Երեկոյան ժամը վեցն էր: Տուն էի գնում: Ցուրտ էր, ուժեղ քամի: Իսկ ես ավտոբուսի էի սպասում մոտակա կանգառում: Քանի որ ես շատ մեծ ու ինքնուրույն աղջիկ եմ, համենայնդեպս, ես այդպես էի կարծում, կանգառի կողքի ցուցանակին տեսել էի, որ 23 և 44 համարի ավտոբուսները հենց էստեղով են անցնում, ու մտածեցի՝ 44-ը շատ երկար է գնում, 23-ին կսպասեմ: Սպասեցի մոտ կես ժամ: Եվս 15 րոպե: Արդեն երեք 44 համարի ավտոբուս էր անցել, իսկ իմ ավտոբուսը դեռ չէր եկել: Ընկերուհիս հաճախ էր ասում, որ անհաջողակ եմ, բայց որ այս կարգի, դեռ չգիտեի:

Արդեն ուզում էի կողքիս կանգնած տատիկին հարցնել՝ 23-ը հաստա՞տ էստեղով է անցնում, երբ հանկարծ հեռվից դրան նման մի դեղին ավտոբուս երևաց:

-Ըհը, եկավ:

Վերջապես հասավ կանգառին, ու… Մեծ հիասթափություն: Գրողը տանի, շփոթել եմ: Հերիք չի այն, որ իմ ավտոբուսը չէր, դրան գումարած էլ կողքիս տատիկը նստեց այդ անիծյալ ավտոբուսն ու հեռացավ, իսկ ես մնացի մեն-մենակ կանգառում:

Մութը վրա էր տալիս: Մայրս զանգեց: Այն, ինչից ամենաշատն էի վախենում: Հիմա կհարցնի, թե ինչու եմ ուշանում, ախր, ոնց բացատրեմ, որ ինքնուրույն որոշումներ եմ կայացրել ու ինձ մեծի տեղ դրած՝ սպասում եմ անորոշության: Ինչ արած, պիտի պատասխանեմ:

-Հա, մամ:

-Ո՞ւր հասար, ինչի՞ ես ուշանում:

-Ավտոբուս եմ սպասում:

-Ո՞ր համարին:

-23:

-Բայց դու գիտես, որ դա էդտեղով չի անցնում:

-Չէ, մա´մ, ես ցուցանակի վրա կարդացել եմ, հաստատ անցնում ա:

-Դե, եթե էդքան վստահ ես, ուրեմն սպասիր, բայց հանկարծ շատ չուշանաս, լա՞վ,- սառը տոնով ասաց մայրս ու անջատեց:

Հիմա ինչ անեմ, պիտի լսեի մորս: Էլի սպասում եմ, հուսամ կգա ու շատ չեմ ուշանա: Նկատեցի, որ կանգառի մոտով անցնում են այնպիսի ավտոբուսներ, որոնք ցուցանակի վրա նշված չեն:

Ընկա մտածմունքների մեջ, հանկարծ նկատեցի, որ 44 համարի ավտոբուսը գալիս է: Առանց երկար վարանելու՝ նստեցի, դրեցի ականջակալներս, որ երկար ճանապարհից շատ չձանձրանամ:

Ավտոբուսի մեջ նստած մտածում էի, թե ինչու ցուցանակի վրայի գրվածները չէին համապատասխանում իրականությանը: Երկար մտածեցի: Փաստորեն ցուցանակի վրա սխալ բաներ էին նշված: Ախր, էդպես չի կարելի: Եթե ինչ-որ բան էր փոխվել երթուղայինների ուղղության հետ կապված, ապա ցուցանակը ևս պիտի փոխվեր: Ախր, մարդիկ կարող են շփոթվել: Քաղաքը լրիվ անուշադրության է մատնվել, ինչն ինձ արդեն նյարդայնացնում է: Ինքս ինձ հետ կռիվ էի տալիս: Մի կողմից էլ մտածում էի, թե ինչ հիմարն եմ: Սովորաբար էդ տիպի բաները հարցնում էի մորիցս, բայց էս անգամ զարթնեցի ու մտածեցի, որ ես ինքնուրույն մարդ եմ, ամեն ինչից գլուխ եմ հանում: Որոշել եմ՝ մինչև 16-ս չլրանա, մենակ ոչ մի բան չեմ ծրագրելու:

Ամեն օր սիրուն, ընտրված բառերով պատմվածքներ կարելի է կարդալ՝ էդպես էլ չիմանալով էդ պատմվածքների սևագրերը, ու թե ինչ կա պատմվածքների ետնաբեմում, ընթերցողից ու մաքրագրից էլ էն կողմ։ Արի իրար հետ սևագիր անենք էս պատմվածքը, սխալ տողերը չջնջենք, ու գրենք նույնիսկ էն, ինչ մենակ մտածելու համար է, արի ծանոթանանք պատմվածքների ետնաբեմերին։

Ամեն ինչ էսօր էսպես սկսվեց։
Իբր ուզում եմ մի բան գրել, բայց էս անտեր մտքիս երեք ժամ կլինի՝ մի կարգին բան չի գալիս: Աշխարհի երեսին ամեն ուշադրության արժանի ու չարժանի բան մտքովս անցած կլինի: Սկզբում մտածեցի, որ եթե մանկությունիցս մի դեպք գրեմ, մի բան դուրս կգա, հետո հիշեցի, որ մի կարգին չեմ էլ հիշում արդեն, նույնիսկ էդքան սիրելի պապիս ու տատիս դեմքերն եմ սկսել խառնել իրար։ Մոտավորապես հիշում եմ, որ մեծանում էի, տնեցիք մեկ-մեկ երես էին տալիս, պապս էլ շուտ-շուտ «Անահիտ»-ն էր պատմում, բայց դե ի՞նչ կա էդտեղ գրելու, է: Հա, բոլորն էլ մեծանում են։
Հետո հիշեցի, որ հաստատ պիտի պատմեմ իմ երթուղայինի արկածներից: Դե, իմ ուղեղում դրանք կարգին արկածներ էին, բայց թղթի վրա պարզվեց՝ ոչ մի բանի էլ պետք չեն, ոչ ծիծաղելի են, ու որ ամենավատն է, ոչ էլ հետաքրքիր։
Է, ի՞նչ կա որ, պատահում է, հետո ասացի՝ սրամտեմ, մի նոր բան մոգոնեմ, թե ասենք` պետությունը նոր հարկ պիտի ստեղծի, եթե դու «վերևի հարևան» ես կամ շենքում ապրող թմբկահար։ Դե, հա, միտքը էդքան էլ վատը չէր, մի խեղկատակություն գրել կլիներ, բայց հետո վախեցա՝ մի օր էս գրածս մի անհումոր պաշտոնավորի աչքի տակով անցնի ու սկսի լուրջ մտածել էս ուղղությամբ։
Էս էլ թողեցի։
Չէ, բայց մի բան գրել պետք ա, էսքան չեմ քնել։ Թե բացեմ կապոցով կիսատ թողած պատմություններս, ու շարունակենք իրար հետ, հնարավոր ա՝ մի պիտանի բան գտնվի։ Էս մեկի սկիզբը ոնց որ մի բանի նման է.

1. «Տեսնես` պատահականությամբ քանի՞ Հիտլեր են ժամանակից շուտ մեռել (չնայած՝ ժամանակից շուտը ո՞րն է, ճիշտ ժամանակին), կամ քանի ապագա Մոցարտ է մահացել տիֆից։
Օրինակ՝ հնարավոր է, որ Ստալինը 1,5 կգ է ծնվել ու մի կերպ է փրկվել: Դե, ի՞նչ կա որ, հնարավոր է, իսկ այ եթե… Այդ դեպքում չէին լինի Գրանդ Քենդիի cccr պաղպաղակները 21-րդ դարում, իսկ այ, 20-րդ դարում էլ ինչ ասես, որ չէր լինի»։

Չէ, է, չարժի, ի՞նչ օգուտ, թե ինչ կլիներ Ստալինի չլինելուց, Ստալինը ծնվել, ապրել ու կարգին մեռել է արդեն, cccr պաղպաղակներն էլ վատը չեն: Հետո Ստալինի մասին կատակելը կատակ բան չի, գլխիս մի բան չբերեմ: Էն Գորբաչովը դեռ ողջ է, (թե՞ ողջ չի), բայց հետաքրքիր է՝ տիֆից մեռած պոտենցիալ մոցարտներին որտեղից եմ մոգոնել, մեկ-մեկ գրածներս կարդում ու կարգին ծիծաղում եմ, հա՜։ Էս մեկը անցանք հաստատ, իսկ սա՞:

2․ «Այն օրերին, երբ դեռ խնձորը չէր հասնում ծառերին (խակ ուտում էինք), իսկ հայրս չգիտեր Մոսկվայի ասֆալտի գույնը, պապիկը հավաքում էր մեզ ու պատմում Անահիտի ու Վաչագանի պատմությունը։ Մենք, որ այդքան էլ քիչ չէինք, պապին հարցեր էինք տալիս այս ու այն կողմից Վաչագանի աչքերի գույնի ու կոշիկի ձևի մասին: Պատասխանները փոխվում էին ամեն պատմելու հետ, թե մի անգամ Վաչագանը սևահեր տղա էր, մի ուրիշ անգամ կարմրահեր էր ու կապուտաչյա, մի ուրիշ անգամ էլ պապս նույնիսկ ասաց, թե չի հիշում։
Իսկ մի ոչ այդքան գեղեցիկ օր դպրոցում տխրեցի, երբ իմացա, որ Անահիտի ու Վաչագանի պատմությունը ամենևին էլ պապս չէր գրել»։

Դե, սա շարունակել կարելի է, բայց ի՞նչ գրես: Էս պատմությունը էսպես էլ ավարտվեց, ու հետո բաներ կա՝ տրամադրություն է պետք գրելու համար: Էս գրելու համար պիտի մի կես ժամ նայեմ պապիս մեքենային, որ տարիներով բակում կանգնած՝ անձրևի հետ կյանքի ու մահվան կռիվ է տալիս, բայց էդպես էլ ոչ մեկը չի քշում, թե չէ` էսպես գյուղիցս 120 կմ հեռու՝ մահճակալիս պառկած՝ դժվար ստացվի։ Բայց եթե մտածում ես՝ արժի շարունակել, անպայման ասա, ինձ թվում է, մի օր (հաստատ ոչ էսօր) կարելի է գրել։

Օ՜, աչքովս մի հին բան ընկավ, մոռացա ասեմ, որ մեկ-մեկ էլ ինձ պոետի տեղ եմ դնում, ու փորձում եմ տողերը հանգավորել, թե չի ստացվում, էդպես էլ թողնում եմ, անունն էլ դնում արձակ բանաստեղծություն: Դե, հիմա էդպես կարելի է, եթե Դյուշանի պիսուարը («Շատրվան» աշխարհահռչակ գործն է) արվեստ է, իմ տողերին ի՞նչ է եղել, որ։
Լավ է՜, շատ եմ շեղվում: Դե, գիտեք, գիշերը ամեն տեսակ հիմարության մասին մտածելը հեշտ է: Ամեն դեպքում ուզում էի ասել, որ ես մեկ-մեկ էլ չափածո եմ գրում, ու էս մեկի սկիզբը մի քիչ հարազատ է նույնիսկ էս պահին՝ գիշերով, ու թե ուզում ես հետս գրել, արի հենց էս մեկն էլ շարունակենք։

Ու հնձած խոտի հոտն արևատապ
Նորից հանդերից իջել է տներ,
Գերանդիները ուսերին առած՝
Պապն ու տղերքը գնում են հանդեր։

-Սուրի՛կ պապ, ծանր ա ոնց որ գերանդիդ,
Գնում եմ սարը, նստի մեքենան։
-Վայ, ախպե՛ր Սերոբ, մեռնիմ արևիդ,
Մենք շատ ենք, ոչինչ, դու հանգիստ գնա։

-Սուրի՛կ պապ նստի, քո տեղը միշտ կա
Թե մեքենայում, թե գլխիս վրա,
Դու նստի ավտոն, ջահելնին կգան,
Կնեղանամ, հա՜, տղերքը վկա։

Բայց ես սա երեք տարի առաջ եմ գրել, նույն ոճով շարունակելու համար ժամանակի մեքենա պետք կգա: Արի` դու ինձ սպասիր կես ժամ, ես տեսնեմ՝ ինչ եմ անում էս տողերիս հետ: Տեսնեմ՝ Սուրիկ պապը նստում է, թե չէ։

04։05։ Ես եկա, հո շատ չսպասեցի՞ք, քնել է պետք: Էս ավարտն էլ դնեմ ու գնամ։

Մինչը օրը ճաշ էր դառնում հանդերում,
Գյուղում հարսները բամբասում էին,
Թե կաղ Ռաֆիկի տղա Բաբկենը
Սիրում է բոյով, գոռոզ Ասյային։

Թե Արան երկար նայեց Մանուշին,
Լուսիկը թարս էր լվացքը փռել,
Ու էն Լենայի փախցրած աղջիկը
Էդքանից հետո տուն է հետ դարձել։

Գյուղը ապրում է միշտ դժվար այսքան,
Բայց պարզ մտքերով էս կյանքի մասին,
Որ «հաց» ունենա սոված երեխան,
Ինքն էլ ունենա հարգանք ու պատիվ։

Չոբանը նոր էր տանում կովերին,
Արևն էլ դեռ նոր ուզում էր ելնել,
Բայց արթնացել էր վաղուց գյուղացին,
Ու հասցրել էր նա նույնիսկ հոգնել։

-Մամ, բայց ախր․․․

-Ոչ մի ախր, ինձ չի հետաքրքրում:

Բազմոցին նստած հետևում եմ ընկերուհուս ու իր մոր զրույցին, եթե իհարկե, դա զրույց կարելի է համարել։

-Մամ, բայց երաժշտական խմբի մեջ ի՞նչ վատ բան կա։

Իրոք որ, երաժշտական խմբի մեջ ի՞նչ վատ բան կա, մանավանդ, եթե դու լավ ես երգում կամ նվագում։

-Բա դասե՞րդ, բա մե՞նք, մոռանում ես լրիվ, որ երաժշտությունը քեզ ապագա չի։

Այ քեզ կարծրատիպ։ Երաժշտությունը չի կարող ապագա լինել։ Նման պահերին ես չգիտեմ՝ ինչ անել։ Սենյակի մի անկյունում կանգնած հիշում եմ բոլոր եղյալ և չեղյալ դրվագները․․․ Եղյալ և չեղյա՞լ, նման բառեր կա՞ն։ Այսօրվանից կան։ Հիշեցի մի ֆիլմ, որտեղ դասախոսն ասում է իր ուսանողներին․

-Բժշկությունը, իրավաբանությունը, հաշվապահությունը մասնագիտություններ են, որոնք մեզ անհրաժեշտ են բարեկեցիկ կյանքի համար, բայց գեղեցկությունը, պոեզիան, սերն ու երաժշտությունը ստիպում են մեզ ապրել։

«Երաժշտությունը ստիպում է մեզ ապրել»,- կրկնում էի մտքումս, երբ լսում եմ հետևյալը․

-Ես չէի լսում ծնողներիս,- հանգիստ տոնով խրատում է ընկերուհուս մայրը, ի դեպ, կցանկանայի, որ մի փոքր արագ խրատեր, ուշանում ենք,- հիմա դու էլ ինձ չլսես, էլ ո՞վ պիտի…

-Բայց երաժշտությունը․․․

-Ոչ մի բայց։

Հաջորդ հայացքս, որը շռայլեցի ընկերուհուս (հումանիտար հոսքի ուսանողները միշտ պետք է խոսեն գրական ու ոչ այդքան շատ գործածվող բառերով, և կապ չունի՝ իմաստ կա, թե ոչ), արդեն դրսում էր։

-Ախր, ո՞նց չի հասկանում, որ ես ապրում եմ երաժշտությամբ: Ես ատում եմ լեզուները, բնագիտական առարկաները։ Ինձ համար երաժշտությունն է գիտությունը, բեմը՝ կյանքը։

-Իսկ դու գնա ու զբաղվիր երաժշտությամբ,- հանկարծ ասացի ես։

Իմ ընկերներն արդեն սովոր են բերանիցս դուրս եկող կտրուկ առաջարկներին։

-Հենց այդպես, ես կլինեմ քո խմբի կիթառահարը, դաշնամուր նվագող կգտնենք։

-Չէ, խնդիրներ կունենամ։

-Իսկ եթե․․․

-Ոչ։

-Կամ․․․

-Չի լինի։

-Բայց․․․

-Դրա մասին ընդհանրապես մոռացիր։

Դե, արդեն նշեցի, որ սովոր են կտրուկ առաջարկներին, իսկ ես սովոր եմ դրանց մերժումները ստանալուն։
Ինչևէ, քայլում էի փողոցով, ուսումնասիրում էի ամեն ինչ, ինչը կընկներ աչքիս։ «Երաժշտությունն է իմ գիտությունը»,- ականջներիս մեջ զնգում էին խոսքերը, ու հենց այդ պահերին եմ ես հասկանում, որ երազանքները չի կարելի սպանել, քնեցնել։ Միգուցե նախորդ սերունդը չի հասկանում, միգուցե ցանկանում է իր երազանքը պարտադրել մեզ, բայց մի՞թե դա ճիշտ է։
Եվ հենց այս պահերին եմ ես հիշում, թե ինչքան ընկերներ ունեմ, ովքեր ունեն ձայնագրման ստուդիաներ․

-Արի,- ձեռքից բռնելով՝ տանում եմ, ավելի ճիշտ ՝ քարշ եմ տալիս դեպի հակառակ կողմը։

-Ո՞ւր։

-Արի, կիմանաս․․․

-Երվ, Դավոյի հետ քելեք Ցայտկի մոտ։

-Չկա տենց ճիշտ, իրար հետ ենք գնում։

-Արա, ասում եմ՝ գնացեք ընդե կայնեք։ Կարո՞ղ ա գիտեք՝ պիտի սաղ օրը ստեղ կանգնած մնանք։ Ձեզ՝ չգիտեմ, բայց ինձ չուչելի կարգվիճակը հեչ չի դզում։

Հանդիսանալով «քձիբ» ուսանողության արժեքավոր տարր և ծնողների ջանքերը անվերապահորեն գերագնահատող անձինք, մենք ճիշտ ենք համարում անցնել դասից տուն 10 կմ-ը՝ հույսը դնելով բազմաչարչար տարիների արդյունքում սովետից ստացած միակ «жигули»-ի պատճառով կզած, կնճռոտ պապիի, կամ «BMW»-ի հաստափոր վարորդի վրա։

Տարբերակները երկուսն են։ Կամ ավտոստոպ, կամ տրանսպորտ։ Համապատասխանաբար` կամ մի քիչ երկար կանգնել ճռռան արևի տակ ու գնալ անվճար, կամ վատնել օրհասական հարյուր դրամը։ Բայց դե, քանի որ մասնագիտությունն ինքնին մեխված է ուղեղներումս (ասել եմ` հաշվապահություն ենք սովորում), նախընտրում ենք խնայել վաղվա հոթ-դոգի գումարը։

Հա, ի դեպ, չշտապեմ բավարարել ձեր հետաքրքրությունն այն մասին, թե ով է Ցայտկը, այլ սովորականի պես անշնորհքաբար ոտքերս սեղանին դրած ուղղակի նշեմ, որ Ցայտկը զույգ «չոլկայով» ու թզբեխով մեկն է` պատկերված գերեզմանաքարի վրա։ Սակայն իջեցնեմ ոտքերս ու նորից նշեմ, որ ցանկացած ավտոստոպի դիմող բանդայի պես, մենք էլ մեր բարենպաստ կայանատեղիներն ունենք. գերեզմանոցի դիմաց ու ծառի տակ։ Ինչևիցե, չխորանանք։

Քանի որ երկար տվայտանքների արդյունքում որոշեցի կիսվել այս թեմայով, հարկ եմ համարում կիսվել նաև իմ՝ պրոֆեսիոնալ ավտոստոպիստիս փորձով, ու այդ նենգ քայլին դիմելու արվեստի գաղտնիքներով։

Եթե դուք ամերիկյան ֆիլմերի սիրահար եք, ապա հավանաբար տեսած կլինեք, թե ֆիլմերում ինչպես են կանգնում ճանապարհի եզրին ու տնկում բութ մատը, որը կանգնեցնելու նշան է համարվում անցնող տրանսպորտի համար։ Իրականում նույն սրբազան օրենքը գործում է նաև Հայաստանում, ուղղակի մի տարբերությամբ։ Եթե անցնող տրանսպորտային միջոցի վեջն էլ չի, ու նա արհամարհում է ձեր ջանքները, մատների կոմբինացիան ավտոմատ կերպով փոխվում է։ Դե, չխորանամ, հասկացաք։ Բացի դրանից, վարորդի հետևից տեղում են փոքր ժամանակ տատիկի սովորեցրած բոլոր արտահայտությունները, որոնք պատանեկան տարիքին հասնելուն համատեղ կատարելագործում ես։ Ավելացնեմ ևս մի անկյունաքար` բավականին շուտ ցանկալի արդյունքի հասնելու համար։ Ուղղակի կանգնելուց բացի՝ շատ կարևոր է նաև նայվածքը։ Հասարակ հայացքով ոչ մի անցորդի չես գերի։ Եթե ցանկանում ես բարձրացնել շանսերդ, պիտի նայես Շրեկի կատվի նայվածքով։ Նման խոցող հայացքով քեզանով կանես նույնիսկ մետրոյի վարորդին։

-Էսօր իմ հերթն ա։ Ես եմ դեմը նստում,- ճտպտացի։

-Չկպավ։ Էս ի՞նչ սերունդ ա մեծանում։ Ոչ հարգա՜նք կա մեծերի հանդեպ, ոչ բա՜ն,-բազմանշանակ հայացքով խոսեց մեզանից երեք ամսով մեծը։

-Հա, բա՞։ Ձյուն գար` սղայինք,- մեր Արսենն ա, գիտեք, ասել եմ։

Հիմնականում այս երեք ընկերներով ենք դասից տուն գալիս։ Նույն քաղաքից ենք։ Երեքս էլ տարբեր հաշվարկներից բխող շահի պատճառով ենք հարյուր դրամ խնայում։ Երվանդն ունի ընկերուհի, որը տարին մինիմում չորս անգամ ծննդյան օր է նշում, Արսենի մասին չասեմ, օրը մի ընկերուհի է փոխում. մեկի քիթն է ծուռ, մեկի՝ ոտքերը, մեկը հարմար կազմվածք չունի, ու էդպես շարունակ։ Ես էլ անկապ խնայող եմ։ Մի՛ բողոքիր, մայր։ Փոքր ժամանակ քիչ ասեիր՝ սենց որ ծախսես, դու տուն չես դառնա։

-Հրոխպեր, սվետաֆորի մոտ պահի։

-Շնորհակալ ենք։

-Հաջող, տղերք ջան։

Ամառ էր՝ շոգ հուլիս։ Տառապում էի անգործությամբ՝ շրջում էի ֆեյսբուքով։ Հանկարծ ստացա մի հաղորդագրություն։ Ծանոթներիցս մեկը ինձ հրավիրում էր կամավորական աշխատանքներ կատարելու միջազգային կինոփառատոնում։ Ուրախացա ու քայլերս ուղղեցի դեպի խոհանոց, որ մայրիկից թույլտվություն խնդրեմ։ Մինչև կհասնեի խոհանոցի դռանը, տեսա, որ փառատոնը տեղի է ունենալու ինչ-որ գյուղում։ Որոշեցի հետ գնալ իմ սենյակ ու մերժել առաջարկը, բայց ներսիս արկածատենչ Անահիտը մտավ խոհանոց ու բոլոր մանրամասները ներկայացրեց մայրիկին։ Իսկ արկածատենչ Անահիտի մայրիկը սիրով համաձայնեց։

Օրեր անց Անահիտը սկսել էր իր արկածները գյուղում։

Ազատ ժամանակս ծախսում էի գյուղացիների հետ ծանոթանալու ու զրույցներ վարելու վրա։ Արմանի՝ գյուղի դպրոցական տղաներից մեկի հետ ունեցած զրույցս գյուղական կենցաղի, գյուղացիների և գյուղերի դրության մասին պատկերացումներս տակնուվրա արեց։ Արմանը պատմեց, որ իրենց դպրոցում ընդամենը տասնմեկ աշակերտ կա (շատ էի զարմացել), դասերը հետաքրքիր չեն, աշակերտները քիչ են։ Ու երբ ավարտվեցին այն թեմաները, որոնց շուրջ կարելի էր զրուցել տասնամյա տղայի հետ, ուղղակի հարցրեցի․

-Արմա՜ն, հեչ մտածե՞լ ես՝ ինչ ես դառնալու, որ մեծանաս։

-Հա՛, բա ոնց, ֆուտբոլիստ եմ դառնալու։

Ուրախացա՝ մտածելով, որ կարելի է տասնամյա դպրոցականի հետ քննարկել Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունը։

-Լո՞ւրջ։ Բա ո՞ւմ կողմից էիր՝ Ֆրանսիայի՞, թե՞ Խորվաթիայի։

-Ե՞րբ։

-Ոնց երբ։ Մի քանի օր առաջ։ Աշխարհի առաջնությանը։

-Ի՞նչ առաջնություն։

Էլ հարց չտվեցի․ Արմանենց տանը ո՛չ համակարգիչ կար, ո՛չ հեռուստացույց։ Հետո առաջարկեցի միասին ֆուտբոլ խաղալ։

-Ինչո՞վ։

-Ա՛րմ, դու ֆուտբոլը բացի գնդակից էլ ինչո՞վ ես խաղացել։

-Հա, բայց ես գնդակ չունեմ, ընկերներիցս մեկը ուներ, էն էլ գնացել ա, վաղուց էլ գյուղում չի ապրում։

-Ուրեմն արի գնանք խանութից առնենք։ էնտեղ էլ հո կլինի։

-Ո՞ր խանութից։ Մեր գյուղի՞։

-Ուրիշ խանութ մոտերքում չկա։

-Մեր խանութում մենակ աղ կա։ Հա՜, մեկ էլ արաղ։

Խոսակցությունը ընդմիջվեց ինչ-որ ճնշող լռությամբ, որովհետև ասելիք չունեի։ Որովհետև տասնամյա դպրոցականի հետ զրուցելու ավելի շատ թեմա կար, քան ես պատկերացնում էի։ Զրույցից հետո էլ մտահոգվելու հազար ու մի տեղիք կար։

-Լա՛վ, Արմա՛ն, մյուս անգամ, որ գամ, գնդակ կբերեմ, որ քեզ իսկական ֆուտբոլիստ դարձնենք։

-Լո՞ւրջ։

-Հա՛, բա ոնց։ Հիմա կանգնի ու ժպտա, որ քեզ նկարեմ․․․

Է՞ս ճանապարհը։ Գեղեցիկ է, չէ՞։

Հա, երկար է, գիտեմ։ Բայց ճանապարհը որքան էլ երկար, չի հոգնեցնի, եթե տանում է դեպի տուն։ Դեղին-դեղին ճանապարհը մեզ տուն է տանում։ Մեր տուն` գյուղ։

Էսօր կտեսնես այս գյուղը։ Շատ եմ պատմել։  Մեքենան անհարմար է։ Ամեն ուրբաթ օր այն ինձ տանում է։

Տես, մեր մտքերից այն կողմ աշուն է։ Հա, դա եղանակ է։ Մոռացել էի բացատրել։

Այստեղ ամեն ինչը բաժանում են։ Մասեր։ Տեսակներ։ Մաշկի գույն։ Ձևեր։ Տարիք։ Ամեն ինչ բաժանում են։ Մարդուն բաժանում են։ Էնքան բաժանում են, վերջում էդ մարդուց բան չի մնում։

Ճանապարհը ցեխոտ է, ուսիս բարձրացիր, որ չկեղտոտվես։ Քարեր էլ կան։ Շատ քարեր։ Էս գյուղի ունեցած միակ բանը քարն է։

Հասանք։ Նստիր։ Էս թախտին մենք ձմռան երեկոներին նստում ենք վառարանի կողքին, ամռանը` պատշգամբում ենք նստում։ Էլի էս թախտին։ Աշունը կատարյալ չէ։ Դեռ վառարանը տուն չեն բերել։

Էսօր կաթով սուրճ ենք խմելու։ Դեմ չե՞ս։

Սրանից համով բան չկա, հատկապես երբ մայրդ է պատրաստում։

Ինտերնետից անջատվելը դժվար գործ է։ Սպասիր նամակներիս պատասխանեմ։

Զգո՞ւմ ես էս հոտը։ Չորացող մասուրի հոտն է։  Մասուրի թեյ ես չեմ սիրում, բայց կուզեի սիրել։ Գաթա կուտե՞ս։

Դրսում հիմա նստել չարժե։ Կսառչենք։ Շատ ցուրտ է։ Խաղողի վազը տեսնո՞ւմ ես։ Էդտեղից էնքան սիրուն ես երևում։ Ամեն օր նայում էի քեզ այդտեղից։ Շատ սիրուն էր ամեն ինչ, երբ ամառ էր։ Հիմա ցուրտն է սիրուն։ Հիմա տերևներն են սիրուն։ Իսկ ամռանը` ամեն ինչը։

Աստղերը ինչո՞ւ դուրս չեն գալիս։ Քե՞զ են սպասում։ Գնո՞ւմ ես…

Օյ, բարդ ու դժվար ընտրություն՝ լրագրո՞ղ, թե՞ ոստիկան։ Մանկուց ես որոշել էի՝ ոստիկան և վերջ։ Կամ չէի որոշել, մաման էնքան էր ասել՝ իմ աղջիկը ոստիկան ա դառնալու, ես էլ համոզվել էի։ Բայց մի քիչ մեծանալով հասկացա, որ չէ, ոստիկանը և ես լրիվ տարբեր բևեռներ ենք։

Հիմա ես հոգուս խորքում, եթե անկեղծ, դեռ ցանկություն ունեմ ոստիկան դառնալու, ու հնարավոր է՝ վերջին պահին հենց այդպես լինի։ Բայց ինչո՞ւ եկա կանգնեցի հենց այս ընտրության վրա։ Այս հարցին հստակ պատասխան չկա, ուղղակի ցանկություն ունեմ այնպիսի մասնագիտություն ընտրելու, որ տարբերվեմ բոլորից։ Տարբերվեմ իմ հրապարակած նյութերով։

Հիմա լրագրությունը, մեղմ ասած, լավ վիճակում չէ։ Պակասում է եթերի կուլտուրան։ Ահավոր են հայերենի աղավաղումները։ Հիմա նույն վերաբերմունքով կարդում են զոհված զինվորի ու ինչ-որ երգի պրեմիերայի մասին։ Էլ չեմ խոսում` սերիալների, անիմաստ և անբովանդակ հաղորդումների մասին:
Իմ կարծիքով, եթե ավելի հետաքրքիր հաղորդումներ եթեր հեռարձակվեն, օրինակ՝ իմ հասակակիցներին օգնեն մասնագիտության ընտրության հարցում, մենք ավելի հեշտ ընտրություն կկատարենք։ Չէ՞ որ փոփոխությունը միշտ էլ հետաքրքիր է։

Իմ սիրած լրագրողներից էր Արա Գյուլերը, նա, ճիշտ է, ավելի շատ հայտնի է իր լուսանկարներով, բայց ունի նաև հետաքրքիր հոդվածներ։ Նա տարբերվեց բոլորից, ստեղծեց իրենը։ Նա չէր վախենում խոսել Ստամբուլում հայերի և նրանց դժվարությունների մասին։

Ես ցանկություն ունեմ իմ նյութերում բարձրաձայնել այնպիսի կարևոր հարցեր, որոնք մոռացված են։ Ես բնույթով պայքարող եմ, և եթե ես իմ առաջ նպատակ եմ դրել, ես դրան կհասնեմ։ Ես դեռ շատ նյութեր կհրապարակեմ տարբեր թեմաների շուրջ։

Ինձ միշտ հուզել է էն հարցը, թե էս քաղաքի անձրևից հետո մարդիկ ո՞նց են շնչում էդ ասֆալտի հոտով նամ օդը, մեկ էլ թե ինչու են բոլորը Թումանյանի ու Սպենդիարյանի մեջ տենց մեծ տարբերություն դնում ու Թումանյանի արձանի մոտ ժամադրվում, կամ էլ թե ինչու Ամերիկայում ապրած մեր Սարոյանի արձանը Քոչարի թանգարանին կարող է նայել, իսկ ինքը` Թումանյանը, որ էդքան բան է տեսել, հիմա էլ պիտի անընդհատ Հյուսիսային պողոտան տեսնի:

Չէ, է՜, չգիտեմ, էս հակասություններով քաղաքը մտածելու տեղ շատ է տալիս, մեկ ուզում ես` թողնես ու բարձրանաս քո պարզ սարերը, մեկ էլ նորից սիրահարվում ես էս քաղաքի տրամադրությանը:

Բայց էս քաղաքով չհուզվելը դժվար է, դժվար է չսիրել էս քաղաքը ժամը 7-ին Սարյանի սրճարաններում, Պուշկինի վրա ու Ազնավուրի հրապարակում:
Ինձ հուզում է էս քաղաքի օրինաչափությունները, գույները, ռիթմերը, էդ ռիթմերից դուրս մարդիկ, ինձ հուզում է էն հարցը, թե ոնց է էս քաղաքը զգում բոլորիս տրամադրությունները, թե ոնց է ճանաչում բոլորիս ոտնահետքերը ու ոնց է տխուր ժամանակ ինձ կանչում Կասկադ` հետը խոսելու, քեզ հնարավոր է` ուրիշ տեղ է կանչում, չգիտեմ:
Մեկ-մեկ շատ միստիկ ու մեկ-մեկ մեր գյուղից էլ պարզ էս քաղաքում դժվար է քեզ գտնել, բայց եթե էս քաղաքի մասին երգերում քեզ գտնում ես, ուրեմն կաս, կաս Մալխասի «Երևան ջանի» մեջ, Հախվերդյանի «Երևանի գիշերներում» ու հնարավոր է, հենց «Երևանի սիրուն աղջիկն» ես, որ կաս:
Բայց Երևանին սիրահարված էս աղջկան Երևանից էլ շատ հուզում են իր սարերը, որ մեկ-մեկ երկնքից էլ կապույտ են ու անրջային, մեկ-մեկ էլ էնքան նյութական են, որ թվում է` կարող ես շրջվել ու գրկել:
Ինձ տխրեցնում է էդ գյուղում ամեն պակասող կարմիր կտուրը, ու ամեն լսվող. «Ստեղ ի՞նչ կա, որ մնամ»-ը:
Ինձ հուզում է նույնիսկ, թե կովերը ոնց են ճանաչում իրենց դարպասները, թե ոնց է օգոստոսը գալիս ու ստիպում, որ բոլոր բամբասանքների փոխարեն քննարկեն իր բերած խոտը հանդերից տուն տանելու սեզոնը, էս գյուղը Սահյանի պարզությունն ունի, Սարյանի գույները, Մոնեի արևածագը, Վան Գոգի խոտի դեզերը: Ու Երևանի պես էս գյուղն էլ իր թերապիան ունի` հետդ խոսելու, քամուց դես ու դեն գնացող խոտերի ձայնով կտանի սարեր ու կստիպի մտածես, որ կյանքը էստեղից է սկսվում ու տարածվում աշխարհի վրա:
Չէ, չհուզվել դժվար է, մանավանդ, երբ արդեն հուզված ես, ու կողքիդ բացվող կոնֆետի թղթի ճռճռոցն էլ երաժշտություն է թվում:

Ավարտեմ, քանի դեռ չեմ պատմել, թե ինչ հուզիչ է ձմերուկի կարմիր լինելն ու թափվող սուրճը վերջին վայրկյանին փրկելը:

Երբեք չէի մտածի, որ օրերից մի օր կհրաժարվեմ երազանքիցս: Ինձ համար դրանից կարևոր ոչինչ չկար, ում հետ ինչից խոսում էի, անպայման պետք է նշեի այս բառերը՝ պար, պարարվեստ։ Երբ դեռ սովորում էի դպրոցում, մտածում էի, որ կավարտեմ, կգնամ երազանքիս հետևից, կընդունվեմ պարարվեստի բաժինը, ու երազանքս երևի կկատարվի: Բայց ստացվեց այնպես, որ ես հրաժարվեցի երազանքիցս, թեկուզ դա ինձ համար չափազանց դժվար էր։ Դժվար էր նրանով, որ այդ երազանքը արդեն իմն էր, ու չէի կարողանում այն բաց թողնել։

Մտածում էի՝ ինչ մասնագիտություն ընտրեմ, բայց համալսարանի մասին վատ բաներ էի լսում, որ գնացել են սովորելու, հետո փոշմանել են, աշխատանք չկա, անիմաստ ժամանակ են ծախսել։ Այդ խոսակցությունները ստիպեցին ինձ չգնալ համալսարան: Դպրոցը ավարտեցի, ու ամեն օր ասում էի՝ մամ, պիտի սովորեմ։ Հետաքրքրվեցինք, ու ես գնացի վարսավիրություն սովորելու: Առաջին օրը չափազանց դժվար էր, ինձ թվում էր, որ չէի կարողանա, մտածում էի՝ ինչու ընտրեցի հենց այս մասնագիտությունը, կարող է՝ էլ չգնամ, բայց դա միայն առաջին օրն էր։ Ստացվեց ճիշտ հակառակը, չէի պատկերացնում, անհավատալի էր։ Դեռ սովորում էի, երբ քեռիներիս հետ խոսելիս ինձ ասացին․

-Մենակ դու մասնագիտությամբ նմանվեցիր մեր պապիկին։

Ես միշտ ուզել եմ նմանվել հայրիկիս՝ համբերատար լինել, օգնել բոլորին՝ անկախ նրանից՝ ինձ կօգնեն, թե չէ, բայց հիմա մասնագիտությանս առումով կուզեմ նմանվել ուսուցչուհուս, որ նրա նման հիանալի կատարեմ գործս: Շնորհակալ եմ ուսուցչուհուս, որն ինձ սովորեցրեց իմ մասնագիտությունը։ Հիմա ես վաստակում եմ իմ գումարը։ Թեկուզ քիչ, բայց կարողանում եմ դա անել։ Արդեն պետք է ուրիշ երազանքներ ունենալ, որոնք ես կդարձնեմ նպատակ և առաջ կշարժվեմ՝ մինչև վերածեմ դրանք իրականության։

Ու արդեն երկրորդ տարին է՝ նույն կերպ ամեն առավոտ քնից չկշտացած, հոգնած դասի եք գնում: Արթնանում եք դու ու քո կիսատ քունը, կիսատ մնացած երազները, գնում եք լվացվելու, հետո գալիս եք հագնվելու՝ անընդհատ հիշելով ու վերլուծելով երազը: Երբ ուզում ես մտածել, որ մենակ ես, հիշում ես, որ կիսատ մնացած երազը հետդ է, վերցնում ես ականջակալներդ, գնում քայլելով կանգառ՝ տրանսպորտին սպասելու, էլի մենակ չես, էլի կիսատ մնացած երազը, ու արդեն ականջակալները հետդ են, չես մոռանում, չես հանգստանում, այն քեզ հետ է էլի, որովհետև կիսատ է, որովհետև էլի մենակ ես, մենակ երազի հետ, կռվում ես, ուզում ես հիշես՝ ինչ էր, ինչի կիսատ մնաց, քեզ հույս ես տալիս, որ կհիշես, կամ կգա էլի գիշերը ու կիսատ քնի ժամանակ կշարունակես. գոնե մի անգամ կիսատ չմնա, գոնե հասկանաս, որ կշարունակվի, որ չես մոռանա այն էլի, որ կկառուցես էն, ինչ կիսատ թողեցիր։ Ու մտածելով՝ հասնում ես քաղաք, էլի նույն մետրոն, նույն կիսատ մնացած երազների մտքերով մարդիկ, էլի նույն ուրախ-տխուր, մի տեղ ամեն ինչից հոգնած, մի տեղ` նեղված դեմքերը, էլի մետրոյի աշխատողների շտապող հայացքները: Գնում ես՝ մտածելով երազի ու օրվա երազների մասին, հասնում ես դասի, ընկնում դասերով ու մոռանում առավոտվա կիսատ երազի մասին, օրվա վերջում միայն մտածում ես, որ մի տեղ՝ անցումում, մետրոյում, համալսարանում մոռացար, կորցրիր կիսատ երազը։ Ախր, կիսատ էր ու տենց էլ մնաց: Կիսատ կմնան բոլոր սերերը, կիսատ կմնան «լավ» հարաբերությունները, կիսատ կմնան դասերը, ընկերների հետ շփումը, բայց երբեք չենք մտածի․

-Ախ, առավոտվա կիսատ երազն էլ թողեցինք կիսատ։

Էլ ո՞նց չի մնա ամեն ինչ կիսատ, երբ կյանքը արևածագից է, իսկ մեր գիշերվանից կիսատ երազ էր մնացել: Կիսատ ենք մնում մենք, կիսատ է մեր օրը՝ չկշտացած քնով, կիսատ մնացած զանգերով, ժպիտներով վայելե՞նք ամեն րոպեն ու վայրկյանը, դարձնենք մե՞րը, պայքարե՞նք մեր կիսատի համար:

Այո՛, պայքարենք, որ կիսատ չմնանք, որ արևն էլ ավելի ջերմ ժպտա, որ հենց արևն ինքն էլ կիսատ չմնա: