Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Առաջ, երբ մարդիկ օրերով էլեկտրականություն չունեին, լինում էր նաև, որ նույնիսկ ջուր չէին ունենում։ Հիմա, երբ այս հզոր դարում էլեկտրաէներգիան անսահմանափակ է թվում, տատիկներն ու պապիկները վախենում են դրա չարաշահումից։

-Տա՛տ, ո՞նց եք ապրել առանց լույսի, դասերը սովորել, լվացք արել։

-Առաջ գազ չկար, լուս չկար, մոմը վառըմ ինք, տա լուսի տակ ապրըմ ինք։ Շատ դժվար տարիներ են իլալ։ Օրերից մի օր որ հոսանքը միացրան, լուսը վառվեց։ Տատս ասեց՝ սովետի ամենալավ պանը լուսն ա, մին էլ ոջիլի դետեն (սա դեղ է ոջիլի դեմ)։ Հետո, որ գազ չկար, կերոսինկան էր, փթելան հագցնըմ ինք, նավթը լցնըմ, ամեն ինչը ըտե եփըմ։ Խաշ ինք եփըմ, մեծ ղազանով ճաշ ինք եփըմ 7-8 հոգու հըմար։ Է՜, Անի, ասըմ ես, լվասկը մեքենա չկար, ծերքով ինք լվանըմ, ճուրն էլ, ասըմ ին՝ աղպուրի ճուրը լավ չի, կետի ճուրն ինք պիրըմ, տաքացնըմ, ծերքով լվասկ անըմ։

-Բա հա՞ցը։

-Հացն էլ հինչ ձևի. արտը վարըմ են իլալ, մանգեղավ հունձ անըմ, պիրըմ կալսըմ, եզները լծած թակըմ, նոր ածըմ պահեստը, բաժանըմ ժողովուրդին՝ իրանց աշխատածի ատվետը։ Յուրաքանչյուրը իրա հասանելիքը պիրըմ էր մշակըմ, տանըմ ալրաղացըմ մշակըմ, ալրաղացն էլ էլեկտրական չէր, գետի ջրով էր աշխադըմ։

-Մթերքը թա՞նկ էր։

-Էտ վախտ թանգություն չկար, մինակ շաքար պեսոկ ին ծախըմ։ Մնացածը սաղ տանան էր կոյանըմ՝ յուղ ա, հաց ա, վարենեքը, միսը կումից էր, պանիրը։ Հալա են պատերազմի սովի վախտերը պապիդ թողացալ չի սոված մնանք։

Մայրս միշտ պատմում է, որ իմ ծննդյան տարում առավոտից մինչև կեսօր հոսանք չէր լինում, լվացքը անում էին ձեռքերով, հազվադեպ մարդիկ միայն լվացքի մեքենա ունեին։ Այդ տարիներին սնունդը շատ թանկ է եղել։ Մարդիկ աշխատել են օրվա հացի համար, որ կարողանան ընտանիք պահել օրավարձով։ Շատ ընտանիքներում նորածինները սնվել են կովի կամ այծի կաթով։

Ժամանակները փոխվեցին՝ փոխելով ապրելակերպի միջոցները։ Մարդիկ ապրելու ընթացքում դարձան պայքարող, խիզախ, չընկճվող։ Փոխվեց մշակույթը՝ ավելի զարգանալով, միաժամանակ պահպանելով հինը։

Տարիներ առաջ մարդիկ կային, որ չէին հաճախում եկեղեցի, իսկ այսօր՝ 21-րդ դարում, մարդկանց մեջ արթնացել է հույսը, հավատը։ Լիարժեք ապրելու համար միայն մնում է ձեռք բերել խաղաղ միջավայր։ Փոփոխություններ եղան ամեն ինչի մեջ, նույնիսկ սահմանային գոտում։ Այսօր միակ կորցրած արժեքը սահմանն է, որը փորձում են անառիկ պահել մեր 18-ամյա զինվորները։

Արժեքավոր է նաև այն աշխատանքը, երբ ստեղծում են նորը՝ պահպանելով հինը։

Շատ եք լսել չէ՞. «Էս ի՞նչ սերունդ է», կամ՝ «Բա մեր ժամանակ սենց է՞ր»։

Էս ի՞նչ սերունդ է:

Էս էն սերունդն է, որ զարգացնում է կրթությունն ու գիտությունն էս երկրում ու միաժամանակ, պատրաստ է դասադուլ անել հանուն երկրի ներկան կայունացնելու ու ապագան բարեփոխելու։

Էս էն սերունդն է, որ կարող է ֆեյսբուքյան մի գրառումով խաղաղ բողոքի ցույց սկսել։

Էս էն սերունդն է, որն ապացուցեց, որ ժողովրդի ձայնը կարող է լսելի դառնալ, որ հարյուր հազարավոր մարդիկ կարող են մի շնչով արտահայտություն վանկարկել։

Էս սերունդը վախ չունի, ախր։ Աշխատանքը կորցնելուց, կրթական հաստատությունից դուրս մնալուց, քննադատվելուց չվախեցող է։

Էս սերունդը մեր երկրի անկախության տարիքին է, կամ դրանից ավելի փոքր, և ուզում է իր վանկարկումներում ասվող ազատ, արդար Հայաստանը տեսնել։

Էս սերնդի հանրահավաքները «Բիթլզ»-ով են սկսվում ու Նեմրայով վերջանում։

Էս սերնդի ցուցարարները ոստիկանների հետ լավաշ են կիսում ու քոչարի պարելով փողոց փակում։

Էս սերունդը սիրում է վարչապետի ժողովրդականը, հեղափոխության՝ անարյունն ու ոստիկանի՝ ժպտացողը։

Լուսանկարը` Հովհաննես Սարգսյանի

Սովորական օր էր բացվել Գյումրիում, ես էլ սովորականի նման առավոտյան արթնացել ու դասի էի գնում: Ճանապարհին մտքումս քննարկում էի Երևանում կատարվող իրադարձությունները, մտածում էի, որ հարկավոր է նմանատիպ ցույցեր կազմակերպել նաև Գյումրիում, չնայած՝ ցույցեր կազմակերպելու փորձ բացարձակ չունեի, ուստի եթե նման փորձ ունեցողները քայլ անեին, ես էլ կմիանայի նրանց, որպեսզի ցույց տամ, որ բողոք ունեմ իշխանության դեմ:

Քայլարշավը սկսվել էր Գյումրիից՝ քաղաքից, որտեղ ցանկացած ընտրության ժամանակ ինչքան էլ իշխանությունը խարդախություն էր փորձում անել ու կաշառք էր բաժանում, նույնիսկ ձայները կեղծելով՝ չէր հաղթում: Միգուցե դա էր պատճառը, որ միշտ ըմբոստ գյումրեցին հիասթափվել ու համակերպվել էր, որ ոչինչ չի փոխվի: Մտածում էի ու քայլում, հանկարծ ճանապարհին տեսա մի խումբ երիտասարդ ցուցարարների ու ինքս ինձ որոշեցի, որ եթե նույնիսկ մեծերը հիասթափված են, ուրեմն ես ու իմ հասակակիցները պիտի մեր բողոքը անհնազանդությամբ ցույց տանք: Ու ես հայտնվեցի բողոքող ցուցարարների մեջ: Մթնոլորտը շիկացած էր, ու ես էլ՝ դրա մեջ: Երբ տուն եկա, ձայնս էր կտրված, երկար քայլելուց փոշոտված էի ու արևահարված, բայց ուրախ էի, որ իմ մեջ կար հայրենիքումս քաղաքական փոփոխություն կատարելու մեծ ձգտում:

Լուսանկարը` Հովհաննես Սարգսյանի

Եղել են պահեր, երբ ինձ փորձում էին համոզել, որ ես ինչ-որ մի օր պիտի թողնեմ հայրենիքս, ու ընտանիքով գնանք Հայաստանից: Ես միշտ դեմ եմ եղել, միշտ մտածել եմ, որ ուր էլ որ կյանքը ինձ տանի, միևնույնն է, Գյումրիից չեմ կտրվի և վերջում անպայման հետ կվերադառնամ: Բացառությամբ այն դեպքերի, երբ հուսահատված ու հորս կարոտած եմ եղել: Մի խոսքով՝ շատ չխորանամ զգացմունքներիս մեջ ու ասեմ, որ երբ մտա տուն, մայրս անհանգիստ էր ու լարված, քանի որ գիտեր, թե քաղաքում ու հանրապետությունում ինչ է կատարվում: Ուստի անհանգիստ հայացքը ուղղեց ինձ ու զայրացած ասաց.

-Որտե՞ղ էիր, ի՞նչ էիր անում այսքան ժամանակ փողոցներում՝ սոված ու ծարավ:

Քանի որ շատ էր զայրացած, ձայն չհանեցի և լուռ անցա լվացվելու: Ուզում էի մորս բարկությունը անցնի, նոր խոսեմ և բացատրեմ: Մայրս հուզված խոսում էր ու խոսում, ինձ հասկացնում, որ գործ չունեմ այդ թոհուբոհի մեջ, քանի որ ոչինչ չեմ փոխի, այն, ինչ «վերևներից» են թելադրում, այդպես էլ կլինի: Ինքն էլ լինելով պայքարող մարդ՝ շատ անգամներ է տեսել, թե ոնց են խեղաթյուրել հասարակ ժողովրդի հաղթանակները: Լռեցի, լռեցի, բայց այլևս չկարողացա լռել ու պոռթկացի՝ ասելով.

-Մա, ձեր սերնդի պայքարողները մեզ համար են պայքարել, բայց չեն կարողացել հասնել նպատակին, ու մեզ թողել եք այնպիսի երկիր, որտեղ ես չեմ ուզում ապրել, և ամեն անգամ ինձ հիշեցնում եք, որ այստեղ ապրելու տեղ չէ, և հնարավոր է, որ մի օր ես էլ Հայաստանից հեռանամ ու ապրեմ դրսում։ Հասկացիր, ես դրսում ապրել չեմ ուզում: Մա, թող որ ես կերտեմ իմ ուզած Հայաստանը, իսկ եթե սխալվեմ, կիմանամ, որ դա իմ սխալն էր։ Եթե հիմա նստեմ տանը ու ընկերներիս մենակ թողնեմ, երբեք ինձ չեմ ների:

Մայրս լուռ լսեց ու ասաց.

-Դե, որ էդպես է, գնա, Աստված քեզ հետ, միայն խնդրում եմ՝ ինձնից գաղտնի մի պահիր քայլերդ, ինձ տեղյակ պահիր՝ որտեղ ես և ինչ ես անելու, որպեսզի իմանամ ու հարկ եղած դեպքում կողքիդ լինեմ:

Ու ընդամենը վեց օր հետո ուրախ-ուրախ տուն մտա ու ասացի.

-Ի՞նչ էիք ասում, որ չի ստացվի, տեսա՞ք, որ ազգովի, երբ բռունցք ենք դառնում, մեզ չեն կարող հաղթել:

Աստված տա դեպի լույս տանող այս քայլը ավարտվի լիարժեք հաղթանակով և Հայաստանում տիրի օրինականությունը, և երկրիս սահմանները լինեն անսասան, ու մենք հաղթենք թե՛ մեր մեջ եղած թշնամուն, և թե՛ արտաքին թշնամուն: Իսկ նրանց, ովքեր կփորձեն իրենց օգուտը քաղել իմ սերնդի տարած հաղթանակից, զգուշացնում եմ, որ նորից կբռունցքվենք ու այն ժամանակ ավելի շռնդալից կհաղթենք:

Լուսանկարները՝ Մարիամ Հարությունյանի

Բարև: Ինչպե՞ս ես: Անհանգի՞ստ, անհամբե՞ր, պլանավորում ես մասնակցությունդ ցույցի՞ն, գուցե նեղսրտած ես, որովհետև հնարավորություն չունե՞ս մասնակցելու:

Եթե աշակերտ ես, մեծամասնության կարծիքով՝ առիթից օգտվում ես դասի չգնալու, դաս չսովորելու համար: Իսկ ի՞նչ է անում էդ մեծամասնությունը: Մտածում է, որ մեկ է, ոչինչ չես փոխելու, նախատում է քեզ դասի չգնալու համար՝ պատճառաբանելով, որ ազգին կրթված սերունդ է հարկավոր, ու որ ամենակարևոն է՝ դու անչափահաս ես:

Լուսանկարները՝ Մարիամ Հարությունյանի

Ի՞նչ է, անչափահասը չի՞ տեսնում՝ ինչպես է տանջվում ծնողն իրեն պահելու համար, չի՞ զգում արտերկրում աշխատող հարազատի կարոտը, չի՞ տեսնում իր իսկ ժողովրդի պայքարը, չի՞ ոգեշնչվում ամեն տեսակ հաղթանակներից։

Ես անչափահաս եմ, հա: Բայց ես դասարանի դռան վրա հենց սկզբից գրել եմ «#ՄերժիրՍերժին»: Ես չվախեցա տնօրենին ասել, որ ես եմ գրել, ես չհուսահատվեցի, երբ գրածս մաքրեցին, ես չհուսահատվեցի, երբ երեք անգամ ձախողեցին մեր կազմակերպած դասադուլը, ես չվախեցա կարծիքս հայտնել ու չորրորդ անգամ դուրս եկա ցույցի՝ գրածս մաքրողների գլխավորությամբ:

Ես չէի մրսում, սոված չէի, չէի հոգնում, չէի մտածում, որ անիմաստ է: Ես վեր թռա պառկած տեղից՝ հրաժարականի լուրը լսելուն պես, վազեցի դուրս, ընկերներս էլ նույն ոգևորությամբ վազելով գալիս էին, մենք ուրախությունից թռչկոտում էինք իրար գրկած, մենք մեզ կարևոր մարդ համարեցինք, քանի որ ունեցել էինք մեր քայլը:

Լուսանկարները՝ Մարիամ Հարությունյանի

Ես շարունակում եմ իմ պայքարը, իմ փոքր քայլերով քայլում եմ ժողովրդիս հետևից: Ես հավատում եմ, վստահում եմ, գիտակցում եմ պահի լրջությունը. ես պատրաստ եմ:

Հ.Գ. Դասադուլի ժամանակ նկատել եմ ժպիտդ, ոստիկան, գիտեմ, որ հոգով մեզ հետ ես, ու նոր՝ թավշյա հեղափոխությունը նշելիս՝ կենացդ խմելու ենք:

Երբ հուլիսի 25-ին ինստագրամում մի հրապարակում տեսա, տակնուվրա եղան մտքերս, ու մտովի մի էսքիզ արեցի։ Հրապարակումն արվել էր «Իմփաքթ Հաբ»-ի կողմից։ Եթե անկեղծ լինեմ, կազմակերպության մասին երբևէ չէի լսել և նրանց չէի հետևում սոցիալական ցանցերում, բայց հիմա ամեն ջանք թափում եմ, որպեսզի նրանց հրապարակումների մասին առաջինը ես իմանամ։ Ինստագրամյան այդ հրապարակումն ասում էր, որ կազմակերպությունը որոշել է հայտարարել միջազգային մրցույթ արվեստով հետաքրքրված մարդկանց համար։ Մրցույթի մասնակիցները պետք է ստեղծեին հակակոռուպցիոն պոստերներ։ Երբևէ չէի հետաքրքրվել պոստերներով, բայց որոշեցի այս անգամ փորձել, չնայած՝ հայտերի ընդունման ավարտին մնացել էր մի քանի ժամ։

Երեք ամիս անց ես այն սակավաթիվ հաջողակների թվում էի, որոնք միջազգային ժյուրիի գնահատանքից հետո անցել էին վերջին փուլ։ Հանրային բաց քվեարկությունից հետո՝ իմ պոստերը հանրության նախընտրածն էր։

Իրականում մասնակիցներից շատերը միգուցե մասնակցում էին ճանաչում, նոր ծանոթություններ կամ փորձ ձեռք բերելու նպատակով։ Բայց իմ նպատակը մեկն էր՝ լսելի դարձնել իմ ձայնը և ունենալ իմ ներդրումը հակակոռուպցիոն պայքարում։

Լուսանկարը՝ Անահիտ Բաղշեցյանի

Այսօր տեսնում եմ իմ ժողովրդի ամենօրյա պայքարը։ Տեսնում եմ, որ ցույցի գնալը դարձել է սովորական քայլ, քանի որ բոլորն էլ գիտակցում են՝ ինչի համար են պայքարում։ Պայքարում են ոչ միայն ներկա իշխանությունների, այլև կոռուպցիայի, անարդարության, անհավասարության դեմ։ Մարդիկ պայքարում են իրենց երազանքների, նպատակների, իրավունքների, բարեկեցիկ կյանքի իրավունքի ու հաջորդ սերունդների ապագայի համար։

Ուրախ եմ, որ ամիսներ առաջ արել եմ իմ ուրույն պայքարի քայլը՝ փորձելով դարձնել կարծիքս բարձրաձայնված, փորձելով փրկել երազելու իրավունքս։ Ուրախ եմ, որ անում եմ քայլս մինչև այսօր։

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Խելացի կամքի տեր և անուշիկ երիտասարդներ, ողջույն:

Էս երկու օրը հաճախ եմ կարդում «ես սրա համար չեմ պայքարել, չեմ պայքարել, որ ավտոներով գան սենց ճռիկներ անեն, նըվ-նըվ… Ամեն ինչ սկզբում ուրիշ էր, հիմա աթոռակռիվ ա, և այլն, և այլն» նմանատիպ տողեր, նվնվոցներ, բողոքներ, քննադատություններ, կամ չգիտեմ էլ ինչ, ոնց կուզեք՝ որակավորեք:

Բայց չէ, սիրելիներ, դուք մի բան շփոթել եք, որովհետև ամեն ինչ նույնն ա, ուղղակի հեղափոխությունից առաջ էլ, հետո էլ էնքան աշխատելիք կա ինքներս մեզ վրա, մենթալիտետի հարց կա, բան կա, ամեն ինչ հո մի օրում չի՞ լինում:

Եթե ինչ-որ բան սրտներովդ չի, դուր չի գալիս, փորձեք փոխել, խոսեք, բացատրեք, արտահայտվեք, այլ կերպ ասած՝ քայլ արեք: Մի երկու անգամ կասեք, երրորդ անգամ էլ չի լինի: Համագործակցություն, փոխըմբռնում, ինչ-որ սենց սիրուն բառեր կան:
Մոռացա ասել, որ ավտոների ճռռիկներից ամենաշատը ես եմ վախենում, որովհետև մեքենաների տակ ընկնելու ինչ-որ անհասկանալի հակում ունեմ: Բայց մեր ուզածը տեսնելու ու վատը լավի փոխելու համար հիասթափության ալիք առաջացնող գրառումներ անելը, արի համաձայնիր՝ մի քիչ էն չի:

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Արի ավելի խելամիտ քայլեր անենք: Ուրեմն ՃՈ-ին խնդրենք վերադառնալ աշխատանքին ու կանխել նման «ինքնահաստատումները», Սանիտեկին խնդրենք աղբամանները փողոց վերադարձնել, Երևանի քաղաքապետարանին խնդրենք, որ նստարանները, որոնք հաղթանակի ճանապարհի ընթացքում մասսայաբար հեռացվեցին բեռնատարներով, հետ տեղադրվեն:

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Հա, մոռացա, է, ոստիկանությունից էլ պահանջենք (էս մեկն էլ չխնդրենք, պահանջենք, ի՞նչ կլինի որ), որ ուժայիններ տեղափոխող ավտոբուսների պետհամարանիշները հետ փակցվեն: Ու եթե հանրահավաքների ժամանակ արևածաղիկ կեղևազրկելն ու գետնին թափելը ձեզ դուր չի գալիս, խնդրում եմ, մի շտապեք տուն ու ասեք՝ ես սրա համար չէի պայքարել, ուղղորդեք, թե որտեղ թափեն, ոնց անեն: Դժվար չի, մի երկու բառ փոխանակեք: Թե չէ, ինչ խոսք, մեզնից ոչ մեկն էլ արևածաղիկ կեղևազրկելու ու գետնին թափելու համար չի պայքարել: Բայց հեղափոխությունը միայն ապրիլի 23-ի հաղթանակը չի, հեղափոխությունը գիտակից քաղաքացի ձևավորելն է:

Հեղափոխությունը մենակ Նիկոլը չի, հեղափոխությունը ես եմ, դու ես ու մեր ընկերները:

Հեղափոխությունը սիրային սիրուն նկարները չեն, հեղափոխությունը հենց սերն է օդում, ջերմությունը, անհանգստությունն ու տագնապը:

Հեղափոխությունը տանը նստել ու ճանապարհ ուղղորդելը չի, հեղափոխությունը ճիշտ ժամերին խաղաղ անհնազանդություն դրսևորելն է:

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Հեղափոխությունը փողոցները կեղտոտելը չի, հակառակը, փողոցները կարգի բերելն ու մաքուր պահելն է:

Հեղափոխությունը նոր գտնված սերերն են, նոր ընկերներն ու ծանոթները:

Հեղափոխությունը հրապարակի մարդաշատ լուսանկարներն են թռչնի բարձրությունից:

Հեղափոխությունը երաժշտական տարբեր ճաշակ ունեցողներին մի երկնքի տակ համախմբելն ու իրար հանդեպ հանդուրժող դարձնելն է:

Հեղափոխությունը մեդիագրագիտությունն է:

Հեղափոխությունը անծանոթի մասին մտածելն ու հոգալն է:

Հեղափոխությունը 88-ին հնչած շեփորի ձայնը նորից հնչեցնելն է:

Հեղափոխությունը երիտասարդության ոտքի կանգնելն ու իրավունքների համար պայքարելն է:

Հեղափոխությունը հարգանքն է, կամքը ու դրանց դրսևորումը:

Հեղափոխությունը մաքրությունն է, պարզությունն ու խիզախությունը:

Հեղափոխությունը առաջ գնալու մոտիվացիան է ու գործը գլուխ բերելու ունակությունը:

Եվ ուրեմն, կեցցե սիրո և համերաշխության հեղափոխությունը: