Եթե ինչ-որ բան հիշելու կամ ինչ-որ մեկին կարոտելու կարիք ունես, ապա տանիքն ամենահարմար տեղն է…

Ինչ-որ խորհրդավոր անբացատրելիություն կա տանիքներում, հատկապես` բարձրահարկերի: Եթե դու որոշել ես կտրվել երկրից, դու պիտի սպասես ինչ-որ կարմիր մայրամուտի ու հայտնվես ինչ-որ բարձրահարկի տանիքում: Վե՜րջ, քեզ էլ ոչինչ պետք չէ, մնում է՝ նստես, ձեռքերով գրկես ծնկներդ, աչքերդ փակես ու սկսես ինչ-որ բան հիշել կամ ինչ-որ մեկին կարոտել…

Տանիքներում են հյուսվում մոլորակի ամենագեղեցիկ հեքիաթները, որոնք երբևիցե չեն պատմվում մարդկանց: Տանիքների հեքիաթները հյուսվում են պահի համար ու պահի արագությամբ անհետանում են, խառնվում օդին: Եթե այնպես ստացվի, որ մայրամուտներից մեկի ժամանակ տանիք բարձրանաս ինչ-որ մեկի հետ ու այլևս այդ հեքիաթը կրկնելու հնարավորություն չունենաս, հետո պիտի ինչ-որ կորցրած թանկություն գտնելու հույսով անընդհատ միայնակ բարձրանաս, որովհետև տանիքներն իրենց գիրկը կանչող առեղծվածային հատկություն ունեն: Ու երբ չես գտնի ոչինչ ու կմնաս մենակ, երբ կզգաս, որ մրսում ես, կնստես, ձեռքերով կգրկես ծնկներդ, աչքերդ կփակես ու կսկսես հիշել կամ կարոտել…

…

Հորիզոնում կարմրին է տալիս մայրամուտը, ու դու որոշում ես կորցրած ինչ-որ թանկություն գտնելու հույսով բարձրանալ տանիք: Չես պատկերացնում՝ ինչ է քեզ այնտեղ սպասվում, որովհետև միայնակ դու երբեք տանիքներ չես բարձրացել: Ու երբ առաջին անգամ միայնակ կհայտնվես այնտեղ, ու երբ կհասկանաս, որ բղավոցներդ անարձագանք են մնալու, ու երբ կզգաս, որ լռությունը խլացնելու է, կսկսես մրսել…

Միայնությունի՜ց:

…

Դու բարձր ես, շա՜տ բարձր, դու բարձր ես բոլորից ու ամեն ինչից, դու երկնքի՜ն ես մոտ ու եթե ձեռքդ բարձրացնես, կարող ես ձեռքերով աստղերը խառնել: Դու երկնքի ու երկրի սահմանագծում ես, որ թվում է՝ շուտով կլանելու է քեզ, կամ դու ինքնակամ ես կլանվելու: Աստիճանաբար սկսում ես զգալ սրտիդ աշխատանքը, օդդ չի հերիքում, դու երկնքին այդքան մո՞տ: Առաջ չես գնում, որովհետև վախենում ես, չէ՜, որովհետև մենակ ես: Աչքերդ փակում ես, որ բարձրությունը չտեսնես, բայց չի օգնում, որովհետև բարձրությունները զգալու համար են, ու դու անգամ աչքերդ փակ զգում ես այն: Այդ սարսափեցնող բարձրությունը քեզ կանչում է իր գիրկը: Ուզում ես տրվել նրան, դառնալ նրանը, բայց մի ինչ-որ սառը քամի քո ուղղությամբ պտույտներ է անում, մազերդ խառնում ժպիտիդ ու փաթաթվում է քեզ, իսկույն սթափեցնում: Երբ աչքերդ բացում ես, դու քեզ գտնում ես տանիքի եզրին: Քեզ մի՜ քայլ էր մնացել, որ դառնայիր նրանը, բայց քամին ձեզ բաժանեց: Հետ ես գնում, որ… Երևի որ չընկնես…

Աջ ու ձախ ես նայում, որ կորցրածդ գտնես, բայց իզուր: Շրջվում ես, աչքիդ առաջ տեսլանում է քո՝ այդտեղ երբեք չկայացած ընթրիքն ու գինու այն բաժակը, որ ինքնավստահ կնոջը բնորոշ հպարտությամբ երբեք այդպես էլ չդատարկեցիր, այն տաք հագուստը, որ ձեզ տանիքում չմիավորեց ցրտից պաշտպանվելու համար, այն ծաղիկները, որ այդպես էլ երբեք քոնը չդարձան, այն խոսքերը, որ այդպես էլ երբեք չասացիր… Որովհե՜տև, որովհետև, քո հեքիաթը տանիքում կիսատ է մնացել, որովհետև հերոսներից մեկը ժամանակից շուտ է լքել տանիքն ու երկիր վերադարձել:

Հետո, երբ կզգաս, որ փնտրածներդ իրական չեն, տեսիլքներ են, դու կհասկանաս, որ ավելին ես կորցրել: Ու երբ չես գտնի ոչինչ ու կմնաս մենակ, երբ կզգաս, որ մրսում ես, կնստես, ձեռքերով կգրկես ծնկներդ, աչքերդ կփակես ու կսկսես հիշել կամ կարոտել:

…

Մայրամուտն անհետանում է երկնքի ինչ-որ անկյունում, վերջին կարմիրները դանդաղորեն սուզվում են, ու սկսում է մթնել: Քո բարձունքից գրեթե ոչինչ չի երևում, բացի բարձրահարկերից, որոնց պատուհաններն աստիճանաբար լուսավորվում են: Ամեն լուսավորված պատուհան իր արտացոլումն է գտնում երկնքում՝ աստղերի տեսքով: Գեղեցիկ գիշեր է:

Առաջին անգամ տանիքում մնալով մենակ՝ կհասկանաս, որ քո իմացած աշխարհից դուրս գոյություն ունի այլ աշխարհ, բոլորից հեռու մի տանիքային կյանք, ու գիտակցումը, որ դու արդեն ապրում ես այդ կյանքով, մեջդ տեղավորելու համար երկար ժամանակ է պահանջելու: Առաջին անգամ մնալով տանիքում ինքդ քեզ հետ, կհասկանաս, որ նրանք, ովքեր հիմա միայնակ են մնացել տանիքներում, ժամանակին այնտեղ մենակ չեն եղել: Կհասկանաս նաև, որ երբեմն կորցրածն այնքան թանկ է լինում, որ չի փոխարինվում, այն չեն փոխարինում՝ ո՜չ ժամանակը, ո՜չ մարդիկ, ո՜չ տանիքներն ու ո՜չ էլ կարմիր մայրամուտները:

Դու չես ուզում իջնել, որովհետև նեքևում՝ մարդկանց աշխարհում քեզ չեն հասկանալու, որովհետև այսուհետ դու նրանց նման սովորական կյանքով չես կարողանալու ապրել, քոնը այդ սովորական կյանքի լուսանցքում ստեղծված ու հասունացած տանիքային կյանքն է, որ չի ընդունվելու ներքևում՝ մարդկանց աշխարհում:

Բայց երբ զգաս, որ մենակությունդ աստիճանաբար անտանելի է դառնում, ու որ կորցրածդ թանկությունը տանիքում չես գտնելու, կշտապես իջնել, որ քեզ էլ չկորցնես: Իջնելուց առաջ մի վերջին անգամ կժպտաս, հետո ժպիտդ կթողնես տանիքում, նոր կվերադառնաս երկիր:

Չմոռանա՜ս ժպիտդ թողնել, որովհետև գուցե ինչ-որ մեկն էլ քո ժպիտն է կորցրել, ու մի օր անպայման բարձրանալու է տանիք՝ այն գտնելու անսասան հավատով:

Երկար ժամանակ է չեմ գրել: Կմտածեք` բողոքելու բան չկա, չէ իրականում բողոքելու բան միշտ էլ կա, բայց…

Սեպտեմբերի 23, Երևանի ընտրություններ, նախընտրական քարոզարշավներ, գովազդ և այսպես շարունակ: Երևանից 110կմ հեռավորությունն էլ չի խանգարում, որ ապրենք իր խնդիրներով: Ամենուր կլսես վերջին երկու շաբաթում աֆորիզմ դարձած արտահայտությունները, կտեսնես շենքի տակ և զրուցարաններում հավաքված «քաղաքական գործիչներին», ֆեյսբուք մտնելուն պես ամբողջ էջդ կողողվի քաղաքապետի թեկնածուների նկարներով, ու էսպես շարունակ, մինչև կգա բաղձալի ու սպասված օրը: Երևանը կունենա նոր քաղաքապետ:

Ինձ համար միևնույն չէ, բայց էական էլ չէ, թե ով կընտրվի, որովհետև քաղաքապետը չի լուծելու իմ գյուղի խնդիրները: Նա Երևանն է զարգացնելու, նոր կենտրոններ է կառուցելու, իսկ իմ 1000-ից ավել բնակչություն ունեցող գյուղում անգամ մանկապարտեզ չկա, էլ չեմ խոսում ժամանցի կենտրոնների մասին:

Լոռու մարզում վերջին 3 տարիների ընթացքում միայն մի կենտրոն է բացվել գյուղաբնակ երեխաների համար, այնինչ Երևանում ամեն քայլափոխի նման կենտրոնների կհանդիպես: Իհարկե, բողոքս միայն գրելով չի վերջանում: Շատ ու շատ տեղեր ենք դիմել, բայց ի պատասխան ասել են, որ մեզ ոչ մի կերպ չեն կարող օգնել: Հա, ի դեպ, հաճելի կլիներ, երբ նույն ոգևորությամբ լուսաբանեիք նաև գյուղապետների նախընտրական քարոզարշավները, որովհետև գյուղերում բնակիչները անգամ չեն էլ իմանում, թե երբ և ինչպես է անցել ընտրությունները:

Ես չգիտեմ՝ սիրո՞ւմ եմ Երևանը, թե՞ ոչ, բայց երբեք չեմ կարոտում: Չի պատահել այնպես, որ արձակուրդի ժամանակ գյուղում տանը նստած լինեմ, հանկարծ վեր թռչեմ, արագ հագնվեմ ու գնամ Երևան, որովհետև կարոտել եմ ու էլ չեմ դիմանում: Դե, յուրաքանչյուրի համար իր ծննդավայրն է հարազատ, բայց տարիներ շարունակ անընդհատ Երևան գնալ-գալը էլի ինձ համար սեր չի դարձել: Միգուցե խնդիրը իմ մեջ է, երևի ես շատ եմ կապված գյուղիս հետ, ու իմ սրտում նրանից բացի ոչ ոքի համար տեղ չկա: Ինչևէ:

Ես շատերին եմ տալիս առաջին տողի հարցը ուղղակի, հենց այնպես, բայց Երևանի խնդիրների մասին շատ քիչ եմ խոսում երևանցիների ու մարզաբնակների հետ: Հերթը խնդիրներին էլ հասավ, մենք էլ` հայերս, մի տեսակ սիրում ենք մեր խնդիրների մասին երկար խոսել, բայց նաև հետաքրքիր ու ճիշտ լուծումներ առաջարկելու տաղանդ էլ ունենք: Ես արդեն լսել եմ դրանք, դուք էլ կարդացեք։

Գայանե Պողոսյան, Երևան, դասախոս

-Ամենակարևորն այն է, որ մարդը, քաղաքացին բարեկիրթ լինի, մտածող լինի, սիրելը չասոցացնի կեղծ դրույթների հետ, սերը չլինի պլակատային, ռաբիզ երգերով չարտահայտվի, «այո՛» գոռալով չլինի:

Ամեն մեկը պատասխանատվությունը պետք է նախ իր վրա վերցնի, չսպասի, որ քաղաքապետը իր համար ինչ-որ բան է անելու. քաղաքապետն ընդամենը կազմակերպելու է աշխատանքը, իսկ այդ կազմակերպվող աշխատանքում ամեն մեկս ունենալու ենք մեր դերը, և ամեն մեկիս դերը մեզ բաժին հասած աշխատանքը լավ կատարելն է: Ամենակարևորն այն է, որ այդ ամենը անենք հաճույքով, մտածելով, որ սա իմ քաղաքն է, որ ես անում եմ ինձ համար, իմ երեխայի, հարևանի, քաղաքապետի համար, և երբ ամեն մեկս ունենանք մեր պատասխանատվության չափը և դրանք գումարենք իրար, կունենանք մի մեծ պատասխանատվություն ու հաստատ կունենանք այն Երևանը, որ բոլորս ուզում ենք տեսնել:

Երբ ես չեմ թափի թուղթը ու ասի, որ աշխատող կա, կմաքրի, երբ չեմ անցնի լացող երեխայի կողքով և ասի, որ ինքը մամա ունի, թող իր մաման մտածի, ամեն մեկի ցավը, ուրախությունը երբ կդառնա ընդհանուր, երբ կկարողանանք իրական շփման միջոցով գնահատել լավն ու վատը, ճանաչել մարդուն, խոժոռ կամ տխուր հայացքի տակից մարդու ցավը տեսնել, երբ կվերանա անտարբերությունը, և իշխող կդառնան ջերմությունը, սերը, փոխըմբռնումը, հարգանքը, անպայման մենք կունենանք լավ Երևան, և քաղաքապետից արդեն ոչ թե կպահանջենք, այլ կօգնենք նրան։

Մայա Չուխաջյան, Երևան, ուսանող

-Նախ, բնականաբար, այժմ մենք պետք է լուծենք քաղաքապետի խնդիրը, որ կարողանանք հերթով լուծել մնացած խնդիրները: Առաջին տեղում ինձ համար փողոցների մաքրության հարցն է: Ապրելով Կենտրոն համայնքում՝ շատ տհաճ է, երբ երեկոյան դուրս եմ գալիս զբոսանքի և տեսնում եմ լցված աղբամաններ, աղտոտվածություն, փողոցային առևտուր: Մեր երկիր` հատկապես հեղափոխությունից հետո, շատ-շատ են գալիս զբոսաշրջիկներ, և նրանց համար առաջին տպավորությունը շատ կարևոր է: Փողոցում վաճառում են ծխեցրած ձկներ, հաց, կաթնամթերք. հակահիգիենիկ վիճակ է ստեղծում այդ ամենը:

Ես եղել եմ տարբեր երկրներում. առավոտյան 6-ից սկսած, յուրաքանչյուր նորմալ երկրում, մաքրում են փողոցները, նույնիսկ հատուկ փոշեկուլներ են օգտագործում: Սինգապուրում, եթե ինչ-որ թղթի կտոր գցես կամ պատահական քո պայուսակից ընկնի, քեզ 600 դոլարի չափով կտուգանեն: Ուրիշ երկրներում շուկայական առևտուրը համակարգված է, հատուկ տեղեր են հատկացված, որ մարդկանց չխանգարի:

Ես ինչ-որ մեծ նշանակություն չեմ տալիս, թե ով կլինի քաղաքապետը` որպես անձ, Հայկ Մարությանը, թե ուրիշ մեկը: Կարևորը` իմ քաղաքը մաքուր լինի, մթնոլորտը լինի լավը, ու քաղաքապետը կարողանա լուծել քաղաքացու խնդիրները:

Մոնիկա Մարտիրոսյան, Երևան, դասախոս

-Ինձ համար համատիրությունների խնդիրն է առաջնայինը: Այսինքն` համատիրությունը պատասխանատու է շենքերի համար. ամեն շենք ունի իր պատասխանատուն: Մենք վարձ ենք վճարում քաղաքին շենքի մաքրության, աղբահանության համար, ունենք համատիրության ղեկավար, որ համակարգում է այդ բոլոր գումարները, տարեկան մուծումները` խնդիրների լուծման համար: Փաստացի այդ համակարգը չի աշխատում մեզ մոտ. բարձրահարկ շենքերում աղբահանություն չկա: «Սանիտեկը» ոչ մի համայնքում նորմալ գործունեություն չի ծավալում, բայց ոչ թե միայն «Սանիտեկին» պետք է մեղադրել, այլ համայնքին և համատիրությանը: Այսինքն` ինդուկցիայից դեդուկցիա մեթոդը պետք է գործի: Համատիրությունը հիմա ձևական բնույթ է գրում: Մի շենքում պետք է լինեն մի քանի լիազոր մարմիններ, որ ամեն ինչ կարգավորված աշխատի:

Քաղաքում մենք ունենք մշակույթի կենտրոններ, շախմատի դպրոցներ, տարբեր խմբակներ: Ավելի լավ է մենք մի փոքրիկ սիմվոլիկ գումար վճարենք, որ ամեն ինչ լինի որակյալ, քան անվճար ու անորակ: Հիմնականում նման խմբակներում պարզապես ժամավաճառությամբ են զբաղվում: Աճող սերնդին պետք է ճիշտ ու որակյալ դաստիարակել, քանի որ եթե մանկուց հիմքը ճիշտ չդրվի, հետագայում մենք մեր երկրի զարգացման համար նրանց վրա հույս դնել չենք կարողանա:

Թող տուգանեն, երբ ես, իմ երեխան, ուսանողը, որևէ մեկը աղբը կգցի գետնին, ինչ-որ մեկը կծխի և մնացորդները կթափի. նման դեպքերում հատուկ մարմինները գան և տուգանեն, ինչպես Գերմանիայում է: Ինչո՞ւ, երբ մենք գնում ենք Գերմանիա, աղբ չենք թափում` իմանալով, որ մեզ կտուգանեն, բայց գալիս ենք մեր քաղաք և կեղտոտում:

Եթե մենք ուզում ենք, որ Երևանը դառնա քաղաք, որտեղ մարդիկ ձգտում են գալ, ծառայությունների բնագավառներին պետք է ուշադրություն դարձնենք. լինի դա տաքսի ծառայություն, սրճարան, որևէ ռեստորան: Փաստացի այդ բնագավառը չի վերահսկվում: Մարդիկ սահմանում են այնպիսի գներ, որոնք թանկ են՝ աշխարհի հետ համեմատած:

Եվ ամենալուրջ խնդիրներից մեկը, որի հետ ես առնչվում եմ, փողոցային առևտուրն է: Նախ, շուկաները կորցրել են իրենց կոլորիտը: Մարդիկ փողոցում ձուկ են վաճառում, միրգ, պանիր, և ես հասկանում եմ, իհարկե, մարդիկ գումար են վաստակում, աշխատում են, բայց պետք է այնպես անել, որ լինի համակարգում, տարանջատում: Մի որևէ տարածք հատկացնեն, թեկուզ փոքրիկ գումարի դիմաց, որ սնունդ վաճառելու համար լինեն համապատասխան պայմաններ:

Ինձ համար Երևանի քաղաքապետը պետք է լինի կիրթ, փորձառու, դիվանագետ և մարդ, ով կարող է շփվել և լավ համակարգող լինել: Որքանով հասցրել եմ հետևել թեկնածուների ծրագրերին, կարծես թե ոչ ոք չունի Երևանի ծայրամասերի հետ կապված որևէ առաջարկություն:

Սոնա Սարգսյան, Արթիկ, ուսանող

-Մայրաքաղաքում ինձ դուր է գալիս հասարակության մտածելակերպը։ Կապ չունի՝ դու տանից դուրս ես գալիս կոկիկ հագնված, մազերդ հարդարած, թե ուղղակի տնային հագուստով ու գզգզված մազերով, քո արտաքին տեսքով համեմատաբար ավելի քիչ են կարծիք կազմում քո մասին, ինչը չէի ասի իմ ծննդավայրի` Արթիկի մասին: Երևանում ցանկացած ժամի, երբ չունես տրամադրություն կամ ուղղակի ուզում ես քայլել, կարող ես դուրս գալ քո փողոցում, քեզ մոտ գտնվող այգում զբոսնել, ու ոչ ոք չի ասի` էս աղջիկն ինչի՞ ա տնից դուրս եկել էս ժամին: Այստեղ ես համեմատաբար ազատ մտածելակերպի եմ հանդիպել:

Արթիկում, կարելի է ասել, քաղաքային տրանսպորտ չկա, ամեն ինչ իրար մոտ է, և Երևան տեղափոխվելուս առաջին տարում շատ դժվար էի հարմարվում երթուղայիններին, նախընտրում էի Կենտրոնից Զեյթուն ոտքով բարձրանալ, քան անգամ կանգնելու տեղ չունեցող երթուղայիններից օգտվել: Հիմա արդեն բավականին սովորել եմ, բայց կրկին խնդիր է գոնե նորմալ կանգնելու տեղ գտնելը:

Շրջաններից եկած երեխաների համար Երևանում սովորելը դժվար է, քանի որ տուն վարձելն այդքան էլ հեշտ չէ, հատկապես, երբ տանից 2-3 ուսանող կա, ու նաև ուսման վարձն է գումարվում: Կցանկանայի, որ իմ համալսարանը` մանկավարժականը, ունենար ապրելու համար բավարար պայմաններով հանրակացարան, որ գոնե մարզերի երեխաների համար ավելի հեշտ լիներ:

Երբ փոքր էի, հստակ գիտեի, թե ինչ եմ ուզում դառնալ։ Գրեթե բոլորը այդ տարիքում գիտեն իրենց ապագա մասնագիտությունը։ Ես վստահ էի, որ բժիշկ եմ դառնալու։ Դա շատ տարածված է փոքր երեխաների մոտ։ Մի երկու բժշկական խաղալիք ու մի երկու խրախուսական արտահայտություն տանեցիներից, և ապագա բժիշկն արդեն պատրաստ է։ Բայց դե, այդ ժամանակ որտեղի՞ց իմանայի, թե դեռ ինչքան եմ փոխելու միտքս։ Եվ այսպես, մի քիչ մեծանալով ու պատկերացնելով, թե ինչքան երկար պետք է սովորեմ բժիշկ դառնալու համար՝ արդեն մի տեսակ սկսեցի տատանվել։ Իսկ ավելի ուշ, երբ դպրոցում սկսեցի ուսումնասիրել բնագիտական առարկաները, հրաժարվեցի բժիշկ դառնալու մտքից։

Հետո որոշեցի, որ պետք է ծրագրավորող դառնամ։ Տանեցիք էլ միանշանակ կողմ էին, չնայած ինչ էլ որ ասում էի, միշտ կողմ էին լինում, երևի գիտեին, որ անընդհատ միտքս փոխելու եմ։ Հա, մոռացա ասել, որ մինչև ծրագրավորող դառնալ ուզելը, որոշել էի հաշվապահ դառնալ։

Իհարկե, որոշ ժամանակ հետո հասկացա, որ դրանցից և ոչ մեկը իմը չէ։ Քանի որ այդ նույն ժամանակ ես պատմությունից շատ լավ էի ու հաճույքով էի պատմության դաս անում, մտածեցի, որ ուզում եմ պատմաբան դառնալ։ Հետո իրավաբան, արևելագետ, մշակութաբան և այսպես շարունակ։

Իմ մասնագիտության կողմնորոշման հարցում մի հետաքրքիր բան կար։ Հենց մի նոր ֆիլմ էի նայում, որտեղ, ասենք, գլխավոր հերոսը հոյակապ բժիշկ էր, իրավաբան, ինժեներ, ուզում էի ես էլ լինել։ Ու դա միշտ ինձ մի տեսակ շփոթության մեջ էր գցում։

Վերջապես, բոլորովին վերջերս մի պարզ բան հասկացա, որ այսքան ժամանակ չէի հասկացել։ Այդ բոլոր ֆիլմի հերոսների մասնագիտությունների՝ ինձ գրավելու պատճառը ոչ թե մասնագիտությունն ինքն էր, այլ դրան տիրապետելու մակարդակը։ Այսինքն՝ ինձ գրավում էր, թե մարդիկ ինչքան փայլուն կարող են լինել այն մասնագիտության մեջ, որը սովորել են։

Դրանից հետո ինձ համար մի հետևություն արեցի՝ ինչ մասնագիտություն էլ ընտրես, պետք է նվիրվես, սիրես այն, ինչ անում ես ու անես լավագույն ձևով, որ կարող ես։

Հ․Գ․ Այս պահի դրությամբ որոշել եմ ռեժիսոր դառնալ։ Իսկ թե դա վերջնական է, թե ոչ, ժամանակը ցույց կտա։

Այս տարի ընդունվեցի Երևանի պետական համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը ու Տավուշից տեղափոխվեցի Երևան՝ այստեղ ապրելու ու սովորելու: Արդեն երկու շաբաթ է՝ այստեղ եմ, հետաքրքիր է երևանյան կյանքը, դեռ չեմ սովորել եռուզեռին, հա՜, ու նաև դեռ չեմ սովորել քառասունինը հոգանոց լսարանային աղմուկին, որովհետև մեր դասարանում չորս հոգի էինք: Պատկերացնո՞ւմ եք, չորս հոգի, ու նաև պատկերացնո՞ւմ եք՝ ես ամեն անգամ լսարան մտնելիս ինչ անսովորություն եմ զգում: Բայց հակառակ սրանց՝ լիքը բան եմ սովորել. սովորել եմ, թե ինչպես կարելի է երկու վայրկյանում հատել փողոցը, մետրոյում (եթե նստած չեմ լինում) անպայման մի բանից բռնվել, որովհետև հետևանքները ցավոտ են լինում, լսարանների տեղերն եմ սովորել, մտածում եք՝ հե՞շտ է ամեն անգամ սխալ լսարան մտնելը ու ներողություն խնդրելով դուրս գալը: Առաժմ ամեն ինչ իր հունով է գնում, նույնիսկ քաղաքում կորչելը:

Իմ այս երկու շաբաթները համընկան ու դեռ շարունակում են համընկնել Երևանի քաղաքապետի ընտրությունների ու դրա հետ կապված՝ նախընտրական քարոզարշավների հետ, ամենուրեք մեծ ու փոքր, լայն ու նեղ պաստառներ են, որ եթե հանկարծ ուզենաս մոռանալ ընտրությունների մասին, մեկ է՝ չի ստացվի, այդ պաստառները կստիպեն հիշել և մտածել այդ մասին: Անկեղծ ասած՝ ես այդ պաստառներով եմ կողմնորոշվում քաղաքում, այդ պաստառների կողքին եմ ընկերներիս հետ պայմանավորվում, ամեն թաղամասում իմ պաստառը ունեմ, իմ կողմնորոշիչներն են դարձել, հիմա մտածում եմ՝ որ ավարտվեն ընտրությունները, ի՞նչ եմ անելու…

Երևանը նման է առաջնագծի. խաղաղ է ու թեժ: Բայց վերջինիս խաղաղն ու թեժը տարբերվում է առաջնագծինից, այն կյանքեր արժի։ Զգում եմ՝ ինձ այստեղ լիքը արկածներ են սպասվում:

Իսկ որպես վերջաբան ասեմ. մտածեք, կռահեք, թե ով է լինելու Երևանի հաջորդ քաղաքապետը, իսկ ես, ես գնամ մտածեմ՝ որոնք են լինելու իմ հաջորդ կողմնորոշիչները նախընտրական պաստառներից հետո:

Առաջին օրը դասի գնալիս մետրոյի շարժասանդուղքի վրա ոտքերդ կդողան, ու մի պահ կմտածես, թե բարձրությունից վախենում ես: Բայց հաջորդ օրը ժետոն գնելը, անցակետ անցնելը ու շարժասանդուղքի վրա քայլելը սովորական բաներ կլինեն: Մի քանի օրից դու անգիր կիմանաս գետնանցումի բոլոր մուտքերն ու ելքերը և կամաց փողոցները իրենց անուններով կկոչես: Ու չես վախենա մոլորվելուց, որովհետև ուր էլ քեզ տանեն, համալսարան տանող ճանապարհը միշտ կգտնես:

Կամաց կսկսես սիրել այդ ամենօրյա ճանապարհը, ու ականջակալներումդ հնչող երգերը այդ ճանապարհի հետ կկապվեն: Ու կսիրես մի քաղաք, որը քեզ համար անծանոթ է, ու կանհանգստանաս այդ քաղաքի համար՝ որպես հարազատ:

Եթե հիմա արդեն Երևանում ես ու մի քիչ էլ քաղաքականության սիրահար, ապա ամեն օր քաղաքապետի թեկնածուների քարոզարշավներին կհետևես: Բայց անկախ ամեն ինչից՝ անիմաստ պաստառները մետրոյում անխուսափելի կլինեն: Տան պատուհանից կտեսնես, թե ոնց են 5 տարեկանից բարձր տարիքային խմբերը բարձրախոսները ձեռքներին քայլում շենքիդ դիմացով, ու բազում փուչ, մեկ-մեկ էլ իրականությանը մոտ խոստումներ հնչեցնում (5 տարեկան երեխաները չեն խոսում, բայց կուսակցության դրոշը ծածանում են): Կարող է մի քիչ էլ ափսոսաս, որ երևանյան գրանցում չունես և չես կարող ընտրել, կամ առհասարակ, 17 տարեկան ես ու ընտրելու իրավունք ուղղակի դեռ չունես:

Ժամանակի հետ քաղաքում բազում խնդիրներ էլ կգտնես՝ տրանսպորտային միջոցներից մինչև վերելակ, գետնանցումներից մինչև ճանապարհիդ հանդիպած ամեն փոս: Ու ինչքան շատ ժամանակ անցնի, այնքան շատ կսիրես Երևանը, ու այդքան անգամ էլ քաղաքի խնդիրներով մտահոգված կլինես: Ճիշտ այնպես, ինչպես քո հարազատ քաղաքում էիր:

Ըհըն, էս էլ «243ա» լսարանը, էն որ համակարգչային է, բայց համակարգիչները չենք օգտագործում: Ընդհանրապես, անցած տարի ծրագրավորման դասերը շատ ձանձրալի էին անցնում: Առանձնապես ստացած գիտելիքներով էլ չեմ կարող հպարտանալ, դե, իհարկե, 60%-ն էլ իմ մեղքով, որովհետև եթե մարդ ուզում է սովորել, դե, ասենք մեր կուրսի Գրիգորի նման, սովորում է: Խելացի տղա է, չեմ հասկանում՝ ինչի է դասի գալիս, մեկ է՝ տարվա սկզբին արդեն բոլոր նյութերը կարդացած է լինում, դասերին էլ, մեղմ ասած, ձանձրանում է:

Էս տարի մեր ծրագրավորման դասին, ինչ խոսք, անհարմար ստացվեց: Չէինք հասկացել, որ մոտավորապես մեր տարիքի լսարանում նստած աղջիկը մեր դասախոսն է: Ամերիկյանն է ավարտել: Մտած-չմտած՝ ասում է. «Համակարգիչները միացրեք»… Տարօրինակ մարդ է: Ո՞վ է տեսել՝ ծրագրավորման դասին համակարգիչները միացնեն: Երեխեքից մեկն էլ, որ հարցրեց՝ կարո՞ղ է դուրս գալ, թե՞ ոչ, ասաց, որ էլ չհարցնենք, եթե ուզում են դուրս գալ, կարող են դուրս գալ, նույնիսկ՝ անվերադարձ: Շատ տարօրինակն է: Սպասեք, էս դեռ ամենը չի: Ասաց, որ Slack հավելվածը քաշենք ու էդտեղով մեզ նյութեր ու տնայիններ կուղարկի, մենք էլ հարցեր ու քննարկումներ կարող ենք անել:

Հա, էդ ամենը մեզ համար տարօրինակ էր: Երևանի պետական համալսարանում էդ տարօրինակ էր, որովհետև մենք սովոր ենք էստեղ ամեն ինչին միայն տեսականորեն ծանոթանալ, չիմանալ կիրառությունը: Մեզ գալիս են ու ասում, որ դասին հանկարծ հեռախոսի ձայն չլսվի, որ դուրս չգանք դասից, որ մի քանի դաս չնստելուց հետո վերջում դժվար կստանանք, ու իրենց մոտ նշում են բացակայությունները: Հա էս էն վատ «ավագ դպրոցներից» է, որ ընդունվելու համար կրկնուսույցի մոտ պիտի պարապես: Էս դեպքում, օրինակ, գնաս ծրագրավորման դասերի, եթե իհարկե Գրիգորը չես, կամ շատ չես սիրում ինքնուրույն բզբզալ:

Իսկ էդ ընթացքում մի տեղ՝ անկյունում, էն ծայրի համակարգիչն է ուրախանում, որ իրեն օգտագործում են:

Մի դեպք պատմեմ, ու ինքներդ էլ կհասկանաք, թե ինչքան լավ բան է կամեցող լինելն ու դիմացինին ձեռք մեկնելը։

Ես աշխատում էի, ու քանի որ ընկերուհիս նույնպես աշխատանք էր փնտրում, ես անընդհատ մտածում էի. «Բա լավ, ի՞նչ անեմ, որ գործ գտնի էս աղջիկը»։ Ես անընդհատ մտածում էի, բայց ելք չէի գտնում։ Ու մի օր էլ միասին գնում ենք կոշիկ առնելու, հետս իր CV-ն եմ վերցնում ու մտածում եմ, թե որտեղ թողնեմ, իրեն կանչելու են։ Միասին մտնում ենք, ու ես արագ հանձնում եմ, դուրս ենք գալիս։ Շատ վստահ եմ լինում, որ իրեն կանչելու են, քանի որ շատ անկեղծ այդպես էի ուզում։ Ընկերուհիս ինքը չէր էլ հավատում, բայց ինձ համար մի բան վաղուց պարզ էր․ ինչքան մի բան եմ ուզել, կամեցել, որ մի ուրիշի համար լինի, եղել է, անկեղծ եմ ասում։ Եթե նույն բանն ինձ համար ուզում եմ` չի լինում։ Շատ դեպքեր են եղել, երբ երազել եմ մի բանի մասին ինձ համար, չի ստացվել, բայց հենց նույնը մտածել եմ ընկերներիցս մեկի համար, արագ ստացվել է։ Սենց բան կլինի՞։

Անցել է երկու-երեք ամիս, ու հիմա ընկերուհիս արդեն աշխատում է այն խանութում, որտեղ ես ուզել էի։ Բոլորը սկսել են աշխատանք փնտրել ինձ հետ, ու հիմա սպասում եմ կուրսընկերուհուս, որ իր CV-ն էլ բերի ու տանենք մի քանի տեղ հանձնելու։ Կուրսում վերջին դեպքերից հետո դարձել եմ շատ պահանջված, ու հիմա էլ մյուս շաբաթվա համար երկու ընկերուհիներիս հետ նորից գնալու ենք CV-ներ հանձնելու։ Ծիծաղս էլ է գալիս, որ նման դեպքեր են լինում, ու հասկանում եմ, որ ես ինձ համար չեմ կամենում։

Մի բան բայց սրտովս չէ. մեկ-մեկ լինում է, որ ուզում եմ ուղղակի մեկի հետ մի թեթև անհաջողություն լինի, որ, օրինակ, երկնքից իջնի ու իր տեղը գտնի, բայց այդ ժամանակ սրտիս ուզածով չի լինում։ Մեկ էլ մի քանի օր հետո մի անհաջողություն է հետս պատահում։ Մտածում եմ, որ վատ բաներ մտածելը հեչ իմ սրտինն ու սրտովը չէ, ու դրա համար էլ իմ մտքի բացասականը ինձ է փոխանցվում։ Ու միշտ է այդպես. որքան վատ ես մտածում ու ուրիշի վատն ուզում, այնքան այն գալիս կպնում է քեզ։ Չնայած՝ ես սարսափելի վատ բաներ երբեք ուրիշներին չեմ կամեցել։ Բայց այ, իսկ լավ մտքերիդ դիմաց քեզ այնքան լավ-լավ բաներ են ասվում, այնքան քեզ երջանիկ ես զգում, սիրված ու գնահատված։ Հիմա նստած մտածում եմ, թե ընկերներիս ինչ լավ գործ եմ գտնելու, որ սիրտս հանգստանա։

Եվ դու էլ, եթե աշխատանք ես փնտրում, գրիր ինձ անձնական նամակ, և ես շատ արագ քեզ գործ կգտնեմ։

Պատկերացրեք, թե ինչքան երջանիկ կլինենք բոլորս, եթե մեկս մյուսի համար միշտ բարին կամենանք ու բարություն տածենք։ Մեզնից հասնում է ընդամենը մի քանի վայրկյան լավ բաներ մտածել ու լավությամբ ապրել։

-Քննադատակա՞ն հոդվածներ,- ուրախությունից փայլեցին աչքերս,- էս ի՜նչ լավ է, որ գտա։

-Հանգստացի՛ր, դիր տեղը։ Դու անգամ պարապմունքներդ ես դժվարությամբ հասցնում, անգամ օրվա մեջ չես տեղավորվում, ո՞նց ես կարդալու։

-Աչքերով, ապու՛շ։ Կարո՞ղ ա ընդունելության համար իր սիրած թեմայով գիրքը չկարդա։

-Երկու ամիս հետո քննության է, Աստված գիտի` կընդունվի՞, թե՞ չէ, դու «շիրա ե՞ս տալիս»։

-Դե հիմա, սովորական դիմորդ է  էս մարդը։ Հա, լա՛վ, մարդուկը։ Ախր, լրիվ սարքել ես հաշմանդամ։

-Ինչի՞ եք դուք հայտնվում էն ժամանակ, երբ պետք չեք։ Երեկ, երբ մամայի սիրելի ծաղկամանը կոտրել էի, ոչ մեկդ չկար, որ խորհուրդ տար։ Դուք ոնց որ TOEFL-ի listening-ի էն աստղագիտության մասին լեկցիաներից լինեք: Էն որ ամբողջ թեստը ֆիզիկա-մաթեմ-կենսաբ-աշխարհ-լեզու հավեսով իր համար գնում է, մեկ էլ վերջում, հո՛պ ՝ listen to a conversation in an astronomy class,- սովորությանս համաձայն սկսեցի համառել ուսիս նստած ծովախոզուկներին,- հեռացե՛ք։

…-Ընկեր Քրիստինե, կարո՞ղ եմ էս գիրքը մի քանի օրով գողանալ,- հարցրի ես։

-Իհարկե, Վալենտինա ջան։ Քո բոլոր հոդվածներն էլ կարդում եմ, էդ ինչ լավ բաներ ես գրում։ Բեր, որ գրանցեմ գիրքը, տար՝ կարդա, որ հաջորդ անգամ էլ քեզնից քննադատական հոդված կարդանք։

Ընկեր Քրիստինեն մեր դպրոցի գրադարանավարուհին է, ով միշտ սիրալիր ընդունում է բոլոր աշակերտներին, խորհուրդներ տալիս և անգամ փորձում է այլ միջոցներով գտնել այն գիրքը, որը անհրաժեշտ լինելու դեպքում, չկա գրադարանում։ Եթե դպրոցը ավարտեմ, կարոտելու եմ նրան, Համո պապիկին, Տիկին Անժիկի սանտավիկները, որոնք իրենց նպատակին ծառայելու համար չէին, և ուսուցիչներիս։ Կամ էլ խաբեցի, երևի ոչ մի ուսուցչի էլ չեմ կարոտի։ Թե էդ կարոտը ինչ թիթիզ բան է։ Դե՜ լավ, կատակում եմ, մեր դպրոցի ուսուցիչները էնքան լավն են, որ հատուկենտ են, ու էդ կենտ տեսակը միայն մեր դպրոցում է։

Երևի լսել եք, որ այս տարի տարի 12-երորդ դասարանի աշակերտների համար շատ կարևոր տարի է, որովհետև նրանք ոտք են դնում նոր կյանք: Մաշտոցի փոքրիկ սաները դառնալուց հետո դառնում են համալսարանի մեծ ուսանողները կամ մեծ համալսարանի ուսանողները (կարդալ վեհ տոնով), և այո՜, նրանք լքում են իրենց երկրորդ տունը (կարդալ տխուր, ընթացքում հուզվելը խրախուսվում է)։ Ինձ համար, այս ուսումնական տարին չի տարբերվում մնացյալ բոլոր ուսումնական տարիներից։ Կներեք, որովհետև ես չեմ մեռնում, ես ընդամենը ավարտում եմ, ու կարևորը, չեն մեռնում այն մարդիկ, որոնց հետ 12 տարի դպրոցական կյանք եմ ունեցել, որ հրաժեշտ տամ իրենց։

Ըստ որոշ ասեկոսեների, շրջանառվում են լուրեր ավարտական քննությունները միասնական դարձնելու մասին։ Իրականում ես խրախուսում եմ այդ որոշումը և կողմ եմ, որ դպրոցներում խստացվի գիտելիքների ստուգումը, բայց չեմ հասկանում, ի՞նչը պիտի ստուգվի։ Հա՜, երևի գրականության ու հայոց լեզվի անգիրների, պատմության ժամանակագրության և մաթեմատիկայի բանաձևերի մեխանիկորեն կիրառության իմացությունները։ Տարվա վերջում այդ քննությունները կհանձնենք, կհպարտանանք, որ բոլոր անգիրները հիշում էինք ռոբոտի պես, ու հետո ուրախ-ուրախ կգնանք համալսարան՝ մոռանալով ամենն, ինչ կապված է դպրոցի հետ։

Որպես դիմորդ, որոշել եմ շարունակել բարձրագույն կրթությունս Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանում։ Շատ ուշ կողմնորոշվեցի, որ պետք է շարունակեմ լրագրության ուղին՝ ավելի խորը ուսումնասիրելով այն,  որովհետև տատանվում էի իրարից շատ տարբեր մասնագիտություններ ընտրելու միջև։ 6-7 ամիս պարապեցի մաթեմատիկայի ողջ կուրսը 0-ից ու E-math` ընդունելության քննության համար։ Ժամանակը շատ քիչ էր թվում, որովհետև միջին վիճակագրական դիմորդը մաթեմատիկայից միասնական քննություն հանձնելու համար պիտի պարապի 1․5-2 տարի։ Բայց իմ շատ սիրելի համալսարանը անակնկալ էր պատրաստել ինձ համար, դե, որովհետև ինքն էլ ինձ է շատ սիրում։ Ամռանը որոշվեց E-math քննությունը հանել գործածությունից՝ հնարավորինս բոլոր կոռուպցիոն ռիսկերից խուսափելու համար։ Էդ էն  անակնկալների նման է, որ TOEFL-ի ժամանակ ուզում ես speaking-դ սկսես, մեկ էլ հո՜պ, տեսնում ես structure-ը չունես։ Ու հիմա E-math-ի փոխարեն համալսարանը առաջարկում է SAT միջազգային քննությունը, որն ավելի բարդ է, ավելի ժամանակատար, ու որ ամենավատն է՝ ավելի ծախսատար, քան E-math-ը։ Մեր գյուղում, ը՜, մեր Արարատի մարզում, դժվար է պեղել SAT պարապող դասախոսի, իսկ Երևանում՝ աստղաբաշխական թվեր են։ Չէ՜, չեմ բողոքի, որ ժամանակս նորմայից շատ քիչ է ընդունվելու համար ու ֆինանսական խնդիրներս թույլ չեն տալիս, կամ ինչպես ասում է Ամերիկյան համալսարանի միջին վիճակագրական անհույս դիմորդը՝ «Վարձը շատ թանկ է, թե չէ կդիմեի, կընդունվեի հաստատ»։ Եթե Ամերիկյան համալսարան ընդունվելու ճանապարհն էլ լիներ այդքան հարթ, ինչպես հայկական բուհերինը, ապա էլ ինչի՞ պիտի լիներ սերը ՝ իմաստալից դժվարությունների հանդեպ։ Եթե ունես նպատակ, հավատ ու համարձակություն, պիտի գնաս այդ ռիսկային քայլին, անգամ եթե սրտիդ խորքում մտածում ես, որ դու էլ ես պատրաստվում լինել միջին վիճակագրական անհույս դիմորդ։ Օրինակ՝ Հայաստանում շատերը մտածում են, որ ուսանողի հետագա կյանքը միայն կախված է համալսարանից։ Բայց ես մտածում եմ, որ այդ հարաբերակցությունը 50։50 է, որովհետև և՛ ուսանողի դերն է կարևոր, որ ներգրավվի ուսումնական պլանին, և՛ համալսարանի դերը՝ ունենալու և ներկայացնելու այնպիսի ուսումնական պլան, որ ուսանողը ներգրավվի։

Դե հիմա TOEFL-ի writing-ի 2 reason բերեք (լա՜վ, էս անգամ կարող եք introduction և conclusion չգրել), բայց 320+ բառով հիմնավորեք էն statement-ը, որ հնարավոր է ունենալ ավարտական (միասնական) քննություններ և չազդել համալսարանի ընդունելության քննությունների վրա՝ գրողի տարած Դեյլ Քարնեգին վկա։

Հա՜, ու  էս TOEFL-ի reading-ն էր՝ առանց հարցերի, ասեմ ավելին՝ մշտական կարդալու համար, ոչ թե 1 ժամ։

-Դուք դասի՞ չեք,- իրեն բնորոշ մուննաթով հարցնում է Ժորա ձյաձյան՝ առաջին հարկի պահակը:
-Դասի ենք,- պատասխանում եմ ես ու փորձում առանց դրամապանակիցս հանելու անցկացնել ուսանողական քարտս, որ «սեզամը» բացվի ու, ինչպես միշտ, լույսի արագությամբ բարձրանամ այդ նեղլիկ աստիճաններով, որոնց աջ կողմը (չգիտես ում որոշմամբ) նախատեսված է բարձրանալու, իսկ ձախը՝ իջնելու համար (ու, հա, Աստված չանի՝ խառնես այդ կարգը):

-Բա ժամին նայե՞լ եք,- նա, սովորության համաձայն, ձեռքի բանալիով թխկթխկացնում է սեղանին, ապա ավելացնում,- ուշանում եք:
-Դասախոսը մեզնից շատ ա ուշանում,- ի միջի այլոց պատասխանում է Սյուզին ու շարունակում փորփրել պայուսակը՝ ուսանողականը շուտ գտնելու հույսով:
- Յա՜, – Ժորա ձյաձյան տանել չի կարողանում, երբ որևէ մեկը համարձակվում է հակաճառել իրեն,- դասախոսին կարելի ա, դուք պարտավոր եք լսարանում սպասեք,– ու նրա սովորական մուննաթը վերածվում է հիպերմուննաթի:

Սյուզին անցկացնում է քարտը, բացում «սեզամը» և միանում ինձ ու Աստղիկին, որ «սեզամի» ու աստիճանների միջև կանգնել ու սպասում էինք լեզվակռվի ավարտին:
-Սյուզի՛, արդեն 2-րդ կուրս ենք, բայց դու տենց էլ չսովորեցիր, որ Ժորայի հետ պետք չի կռիվ անել:
-Հա, բայց ինչի՞ ա մուննաթ գալիս որ:
-Է՜հ,- ես տարուբերում եմ գլուխս ու հասկանում, որ նրանց երկուսին էլ ինչ-որ բան համոզելն անիմաստ է,- եկե՛ք բարձրանանք:

Չորրորդ հարկում իր սովորական դարձած նկատողություններով մեզ է դիմավորում Կառլեն ձյաձյան՝ բոլոր երեք պահակներից ամենափոքրամարմինն ու ամենաջերմը:
-Ցածր, էրեխե՛ք ջան, ցածր: Դաս ա:
-Բարև Ձեզ,- ասում եմ ես ու ժպտում, որովհետև Կառլենի նկատողություններն այնքան սովորական են, որ, ըստ իս, արդեն ռեֆլեքսորեն են դուրս թռչում իր բերանից:
-Բարև Ձեզ,- ժպտում է նա ի պատասխան ու, սովորության համաձայն, նորից կրկնում,- բարև Ձեզ:

Հինգերորդ հարկի «պահապանը» Ղուկասն է՝ ամենաբարձրահասակն ու խստադեմը, ում հագին այդ կապույտ կոստյումը բոլոր երեքից ամենատարօրինակն է նայվում:
-Արագացրե՛ք, էրեխե՛ք, դաս ա:
Դե՜, հա, Ղուկաս ձյաձյան էլ առիթը բաց չի թողնում մեզ նկատողություն անելու՝ չնայած, որ արդեն մտնում ենք լսարան, ու, հա, դասախոսն էլ՝ մեր հետևից, որովհետև իրեն կարելի է, ճիշտ է, մենք պիտի սպասենք… Ոչինչ, թե համալսարանի աստիճաններին մեծ-մեծ տառերով գրված ֆրանսիական արժեքներից մեկն էլ «égalité»-ն է՝ հավասարությունը:

Այո՛, սա համալսարանն է, այստեղ դու տանն ես, ուր քեզ սպասում են դեռ առավոտ շուտ…

Հա, ու լավ կլինի՝ չուշանաս, գիտեմ, որ քնի ամառային ռեժիմդ դժվար է փոխել, բայց կապույտ կոստյումավորները բարկանում են…