Հուզումներն ու ժպիտները քչացել են,

Էլ չգիտեմ` ինչքան եմ կշռում ներսիս քարերի հետ,

Ու չգիտեմ վերջում ինչ դուրս կգա,

Անզգայության ու ուժի արանքում ինչ որ մի տեղ եմ,

Ապրածիցս անդին մի անծանոթ տեղ:

 

Հնարավոր ա պատահի, որ սա մի տեսակ գիտափորձ ա,

Ու կոչվում ա «Մարդը պրեսինգի տակ» ,

Ուր պետք ա դառնանք մի քանի անգամ ավելի մարդ,

Կամ մի քանի անգամ ավելի կենդանի,

Ամեն ինչ տեսնելուց հետո:

 

Բախումների ժամանակներ են ինքնիմացության կամ մաքրման,

Մեր էգոն կռվում ա հողի հետ, մեր էգոն կռվում ա ուրիշի ցավի հետ,

Կռվում ա ապրելու բնազդն ու անձնազոհությունը,

Մեր կերած մի կտոր հացի հետ կռվում ա ուրիշի սովը,

Ընդհարվել են բոլորը, որ իմ մեջ կա:

 

Բայց սա ապոկալիպսիս չի, որտեղ բոլորը մեռնելու են,

Ամեն ինչից այն կողմ առավոտները էլի անմեկնելի են,

Օպերայի ցույցերի ետևում, դեռ հնչում ա Ատլանտիկի անճաշակ երգերը,

Մեր ինստագրամը պատրաստ ա անվերջ սքրոլ անել մի հորինած աշխարհ,

Սա արևածագի հետ բացվող պարտադրված ընտրոււթյուն ա,

Ուր մեզ թվում ա, թե դեռ տեղ կա «սովորական կյանքը» ընտրելու:

Մինչև…

Ընկնողն ասում է.

-Բարձրացրու՛ ինձ։

Ես մեղավոր չէի, որ ծաղրի առարկա էի դարձել։ Մեկ ծաղրում էր այն պատճառով, որ գեր եմ մյուսներից, մեկ ծաղրում էր ոչ գեղեցիկ համադրած հագուստիս համար, մեկ ուղղակի իր հետ լինելուս համար։

Ես մեղավոր չէի, որ իր համար բավականաչափ գեղեցիկ չէի, ու մեղավոր չէի, որ իր թիրախը հենց ես էի դարձել։ Ինքը փորձում էր թերարժևորել գոյությունս, կարևորությունս։

Իր աչքերում ես թերություն էի, ճիշտ որ, ոչ թե ունեի որոշ թերություններ, այլ ես քայլող թերություն էի։ Ցավ պատճառող խոսքերի պատճառով էր, որ գիշերներն անքուն էի անցկացնում՝ պարզելու համար, թե ինչով եմ պակաս մյուս աղջիկներից։ Գիտեմ, որ ոչ ոք ոչ մեկից բարձր կամ ցածր չի, ոչնչով ավել կամ պակաս չի, բայց այդ օրերին, չնայած ինչու՞ միայն այդ օրերին, հիմա նույնպես, երբ մի բան հաջող ընթացք չի ունենում, իր ցինիկ դեմքը, ցինիկ ծիծաղը, ցինիկ հայացքն եմ տեսնում ու մեղադրում ինձ՝ կարծելով, թե իրավացի էր, որ ես ոչնչի հասնել չեմ կարող։

Համարե՞լ ինձ թույլ միայն նրա համար, որ իր քայլերն ինձ ճնշել են, միանշանակ սխալ կլինի։ Համարե՞լ, որ իր արարքները եղել են այն պատճառով, որ ես անձամբ թույլ եմ տվել, կրկին սխալ կլինի։ Առհասարակ գաղափար չունեմ, թե ինչպիսինն եմ եղել իր համար. մեկն, ում վրա կարելի էր անվերջ ծիծաղե՞լ։

Որոշ հարցեր դեռ պտտվում են գլխումս։ Ինչո՞վ էր խանգարում իմ գոյությունը քո գոյությանը, մի՞թե իրարից անկախ՝ զուգահեռ ուղիղների պես շարժվել չէինք կարող։ Մի՞թե վերքեր մնացել են միայն իմ սրտում…

Ես մեղավոր չէի, երբ առաջին անգամ ձեռք բարձրացրեց վրաս, խնդիրը՝ ոչ պատշաճ հագուստս էր, հիշում եմ մարմնիս դողը, վախը, դողն ու վախը միասին։ Ես մեղավոր չէի, որ իմ խոսքերն իր համար տեղին չէին, ու նրան ստիպում էին ձայնը բարձրացնել ու թունոտ աչքերով խեղճացնել ինձ։

Ու՞մ է պետք, որ գոռում եմ, թե ուժեղ եմ, թույլ եմ փաստացի։ Թույլ ու փոքր։ Խոսել այս ամենի մասին, ու միևնույն ժամանակ լռել։ Տեսնել վատը, բայց այդպես էլ չընդունել։

Ինքը մնաց իմ մեջ, վատ երազի պես, երազի…

Լեռներից, այրերից, հայրերից ծնունդ առած հայրենիքս։

ՀԱՅՐ ՄԵՐ։

Մեր կապույտ երկինքներում չվաստակած կարմիր խաղաղությամբ փնտրում եմ քեզ։

Ո՞Ր ՅԵՐԿԻՆՍ ԵՍ։

Ավետարանաց սրբերի մատուռում եռագույնիդ կողքին թշնամին հանգչող կրակ է որոնում։

ՍՈՒՐԲ ԵՂԻՑԻ ԱՆՈՒՆ ՔՈ։

Դարեդար իր իսկ ոստանում ոտնակոխ, ոտնատակ։

Էլ եղեռն, էլ գաղթ ու մահ։

ԵԿԵՍՑԷ ԱՐՔԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ՔՈ։

Ու քո կամքով պատերազմի դաշտից գոյաքարշ դեպի մանկան օրորոց

ԵՂԻՑԻՆ ԿԱՄՔ ՔՈ։

ՈՐՊԵՍ ՅԵՐԿԻՆՍ ԵՎ ՅԵՐԿՐԻՍ։

Ու նորից բախտից, ի դարեր քարից քամեցինք ԶՀԱՑ ՄԵՐ ՀԱՆԱՊԱԶՈՐԴ,

Ու նշխարդ ապաշխարանք ՏՈՒՐ ՄԵԶ ԱՅՍՕՐ։

Հանց մեր խաչը պայքարի ու սուրը Վանաօծ

Եվ ԹՈՂ ՄԵԶ ԶՊԱՐՏԻՍ ՄԵՐ

Հայրերի, հայրերի, որդյաց սուրբ արյունը խղճներիս։

Ինչպե՞ս ԵՎ ՄԵՆՔ ԹՈՂՈՒՄՔ ՄԵՐՈՆՑ ՊԱՐՏԱՊԱՆԱՑ։

Սուր յաթաղանի դեմ՝ սուրբ Ավետարան,

Կույր հրանոթի դեմ՝ հավատի գմբեթ։

ԵՎ ՄԻ ՏԱՆԻՐ ԶՄԵԶ Ի ՓՈՐՁՈՒԹՅՈՒՆ։

Աղոթքս առ քեզ,

Առ մեզ,

Առ մեզ։

ՓՐԿԵԱ ԶՄԵԶ Ի ՉԱՐԷ ։

Պապերից, հայրերից, մայրերից ժառանգեցինք հայրատունը մեր։

Քար ու դավերից, վար ու վերքերից սրտերում մեր նրան պահեցինք անեղծ ու անշեջ։

ԶԻ ՔՈ Է ԱՐՔԱՅՈՒԹՅՈՒՆ, ԵՎ ԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆ, ԵՎ ՓԱՌՔ։

Խավարից զատվելով, զարկվածդ վերքերով և սուրբ ղողանջով։

Ծնվի’ր,

Վերածնվի՛ր,

Հավիտյանս հավիտենից, Հայաստա՛նս,

Հանուն հավերժացած ամեն քաջի,

Հանուն օրորոցի մեջ անմեղ քեզ կանչի,

Լեռներիդ մեջ դրոշմված ինքնությունդ պատմողի,

Հաղթանակներիդ մասին երգեր հյուսողների,

Ու քեզ հավատացողների,

Հանուն ընդ մեզ և ընդ քեզ

Սուրբ թող լինի ծնունդը քո…

Երբեմն ամպրոպի կամ անձրևի ժամանակ բացում էի դեպի Լինցերգասսեն նայող իմ ժամանակավոր տան պատուհանը, հենվում պատուհանագոգին ու նայում Զալցբուրգի փոփոխական եղանակին սովոր անցորդներին։ Այդ փողոցում մշտական բնակիչներ գրեթե չկային, բայց կային դեմքեր, որոնց միշտ կարելի էր հանդիպել։ Հանդիպակաց Goldene Krone հյուրանոցի առաջին հարկի բացօթյա սրճարանն ամենաաղմկոտն էր մոտակայքում։ Սրճարանի տնօրենը՝ մուգ, երկար մազերը ծոծրակին հավաքած հաղթանդամ մի տղամարդ, ամեն օր, առանց մի բառ ասելու, գարեջուր էր հյուրասիրում մայթին ծալապատիկ նստած ցնցոտիավոր մուրացկանին։ Երեկոյան, հատկապես շաբաթ-կիրակի օրերին, Goldene Krone-ից լսվում էին բարձր կենացներ, բռնկուն քրքիջ ու ինչպես իրենք են ասում՝ բաժակի երգերի աններդաշնակ ձայներ։ Այդպես էր հարբում այդ ժողովուրդը. նրանք չէին հայհոյում, չէին վիճում, ոչ մի ծեծկռտուք, երգում էին մինչև լույս, լցնում գավաթներն այնքան, մինչև կանայք չդիմանային մտախոհ հայացքով ծխախոտ վառելու գայթակղությանը, իսկ տղամարդիկ հոգնած, կիսաբաց աչքերով, սեղանին հենված հետևեին ինչ-որ կտուրի տակ դողացող կամ անձրևի տակ ճեմող, մինչև ոսկորները թրջված ժպտադեմ կանանց, որոնց եթե հարցնեիր, կհաստատեին ասույթը, թե չկա վատ եղանակ, կա ոչ համապատասխան հագուստ։ (Հաստատ կգտնվեին մի քանիսը, որոնք կառաջարկեին պաղպաղակ համտեսել՝ գրողի ծոցը անձրևը):

Չգիտես որտեղից ամենահարմար պահին միշտ հայտնվում էր հաստլիկ, ժպտադեմ ծաղկավաճառը՝ ձեռքին ալ կարմիր վարդերի մի հսկա փունջ։ Շրջում էր սեղանների արանքով, տղամարդիկ հաճախ մի ժեստով հրաժարվում էին գնել, իսկ կանայք փորձում էին անտարբեր թվալ։ Արևոտ եղանակներին փողոցը կենդանանում էր, կտեսնեիր իրար հաջորդող թափառական երաժիշտների՝ տարբեր ժանրերի երգ-երաժշտությամբ, օրհնանքի խոսքերով ողջունող անօթևանների ամեն քայլափոխի, օրաթերթ վաճառող օտարերկրացիների, տարեց հեծանվորդների, ճամպրուկը սալահատակի վրա աղմուկով քարշ տվող զբոսաշրջիկների, և մորեխի աչքեր հիշեցնող արևային ակնոցներով այն նորաոճ մարդուն՝ ձեռքին հաստափոր գրքով, որ նստում էր սրճարաններից մեկի առջև այնքան, մինչև հնչում էին կաթոլիկ քաղաքի բոլոր եկեղեցիների թնդաձայն զանգերը։ Ամեն երեկո իմ հանդիպակաց պատուհանից այն կողմ նոր մարդ էր երևում։ Հիշում եմ մեկին՝ հեռախոսով երկար ժամանակ սենյակի մեջ այս ու այն կողմ քայելով  խոսելիս. փորձում էի ինքս վերականգնել ականջիս չհասնող ձայները՝ մտքումս հորինելով նրանց երկխոսությունը։ Անփոփոխ էր երկրորդ հարկի պատշգամբով տան բնակիչների առօրյան. վարդագույն ինտերիերով մի սենյակ, երեկոյան՝ հիմնականում մոմի լուսավորությամբ, բազկաթոռին մշտապես պառկած գիրուկ մի կին՝ վարդագույն տնային հագուստով հեռուստաալիքները թերթելիս։ Պատշգամբ էր դուրս գալիս երբեմն նրանց շունը կամ մի նույնպես գեր տղամարդ՝ միայն ծխելու համար, որ անձրևոտ օրերին պատուհանից դուրս կախված էր վայելում իր ծխախոտը …

….Եթե ես լոկ հոգի լինեի առանց մարմնի, գուցե այդ օրը «թրջվելու դուրս գալու» փոխարեն պատուհաններից ներս թափանցեի և փորձեի գտնել ամեն օր դեռ լույսը չբացված փողոց դուրս եկող ծերուկի տունը, որի մասին ասում էին, որ զարթնում է ժամը 5-ից, քանի որ վախենում է լուսադեմին մահանալուց։ Վախ էր, նախախնամաություն, թե մահից խույս տալու եղանակ՝ չգիտեմ։ Համենայնդեպս հաջորդ առավոտներին էլ չհանդիպեցի նրան։

Այս տարի Զատկի տոնին աշխատավայրում մի զանգ ստացա հերթական գերմանացի հաճախորդից։ Արդեն տրամադրվել էի, որ բողոք-զանգ է։ Կարճ բարևից զգացի, որ դադարը ժպիտի պատճառով է։ Ճիշտ էի։ Բարևին հետևեց մանկականի նման անմեղ, ասես միամիտ մի ծիծաղ, իսկ հետո ջերմ-ջերմ շնորհավորանքներ տոնի առթիվ։ Մարդու շունչը հազիվ էր հերիքում ձայնին ոգևորություն հաղորդելու համար։ Պատասխան շնորհավորանքիցս ուրախացած՝ անկեղծացավ.

-Մտածում էի՝ ո՞ւմ զանգեմ։

… Եթե ես միայն հոգի լինեի առանց մարմնի, երևի ցավ պատճառելու դիտավորությամբ կապտուկի դիպչելուն համարժեք հոգևոր կսկիծ զգայի, եթե դեռևս նրանց մեջ ապրելիս նկատած լինեի այդ մարդկանց խղճալի մենությունն ու իմ անսփոփ օտարությունն այդ իրականության մեջ։ Մենությունը ծերացող ժողովուրդների հիվանդությունն է։ Ես տեսնում էի լեռներում, անտառների մեջ ծվարած մենավոր տներ, քաղաքային մեծ, շքեղ առանձնատներ, որտեղ միայն մի զառամյալ ծերունի էր ապրում՝ առանց ժառանգ, ու միայն հիմա եմ հասկանում, որ իրականում մահը մահ չէ, երբ շարունակվում ես քո սերունդներում։ Ես տեսնում էի խիտ բնակեցված, բայց ասես ամայության մեջ ապրող մարդկանց ու վերջապես հասկանում ու կարեկցում եմ Հեսսեին. «Տարօրինակ է մշուշի մեջ թափառելը. մենություն է կյանքն այդտեղ։ Չի ճանաչում մեկը մյուսին, ու բոլորն են միայնակ»։

…Եվ եթե ես միայն մարմին լինեի առանց հոգու, երևի թե կկարողանայի քնել այս մտքերից հետո։

 

Մարիամ Տոնոյան

***

գիշեր է,

կանգնած ես

պատուհանի դիմաց.

աչքերիդ առաջ

մեռնում է երեկը`

անձայն գոռալով,

ոռնալով

ցավի

ու

կյանքի համար։

աչքերիդ առաջ

դողում է ներկան`

տոկուն թմրությամբ,

վերջին ցոլքի պես

պարզ,

հանդարտ։

միայն թե`

չկա վաղը,

չքացած ու ցմքած է այն,

կամ կգա,

կամ սոթ կտա,

կընկնի սառած ասֆալտին,

ինչպես թռչունը այլ ուղի բռնած,

որ փետրաթափ եղավ։

ու կսատկի,

կսատկի

ձմռան վերջին օրը`

լուսաբացը

չտեսած։

 

 

էսօր քայլում եմ,

վաղը հեծանիվ կվարեմ,

մյուս օրը կվազեմ,

բայց չեմ կանգնի։

ինձ փոքրուց սովորեցրել են,

որ կանգնելը հարցի լուծում չի,-

«վատ երևույթ է,

բայց ոչ պատժելի»։

ես պիտի ընտրեմ,

տնտղեմ,

պրպտեմ

ու հիշեմ,-

«դա իրավունք է,

և ոչ պարտականություն»։

միայն վատ կլինի փողոցների վիճակը,

կհոգնեն

ամեն օր ինձ լսելուց,

կզզվեն ինձնից,

իսկ ես նրանց շատ եմ սիրում,

իսկ ես շատ մոտ եմ նրանց հետ

ու ամեն գաղտնիք

պատմում եմ պարտադիր։

էսօր քայլում եմ,

վաղը հեծանիվ կվարեմ,

մյուս օրը կվազեմ,

էն մյուս օրը կհոգնեմ,

կգնամ տուն,

(հաստատ կգնամ)

ու

կքնեմ

բազկաթոռի մեջ նստած,

և այդ պահից սկսած`

ես ավարտած կլինեմ իմ դերը,

իրավունքը, որ անվանել են պարտք,

իսկ բառերը, որ նեղացրել եմ վաղուց`

կհեռանան անդարձ,

ու ես ոչինչ կլինեմ,

ու առավոտը կգա հաստատ,

ու փոփոխություն չի լինի

(վստահ եմ,

նույն նստարանը,

նույն կատուները,

նույն աղբամանները,

նույն նույնը)

ու…

ու վերջ։

Իմ երկրում Նուռ է հասնում,

Արյանս պես` կարմիր-կարմիր…

Ու ես գիտեմ, թե ինչու է հենց այդ գույնը տրվել նրան…

Պատճառն այն է որ նռնենու` թագապտուղ մեր այդ ծառի…

Արմատները խառնվել են, հանուն իրեն թափված արյանն ու ճյուղերով

Հիշողության բարձրացել են դեպի պտուղ,

Կարմրացրել հատիկները,  բյուրեղները արցունքատես…

Բայց որքան էլ նուռը հատես,

Սերմը նրա մաքուր-մաքուր…

Սպիտակ է դեռ, անբիծ է դեռ..

Ժողովրդիս սուրբ սրտի պես…

Տատը երեկ էր մահացել։ Արդեն ծեր էր։ Բայց տատ էր։ Չոր բազմոցին պառկած նա մտածեց, որ եթե իր տատի երեխաներից ոչ մեկը մահացած չլիներ` ինքը հիմա մեկ հորաքույր կունենար, ու մեկի փոխարեն՝ երեք հորեղբայր։

Հորաքույրը ու հորեղբայրներից մեկը մահացել էին, երբ դեռ խոսել չէին կարողանում։ Իսկ մյուս հորեղբայրը մահացել էր, երբ ինքը նորմալ խոսել չգիտեր։

Տատն էր մահացել։ Տպավորությունը ծանր էր։ Ինքը հասկացավ, որ իր տատը արդեն ծերացել է, երբ առաջին անգամ մոռացավ շնորհավորել իր ծնունդը։ Նա ծեր էր, հիշողությունը արդեն վատ էր։ Իսկ լսողությունն ու տեսողությունը` ոչ։ Ամառային արձակուրդներին ինքը նստում էր գյուղի տան պատշգամբում ու գիրք կարդում։ Հետո գնում էր այգուց իրենց ամառային խնձորներից բերելու։ Տատը վերցնում էր գիրքը, կարդում մի քանի տող ու փակում այն` կորցնելով բացված էջը։ Ինքը այգուց գալիս էր, գտնում ընդհատված տեղը ու շարունակում կարդալ` տողերը համեմելով հյութեղ խնձորով։ Ինքը խնձորը ամբողջական էր ուտում։ Ու գիրք էր կարդում։ Խնձորից մնում էր միայն պոչը։ Պոչը դեն չէր նետում, դնում էր գրքի թերթերի արանքում։ Դա էջանիշ էր դառնում։ Իսկ տատը հանում ու դեն էր շպրտում։ «Խնձորի պոչը բա գրքի մեջ կդնե՞ն»։

Նա ծերացել էր։ Վերջնական համոզվեց, երբ սկսեց օրը միայն մեկ անգամ հաց ուտել և շատ անգամներ տալ նույն հարցը, պատմել նույն պատմությունը, ու ամեն անգամ սկսելուց առաջ ասել, որ այս պատմությունը ոչ ոքի չի պատմել։

Ինքը օրը մի անգամ հաց էր տալիս տատին ու մի անգամ էլ սուրճ։ Քաղցր, շատ քաղցր սուրճ։ Ամեն անգամ զարմանում էր, թե ինչպես կարելի է սուրճը շատ քաղցր խմել։ Կամ հակառակը` լրիվ դառը։ Ինքը լրիվ դառը խմում էր միայն, երբ գլուխը ուժեղ ցավում էր։ Սուրճը եփում էր գազօջախի վրա։ Երևի բոլոր մարդիկ սուրճ եփելու համար օգտագործում են լուցկու մեկ հատիկ, կամ երկու, կամ չեն օգտագործում, որովհետև իրենց գազօջախը կայծով է։ Իսկ նա մի բաժակ սուրճ եփելու ընթացքում սրճեփի տակ երբեմն մի ամբողջ տուփ լուցկու հատիկ էր այրում։ Հատ-հատ այրում էր։ Մինչև հատիկը վերածվում էր մի սև գծի, որը փշրում էր մատների ծայրով։ Ինքը հաճույք էր ստանում դրանից։ Հաճույք էր ստանում սուրճի եռալուց։ Տատին էր տալիս քաղցր սուրճը։ Հիմա էլ չի տա։ Ու էլ իր սուրճի մեջ էլ երբեք շաքարավազ չի ավելացնի․ իր գլխացավերը դարձել են ամենօրյա։

Նստում էր պատշգամբում, շարունակում կիսատ գիրքը։ Դժվար էր զուգահեռ հետևել երկու պատմության։ Իսկ տատը միշտ ինչ-որ բան պատմում էր։ Լինում էին դեպքեր, որ նա պատմությունը ավարտում էր, ու հենց վերջին խոսքով նորից սկսում նույն պատմությունը․․․

Բայց տատը երեկ էր մահացել։ Ու այսօր ինքը պառկած է տանը` բազմոցի վրա։ Ու շարունակելու է ապրել։ Ապրել այնպես, ինչպես բոլոր նրանք, որոնց տատը մահացել է։ Ապրել են բոլորը։ Ու բոլորից հետո էլ ապրում են․․․

Ամառվա շոգ օր էր։ Արևի դեղին ստվերները պատուհանի բացվածքից ներս էին ընկել, ու տունը մի քիչ դեղին էր դարձել։ Ու պատուհանից դուրս կանաչ ծառերն էին։ Էլի մի քիչ դեղին դարձած։ Ինքը պատուհանից դուրս նայեց։ Պատուհանի առջև լոբուտն էր։ Մայրը սիրում էր առավոտյան մտնել լոբուտը։ Ինքը չէր հասկանում այդ սիրո իմաստը։ Չէր էլ հասկանա, եթե մի օր ինքն էլ առավոտյան չմտներ այնտեղ։ Լոբիները` երկար, կանաչ, կամ` երկար ու մանուշակագույն կախված էին թփերից։ Ինքը դրանք երբեք չէր տեսել առավոտյան։ Հիմա դրանց վրա ցող կա։ Առավոտյան դրսում ամեն ինչի վրա էլ ցող է լինում։ Ծառերի տերևները ծանրացած են լինում։ Ինքը եկել է լոբի քաղելու։ Ուշքը լոբուտի մեջ մտած ծիրանի ծառի ճյուղերին է։ Նրանց վրայի դեռ կիսահաս պտուղները թթվաշ են։

Կանաչ ու երկար կամ` երկար ու մաուշակագույն լոբիները այս ժամին ավելի կանաչ էին, ավելի մանուշակագույն էին։ Մոր մատները մի քիչ ծռմռված էին։ Ու մի քիչ ծռմռված լոբիները քաղելուց հետո դրանք ճարպկորեն հավաքվում էին մի ձեռքում։ Հետո ձեռքը չէր կարողանում դրանք պահել ու լցնում էր մեջքին կապած փեշի մեջ։ Լոբիները երկար էին։ Կանաչ էին։ Առավոտյան` լոբուտի ներսից լոբուտին նայելիս, կանաչը աչքերը կուրացնում էր։ Երկնքի կապույտը կանաչ էր դարձել։ Մոր աչքերը ոչ կանաչ էին, ոչ կապույտ։ Իրենը սև էին։ Երբ լոբուտի միջից նայում էր առավոտվա երկնքին, դժվարանում էր տարբերել` կանա՞չն էր կապույտի վրա, թե՞ կապույտն էր կանաչի տակ։ Դրանք միասին էին` խառնված։ Մոր աչքերի մեջ էլ լոբուտը խառնվել էր երկնքին։ Բարձր, բարձր երկինքն ու կանաչ երկար լոբիները մոր աչքերում էին։ Ու մոր ամենասիրած գործը լոբի քաղելն էր։

Մայրը վաղ տարիքում էր ամուսնացել։ Տատի հետ լավ էր եղել։ Մայրը շատ բաներ անել տատից էր սովորել։ Այն մեկից, որը երեկ մեռավ, ու որի նկարը իրենց տան պատին կախեցին։

Վաղամեռիկ պապի նկարը կախված էր իր սենյակում` իր մահկաճալի հենց գլխավերևում։ Ինքը փոքր ժամանակ վախենում էր, որ պապի նկարը մի գիշեր իր գլխին կընկնի։

Հիմա չոր բազմոցին պառկած մտածում էր, որ ամռանը ինքը կարող է պատշգամբում գիրք կարդալ ու լսել մի պատմություն միայն։ Կարող է գրքի համար էջանիշ չդարձնել խնձորի պոչը։ Այս տխուր աշնան մեջ ամառային խնձորների մասին հիշելը փոքրիկ մեղք թվաց։

Աշունը կավարտվի։ Այս գյուղի բոլոր աշուններում ինչ-որ մեկը մահանում է։ Այս բոլոր մահացու աշունների արանքում գարնանային մի օր ծնվել էր ինքը։

Շատ ամառներ առաջ մահացել էր իր պապը։ Ու դա երևի առաջին ամառն էր, որի ժամանակ այս գյուղում երիտասարդ մարդ մահացավ։ Քանի՞ մարդ է աշխարհում մահացել ամռանը։ Ու նրանցից քանի՞սն են եղել 31 տարեկան։ Իր պապը նրանցից առաջի՞նն է եղել։ Ամառ է եղել։ Ու իր պապի հայրը սարից ոտքով Երևան է հասել` տղայի վերջին ժամերին։ Այդ պատմությունը լսելիս ինքը միշտ Գիքորին էր հիշել։

Ու այս աշունն էլ վերջանալու էր, ինչպես բոլոր այն ամառները։ Երբ 31 տարեկան մարդ է քաղցկեղից մահացել։ Երբ 31 տարեկան մարդ է կախվել։ Երբ 31 տարեկան մարդ է մեքենան ձորը գլորել։

Իր տատը ծերությունից էր մահացել։ Այս աշունը հաստատ անցնելու էր․․․

Դեղնանարնջագույն նոյեմբեր… Արևը սառնագույն ու նուրբ շողերով փաթաթվեց այգու ամբողջության միակությանը: Աղջիկը մտամոլոր ու փնթի քայլերով հաշվում էր հսկայական այգու երկարությունը: Տերևները՝ դեղին, կարմիր, բայց առավելապես շագանակագույները, նրան ընկերակցում ու օգնում էին… Նրանցից յուրաքանչյուրը դասավորված էր յուրահատուկ կերպով, որոնց ետնամասում աղջիկն ինչ-որ նշումներ արեց ու հեռացավ: Տուն տանող ճանապարհն այնքան տհաճ ու միաժամանակ հեռու էր թվում, որ նա առաջին իսկ պատահած նստարանը դարձրեց իր տունը: Չէ՜, ցուրտ չէր… Տերևները տաքությունն ամբողջությամբ ապահովում էին. Դե՜, էլ ինչ էր պետք երջանիկ զգալու համար. գույներ, մի քիչ ջերմություն ու նոթատետրը…

Անդադար գրում ու ջնջում էր, լացում, իսկ արցունքները միահյուսվելով կապույտին, մաքրում էին կոպիտ տառերը սահուն գույնով:

Մի քանի բառ ընթեռնելի էր. այնպես, հենց, արև, քար…

Փորձեցի նորից ստեղծել ջնջվածը, ու արդյունքում ստացվեց. «Կյանքում հենց այնպես ոչինչ չի լինում, հենց այնպես արևն անգամ չի շողում: Անձրևը նույնպես այնպես չի գալիս, կապույտը կամար չի կապում այնպես, բայց հիշիր՝ կյանքում արև ու անձրև, կանաչ ու կապույտ, քեզ ուղեկցում են «հենցայնպես» ճամփով:

Շարժվիր դու առաջ, առանց «այնպես»-ի, որ կյանքում հանկարծ չբախվես «հենց»-ի:

Ուզում եմ հասնել անծայր արևի ես հենց կենտրոնին

առանց «այնպես»-ի ու առանց «հենց»-ի,

Միշտ պայծառագույն հստակ քայլերով:

Ու հիշի՜ր, աղջիկ, այդ ճանապարհին քեզ կկանգնեցնեն ամենահսկա քարերն այն սուր, բայց դու չընկճվես ու չվախենաս, քայլերդ ամուր կսեղմես գետնին ու կբարձրանաս ու դու կհասնես հենց այն կենտրոնին` ամենաանծայր արևի կողքին…

Աղջիկը փակեց նոթատետրը, հավաքեց իրերն ու հեռացավ:

Ճանապարհին բախվեց դեղնակարմիր, բայց առավելապես շագանակագույն տերևին, ոտքն անմիջապես ետ քաշեց, որ չտրորի… Հետաքրքի՜ր էր, թե ինչու այդքան երանգավոր ու նոր տերևների կողքին հենց դա ընտրեց: Հենց այդ տերևն էր, որ թույլ չտվեց նրան շարունակելու անիմաստ չափումներն ամբողջ այգով: Վերցրեց ու ամրացրեց նոթատետրին: Արևն էլ չէր շողում, նստարանը դատարկ էր, իսկ գետինը համարակալված տերևներով. Այգու ծայրամասում գունավոր աղջկա վերջին շողքն էր, որ չքացավ…

Սիրուն էր, շատ  ամեն ինչ, ամեն բան ամեն ինչի ներսում, դրսում էլ: Մեզ մնում է մեր մտքերը համարակալել այնպես, ինչպես աղջիկը՝ տերևները: Մեզ մնում է չվախենալ միայնության զգացումից ու քայլել, իսկ միայնության վախը կանցնի հենց իմ ստեղծած ամենատարբեր գույներն ունենալով գրպանում, հոգում ու ամեն-ամեն տեղ…

Դեղնանարնջագույն նոյեմբեր… Աշնան վերջը ու էլի` ես:

Քո անձիգ հոգու նուրբ տատանումներից

Հյուսվում է աշխարհում չքնաղ ու նոր մի երգ,

Կարծես տատանվում են տխուր արտասվող ջութակի լարեր,

Ասես մի աղեղ ջութակի փոխարեն հոգիդ է սիրել։

 

Քո անեղծ մտքի նրբագույն պատկերներից

Հյուսվում են աշխարհում քնքուշ երազներ,

Կարծես բնությանն է երանելի մի երազ պատել,

Ասես մայրամուտը երկնքի փոխարեն հոգուդ է փարվել։

 

Քո խորախորհուրդ լռություններից են

Հյուսվում աշխարհում դյութող գիշերներ,

Կարծես գիշերը քո անրջային էությամբ է օծվել,

Ասես քո հոգու խաղաղ խորքերից է այն մի օր ծնվել։

 

Քո թափանցիկության չափ անկեղծ աչքերից

Ամպերից հյուսվել են հանդարտ անձրևներ,

Կարծես երկնքից քո արտասուքներն են դեպ երկիր հոսել,

Արցունքներովդ է փոշոտված աշխարհն այդքան մաքրվել։

 

Դու կանգնիր մի պահ

Դու կանգնիր մի պահ

Ու լուռ հետևիր

Քեզ հմայված նայող աչքերին՝

Անցյալ օրերից, անցած հուշերից։

 

Անխոս հետևիր

Քեզ ժպտադեմ գրկող հայացքին՝

Միշտ նվիրական, միշտ կարոտագին։

Ձեռքդ երկարիր ժամանակի միջով,

Դիպչիր այն միակ ձեռքին լուսավոր՝

Քեզ միշտ մեկնված, դեպի քեզ ձգված։

 

Դու կանգնիր մի պահ

Ու հոգուդ ներսում

Նրա հոգու հետքի

Նշմարանքը զգա։

Լռության քողով քո մտքերի ճամփաների մեջ

Անդուլ թափառողի հետագիծը զգա։

 

Դու բացիր աչքերդ

Ու կհասկանաս,

Որ կյանքիդ մրրիկը դարձել է մի օր խաղաղ մի քամի,

Մութ խավարը՝ լույս,

Թանձր գիշերը՝ հոգու արշալույս,

Սրտիդ ծանր բեռը՝ թեթև մի ծանրոց՝

Անձայն տանելի,

Մեկի գոյությամբ՝ քեզ համար գուցե

անիմանալի, անտեսանելի…