես քո տարիքում արդեն ամուսնացել էի, դեռ մի բան էլ վրադիր՝ աղջիկս ծնվել էր։ Իսկ դու քեզ տվել ես գրքերին, կինոներին, բժշկականին։ Կյանքում ավելի կարևոր բաներ կան։

-Տիկին Նազիկ, իսկ դուք, երբ փոքր էիք, երբևէ մտածե՞լ եք, որ կարող եք Հայաստանից Ռուսաստան խոսել մարդու հետ ու տեսնել նրան էկրանից այն կողմ։

Մի պահ կարկամեց, աչքերը հառեց ամպամած երկնքին ու ևս 2 րոպե մտածելով՝ ասաց.

-Գիտե՞ս, երբևէ չեմ մտածել, որ հնարավոր է բջջային հեռախոս ստեղծեն, անգամ մտքիս ծայրով չէր անցնի, որ էստեղից Ռուսաստան կարող եմ տղայիս հետ խոսել, բայց էլի հազար անգամ շնորհակալ եմ, որ կան էդ հեռախոսները, թե չէ տղուս դեմքն էլ կմոռանայի։

-Է՜հ, տիկին Նազիկ, ա՜խր հենց դա է մեր իրականության սխալը, դու ինձ ասում ես՝ ամուսնացի, ի՜նչ սովորել, բայց նաև մտքումդ հազար անգամ շնորհակալ ես էդ համակարգիչը ստեղծողին, որ քեզ նման հնարավորություն է տվել՝ տղայիդ հետ շփվելու հազարավոր կիլոմետրերից։ Ա՜խր, բայց չէ՞ որ ինձ ու իմ նման մարդիկ են պատանի հասակում եղել այդքան ֆանտաստիկ ու անիրական, որ ստեղծել են նման սարքեր, նրանք են, չէ՞ սիրել այդքան գիրքն ու տետրը, այդքան կարդալն ու սովորելը, որ հիմա մենք ա՜յ այսքան հզոր ու գիտաֆանտաստիկ իրականությունում ենք ապրում։
Ես համաձայն եմ, ես անիրական եմ ու ֆանտաստիկ, բայց ես քայլ եմ, չէ՞ անում, որ մի քանի անգամ առաջ շարժվեմ, որովհետև ժամերն առաջ են գնում, մեր մոլորակն է շարժվում ու նորը պահանջում, իսկ դուք ստիպում եք տեղում դոփել ու վերջ։

-Չէ՜, այ բալա, մի բարկացի, է՜, ես ուղղակի քո հարցին եմ պատասխանում, դու ճիշտ ես, ճիշտ, լա՛վ սովորի, որ մի օր էլ քո արած գյուտերը մեզ օգնեն,- ասաց ու արագ քայլերով հեռացավ։

Ես մնացի փոշոտ փողոցում մենակ կանգնած, մի պահ ինձ լավ զգացի. իմ արած գյուտե՜րը։ Հետո մտածեցի, որ իսկապես շատ կոպիտ խոսեցի տիկին Նազիկի հետ, ուղղակի նա շատ բարի կին է, պետք չէր, բայց միևնույն ժամանակ շա՜տ բարկացած էի այժմյան մարդկանց մտքերի վրա, ու «մուռս թափեցի էդ խեղճ կնոջ վրա»։
Բայց ախր ճիշտ եմ. մարդիկ եսասեր են, տե՛ս, նա ուրախ է ու չափազանց շնորհակալ, որ տղայի հետ կարողանում է խոսել, բայց դրա հետ մեկտեղ՝ նա քարկոծում է այն մարդկանց, ովքեր այդպիսին դառնալու ցանկություն ունեն, որ կարող են այդպիսին դառնալ, ու աշխարհին նոր մի կարևոր բան նվիրել։ Ցավոք, մարդիկ այդքա՜ն կարճ մտքեր ունեն, ափսոս, որ մեր իրականությունն այնքա՜ն լճացած է, որ այդ տիղմը մաքրելու համար մեզ չափազանց ժամանակ ու ջանք է հարկավոր։

Հետո, կրկին հիշեցի իմ այդքան շա՜տ սիրելի դարչինով թեյի մասին, հիշեցի, թե քանի՜ անգամ եմ կռիվ արել նրա համար ու փախա տուն՝ ցրտից սառած ոսկորներս տաքացնելու։

-Եթե մի քիչ էլ նայես մութ մատերիայի նմանվող սև թեյիդ, ինչ-որ պահի ինքն էլ քեզ կնայի,- կասեր Նիցշեն, եթե հիմա ինձ տեսներ։

Բարեբախտաբար կողքիս ոչ մի փիլիսոփա էլ չկա, ու ես կարող եմ հանգիստ շարունակել «հիանալ» թեյի միջի արտացոլանքովս։ Արտացոլանքը նայում էր ինձ, և այստեղ ոչ մի փիլիսոփայություն էլ չկար։ Հոգնածությունը մի քանի ժամ առաջ կատարվածը ջնջել էր այս օրվանից, կարծես թե այն երբեք էլ չէր եղել։ Թեյի բաժակը երկու կողմից գրկած ձեռքերիս ափերն այրվում էին դրա՝ միևնույն ժամանակ և՛ հաճելի, և՛ անտանելի տաքությունից։ Ցանկանում էի խեղդվել այդ թեյի մեջ, որ գոնե այս պահին մոռանամ ամեն ինչ ու էլ ոչ մի բանի մասին չմտածեմ։ Բայց պետք էր ընդամենը մի պահ մտածել այլևս չմտածելու մասին, և ուղեղն այդ պահից սկսած ամեն ինչ կանի, որ միայն ու միայն մտածես։

-Այսպես անիմաստ նստելու փոխարեն գոնե խմի այդ թեյը,- կասեր նույն Նիցշեն, որը շարունակում է չլինել այս սենյակում։

Բաժակը մի կողմ դրեցի ու ավելի հարմար տեղավորվեցի բազմոցի անկյունում, գլուխս հենեցի ինչ-որ փափուկ կետի։

-Լավ, ինչի՞ չհակաճառեցիր, ինչի՞ չընդհատեցիր, որ ասես, որ ունես բոլոր հարցերի պատասխանը։ Էդ ձևական քաղաքավարության կանոններն էլ հենց փչացրին ամեն ինչ։ Սպասում էիր՝ վերջացնի միտքը, նոր պատասխանե՞ս, իզուր։ Դե հիմա այսպես նստիր ու կատաղիր ինքդ քեզ վրա, որովհետև էլ ոչ մի բան չես կարող փոխել։

Վստահ եմ՝ դու էլ ես կյանքում գոնե մեկ անգամ այսպիսի մտքեր ունեցել։ Երբ որևէ մեկի հետ վիճել ես ու չես կարողացել պատասխան տալ ինչ-որ հարցի․ ուղղակի ի վիճակի չես եղել դիմացինիդ ասածին պատասխանել, ապացուցել քո արարքը, արդարանալ, կամ ուղղակի խոսել։ Հաստատ պատահել է։ Ու այդ ամենից հետո տուն տանող ճանապարհին՝ ավտոբուսում կանգնած, դու միևնույնն է, շարունակում ես մտածել այդ դեպքի մասին ու փորձում դրան ճիշտ լուծում տալ, բայց արդեն ուշ է։

Իրականում այս երևույթն անուն ունի՝ «սանդուղքի էֆեկտ», որը համարժեք է ռուսերեն «задним умом крепок» ասացվածքին։ Այսինքն՝ որևէ անախորժ իրավիճակի ժամանակ մարդն ի վիճակի չի լինում նույն պահին խոսել կամ արտահայտվել, և միայն դրանից հետո՝ չափազանց ուշ, նրա մոտ առաջանում են հանճարեղ պատասխաններ։ Իսկ «սանդուղքի էֆեկտ» անվանումն առաջացել է դեռևս Ֆրանսիայում, երբ փիլիսոփա Դենի Դիդրոն պետական գործիչ Ժակ Նեկկերի առանձնատանը ճաշելիս նկատողություն է ստանում, որին պատասխանելու փոխարեն պարզապես լռում է։ Եվ միայն տան սանդուղքով իջնելիս է կարողանում պարզ և խելամիտ դատել իրավիճակն ու մտքում տալ անթերի պատասխաններ։ Հենց այստեղից էլ եկել է սանդուղքի գաղափարը, որն էլ հետագայում դարձել է կայուն արտահայտություն։

Իմանաս դու սա, թե չէ, միևնույնն է՝ շարունակելու ես նմանատիպ իրավիճակներում ոչինչ չանել, որ հետո ափսոսես չարածիդ ու չասածիդ համար։ Կամ հակառակը․միգուցե նման դեպքեր քիչ են պատահել քեզ հետ, որովհետև դու միշտ վստահ ես եղել քո արածի ու ասածի վրա։ Չեմ կարող հստակ ասել։ Ու չեմ էլ ուզում։ Չեմ ուզում խորհուրդ տալ կամ էլ խրատել։ Ոչինչ էլ չեմ ասի, որովհետև սուտ է։ Սուտ է մի մարդու այս ամենն ասել ու համոզել, որ նա անի հակառակը։ Ի՞նչ է փոխվելու նրա կյանքում, այս ամենն իմանալուց հետո։ Անվանի նա այս ամենը սանդուղքի, ավտոբուսի կամ էլ պատուհանի էֆեկտ, միևնույնն է, շարունակելու է մնալ նույն մարդը, շարունակելու է լռել, երբ պետք է խոսել, ամոթից չիմանալ՝ ինչպես արձագանքել իրեն ուղղված հարցերին։ Չի անի ոչինչ, որ հենց լքի տարածքն ու լինի ինքն իր հետ, ուշքի գա, սկսի մտորել ու ջղայնանալ։ Մտքում կառուցել իդեալական սցենար լավագույն ավարտով, որի մասին կիմանա միայն ինքը։

Ձեռքս տարա դեպի թեյի բաժակը, էլ տաք չէր։ Հավես չունեմ նորը սարքելու։ Եթե այսքան անիմաստ բաների մասին չմտածեի, միգուցե հասցնեի տաք թեյից գոնե մի քանի կում անել։ Ալարում եմ նորը պատրաստել։ Սարքելու եմ ու նորից մոռանամ, էլի սառի։ Գոնե Նիցշեն այստեղ լիներ, միասին կթեյեինք։

Բարև՛, ամենածանո՛թ անծանոթ։ Դու ինձ ամեն օր հանդիպող պատահական անցորդն ես։ Դու երթուղայինում ողջ ճանապարհին քո անդադար հեռախոսազրույցով իմ ուղեղի աշխատանքը վաղ առավոտից խաթարողն ես։ Դու այն մանուկն ես, որի լուսավոր աչուկները փայլում են անհոգ մանկությամբ։ Դու ամեն առավոտ մեր մաշված, բազմաչարչար ու աղբին մի կերպ դիմադրող փողոցները ջանասիրաբար ավլողն ես։ Դու հեռուստատեսությամբ, ռադիոյով, տպագիր կամ օնլայն մամուլով ամեն օր բոլորիս հիացմունքի, հպարտության, զարմանքի, երբեմն վախի, զայրույթի, արդար անարդարության ու կողմնակալ անաչառության մասին շոկային լուրեր հաղորդողն ես։ Դու ժամերով հեռախոսի գերի դարձած ու ժամանակի սահմաններից դուրս մնացած աննապատակ թափառողն ես։ Դու մարդկային հույզերը գրչի լուռ ու մարդկանց սրտի հետ խոսող լեզվով գրքերը ներարկող ցնդած պոետն ես։ Դու ամենախոսուն երաժշտության ու քո հանդարտ ձայնի ամենանուրբ լարերով մարդկանց կողպված հոգիների հետ անվերջ զրուցող ու դրանց ազատություն շնորհող ամենատաղանդավոր ու ամենախենթ երաժիշտն ես։ Դու տարիներ ի վեր մարդկային կյանքեր փրկող ազնիվ ու խելացի բժիշկն ես։ Դու սոցկայքերի ամենահավատարիմ ու անդավաճան ամենաներկա բացական ես, դու… Դու ամենաանհայտ ու հայտնի դուերը քո մեջ ներառող ամենահզորն ես, ուստի քո թույլտվությամբ մի փոքր կզրուցեմ քեզ հետ ու մի բան կասեմ․

-Մի՛ ժպտա, խնդրում եմ, որովհետև քո ժպիտը կարող է մի երջանիկ ակնթարթ պարգևել ինձ, որովհետև քո մի ժպիտը կարող է հիշեցնել ամեն վատի անցողիկության մասին։ Մի՛ ժպտա,որովհետև դա կարող է երբևէ ստեղծված ամենաուժեղ դեղամիջոցը լինել։ Մի՛ ժպտա, որովհետև դրանից խավար ցերեկը կարող է ամենալուսավոր գիշերվա վերածվել։ Ուղղակի ապրիր այնպես, կարծես ոչինչ չի կատարվում շուրջդ․ չէ՞ որ անտարբերությունը մերօրյա թրենդ է դարձել։ Առավոտյան հենց աչքերդ բացես, միանգամից հիշիր թե որքան ծանր, անտանելի, երկարատև, հոգնեցուցիչ, ծանրաբեռնված օր է սպասվում քեզ։ Հանկարծ չմտածես, որ օրդ կարող է լցվել ուրախության մանրագույն պատառիկներով, որ դու կարող ես այսօր մի փոքր այլ կերպ նայել կյանքին՝ անդադար լցնելով այն լայն ժպիտով, ամենահարազատ ջերմությամբ, արդյունավետ աշխատասիրությամբ, սիրելիների հետ հանդիպումներով, անցյալի անմոռանալի հիշողություններով, ապագայի ամուր հավատով, ու ներկայի ամեն վայրկյանի հաստատուն զարկերակով։ Ոչ։ Ոչ մի դեպքում։ Գորշ մռայլությունը պետք է քո ամենասիրելի ու անբաժան բարեկամը լինի ու դու պետք է թույլ տաս, որ կողքիններդ էլ օգտվեն նրա ծառայություններից, անգամ եթե նրանք չեն ուզում։ Ինչպե՞ս կարող ես անել դա։ Ամեն ինչ շատ պարզ է։ Երբ առավոտյան երթուղային բարձրանալիս լինես, ու շատ սպասողներ լինեն, ամեն կերպ հրի՛ր բոլորին մի կողմ ու առաջինը դու բարձրացիր։ Մյուսներին անշնորհք ձևով դեն նետելն ու անկուշտի պես երթուղայինը սեփականցնելը աննկարագրելի զգացում է ու գովասանքի արժանի արարք։ Հենց այդ պահին դու կզգաս սկզբնական արդյունքը․ բոլորը քեզ կնայեն նյարդայնացած, ագրեսիվ ու արհամարհանքով, մինչդեռ առավոտյան ժամը ութն է, ու ամբողջ օրն առջևում է։ Ճանապարհին հայացքդ սառն ու անտարբեր թող լինի։ Երբևէ չառաջարկես կանգնածի հիսուն կիլոգրամանոց գերծանր պայուսակը պահել, որովհետև դա կնշանակի, որ ուզում ես օգնել դիմացինիդ։ Մի՞թե պետք է օգնել դիմացինին։ Օ ոչ, դա այնքան էլ տարածված չէ մեր օրերում։ Հիմա պետք է չնկատելու տալ ուշաթափվող անցորդին, այն տատիկին,որը խնդրում է հեռախոսի վճարում կատարել, քանի որ ինքը ժամանակակից տեխնոլոգիաներին այնքան էլ լավ ծանոթ չէ։ Պետք չէ առանց փողի քեզնից տարիքով փոքր ուսանողին ինչ-որ դաս բացատրել․ չէ՞ որ դա այսօր միամտություն է կոչվում։ Այսօրվա արժեքները գերզարգացած տեխնոլոգիաներ են, բայց այնքա՜ն զարգացած, որ դեռ չենք կարողանում վերհանել նրանց բուն էությունը։

Լավ, շարունակենք մեր երթը։ Երբ իջնես երթուղայինից ու ուղևորվես դպրոց, համալսարան կամ աշխատավայր, չմոռանաս կրկին անցորդներին «պատահական» հրելով անցնել։ Սա անպայման պետք է անել վաղ առավոտյան, որ դիմացինդ էլ վարակվի քո հիվանդությամբ։ Երբ լուսացույցի մոտ կանգնած լինես, անպայման կարմիրի վերջին վայրկյանների տակ կսկսես երթդ, որ վարորդները հնարավորինս մեծ բառապաշարով քեզ բարի լույս մաղթեն։ Չէ, հանկարծ կարգապահ չլինես։ Քո մեծարգո ու կյանքի փորձ ունեցող սևազգեստ, թզբեխը ձեռքին, քաղաքի բոլոր հնարավոր մայթերն ու տաղավարները կատարյալ մաքրությամբ ապահովող ընկերներդ կարող են դա վախկոտություն որակել, ու այդ դեպքում դու հավերժ աքսորի կարժանանաս՝ աքսոր մեծն շրջապատից։ Վերջապես, դու հասել ես դպրոց, համալսարան կամ աշխատավայր։ Երբ շենք մտնելիս լինես ու ինչ-որ մեկը շտապ դուրս գալիս լինի, երբեք չզիջես նրան, չհարգես։ Ա՜խ այդ հարգանք կոչված գլուխկոտրուկը։ Ախր, ու՞մ է պետք այն այսօր։ Ոչ ոքի։ Ինչու՞ պետք է հարգենք դիմացինի իրավունքերը, կարծիքը, ճաշակը։ Ինչու՞ պետք է ընդհանրապես լսենք դիմացինին։ Երբ դիմացինը խոսում է, պետք է ամեն վայրկյան խանգարել նրան, որ հանկարծ մի ամբողջական միտք չարտահայտի։ Երբ դիմացինը Ձեր կարծիքից տարբերվող կարծիք է հայտնում, պետք է ուղղակի ստիպել, որ լռի, որովհետև Դուք ամենաիմաստունն եք, ամենաճիշտն եք և ամենախելացին եք։ Առնվազն հիմար է այն մարդը, որը համարձակվում է հակառակվել Ձեզ։ Չի կարող աշխարհում որևէ մեկը չհամաձայնվել Ձեզ հետ։ Այս ամենը անելով Դուք աշխատավայրում էլ դուրեկան միջավայր կստեղծեք։ Հրաշալի է․ հիվանդների թիվը աննախադեպ արագությամբ է աճում։ Երևում է՝ բժիշկը բավականին աշխատանք է ունենալու։ Այնքան շատ, որ հերթի վերջում կանգնածը հոգնածությունից կրկնապատկելու է թույնի առկայությունը իր ուղեղում։ Հիշում եք չէ՞ ամենակարևոր պայմանի մասին․ երբեք չժպտալ դիմացինին։ Չէ՞ որ դրա շնորհիվ անծանոթը կարող է երջանկանալ։ Չէ՞ որ դրա շնորհիվ փողոցը սրբողը կարող է բարձրացնել հոգնած աչքերն ու մի քիչ էլ շողշողուն արևի անսպառ ջերմությամբ վարակվել։ Չէ՞ որ դրանից մանկանց աչուկները մշտափայլ լուսատու կարող են դառնալ։ Չէ՞ որ դրա շնորհիվ գրողի մուսան կարող է տարիներով գալ ու չգնալ։ Չէ՞ որ դրա շնորհիվ երաժշտի հոգում կարող է մի անկրկնելի երգ ծնվել։ Չէ՞ որ դրա շնորհիվ բժիշկները հազարավոր առողջ հիվանդներ կունենան ու կցանկանան բուժել, բուժել ու բուժել։ Չէ՞ որ դրա շնորհիվ անգամ սոցկայքի գերին կարող է կտրվել այդ անշունչ էկրանից ու նայել կենդանի մարդկանց խոսուն աչքերին։ Ի՞նչ ասեմ դու։ Սիրտս այնքան է լցված մտորումների անլուծելի հավասարումներով, որ չգիտեմ, թե որի լուծումից սկսեմ։ Մի բան հաստատ գիտեմ։ Չեմ կարող այս ամենը միայնակ անել։ Ուղղակի խնդրում եմ, որ ասես դուերիդ, որ գեթ մեկ անգամ ժպտան ամենածանոթ անծանոթին, հարգեն, զիջեն, օգնեն, կարգապահ լինեն, սիրեն, ապրեն ու… Ու չվախենան։ Խոստանում եմ, որ եթե օգնեն ինձ գեթ մեկ անգամ ժպտալ, ապա ես նրանց այդ անկեղծ ժպիտի տասնապատիկը, քառապատիկը, հարյուրապատիկը կտամ։ Ախր ժպիտը դեռ հնարավոր է անվճար ու անշահախնդիր տրամադրել։ Փոխանցի՜ր նրանց նաև, որ անհանգստանալու պատճառ չունեն, որովհետև եթե կարիք լինի, ապա սևազգեստ թզբեխաստեղծների դեմ ինքս կկանգնեմ դատարանում ու կպաշտպանեմ դուերի իրավունքները մինչև վերջ։

Ժպտա՜, ժպտա՜, ժպտա՜ իմ ամենածանոթ անծանոթ…

Ինչքան էլ ասեն, որ ժամանակակից երաժշտություն են լսում, ինչքան էլ ասեն, որ ժամանակակից են հագնվում, չեմ հավատա, որ ունեն ներքին մշակույթ, հոգու մաքրություն կամ հոգում խաղաղություն։

Ես էլ չունեի այս ամենը, մինչև «Որոտնա»-յի իմ կյանքում հայտնվելը։ Հիմա ամեն բան բացատրեմ…
«Որոտնա»-ն Սիսիանում գործող միակ ազգային պարի խումբն է։ Խումբը ձևավորել ենք մենք՝ համայնքի ակտիվ երիտասարդներով, և ունենք գեղարվեստական ղեկավար՝ Նարեկ Հայրապետյանը, ով ավելին է, քան ղեկավարը, քան լավագույն ընկերը։ Բոլորին հայտնի պարի խմբում սովորում ենք պարել ազգային պարեր (ամենասիրելիներից՝ «Շավալի-Խոշ Բիլազիգ», «Ռոստամ Բազի», «Քերծի», «Փափուրի», տղաների համար՝ «Յարխուշտա»), երգել ազգային երգեր (հավերժ սրտի երգ «Ելիր ի Զէն», «Լեբլեբջիների խմբերգը»), լինել մարդասեր, հասկանալ դիմացինին, լինել զիջող, երբեք դիմացինի վատը չցանկանալ, կյանքում ամենակարևորը մարդ մնալ և պաշտել այն հողը, որի վրա ապրում ենք։
Դեռ երկու ամսական «Որոտնան» հասցրել է ելույթ ունենալ Սիսիանում (մի շարք միջոցառումների ժամանակ), Կապանում (երիտասարդության միջազգային օրը)։ Խմբում 20 հոգի ենք, սակայն չենք մերժում խմբին միանալու ցանկություն ունեցողներին։
Ամենահիշվող իրադարձություններից մեկը կապված «Որոտնայի» հետ այն է, երբ «Ազնվամորու փառատոնին» մոտեցան մի խումբ երեխաներ և ցանկություն հայտնեցին նկարվել մեզ հետ։ Անասելի հպարտություն ու երջանկություն էինք զգում այդ պահին։

Շատ են գովաբանություններն ուղղված մեզ, դրանք են ոգևորում մեզ, ստիպում գիտակցել, որ ճիշտ ուղի ենք ընտրել։ Մեր մասին գրել էին անգամ Սիսիանում գործող երկու լրագրողական էջերում: Հաճելի էր և պարտավորեցնող։
Այս է այն ամենը, ինչ 12 տարի դպրոցում չսովորեցի, բայց 2 ամսում «Որոտնայի» հետ անգիր արեցի։
Չեն հերիքի բառերը, արտահայտելու համար իմ սերը դեպի ազգային արժեքները, դեպի հայրենիքը և հողը։ Այս է, ինչ տվել է ինձ «Որոտնան»։
Եվ վերջում, երբեք չենք երազել, բայց հստակ գիտեմ, մեծ բեմեր են մեզ սպասվում:

28.09.2018

Տանը խառնաշփոթ է: Ամեն անկյունը, պատը, սեղանը, դատարկված պահարանը, ծաղկամանում չորացող ծաղիկները, դատարկ սենյակը, խոհանոցը, ամեն ինչ հեռացում է արտաշնչում: Ամեն մի անկյունում անբառ տխրություն է նստած: Հա, ճիշտ է, որ տունը առանց այդ էլ խոսել չի կարող, բայց երբ դու հեռանում ես՝ թողնելով ամեն ինչ, քեզ թվում է, որ տունը քեզ հետ հավասար փշրվում է, քեզ հետ հավասար լցվում ու դատարկվում է, էդպես էլ չհասկանալով վերջին քայլերի նշանակությունը: Սենյակում կուտակված ճամպրուկների կողքով անընդհատ անցնելիս նորովի ես տակն ու վրա լինում, նորից սթափվում, ասում՝ ի՞նչ է որ, որոշել եմ, ուրեմն գնալու եմ, ու ամեն բան լավ է լինելու: Էս տողերը մի րոպեով փրկում են քեզ, բայց երբ նայում ես հարազատներիդ աչքերին, որոնք մի հրաժեշտի տխրությամբ են ժպտում, իբր իրոք ամեն ինչ լավ է, էդ տողերը չքանում են, ու նորից ճամպրուկը քմծիծաղով աչքիդ առաջ է հայտնվում: Այնքան տարօրինակ անհանգստություն կա ներսումդ: Դու պատկերացում էլ չունես՝ ինչ ահռելի կարոտ է քեզ սպասվում հրաժեշտի վերջին գրկախառնությունից հետո: Հենց այսպիսի անհասկանալի զգացումներով էլ արդեն լքել ես:

28.09.19

Մեկ տարի է անցել: Գիտեք, էդ զգացումները հետ անդրադառնալու հակում ունեն՝ ամբողջովին նույնությամբ: Դու արդեն հազարավոր կիլոմետրեր հեռու ես, չկա հրաժեշտ, չկան հարազատներդ, չկան տան՝  քեզ մեղադրողի հայացքով նայող պատերը, կա միայն նոր քաղաք, որը արդեն մեկ տարի է ջանում է դառնալ քո տունը, կան նոր դեմքեր, բայց որոնցում շարունակ փնտրում ես այն աչքերը, որ անգիր գիտեիր, այն վերջին գրկախառնությունները, ամեն ինչ, ինչ կարոտ է առաջացրել մեջդ: Գնում ես համալսարան, այն տարօրինակ զգացումը ներսումդ, կարծես էլի հրաժեշտի ես պատրաստվում: Կմտածեք, գժվել է: Ինձ թվում է, երբ ինչ-որ երևույթ ապրում ես ամբողջ սրտով, եղանակը, օրը, ժամը նույնիսկ նոր քաղաքի օդը ստիպում է վերապրել մի տարի առաջ զգացածդ, ու դու խելառ ես երևում մարդկանց աչքերում, որովհետև պատրաստվում ես մի հրաժեշտի, որը անցել է արդեն, էլ գոյություն չունի: Դու տակնուվրա եղած ես, երեք օրից մեկնում ես՝ չգիտակցելով, որ արդեն հասել ես, արդեն մի տարի է հասել ես: Քո ու կարոտի միջև շարունակ վեճեր են, վեճեր, որոնք միշտ ավարտվում են այն տողերով, որ «ամեն ինչ լավ է լինելու»: Բայց դու համալսարանից դուրս ես գալիս խառնված, որովհետև երեք օրից թռիչքդ է, թռիչքդ՝ դեպի իրականություն:

Դուրս ես գալիս փողոց։ Ներսդ դատարկվում է։ Դա հավանաբար քո վերջին պայքարն էր։ Այլևս չես կարողանում դիմադրել։

Հոգնածությունը վերստին իշխանություն է վերցնում գիտակցությանդ վրա, ու դու տրվում ես քամուն` մի քանի անգամ գրկախառնվելու պայմանով։ Սուրում ես ամայի փողոցով ի վեր։ Արևի ջերմացնող ստվերի տակ շոշափում ես ամեն քար, լսում խոտերի շշնջոցը, ներքաշում ամբողջ զով օդը, բոլոր գույներն ու լույսերը։ Պառկում ես գետնին ու ըմբոշխնում հողի փափկությունը։

Գինովցած բնության աննկարագրելի կատարելությունից`փակում ես աչքերդ ու փորձում անմահացնել բոլոր ձայները, գույներն ու բույրերը։

Արթնանում ես լռության աղմուկից։ Գետինը, որի վրա պառկել էիր, ամբողջությամբ ճեղքված է։ Արևը այլևս չի տաքացնում, այլ ընդհակառակը`սառեցնում է`անխնա օգտագործելով իր կիզիչ ճառագայթները։ Զգացումների բազմազանությունը փշաքաղեցնում է բոլոր բջիջներդ։

Արագ վեր ես կենում ու քայլում, բայց ոտքերդ ցավելու աստիճան թմրած են։ Կտրուկ ու խուլ հարվածով ընկնում ես գետնին, ինչից այն փշրվում է և սկսում արնահոսել ու ցավից գոռալով`ծամել ոտքերդ, քաշել քեզ ցած`դեպի անծայր անդունդը։ Մինչ խելքի ես գալիս, իր արմատները տարածում է մարմնիդ վրա։ Իսկ արևը սկսում է հալեցնել իր իսկ սառեցրած մարմինը։ Նրա ջերմությունը երակներովդ ներխուժում է արյանդ մեջ, որտեղից հասնում հոգնածությամբ ներծծված գիտակցությանդ ու անկուշտ լակում մտքերդ`ջնջելով ողջ էությունդ։ Դու  պարզվում ես, ձուլվում միջավայրի հետ։ Բայց էլ չես դիմադրում։ Հնազանդվում ես ու հանգիստ ձախողվում հողի տակ` թանձր ջրով լցված անդունդի մեջ։ Սուզվելով դուրս ես գալիս հոգնածության տիրապետությունից ու բնության հետ մտնում ներդաշնակության մեջ։