Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

Tatyana Voskanyan

Աշխարհը մեկ Աստված ունի, և Նա ապրում է Արցախում

Ես մի թռվռուն ու երազանքներով լի աղջնակ եմ, որն ապրում էր Արցախ աշխարհի սրտում` Հադրութի Մեծ Թաղերում։ Իմ մանկությունը անցել է դրախտում, քանի որ Հադրութը երկրային «դրախտ» է։ Ես շատ լայն ու հետաքրքիր շրջապատ և մեծ գերդաստան ունեի իմ բնակավայրում։ Իսկ բնությունը ասես կախարդական լիներ, որը չորս կողմից շրջապատված էր վանքերով ու եկեղեցիներով։ Սովորում էի գերազանց ու հաճախում տարբեր խմբակներ։ Իմ կյանքի տասներկու տարիները անցել են այնտեղ, և իմ ապուպապերը ապրել ու արարել են Արցախ աշխարհում։ Ի դեպ, իմ նախապապը ապրել է 126 տարի, պապիկս շատ էր պատմում նրա մասին։ Այնքան երջանիկ և անհոգ էի… Սակայն իմ կյանքի ճանապարհը շեղվեց իր ուղուց…

Ո՞վ իմանար, որ 2020թ սեպտեմբերի 27-ը կլինի իմ վերջին երջանիկ մանկական լուսաբացը։ Չարաբաստիկ պատերազմի պատճառով մենք կկերտենք կյանքի նոր ու դաժան ճանապարհ՝ թողնելով ամեն ինչ… Ինչքան հոգու մեծ ցավ տանելով և դառնացած կարոտով հեռացա ես հայրենիքիցս՝ թերթելով մանկությանս էջը։ Ես չգիտեի, ու իմ ամենավատ երազում չէի կարող պատկերացնել, որ կարող եմ հեռանալ այն ճանապարհից, որտեղ կատարել եմ իմ առաջին քայլը, ասել իմ առաջին բառը։

Հիմա հոգիս փոթորկվել է խորը ցավից ու միայն այն նշույլ շողը, որ փափագում էր իմ մանկական հոգում, հիմա փակ է։ Փակ է այն միակ կյանքի ճանապարհը, որով ես պետք է գնայի իմ հայրենիք ու փարվեի լանջերին վեհ…

Ես գիտեմ, որ շատ դժվար է և անհնար է, որ ամեն բան այսքան վատ լինի, անարդար է, բայց աշխարհը լուռ է, կարծես ոչինչ չի եղել։ Իմ կյանքի ամեն մի առավոտ սկսվում է իմ Արցախ աշխարհի միակ ճանապարհով, որտեղ ապրում են 120 հազար մարդիկ՝ շրջափակված ազերիներով։ Նրանք զգում են մահվան շունչը, սակայն չեն լքի իրենց հայրենիքը։ Իհարկե, չեմ թաքցնում, որ ամեն առավոտ և երեկո տեսնում եմ մորս կարոտը, ցավը, տառապանքը, ու նրա աչքերից հոսող արցունքներից գոյացած գետը, որը ավելի է փոթորկում իմ հոգին։

Երազում եմ, որ իմ ծնողների հետ նորից ձեռք-ձեռքի բռնած` դեռ կքայլենք մեր ազատ կյանքի ճանապարհով։

…Եվ մենք զատված ենք, գուցե մասնատված, կիսատված գուցե: Ճիշտ է, մեզ չար մարդիկ ու պատերազմն են զատել իրարից, սակայն մենք զատված ու հեռացված ենք ժամանակով: Ու ես չեմ դադարում սպասել մեր հեռավոր, մեր բաղձալի կյանքի ճանապարհի բացմանը։

Հայության մեռած հույսերը հարություն են առնելու իմ Արցախում։ Եվ միայն կարոտի, ցավի ճիրաններում եմ հասկանում, որ կյանքում ոչինչ չի փոխվում, և ժամանակը չի բուժում, այլ ավելի է խորացնում հոգուս ցավը առ Հայրենիք։ Իմ կյանքի ճանապարհը շեղվեց իր ուղուց… Ի’մ կյանքի իմաստը, ի’մ Հադրութը մնաց հեռվում և գերության մեջ… Բայց աշխարհը մեկ Աստված ունի, և Նա ապրում է Արցախում։

Իմ Արցա’խ, դու դեռ կերտելու ես քո պատմությունը, տոնելու ես հաղթանակդ, և իզուր չեն քո զավակները իրենց վերջին շունչը թողել լանջերիդ… Ճանապարհ դեպի Հայրենիք` իմ կյանքի իմաստն է, իսկ իմ Արցախը` ողջ էությունս։ Թող մեզ ներեն երկնքի զավակները, թեպետ Աստծո ջերմ գրկում, բայց կտեսնեն դեռ հայրենիքի փառահեղ հաղթանակը։ Այս պատերազմը դեռ չի ավարտվել, մեր կյանքի ճանապարհը դեռ փակ է, այն կբացվի և կավարտվի հայի փառահեղ հաղթանակով։

Իսկ դուք տեսե՞լ եք

Մի կտոր հողում, այսքա՜ն երազանք։

Մի կտոր հողում, այսքան դառնություն,

Այսքան վիշտ ու ցավ…

Մի կտոր հողում այսքան կիսատ կյանք…

Իմ փոքրիկ սրտում

Այսքան մեծ կարոտ և փակ ճանապարհ…

Սպասիր ինձ, Արցախ…

Syuzanna Arshakyan

Անօրինությունը՝ վաստակելու միջոց

Լուսանկարված էջեր, սկանավորված և PDF դարձած տարբերակներ։ Ահա այն գործոնները, որոնք ողողելով համացանցը՝ դարձան ժամանակակից հեղինակների մտահոգության պատճառները։

Հեղինակային իրավունքի մասին ՀՀ օրենքը խախտողներն այն հավասարազոր են դարձրել «սպանության» մասին օրենքին։ «Մի սպանիր վաղվա գիրքը»։ Այս է հրատարակչությունների կոչն ու հորդորը սոցիալական կայքերում ակտիվորեն անօրինականությամբ զբաղվողներին։

Մի՞թե գրքերը գրվում են՝ տեղ գտնելու համար անձնական նամակագրություններում, էլեկտրոնային փոստերում և անգամ սոցցանցային խմբերում:

«Երիտասարդները հետաքրքրված են ժամանակակից գրքերով»։ Առաջին հայացքից ուրախալի թվացող արտահայտությունն իրականում ծածկոց է՝ վաստակելու միջոցը թաքցնելու համար։ Առանց հեղինակի թույլտվության, գրքերի անորակ տարբերակների տարածումն ավելի վտանգավոր դարձավ, երբ հայտնվեցին գնապիտակները։ Արդյունքում, մի կողմը վաստակում է, մյուսը՝ տուժում։ Ֆինանսական առումով տույժն ակնհայտ է, ընթերցողներին տրամադրվում են ապօրինի էլեկտրոնային տարբերակները, գրախանութներում կտրուկ նվազում է գնելիությունը։ Տուժում են նաև գրքի ստեղծմանը մասնակից դարձած բոլոր ստեղծագործողները, հեղինակից մինչև մարքեթինգային կազմակերպություն և նկարազարդողներ, կորցնում են հաջորդ գրքի ստեղծման մասին մտածելու շարժառիթը, նպատակն ու միջոցները։ Սոցիալական կայքերից գնված օրինակները հաճախ, եթե ոչ միշտ, չեն համապատասխանում բնօրինակին։ Ընթերցողին բնօրինակի փոխարեն հասնում է սղագրված, կիսատ, փոփոխված տարբերակը, կարծիքները տարածվում են համացանցում՝ գցելով գրքի վարկանիշը։ Այս պարագայում հետևանքները ևս կանցնեն գործի, անօրինական տարբերակները կջնջվեն, բայց վարկանիշը վերադարձնելն այնքան էլ հեշտ գործ չէ։ Հեղինակները մտածում են այս մասին, գրառումներ կատարում, հորդորում, որ դադարեցվեն տարածումները։ Նրանց նպատակը ընթերցողին սխալ ճանապարհից վերադարձնելն ու սեփական իրավունքների հանդեպ հարգանք տեսնելն է։

«Գիրք գնելը պետք է ընկալել ոչ թե որպես ինչ-որ մարդկանց հարստացնելու քայլ, այլ հարգանքի տուրք սիրելի հեղինակներին, թարգմանիչներին, դիզայներներին, խմբագիրներին և այլոց»,- ասել է «Անտարես» հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Արքմենիկ Նիկողոսյանը։ Երիտասարդ գրող Արմեն Նիազյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրառել է. «Պատրաստ եմ տպագիր գիրքը տալ կարդալու նրան, ով իրոք շատ է ցանկանում կարդալ, բայց գնելու հնարավորություն չունի»։ Այսպիսով, պահպանելով դիմացինի հեղինակային իրավունքը՝ յուրաքանչյուրս կդառնանք գրքերի ստեղծման, օրինական վաճառքի ու փոխադարձ հարգանքի մասնակիցն ու աջակիցը։

Մարդկության կորիզը դառն է

Շունչը պինդ չպահեր, մի օր հանգիստ շունչ քաշեր քաղաքը…

Մարդիկ բարությամբ լի աչքերով նայեին իրար, պարզը շատ լիներ ու թե լիներ, կնայեիր մարդու դեմքին, կկարողանայիր կարդալ  հոգին, կտեսնեիր խիղճը։ Կերևար էն խիղճը, որ  օրեցօր ավելի է մխրճում խորքը, որ վախենում է ցույց տալ, պարզապես վախենում է, որովհետև խիղճը, շատերն իրենց սրտի փոքրությամբ, կդարձնեն խեղճ, որ արդարացնեն սեփական ես-ը։ Արդյունքում` թեթևանում են իրենք, ծանրանում է քաղաքը։ Քաղաքը ծանրություն չի սիրում (ում պետքն է` սիրում է, թե ոչ), բայց տանում է մարդու բնույթի ծանրությունը, դիմում է բնության օգնությանը ու մի կերպ ձգում է շունչը։ Ո՛չ քաղաքն եմ, ո՛չ բնությունը, տանել չեմ կարող։

Փողոցում քայլելիս մանուկներին եմ նայում, էլի նրա՛նք են իսկականը, մաքուրը։ Տեսե՞լ եք՝ ինչպես են նայում. նայում են կա՛մ խանդավառ աչքերով, «մարդիկ որքա՜ն լավն են» ասող ժպիտով, կա՛մ էլ զարմացած հայացքով։ Երեխաներին նայելիս միշտ ժպտացեք, չգիտենք՝ երբ կճանաչեն մեծամասնությանը, այդ պահից կհեռանան հեքիաթային աշխարհից ու կհասկանան, որ գուցե զարմանալ չէ, այլ զայրանալ էր պետք։ Փոքրամասնությու՞նը… Անկախ իրենից դառնում է որոշյալ և ուսերին դրած քարշ է տալիս ժանգոտ մեծամասնության մեղքը՝ չդադարելով հուսալ, որ մի օր ազնվությունը գերակշռող կլինի, վստահությունը վախով չի չափվի, փողոցը լուսավորողն էլ լուսամփոփը  չի լինի, որ կշատանա այն տեսակը, որ կարողանում է կիսել ուրախությունը կողքինի, իսկ «կողքինն» էլ  արդար ճանապարհով  կհասնի հաջողության՝ լոկ ինքն իրեն ապացուցելու համար, ոչ ուրիշի աչքը հանելու։

Եվ լինում է պահ, որ նորից հավատում եմ, որ մարդիկ սիրուն են, հետո նայում եմ շուրջս ու տեսնում այն օրինակը, որ կա, օդը բռի մեջ է պահում և ուր որ է` խեղդելու է… Ու ես կծկվում եմ լացելու չափ. օդը ինձ չի հերիքում, իսկ քաղաքը սովորել է, ցավոք, որոշիչը մեծամասնությունն է։

Մինչև ե՞րբ երազել բարի մարդկության մասին, գունավոր շենքերով խաղաղ քաղաքի մասին, որտեղ լուսատուները մարդիկ են, որոնց մեջ մանկությունից մի կայծ մնացել է։

Հայրենիքը․․․

Իմ հայրենիքը նույնը չէ,  այն պարզապես  հողատարածք չէ, որտեղ բնակվում են նույն էթնիկ ծագման մարդիկ, ո’չ, իմ հայրենիքը այլ է: Իմ հայրենիքը խոսուն վկան է իմ նախնիների անվերջ պայքարի, որտեղ հողը օծված է մյուռոնաջրով, իսկ սահմանը գծված արյամբ: Դա հայրենիք է  մարդկանցով, որոնց երակներում հայրենասիրություն է հոսում, իսկ մտքերում` արծարծվում, միաժամանակ, այն հայրենիք է պատմության դասեր քաղելուց կամազուրկ այն ժողովրդի, որոնք անձև զանգվածով ձևավորեցին խարխուլ արժեհամակարգ։ Այն հայրենիք է ծայրահեղականների, որի պատմող գրքի յուրաքանչյուր էջում գոյապայքար է, խարանված ճակատագրի կնիքով։ Գիրք՝ դարսված 7000 պատառոտված ու տառապած թերթերով, որոնք ծույլ աշակերտի պես այդպես էլ չյուրացվեցին: Անտեսված դասերում  պարզ էր բանաձևն իր հանգուցալուծումներով,  և այն էր՝ չգանգատվել դառնորեն չար բախտից ու մեզանից դուրս չորոնել մեր դժբախտությունների պատճառը, մեր դատը սկուտեղի վրա չմատուցել այն լափել ցանկացողներին, իսկ փրկության ուղին փնտրել միայն ու միայն սեփական սահմանների ներսում։ Չուղղված սխալները միտված են կրկնվելու, կրկնվելու յուրաքանչյուր պարբերությունում՝ հետևում թողնելով թուլացող խոյակներով   հայրենիք, իսկ ուսուցչի դեր ստանձնած կյանքը լուռ հետևում է ծույլ աշակերտի դողացող ձեռքերով արված սխալին, հետո, հետո նորից ու նորից մատուցում թուղթը սպիտակ…

Ախ, թե իմանային` որքան դյուրին է բանաձևը այդ:

Պատմության ապտակներից երբեք չսթափվող երկիր իմ Հայաստան, քո խաչը ծանր է, երբեմն այնքան, որ թվում է՝ ողնաշար է կոտրելու, այնուամենայնիվ այն երբեք մեր ոտքերի տակ չի եղել, քանզի խաչն իր զորությունն ունի, իր օգնությունը, և հանուն այն վեհ գաղափարի, արժե կրել արժանապատվորեն, ատամները սեղմած…

Մեջբերում.

«… Կարճ ասեմ՝ մենք թե՛ դրսից, թե՛ ներսից քանդեցինք մեր երկիրը: Գլխավորապես՝ մե՛նք: Մենք եմ ասում, և սրա մեջն է ճշմարտությունը: Մի մասը խանգարող սրիկաներ, մի մասը գողեր ու ավազակներ, մի մասը ապիկար թշվառականներ, եւ չերևաց մի բազմություն, գոնե մի խմբակ, որ վերածնվող շունչն ու բարոյական կարողությունը հայտնաբերեր: Էսքան աղետների ու պարտությունների մեջ ոչ մի մեղավոր չերևաց, ոչ ոք ոչ պատասխանատվության կանչվեց, ոչ պատասխան տվեց: Եվ շարունակվում է. այժմ էլ նույն մարդիկը՝ նույն ճանապարհներով…»:    Հովհ․ Թումանյան

Մեզ հանում են մեր երկրից…

Ես կյանքումս առաջին անգամ հասկանում էի, որ կյանքը ինձնից վերջնականապես խլում է այն, ինչ սիրում եմ…

Ես կյանքումս առաջին անգամ էի հասկանում, որ կորցնելու եմ տունս, ու, որ տանս հետ մանկությունս եմ թողնելու ու գնամ, տանս պատերի ներսում հին օրերի ջերմությունն եմ թողնելու ու գնամ…

Ես կյանքումս առաջին անգամ էի զգում, բայց երանի չզգայի…

Ամբողջ գիշեր գյուղ` Նորավանը, կարծես մեռած լիներ, հանգել էին բոլոր լույսերը, լռել էին բոլոր ձայները, ու մթության մեջ կրակոցների ձայներն էին աղաղակում։ Ու քաջ գիտակցում էի, որ կրակոցների աղմուկի ներքո զոհերն էին ավելանում, տղերքը ընկնում էին կրակոցի անիծյալ ձայնի հետ միասին։

Մեզ հանում են մեր երկրից…

Քիչ-քիչ պակասեցնում են մեր երկիրը…

zarine kirakosyan

Մեր «մի կյանքը»

Ես չեմ ընկալում մի քանի հազար տարվա փորձը էլ ո՞նց պիտի ապացուցի, որ հասկանանք, որ ոչ մեկը մեզ չի գալու փրկի, ու մենակ էդ կետից կարող է սկսել փոփոխությունը:

Ուկրաինայի պատերազմում աշխարհը միաձայն է, որ Ռուսաստանն է կոնֆլիկտի մեղավորը,  դե մերը` չէ, մերը քննարկվում է, թե ով է առաջինը հարձակվել: Դե ահավոր շատ փաստերի պակաս կա, էլի, ու մեր մեծագույն խնդիրը միջազգային հանրությանը համոզելն ա, որ մենք արդար ենք, ու հենց բավարար փաստերով համոզեցինք, խնդիրը լուծվելու ա: Դե, աշխարհում հարցերը միշտ էդպես են լուծվել:

Էլ չեմ խոսում «ինթերնեյշնալ Ֆրենդներից»,  մեր սերունդը էս ամենը երրորդ անգամ ա տեսնում: Էդքա՞ն միամիտ ենք, թե՞ սրտհովություն ա` իրական պատասխանատվություն չզգալու համար: Եթե մեր ոչ «ինթերնեյշնալ»  հարևանները հայաթում անհոգ նարդի են քցում, դժվար «ինթերնեյշնալ ֆրենդները» բան փոխեն:

Շուրջբոլորը «դարի հոգեբանների» կոչերն ա, խուճապի չմատնվելու,  մեր էմոցիաները հանգիստ պահելու,  ներսը կայուն պահելու ու ինքներս մեզ չվնասելու մասին: Դե, բոլորս մարդիկ ենք, տարբեր կերպ ենք արձագանքում: Մեր ներսը չծանրացնելը կարևոր բան ա, բայց մի քիչ թիթիզության ու անարդարության զգացում չի՞ առաջացնում նրա համեմատ, ինչ կատարվում ա Ջերմուկում, Սոթքում:

Ի՞նչ խուճապ, մարդիկ իրենց համար ապրում են իրենց գործերով: Մենք երկու տարի էնպես սիրուն ինքնախաբեությամբ էինք ուզում հավատալ խաղաղության օրակարգին, որ զրոյի ենք հասցրել մեր ինքնապաշտպանական բնազդները:  Մինչև երկու մետրից  քարը գլխներիս չտան, չենք ընկալում, որ վտանգը մեզ ա սպառնում: Դե, վարչապետն էլ պատերազմին սադրանք  ա ասում, որ մարդ ես, հանկարծ ժողովուրդը չմտածի պատերազմ ա, արթնանա քնից:

Հասկանում ենք, որ մի անգամ ենք ապրում,  հեչ արդար չի էդ մի անգամը ապրել  անընդհատ մտածելով պետության խնդիրների մասին, բայց դա մենակ մեծացնում ա պատերազմի անընդհատ կրկնվելու վտանգը, հակառակորդին միշտ ձեռնտու ա գործ ունենալ պետությունից ձեռք քաշած, իր կյանքով  ապրող ժողովրդի հետ: Մենք ուզելու ենք մեր «մի կյանքը» ապրենք ու անընդհատ պատերազմի ենք բախվելու, էդպես էլ չապրելով:

Satenik Artenyan

Որտեղի՞ց է սկսվում հայրենիքը

Ե՞րբ է անհատի մոտ ձևավորվում հայրենիքի գիտակցումը։ Ե՞րբ է մարդը հասկանում, որ այն տեղը, որտեղ ծնվել է, լոկ աշխարհագրական միավոր, կամ սովորական քար ու թուփ չէ այս երկրագնդի համար։

Գիտնականներն ու գիտական նյութերը կփորձեն ինձ ապացուցել, որ անհատը սկսում է գիտակցել իր հայրենիքն ու նրա արժեքը գիտակից տարիքում, իսկ ես կնայեմ երկնքին, կգնամ Եռաբլուր, կպատռեմ գիտական նյութերն ու կապացուցեմ, որ հայրենիքը հայերիս մեջ գալիս է օրորոցից, առաջին թոթովանքից ու «մամ» կանչելուց։

Հայրենիքը բարձրագույն արժեք է։ Հայրենիք ունենալու համար մենք շատ թանկ ենք վճարել ու շարունակում ենք վճարել, բայց մեզնից մեր հայրենիքն այնքան էժան են գնում, փորփրել եմ, ուսումնասիրել, ոչ մի մարկետինգային թեորեմ չկա։ Կա մարդ, կներեք մարդ չէ, մարդանման տեսքով, անմարդկային խղճով, բայց մեծ-մեծ կենացներ ասելու գերազանց ունակությամբ, փողը արժանապատվությունից գերադասող… Իրոք, չգիտեմ իրենց ինչ կոչել, երևի այս հարցով դիմեմ վերոնշյալ գիտնականներին։

Սարսափելի է… Սարսափելի է գիտակցել, որ մարդիկ պատրաստ են մնալ անհայրենիք, ապրել, ծերանալ ու մեռնել ուրիշի հողում։

Բայց ցավոք սրտի, նրանք չեն գիտակցում, որ բացի իրենց հայրենիքից, իրենք տեղ չունեն և ոչ մի հողում։

Թերթենք պատմության էջերը, ուսումնասիրենք փաստարկները, կարդանք գիտական բոլոր աշխատությունները, և գիտեք ինչ, կրկին անգամ կհանգենք այն եզրակացությանը, որ հայի գենետիկայում դավաճան տեսակը միշտ կա։

Զարմանալու ազգ ենք, կամ կյանքի գնով ենք պահում հայրենիքը, կամ էլ մեծ զեղչով վաճառում։

Չէ, չեմ մեղադրում գիտնականներին, հաստատ անհայրենիք մարդկանց են հանդիպել ու գրել գիտական աշխատություններ։

Այս ամենը հասկանալուց հետո ինձ մոտ մի հարց է մնացել առանց պատասխանի: Մեկդ բացատրեք ինձ թանկ գնով ազատագրելու ու էժանով նվիրելու մարտավարությունը։

Է՜հ, է՜հ, գիտնականներն էլ են զարմացած…

meri araqelyan

Անհայտ է աշխարհը, անհայտ է ուղին

Աշխարհ, որը խելագարվել է: Անտանելիորեն կիսատ են մնացել երազանքները, իսկ եթե համարձակությունս ների, կասեմ` անտանելիորեն կիսատ են մնացել կյանքերը: Խավարը պատել է հոգիները,  ու մարդը հեռացել է «բանական» լինելուց: Համընդհանուր կռիվ է, գոյության պայքար, իսկ բռնակալը «անմեղ» է, որովհետև հզոր է: Համատարած լաց է, կորուստ, ցավ, վախ, վախ, վա՛խ…

Ճանապարհը, որը տուն է տանում, մահախուճապ է, որովհետև գայլերն ու գառներն են կիսում այն:  Հորիզոնից այն կողմ օդը խեղդող է ու մահահոտ:

Դարերի արանքում կանգնած է ցավը, ու կորուստը ծանրացել է վրան: Ու մի նոր ճանապարհ է բացվել դեպի երկինք, անհերթ մի ճանապարհ, ու տխուր է…

Երեկն արցունքոտ էր, իսկ այսօր դժվար է ժպտալ, որովհետև վաղն անհայտ է: Ապրելը երազանք է դարձել բոլորի համար:

Սահման, որը հայրենիքն է: Տուն, որը ընտանիքն է, և սեր, որի անունը Հայաստան է:

Sargis Begoyan

Մեր միակ արժանապատիվ ուղին

«Մենք պատմության քամիներ շատ ենք տեսել և եթե ցայսօր գոյատևում ենք, ապա շնորհիվ լոկ այն բանի, որ քամիները թռցրել են մեր գլխարկը, բայց ոչ գլուխը»:

Հայ ժողովուրդը պատմության քառուղիներում մաքառման իր սեփական ուղին ունի՝ ունենալով և’ փառահեղ հաղթանակներ, և’ ջախջախիչ պարտություններ, մաքառել օտարի լծի դեմ, բայց պահպանել ազգային ինքնությունը ներկա աշխարհի մոտ 200 պետությունների շարքում։ Ժամանակ առ ժամանակ հայ ժողովուրդը առերեսվել է «Ազգ-պետություն» գաղափարին դավաճանելու հետևանքով պետականության հիմքերի թուլացմանը կամ կորստին, որի ապացույցը վերջին 30 տարիների թվացյալ ամուր պետականության հիմքերի երերումն էր, որը վերապրեցինք Արցախյան գոյմարտի ողջ ընթացքում։

Ներկա պահին ունենք այլընտրանք. վերանալ, ինչպես հերթական անհեռանկար, թույլ ազգ` պատմության թատերաբեմից, կամ` հառնել մոխիրներից՝ հաղթելով մեր ներսում ապրող թշնամուն, դառնալով մեկ բռունցք հանուն մեկ ընդհանուր գաղափարի։ Առաջնայինը` յուրաքանչյուր քաղաքացու, հայ մարդու անհատական անձնվեր մոտեցումն է, քանի որ շղթայական է ամեն ինչ, ամեն քաղաքացու առողջ պետականամետ մտածողությունը և ապրելակերպը իր ավանդը կբերեն մեր ազգին։ Յուրաքանչյուրիս մեծ ցանկությունն է Արցախի ուժն ու ամբողջականությունը վերականգնելը, սակայն նայելով հարցին սթափ, բոլորս էլ գիտակցում ենք, որ այս վիճակում անհնար է դարձել այդ ցանկության իրագործումը։ Մենք պետք է գնահատենք առաջնահերթ խնդիրները, հասկանանք, քննարկենք 44-օրյա պատերազմի նման ավարտը: Պետք է ի ցույց դնել հանրությանը բոլոր դավաճանական արարքները, հրապարակայնորեն պատժել բոլոր ապիկարներին։

Վերջիվերջո, պարտավոր ենք հասկանալ, գիտակցել «Ազգ-բանակ-պետություն» գաղափարի կարևորությունը ոչ միայն խոսքով, այլև գործով, յուրաքանչյուրս պետք է պարտավորված լինենք մեր վերապրածի և մեր գալիքի համար։

Ազատությունը վաստակել է պետք։ Մենք պետք է այնպիսի պետություն կայացնենք, որ հակառակորդը չփորձի մոտենալ մեր սահմաններին։ Ամուր բանակ, հզոր պետություն՝ սա է միակ հանգիստ, արժանապատիվ կյանքի ճանապարհը։ Պետք է մեր միջից դուրս գա պարտվողի, թույլի, ուրիշից օգնություն աղերսողի հոգեբանությունը։ Ո՜չ, այսօրվա աշխարհում դատապարտված են նման մտածողությամբ առաջնորդվող պետությունները։

Այդ տեսանկյունից նայենք այն մարդկանց դատողություններին, ովքեր համաձայն էին ամեն տարածքային կորստի, միայն թե դադարի կռիվը, և հանգիստ շարունակեն ապրել։

Այդ կերպով մենք կորցրինք մեր հուսալի դարպասը՝ հայրենիքի մի մասը, և օրըստօրե ավելի է վտանգվում պետականության լինելիության հարցը. նորանոր ոտնձգություններ սահմանին, հուսահատված, պառակտված, բայց միևնույն ժամանակ, հողի կարոտով, վրեժի ծարավով բանակ։

Հիմա պայքարելու, միասնական լինելու ճիշտ ժամանակն է, համախմբված հանդես գալու բոլոր ոլորտներում: Ահագնացող վտանգը գնալով ավելի է սաստկանում։
Թերթելով պատմության էջերը՝ կտեսնենք, որ թուրքերը, հայտնվելով պատմության թատերաբեմում, միանգամից են սկսել նվաճողական կռիվներ մղել, զբաղվել քոչվոր կյանքով, ապրել` տեղից տեղ գնալով, գրավել` ավերելով։

Մենք ունենք կորսված հայրենիք՝ Արևմտյան Հայաստանը, Մեծ եղեռնի ճանաչման և փոխհատուցման հարցը, որոնք խաղալիք են դարձել ինչպես նախկին, այնպես էլ ներկա աշխարհի վարչակարգերի ձեռքին։

Արժևորելով ու գնահատելով մեր բոլոր ժամանակների նվիրյալներին, տեսնելով առկա գերխնդիրները՝ կոչ եմ անում լինել միասնական։

Մեզ պատել է մեծ վիշտ, սակայն լոկ սգալով ոչինչ չենք կարող փոխել։
«Սուգը հավերժ է, եթե չկա պայքար». մեր միակ արժանապատիվ ուղին պայքարելն է հանուն միասնական ու հզոր պետության:

Margarita Udumyan

Հայրենիքը սկսվում է սահմանից

…Դուք առավոտյան արթնանալուն պես մտածում եք, թե ինչ եփել և կամ ուր տանել ձեր փոքրիկին, իսկ մենք` սահմանին ապրողներս (ես ապրում եմ Տավուշի մարզի Չորաթան գյուղում) հենց աչքերը բացելու վայրկյանից շնորհակալություն ենք հայտնում Տիրոջը` մեր երեխաների անվտանգ քունը ապահովելու համար։

Շատ են բողոքում սահմանամերձ գոտիների ճանապարհներից և հեռավորությունից, բայց ոչ բոլորն են գիտակցում նրանց կարևորությունը։
Ես բնակվում եմ մի փոքրիկ գյուղում, որը մայրաքաղաքից չորս ժամվա ճանապարհ է, բայց ամեն անգամ գյուղից գնալը տևում է մի ամբողջ հավերժություն, իսկ վերադառնալը վայրկյաններ։

Բոլորը խոսում են հայրենասիրությունից և ռազմական ոգուց, բայց դուք ոչ մեկի աչքերում այդքան խիզախություն և ուժ չեք տեսնի, որքան սահմանին մոտ ապրող փոքրիկ մանչուկների, ովքեր դեռ մանկուց ապրել են այդ դժվարությունները։

Իմ փոքրիկ գյուղն էլ անմասն չի մնացել գնդակոծություններից, բայց այն մինչ օրս կանգուն է իր հզոր բնակիչների շնորհիվ։

Բոլորը սիրում են իրենց ծննդավայրը, իսկ մենք ոչ միայն սիրում, այլև հպարտանում ենք նրանով։ Փոքր ժամանակ մենք կրակոցների ձայները կարծելով հրավառություն, դուրս էինք գալիս և ուրախ ծափահարելով և թռչկոտելով դիմավորում նրանց, չնկատելով ընտանիքի անդամների լացակումած դեմքի վրա արհեստականորեն, դողացող շուրթերով հազիվ նկատելի այն ժպիտները, որը մեզ մոտ ուրախ ձևանալու համար էր միայն։ Հիշում եմ, որ ես շատ էի սիրում խաղալ հրազենի դատարկ փամփուշտներով և դեռ մի հատ էլ ականջօղ էի պատրաստում և կախում ականջիցս, իսկ հիմա այդ դատարկ փամփուշտից ականջօղի փոխարեն լիքը փամփուշտները կախված են աչքերիցս և փորձում են արցունք քամել պատերազմից հետո արդեն ցամաքած կոպերիցս։

Մենք կրակոցների ժամանակ չենք լացում, քանի որ այնքան ենք մեծացել, որ ուժ ենք տալիս դրա միջով արդեն անցած մեր ընտանիքին։

Այստեղ բնակվող երեխաների մեծամասնությունը չեն լքում իրենց գյուղը, այլ գնում են սովորելու, որպեսզի վերադառնան և շենացնեն այն։ Ամուսնանալով աղջիկները չեն ուրանում իրենց ծննդավայրը, քանի որ դա նրանց սրտում խորը դաջված անբացատրելի մեծ սեր է։

Երկար և դժվար ոլորանները ապացույցն են այն բանի, որ գեղեցիկը և արժեքավորը ոչ բոլորին են հասանելի, իսկ դժվարությունները ոչ բոլորը կարող են հաղթահարել։
Հայրենասիրությունը մահճակալի տակ լացող և իրենց ծնողների թիկունքում թաքնված վախկոտների համար չէ, այլ սահմանը շենացնող քարը ձեռքին ամուր բռնած, զենքի համար ոտքերը գետնին զարկող չորս տարեկան երեխաների համար է, ովքեր ուզում են շուտ մեծանալ, որպեսզի գնան սահմանը պահելու։ Սահմանամերձ գոտու երեխաների մեծ մասը այն հարցին, թե ինչ են ուզում դառնալ, պատասխանում են՝ զինվոր։
Հետևություննրը թողնում եմ ձեզ։

… Եվ երբեք մի մոռացեք, որ հայրենիքը սկսվում է սահմանից։
Հիշեք, որ Մոնթեի և Նժդեհի նկարներով հագուստ կրելը դեռ հայրենասիրություն չէ։