Մեր զրուցակիցը Երազիկ Վարդանյանն է, ով նկարում է, գրում և դասավանդում մաթեմատիկա։ Սովորում է Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի և ինֆորմատիկայի ֆակուլտետի մաթեմատիկա բաժնի 3֊րդ կուրսում։ Ծնունդով Վայոց ձորի մարզի Քարագլուխ գյուղից է, որի մասին պատմում է Welcome TO Qaraglukh ֆեյսբուքյան էջում։

-Երազիկ, դու ծնվել և մեծացել ես Վայոց ձորի մարզի Քարագլուխ գյուղում։ Ինչպիսի՞ն է քո ծննդավայրը։

-Ընդհանրապես յուրաքանչյուր մարդուն հոգեհարազատ է իր ծննդավայրը, իսկ ինձ առավել քան, որովհետև մեր տարածաշրջանը իրեն բնորոշ առանձնահատկություններն ունի, որը ոչ մի տեղ չի հանդիպել։ Գյուղում և նրա շրջապատում պահպանվել են V – XVll դարերի գյուղատեղիներ, 1230 թ. կառուցվել է Սուրբ Մամասի վանքը, 13-րդ դարից գործում է Սուրբ Պողոս եկեղեցին, մատուռներ` «Թուխ Մանուկ» (13 դ.) 7-14-րդ դարերից պահպանված խաչքարերով, որոնցից մեկն էլ հենց գյուղ մուտք գործողները կարող են տեսնել, որը զանգվածեղ Քարագլխից անսովոր հակված՝ ասես քարեղեն խոնարհումով ողջունում է գյուղի հյուրերին։ Բնակիչների նախնիները 1828 թվականին գաղթել են Խոյ և Սալմաստ գավառներից։

Ես, անկեղծ ասած, միշտ աշխատել եմ գյուղս ներկայացնել, բայց չէի պատկերացնում, որ ես կապրեմ ամեն վայրկյանս դրանով՝ իմ մեջ, դա ամեն օր է ավելի խորանում, և հնարավոր չէ ասել, թե երբ է սկսվել։Ավելի մանրամասն կարող եք ծանոթանալ իմ Welcome TO Qaraglukh ֆբ էջում։

Դարերից եկած, իմաստուն իմ ազգ

Հալածվել ես միշտ թշնամուց անգութ

Տեղահան արվել, ցիրուցան եղել,

Այսպես էլ եկան Խոյից, Սալմաստից։

 

Քարը քարին դրեցին,

Ու Քարագլուխ անվանեցին:

Քարից հաց քամեցին,

Քարագլխեցի անվանեցին։

-Դու գրում և նկարում ես դեռ մանուկ հասակից. ե՞րբ հասկացար, որ այդ ամենով պետք է զբաղվել լրջորեն։

-Արվեստը իմ կյանքն է և սիրում եմ ստեղծել նորը, տարբերվողը և յուրահատուկը։ Նկարել եմ դեռ դպրոցական տարիներից և ամենաշատը դասերիս ընթացքում, երբեմն աննկատ ուսուցիչներիցս։

Ստեղծագործել սկսել եմ վերջին տարիներին, պարզապես զգացածս հանձնել եմ թղթին, որոնք էլ հաճախ չեմ պահել։ Տեղին է հիշել իմաստուններից մեկի խոսքը․ «Գործդ արա՛ ու ճանաչի՛ր ինքդ քեզ»: Նկարելը, կարելի է ասել, ինձ համար հոբբի է, նպատակներ ունեմ հետագայում ունենալ ցուցահանդես։ Ամեն ինչ սկսվեց, երբ որոշեցի հոգուս գույները տեսանելի դարձնել բոլորի համար։ Տարիներ շարունակ նկարում էի սևով և սպիտակով, առաջին քայլերս գույներով շատ պատահաբար ստացվեց, որովհետև գույն տվեցի բնությանը, ավելի կոնկրետ խխունջների խեցիներին և բաց թողեցի բնության մեջ․․․

Նկարում եմ շրջապատումս գտնվող ամեն ինչի վրա՝ քարերի, ծառերի, մեղվի փեթակների, տերևների, հացահատիկների, բրնձի,  իմ վրձնով բնությանը նոր շունչ հաղորդելով։ Արվեստը արտացոլում է կյանքը, և ինչպես կյանքում, այնպես էլ այստեղ, ինձ համար անհանդուրժելի է կեղծ երանգը, կեղծ ապրումը։

- Ինչպե՞ս ծնվեց ՎարդԵր գրական անունը։

-Ազգանունիցս և անունիցս բառքամ անելու միջոցով, և նաև խորհուրդ տվեցին գրական ակումբի ստեղծագործ ընկերներս։

- «Գրե Լույս» գրական ակումբի անդամ ես։ Ի՞նչ տվեց ակումբին անդամակցությունը քեզ։

-Առհասարակ ցանկացած միջավայր, որտեղ հավաքված են բազում կրթված ու խելացի մարդիկ, շատ բան է տալիս մարդուն և հատկապես «Գրե Լույսի» միջոցով ես ծանոթացա իմ նման ստեղծագործող և արվեստի մարդկանց հետ, որոնցից մեծ գիտելիքներ ստացա։ Սկսեցի ավելի շատ գրել և ժամանակ տրամադրել գրքեր ընթերցելուն և խմբի հետ քննարկում ենք ամեն շաբաթ։

-Նկարում ես տարատեսակ առարկաների վրա։ Ինքնաարտահայտման համար ավելի հաճախ գրչի՞, թե՞ վրձնի օգնությանն ես դիմում։

-Միանշանակ վրձնի։

- Սովորում ես Խ. Աբովյանի անվան համալսարանի մաթեմատիկայի բաժնում։ Առաջին հայացքից մաթեմատիկան և արվեստը իրար մոտ չեն…

-Կյանքում ամեն ինչ կարելի է կապել մաթեմատիկայի հետ, ինչպես նաև արվեստը։ Հատկապես երկրաչափություն առարկան։ Մարդն էլ արվեստի գլուխգործոց է։ Մաթեմատիկայի և արվեստի կապը ակնառու են հայտնի նկարիչների արվեստներում, հատկանշական է Լեոնարդո դա Վինչիի «Վիտրուվյան մարդը» (1487 թվական), որը հաճախ կիրառվում է որպես մարդկային մարմնի սիմետրիայի պատկերում։

-Որպես ուսուցչուհի դասավանդում ես մաթեմատիկա։ Ինչպե՞ս ես աշակերտների մեջ սեր արթնացնում դեպի այդ առարկան։

-Եթե սեր կա, ամեն ինչ կստացվի, այսպես է իր կարծիքը բանաձևել Մաքսիմ Գորկին․ «Հարկավոր է սիրել այն, ինչ անում ես, և այդ ժամանակ աշխատանքը, նույնիսկ ամենակոպիտը կբարձրանա ստեղծագործության աստիճանի»։

Առաջին հերթին պետք է սիրով դասավանդել: Զգայական մակարդակի վրա այդ սերը կարող է երեխաներին, լավ իմաստով, ստիպել ներգրավվել դրա մեջ: Դպրոցականների դեպքում հարկավոր է խաղեր կազմակերպել, որոնք ավելի մատչելի և առարկայական կդարձնեն մաթեմատիկան: «Մաթեմատիկան, բացի գիտությունից, նաև մտածողություն է: Դասավանդելու ընթացքում պետք է փորձել ոչ միայն զարգացնել աշակերտների ակադեմիական գիտելիքներն այդ ուղղությամբ, այլև մտածելակերպ ձևավորել՝ տրամաբանություն, վերլուծություն, քննադատություն: Աշակերտների մեջ զարգացնելով մաթեմատիկական մտածելակերպը՝  նրանց հնարավորություն ես տալիս ողջ կյանքի ընթացքում կշռադատված, վերլուծական միտք ունենալ»,- ինչպես նկատում է մաթեմատիկայի ուսուցիչ Արմեն Մխեյնը։

-Խոսենք ապագայի հեռանկարներից։ Երազիկ, գրում ես գիրք։ Ինչի՞ մասին է այն։

-Այս պահին գրում եմ գիրք արվեստի և կյանքի մասին։

-Արտասահմանում սովորելու ցանկություն ունես նաև…

-Մաթեմատիկական գիտելիքներս ավելի զարգացնելու նպատակով որոշել եմ ուսումս շարունակել արտերկրում։ Կարծում եմ ամենակարևորը ճիշտ նպատակներ ունենալն է և դրանց իրականացմանը ձգտելու և հասնելու ամենաճիշտ ճանապարհի ընտրությունը։

Զրույց Foldink ընկերության համահիմնադիր՝ Համլետ Խաչատրյանի հետ։

Գիտություն, նորագույն տեխնոլոգիաներ և համարձակ գաղափարներ, հենց այս երեք հենասյան վրա է պետք կառուցել ապագան։ Կարծում եմ համաշխարհային համաճարակի այս շրջանում, բոլորս հստակ կարողացանք տեսնել, որ գիտության և տեխնոլոգիաների միջոցով հնարավոր է ընդունել ցանկացած մարտահրավեր և հաղթահարել այն, կամ էլ համապատասխան գիտելիքը չունենալով՝ պարտվել։

Շարունակելով բացահայտել IT ոլորտը, այս անգամ զրուցել եմ ներկայի և ապագայի startup`  Foldink ընկերության համահիմնադիր Համլետ Խաչատրյանի հետ։

- Foldink-ը բիոտեխնոլոգիական ընկերություն է, որը միավորում է հյուսվածքային ինժեներիան 3D տպագրության հետ։ Սա հայկական առաջին և միակ ընկերությունն է, որը զբաղվում է 3D Bioprinting տեխնոլոգիայով։

- Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում 3D Bioprinting-ը։

-3D Bioprinting-ը հյուսվածքային ինժեներիայի ճյուղերից մեկն է, որը հնարավորություն է տալիս լաբորատոր պայմաններում տպագրել կենսունակ հյուսվածքներ։ 3D Bioprinter-ի աշխատանքի մեջ հիմնականում օգտագործվում են այսպես կոչված բիոթանաքները, որոնք իրենցից ներկայացնում են բջիջների և կենսանյութերի խառնուրդ։ Տեխնոլոգիան օգտագործելով այդ բիոթանաքները  տպագրում  է ապրող հյուսվածքներ, որոնք հնարավորություն են տալիս նմանակել մարդու օրգանիզմում տեղի ունեցող ֆիզիոլոգիական պրոցեսները  լաբորատոր պայմաններում։

- Ի՞նչ ոլորտներում է կիրառելի այս տեխնոլոգիան, և ի՞նչ խնդիրներ կարող են լուծվել դրա միջոցով։

-Տեխնոլոգիան կարող է օգտագործվել վերականգնողական բժշկությունում,  դեղանյութերի և կոսմետիկայի արտադրության մեջ, ինպես նաև ամենատարբեր լաբորատորիաներում գիտական փորձերի համար։

Առհասարակ յուրաքանչյուր նորաստեղծ դեղանյութ շուկայում հայտնվելուց առաջ անցնում է փորձարկումների  որոշակի փուլերով, որոնցից մեկը փորձարկումն է կենդանիների վրա (առնետներ և այլն)։ Բայց առնետի ու մարդու օրգանիզմները իրարից տարբերվում են, այսինքն, փորձարկման արդյունքները միշտ չէ, որ ապահովում են պրոդուկտի անվտանգությունը և արդյունավետությունը մարդու օրգանիզմի համար։ 3D bioprinter-ի միջոցով հնարավոր է դառնում մարդու օրգանիզմին մոտ հյուսվածքներ ձևավորել, հետևաբար այստեղ փորձերի ճշտության գործակիցը մեծ է։ Բացի այդ ապագայում անոթավորված ապրող օրգաններ ստանալու դեպքում, հնարավոր կլինի լուծել նաև դոնորական օրգանների պակասորդի խնդիրը։

- Եթե պատկերացնենք, որ ուզում ենք նապաստակի հյուսվածքներ ստանալ՝ ինչպիսի՞ն պետք է լինեն մեր գործողությունները։

-Հիմնականում 3D Bioprinting-ը ընթանում է երեք փուլով։ Առաջին փուլում պետք ստեղծենք տվյալ դեպքում՝ նապաստակի, անհրաժեշտ  հյուսվածքի 3D մոդելը, այնուհետև նապաստակից վերցնելով համապատասխան հյուսվածքի նմուշ, ստանում ենք բջիջները՝ աստիճանաբար դրանց քանակը ավելացնելով։ Երկրորդ փուլում արդեն, ինչպես նշել էի, bioprinter-ի մեջ տեղադրվում է համապատասխան բիոթանաքը՝ միախառնված ստացված բջիջների հետ, և մեր մոդելի հիման վրա սկսվում է տպագրությունը։ Իսկ երրորդ փուլում անհրաժեշտ է ստեղծել բարենպաստ պայմաններ հյուսվածքի ամբողջականությունն ու աճը ապահովելու համար։

Կենսաբանություն առարկան դպրոցական տարիներին չսովորելու արդյունքում հարցազրույցի հենց այս հատվածում գրեթե «գիտակցությունս կորցրեցի», վստահ եմ, ձեզնից շատերն էլ, բայց գիտությամբ հետաքրքրվող ընթերցողիս խնդրելու եմ ինձ հետ առաջ շարժվի։

Foldink ընկերությունը ստեծվել է երեք երիտասարդ բժիշկ ընկերների կողմից, բայց startup-ի զարգացմանը զուգընթաց թիմում ավելացել են մի շարք այլ մասնագետներ, օրինակ՝ ծրագրավորողներ, մարքեթինգի մասնագետներ, իսկ այժմ թիմում ներգրավված են մոտ 12 էնտուզիաստներ։

- Ի՞նչպես ստեղծվեց Foldink-ը։

-Ի սկզբանե մեր աշխատանքը իրենից միայն գիտական ուսումնասիրություն էր ներկայացնում։ Բայց հետո հասկացանք, որ պրոյեկտը իրականում  բիզնես ծրագիր լինելու պոտենցիալ ունի, որովհետև այս տեխնոլոգիան շատ քիչ լաբորատորիաներ են օգտագործում  ամբողջ աշխարհում,  հիմնական արտադրությունն էլ կենտրոնացած է ԱՄՆ-ում և Եվրոպական որոշ երկրներում։ Եվ ի տարբերություն մեր տեխնոլոգիայի, որը համեմատաբար մատչելի է և ունիվերսալ իր տեսակով, ԱՄՆ-ում արտադրված սարքավորումը գնելու համար ահռելի գումարներ են անհրաժեշտ։

Մոդելավորման տեսանկյունից այս տեխնոլոգիան ավելի ունիվերսալ է, որովհետև Foldink-ը տեխնոլոգիան գնող լաբորատորիային bioprinter-ը տրամադրում է այն չափանիշներով, որը անհրաժեշտ է տվյալ հետազոտությունը  իրականացնելու համար։ Օրինակ՝ դա կարող է լինել տպագրության ընթացքում կենսաանվտանգության բարձր աստիճան  ապահովող bioprinter։

Մի խոսքով, սկսեցինք փորձել ինքնուրույն հավաքել սարքը: Իհարկե գումարի խնդիր ունեինք և անհրաժեշտ դրամական միջոցները ձեռք բերելու համար մի շարք accelerator-ների, incubator-ների ենք մասնակցել, օրինակ՝  Beeline Startup Incubator, FAST- ի (Foundation for Armenian Science and Technology) “Startup studio”, EU-ի և Oxygen Foundation-ի կողմից իրականացվող դրամաշնորհային ծրագիր և այլն։ Բայց իրականում կարևորը գաղափարն էր, որ ունեինք և այդ գաղափարի շուրջ հավաքված թիմը, հետևաբար ցանկացած գումարային և այլ խնդիրներ հաղթահարելի էին։

Այն հարցին, թե արդյո՞ք Հայաստանը ունի բոլոր անհրաժեշտ մարդկային ռեսուրսները գիտության զարգացման համար, Համլետը պատասխանեց, որ մենք ունենք մեծ ներուժ, որը պետք է զարգանա։

Բայց ավաղ, ինչպես բոլորս էլ գիտենք, այդ ռեսուրսը զարգանում է մեր երկրի սահմաններից դուրս։ Եվ սրան իրականում շատ պարզ բացատրություն կա։ Հարցազրույցի վերջում ես եկա այն եզրահանգմանը, որ զրուցակցիս նման ուսանողները, ովքեր զբաղվում են գիտությամբ, իրենց ցանկացած գաղափարի ռեալիզացիայի համար պետք է դիմեն անհատների կողմից կազմակերպվող դրամաշնորհների, այնինչ՝ արժանի գաղափարները պետք է անմիջական պետական աջակցություն ստանային։ Իհարկե, նրանց համարձակ, նպատակասլաց լինելը խոչընդոտներ չի տեսնում, բայց այն պետությունը, որը չի նպաստում գիտության զարգացմանը, պարտվելու է, և այդ պարտությունը իրեն երկար սպասել չի տա։

Հաղթելու համար պետք է գործել հենց այսօր, հենց հիմա․․․

Զրուցակիցս դրամատիկական թատրոնի 23-ամյա դերասանուհի և ռեժիսոր Դիանա Անանյանն է:

-Մի փոքր պատմեք Ձեր՝ կինոնկարներում ունեցած փորձի մասին:

-Կինոնկարներում մարմնավորած կերպարներս են. Հ1-ի «Վերջին ուսուցիչը» 16-մասանոց ֆիլմում Գայանեի, «Անատոլիական պատմություն» հեռուստասերիալում լրագրողուհու, «Թագակիրներ» հեռուստաշարում արքունյաց տիկնոջ կերպարները:

-Իսկ թատրոնո՞ւմ:

-Ներկայացումներում մեր Ուսանողական թատրոնի դիպլոմային աշխատանքներն են եղել․ Սոլանժ` Ժան Ժենեի «Աղախինները», ռեժիսոր՝ Հ. Սարգսյան, տատիկ` Ռոբերտ Տոմայի «8 սիրագորով կանայք», ռեժիսոր՝ Ս. Քանքանյան, Մեդեա՝ Հայնե Մյուլլերի «Մեդեա», ռեժիսոր՝ Մ. Ղալայան, Ամելիա` «Բերնարդա Ալբան և իր աղջիկները», ռեժիսոր՝ ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Հր. Գասպարյան, կուրտիզանուհի` «Շեքսպիրյան կրքեր» (ըստ Շեքսպիրի «Համլետ», «Լիր արքա», «Օթելլո», «Ռիչարդ 3-րդ» պիեսների), ռեժիսոր՝ ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Հր. Գասպարյան: Այս վերջին ներկայացմամբ մենք գնացել ենք հյուրախաղերի՝ Մոլդովա և Սլովակիա:

-Ներկայացրեք Ձեր՝ որպես ռեժիսոր գործունեությունը:

-Ուսանողական տարիներիս՝ 1-ին կուրսում բեմադրեցի Մխիթար Գոշի «Այծերն ու ոչխարները» առակը։ 2- րդ կուրսում` Վ. Շեքսպիրի «Մակբեթ» պիեսից 1 հատված։ 3-րդ կուրսում ես զբաղված էի միայն խաղալով։ Իսկ դիպլոմայինս եղել է ռումինաֆրանսիացի դրամատուրգ Էժեն Իոնեսկոյի «Ճաղատ երգչուհին» աբսուրդ պիեսի բեմականացումը:

-Ի՞նչ հետաքրքիր նախասիրություններ ունեք:

-Այնքա՜ն շատ են նախասիրություններս։ Առաջին հերթին գեղարվեստական գրքերի ընթերցումն ու ֆիլմերի դիտումն է, երբեմն` նաև աֆորիզմներ եմ հնարում ու փիլիսոփայական իմ անհատական մտքերն ու եզրակացությունները հանձնում թղթին։ Նաև շատ պարում եմ, հայտնի և նշանավոր մարդկանց մտքեր և կենսագրություններ ընթերցում։ Շատ եմ սիրում ռադիոհաղորդումներ ունկնդրել։

-Ինչո՞վ եք սիրում զբաղվել ազատ ժամանակ:

-Դե սա արդեն բխում է նախորդ հարցին տվածս պատասխանից։ Ազատ ժամանակ գեղարվեստական նորանոր ֆիլմեր եմ դիտում, եթե բավական հոգնած եմ, ապա երաժշտություն եմ լսում ու ռադիո ունկնդրում։ Շատ պարում եմ ռիթմիկ երաժշտության ներքո և այդպիսով լիցքաթափվում։ Սակայն նախընտրում եմ ազատ ժամանակ չունենալ:

-Արվեստին մոտ համարո՞ւմ եք Ձեզ: Եթե այո, ապա խնդրում եմ նշել՝ հատկապես ո՞ր ճյուղերն են առավել հոգեհարազատ և ինչո՞ւ։

-Ասեմ ավելին՝ ես արվեստի երկվորյակ քույրն եմ երևի։ Արվեստն իմ հոգին է ու իմ մարդկային տեսակը։ Ես դա դեռ մանկուց եմ հասկացել։ Չկա արվեստ, ուրեմն չկամ և ես։ Իսկ եթե ես կամ, ուրեմն առանց արվեստի չկամ։ Երբ փոքր էի ավելի, քան հիմա (մոտ 3 տարեկան) ծնողներս ինձ պատկերացնում էին բալետի պարուհու կերպարում, որովհետև շատ ճկուն մարմին ունեի և արտասովոր շարժունակություն։ Սակայն քանի որ ես ծնվել էի Նոյեմբերյանում և այնտեղ երբևէ դասական պարի դպրոց չի եղել, ինձ չէին կարող համապատասխան կրթության տալ։ Նրանք շատ էին ցավում դրա համար և հույս ունեին, որ հետագայում Երևանում ես կգտնեմ այն, ինչ Նոյեմբերյանում չէի գտնում։ Ես նաև մոտ 8-9 տարեկանում առանձնանում էի իմ դասական վոկալային տվյալներով, և յուրահատուկ սեր ունեի դեպի դասական երաժշտությունը՝ թե՛ գործիքայինը, թե՛ օպերային արիաները։ Բայց ահա այս դեպքում բախտն ինձ ժպտաց։ 13 տարեկանում ինձ հրավիրեցին Նոյեմբերյանի Սբ. Սարգիս եկեղեցու երգչախումբ։ Մոտ մեկ ու կես տարի կատարել եմ այնտեղ Կոմիտասի և Մակար Եկմալյանի շարականները։ Դե, բոլորն ինձ արդեն բեմում էին պատկերացնում, քանի որ ակտիվ էին նաև դպրոցական միջոցառումների կազմակերպման գործում։ Գրում էի սցենարներ, բեմադրում և խաղում փոքրիկ ներկայացումներ։ Էլ չասեմ, որ ակտիվ էի նաև Նոյեմբերյանի Մշակույթի տան (այժմ` Մարզամշակութային կենտրոն) բոլոր միջոցառումներում։ Ինձ մնում էր կողմնորոշվել, թե արվեստի որ տեսակն է իմը, իսկ ես դեռ շատ վաղուց էի որոշել, որ դերասանուհի եմ։

-Ո՞վ է Ձեզ համար ամենահոգեհարազատ աշխարհահռչակ դերասանը/դերասանուհին, ինչո՞ւ:

-Օօ՜, այնքան լավ բառ է այդ «հոգեհարազատը»։ Փոքր տարիքից (իմ կյանքում ամեն ինչ սկսվել է փոքր տարիքից) մեծ սեր ու համակրանք եմ ունեցել Նատալի Պորտմանի նկատմամբ։ Ամենայն հավանականությամբ` տպավորվել էի «Լեոնը» ֆիլմից։ Չգիտեմ, նրան շատ էի սիրում, հիմա էլ եմ շատ սիրում։ Ավելի մեծ տարիքում` ուսանողական տարիներիս ինձ նմանեցնում էին ու հիմա էլ նմանեցնում են Մերիլ Սթրիփին։ Կարծում եմ՝ ունենք նմանություն իսկապես։ Դերասաններից ինձ համար լավագույնն ու ամենասիրելին է մնում Ջոնի Դեպը։ Ինչ ուզում ես արա, սիրտս չի պոկվում այդ խելառ տղայից։ Կարծում եմ` շատ ենք նման միմյանց` շատ, շա՜տ: Ի դեպ` դերասանուհիներից այս վերջերս սկսեցի լրջորեն հետաքրքրվել Սոֆի Լորենով։ Ապշած եմ և խոսքեր չունեմ պարզապես։ Երբ նրան նմանեցնում են 20-րդ դարի բոլոր սիրունիկ դերասանուհիներին և նշում, թե նա պարզապես գեղեցիկ էր, սաստում եմ բոլորին ու պատվիրում դիտել նրա մասնակցությամբ բոլոր ֆիլմերը։ Եթե իտալական մշակույթն ընդհանուր վերցրած ունի բազում գլուխգործոցներ և հանճարներ, ապա նրանց մեջ իր ուրույն ու կանգուն տեղն ունի Սոֆի Լորենը։ Եկեք իսկապես մոռանանք, որ նա գեղեցկուհի է ու էլեգանտ կին։ Նա ցնցող տեմպերամենտի դերասանական վարպետության, արտիստիզմի և կանացիության, հոգեբանական խորության մարմնացում է, համաշխարհային արվեստի փայլուն գոհար։

-Իսկ հայերի՞ց։

-Մեր հայ մեծերից միշտ հիացել եմ Մհեր Մկրտչյանով, Հրաչյա Ներսիսյանով, Արմեն Ջիգարխանյանով, Լյուսյա Հովհաննիսյանով։ Բայց դե, Հրաչյա Ներսիսյանի հմայքի և խաղի նկատմամբ սերս մի ուրիշ տեսակ ուժգին է: Այժմյան թատրոնի դերասաններից կառանձնացնեմ Նարինե Գրիգորյանին, Սամվել Թոփալյանին։ Յուրօրինակ էներգետիկայի և ուժի, հմայքի տեր դերասաններ են։ Սիրում եմ նաև Խորեն Լևոնյանին թե՛ թատրոնում, թե՛ կինոյում, շատ խորն է։ Իր խաղով հասնում է հոգուդ ամենաթաքնված խորքերը։ Հույս ունենամ` մի օր էլ մեկը այս հարցի ներքո իբրև պատասխան իմ անունը կնշի։ Այժմ ունենք շատ հետաքրքիր և ուժեղ կադրեր թե՛ թատրոնի, թե՛ կինոյի համար։ Մնում է այդ ոլորտները լիարժեքորեն գործեն:

-Ի՞նչ եք կարծում՝ հոլիվուդյան ո՞ր ֆիլմում կկերտեիք ամենահաջող կերպարը, և ո՞ր կերպարը կլիներ այն:

-Կարծում եմ՝ հոգեբանական ֆիլմերում ու ֆենթզի ժանրում կհաջողեմ։ Օրինակ` Օրոնովսկու ֆիլմերում՝ «Սև կարապը», «Մայրը»։ Նատալի Պորտմանով այս գլուխգործոցում նույնպես հիանալուց հետո միայն այս կերպարում էի ինձ պատկերացնում։ Իսկ հետո «Մայրը» ֆիլմում Ջենիֆեր Լոուրենսն ինձ ցնցեց։

-Արդյոք ունի՞ Ձեզ համար նշանակություն, թե ինչ բնույթի է ծրագիրը, որում առաջարկում են մասնակցություն ունենալ: Եթե այո, ապա նշեք, թե ինչպիսի պրոյեկտում կխաղայիք և հակառակը:

-Անչափ մեծ կարևորություն ունի ինձ համար այն պրոեկտի որակը, նպատակը, որում ես պիտի մասնակցություն ունենամ։ Հայաստանում այս խնդիրը շատ մեծ է դերասանի համար, որովհետև որակյալ նախագծերն ու ֆիլմերը հատուկենտ են։ Բազմաթիվ են հեռուստատեսային շոուներն ու «խեղկատակությունները», որոնցում անտեսված են որակն ու ճաշակը, ինչը արվեստի կարևորագույն պայմանն է և խախտել չի կարելի` ի դեպ։ Իսկ եթե նախագծում կա թե՛ որակ, թե՛ ճաշակ, թե՛ պրոֆեսիոնալ ստեղծագործական անձնակազմ, ուրեմն` վերջ, ես պատրաստ եմ մասնակցել ցանկացած կերպարում։ Այն կարող է լինել և՛ կատակերգական, և՛ ողբերգական։ Ցանկացած կերպար մարմնավորելը թե՛ տարիքային տարբերությամբ, թե՛ խաղալու բարդությամբ ու բնույթով ինձ համար մեծ պատիվ է։

-Նկատե՞լ եք՝ կա՞ բնավորության մի գիծ, որ բնորոշ է և՛ Ձեզ, և՛ բոլոր կերպարներին:

-Սովորաբար` ինչ էլ խաղում ես, քեզնից մեկ կամ մի քանի մասնիկ անպայման տեղավորում ես մեջը։ Դա մեր մասնագիտության անբաժան կանոնն է։ Նույնն էլ իմ դեպքում։ Իմ բոլոր կերպարներն իմ միսն ու արյունն են, իմ մտքերը։ Բայց յուրաքանչյուրին ես յուրովի եմ սնում։ Չունեմ կոնկրետ մի բնավորության գիծ, որով սնում եմ բոլոր կերպարներիս։ Դա շատ անգրագետ ու էգոիստական քայլ կլիներ իմ կողմից։

-Ըստ Ձեզ՝ 3 հատկանիշ, որ պետք է ունենա ցանկացած դերասան:

-Դերասանի ամենակարևոր 3 հատկանիշներն են․

1. Լինել ճկուն թե՛ մարմնով, թե՛ հոգով,
2. Լինել հետաքրքիր ու խարիզմատիկ,
3. Ունենալ ճաշակ (խոսքս բնավ նորաձևության մասին չէ):

Ու մի բան էլ ավելացնեմ` հաճույք, գերագույն հաճույք ու երջանկություն ստանալ սեփական գործից:

-Ունե՞ք արդյոք կյանքի կարգախոս: Եվ եթե այո, ապա ինչպե՞ս եք ընտրել այն և ինչպե՞ս է այն ազդում Ձեզ վրա:

-Դե, իհարկե իմ կարգախոսը մեկն է. «Եղի՛ր երջանիկ և երջանկացրու բոլորին»:
Մարդկային ամենամեծ առաքելությունն է սա` կարծում եմ։ Մարդկության պատմությունը և մեր սեփական կյանքը փաստում են, որ այն բոլոր հմտությունները, տաղանդն ու շնորքը, որով օժտված են մարդիկ, միայն մեկ նպատակի պիտի ծառայեն` երջանկանալուն ու երջանկացնելուն։ Մարդիկ ստեղծում են, կառուցում, շենացնում, հորինում ու ստեղծագործում հաստատ ոչ նրա համար, որ մի օրում էլ կործանեն։ Դա կյանքի հարատև երջանիկ ընթացքի համար է և կյանքի միակ ճշմարտությունն է։

-Եվ վերջում, ի՞նչ խոսք կհղեք մարդկությանը:

-Սիրելինե՛րս, միակ միանշանակ արժեքները սերն է և մարդը։ Սիրե՛ք և սիրվե՛ք, երջանի՛կ եղեք ու երջանկացրե՛ք։ Այն ամբողջ էներգիան ու ջանքերը, որ ունեք, օգտագործեք միայն գեղեցիկի, լուսավորի, հաճելիի համար։ Սիրունացրե՛ք աշխարհը ու վայելեք, վայելեք, անվերջ վայելե՜նք:

Հարցազրույց գյումրեցի ստեղծագործող Տիգրան Մաղլոջյանի հետ։

-Ներկայացրեք խնդրեմ՝ ինչո՞վ եք զբաղվում, ի՞նչ կապ ունեք արհեստի և արվեստի հետ։

-Նախ ասեմ, որ վաղ հասակից սիրել եմ նկարել՝ հաճախել եմ նկարչության։ Հետագայում ինձ փորձելով մի շարք այլ բնագավառներում, սովորելով տարբեր բաներ՝ հասկացա, որ պետք է վերադառնամ արվեստին ու ամբողջովին ինքնուրույն՝ ինտերնետի ու վիդեոդասերի շնորհիվ սկսեցի պատրաստել պղնձե զարդեր՝ ամենասովորական հաղորդալարի պղնձից։ Միշտ սիրել եմ արվեստը, հավանաբար դա ժառանգաբար է փոխանցվել, դե կարծում եմ՝ Գյումրին էլ պակաս դեր չի խաղացել այդ գործում, ստեղծելու սերը մանկուց եմ ունեցել։

-Ի՞նչ զարդեր եք պատրաստում ու ինչո՞ւ հատկապես հենց պղնձից։

-Ե՛վ կախազարդեր, և՛ ականջօղեր, կրծքազարդեր, մատանիներ, թևնոցներ։ Ի դեպ, ասում են, որ պղնձե թևնոցները կարգավորում են արյան շրջանառությունը։ Այսինքն՝ արյան ճնշման խնդիր ունեցող մարդկանց համար կարող են շատ օգտակար լինել, և՛ բարձր, և՛ ցածր ճնշում ունեցողներին։ Այլ մտքեր դեռ շատ ունեմ, շատ այլ նորարարական գաղափարներով դեռ կկարողանամ զարմացնել, սա դեռ սկիզբն է։ Հենց պղնձով որոշեցի անել, որ նորություն լինի, ու մարդիկ կարողանան նոր տեսակի զարդեր ձեռք բերել, բացի դրանից՝ չմոռանանք պղնձի գերբնական՝ այրան ճնշումը կարգավորելու հատկությունը։

-Պղնձից զարդեր Գյումրիում կամ ինչ-որ այլ տեղում պատրաստո՞ւմ են։

-Գյումրիում ու ընդհանուր առմամբ Հայաստանում դեռ չեմ տեսել, ինձ չի հանդիպել, հնարավոր է՝ մարդիկ լինեն, որ հենց պղնձով են պատրաստում։ Հայաստանից դուրս անում են։ Կարող եմ ոսկուց, արծաթից, այլ թանկարժեք մետաղներից պատրաստել, բայց որոշել եմ, որ միայն պղնձից եմ պատրաստելու։ Ավելի նորարարական է ու տարբերվող, հումքը մատչելի է, ունի բուժող հատկություն, համ էլ՝ ճոխություններ չեմ սիրում։

-Կա՞ արդյոք պահանջարկ, հատկապես՝ այս համավարակի շրջանում, որտեղի՞ց են գնորդները։

-Սկզբում դժվար էր՝ համարյա առևտուր չկար, հետո, երբ արդեն ավելի շատ մարդիկ իմացան, վաճառքի տեմպը առաջ էր ընկել։ Հիմնականում գնում են տուրիստները, Երևանից էլ պատվիրողները քիչ չէին, սակայն COVID-ը եկավ, ու ինչպես մյուս բոլոր ոլորտները, տուժեց նաև սա ու ընկավ պահանջարկը, հիմա էլ գնորդներ կան, բայց վաճառքի ու տարածման տեմպը ընկել է։ Սակայն, իհարկե չեմ հուսահատվում՝ հույս ունեմ վիրուսը շուտ կանցնի ու կվերադառնանք նախկին տեմպին ու առօրյային։

-Որպես գյումրեցի արվեստագետ՝ ինչ կուզեիք ասել այն մարդկանց, ովքեր կկարդան այս հոդվածը կամ կուզեն սկսել նման նախաձեռնություն։

-Դե, չեմ սիրում, երբ նման բարդ հարցեր են տալիս, բայց կուզեի այն մարդկանց, ովքեր սիրում են ստեղծագործել ու մտածում են՝ իրենց արտադրանքը գնող չի լինելու, ասել, որ գնող չի լինի, եթե չսկսես ստեղծել այն, ինչը պետք է վաճառես։ Գործը միշտ պետք է սկսել հավատով ու այդ հավատը պահել միշտ, որ չես ձախողելու։ Ռիսկը գործի կեսն է։

 

Maghlodjian Jewelry

https://www.facebook.com/maghlodjianjewelry/

Դաշտավանցի երիտասարդ կավագործ Անդրանիկ Մանուկյանն ու նրա սիրելին՝ Անի Սահակյանը, ով ևս կավի վարպետ է, համատեղ ջանքերով ստեղծել են արվեստանոց, որտեղ ստեղծված իրերը սեր ու պարզություն են տարածում ամենուր: Կավագործության ու երազելու մասին էլ խոսեցինք հարցազրույցի ընթացքում:

-Անդրանիկ ջան, «Սաղմոս Կերամիկա» արվեստանոցը թեև երիտասարդ է, սակայն իր գույներով ու յուրօրինակությամբ արդեն հասցրել է սիրելի դառնալ բոլորին։ Ի՞նչպես հասունացավ արվեստանոց ունենալու գաղափարը և ինչպե՞ս արեցիք առաջին քայլերը կավագործության ոլորտում։

-Շնորհակալ ենք։ Կավը հետաքրքիր ձգողականություն ունի․ երբ սկսում ես դրանով աշխատել, այլևս չես կարողանում պոկվել, սպասում ես, թե հաջորդ անգամ երբ ես նորից կպչելու կավին։ Մենք էլ այդպես վարակվեցինք և որոշեցինք զբաղվել կավագործությամբ։ Երկուսս էլ մասնագիտությամբ մանկավարժ ենք ու որոշել ենք ամեն ինչ անել, որպեսզի մեր ողջ կյանքում կավագործությունն ու մանկավարժությունը միասին զարգացնենք։ Երկուսով որոշեցինք սովորել Թումո ստուդիաների կավագործության բաժնում։ Համավարակի պատճառով դասերը սկսել էին օնլայն անցկացվել, սակայն կարծում ենք՝ բոլորին էլ հասկանալի է, որ օրինակ բրուտագործական անիվի աշխատանքը օնլայն սովորելը շատ բարդ է․ պետք է ինքդ փորձես, որպեսզի յուրացնես դասը։ Այդպես՝ հենց համավարակի օրերին էլ հիմնեցինք մեր արվեստանոցը։ Բավականին ներդրումներ էր պահանջում, բայց մենք գումար ունեինք խնայած, ինչն էլ թույլ տվեց իրականացնել մեր նպատակը։

Փորձում ենք ամեն տեսակ ճաշակի մարդու սրտով աշխատանքներ ունենալ մեր էջում, արվեստանոցում։ Կավագործ վարպետները ասում են, որ լավ է, երբ ունես քո ոճը։ Մենք դեռ չենք գտել մեր ոճը, դրա համար ստեղծագործում ենք խառը ոճով, տարբեր ճաշակների համար։

-Մի փոքր պատմեք անվան մասին, ի՞նչ կապ ունեն սաղմոսներն ու կավե իրերը։

-Մեզ համար կավագործությունը ի սկզբանե աստվածային մասնագիտություն է համարվել․ Աստված էլ մարդուն ստեղծեց կավից և իր հոգով կենդանության շունչ տվեց նրան։ Իր հոգով է, որ գրվել են սաղմոսները։ Մենք էլ ցանկացանք, որ մեր աշխատանքներն էլ իր հոգով լցվեն։ Այդպես կավե աշխատանքները պատրաստելիս սաղմոսներ ենք լսում, ինչպես օրինակ՝ հոգևորականները նշխարը պատրաստելիս։ Ու այդպես էլ բրենդի անունը որոշեցինք «Սաղմոս Կերամիկա» կնքել։

Կավով աշխատելիս խաղաղվում ես, նույնը լինում է նաև հոգևոր նյութեր կարդալիս կամ լսելիս․ դե պատկերացրեք, թե որքան ենք խաղաղվում, երբ այդ երկուսը մեկտեղվում են, իսկ մեզ համար խաղաղությունը կարևոր է։

-Համավարակի այս շրջնում բավականին պատասխանատու է նման որոշում կայացնելը, որքա՞ն ժամանակում գաղափարը կարողացաք վերածել արտադրանքի և ի՞նչ դժվարությունների հանդիպեցիք այդ ընթացքում։

-Համավարակի առաջին օրերին՝ մարտ ամսին, ձեռք բերեցինք արվեստանոցի համար անհրաժեշտ սարքավորումները և մեկ ամիս անց արդեն ունեինք ֆեյսբուքյան էջ, որտեղ սկսեցինք ներկայացնել մեր արտադրանքը։ Սկսեցինք շատ ուսումնասիրել համացանցը, տեսանյութեր, քանի որ կրթությունը, այսպես ասած, կիսատ էր մնացել։

Մեզ շատ աջակցեցին տարբեր կավագործ վարպետներ, ովքեր իրենց խորհուրդներով ճիշտ ժամանակին հասնում էին օգնության՝ թույլ չտալով, որ սխալներ գործենք։ Մենք շատ զգացված ենք նրանց այդ քայլից։

-Ինչո՞ւ հենց կավ, որո՞նք են կավի ամենագրավիչ հատկությունները Ձեզ համար։

-Կյանքն ինքն է մեզ մոտեցրել կավին։ Մենք ենք ընտրում, թե ում հետ ընկերություն անենք, այդպես մեզ գրավեց կավը ու ցանկացանք ընկերանալ նրա հետ։ Մեզ դուր է գալիս այն, որ կավը թույլ է տալիս արարել անսահմանափակ երևակայությամբ։ Չկա ոչ մի սահման, կարող ես ստեղծել այն, ինչ միտքդ կտրի և սիրտդ ցանկանա։

-Ի՞նչն է Ձեզ ոգևորում արվեստանոցում և օգնում ավարտել աշխատանքը, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ շատ հոգնած եք։

-Երբ արածդ աշխատանքը քեզ հաճույք է պարգևում, երբ մարդիկ գնահատում են այն, երբ գիտես, որ ինչ-որ մեկը քո աշխատանքներով փորձելու է ուրիշ մեկի մոտ դրական հույզեր առաջացնել, սկսում ես մոռանալ հոգնածության մասին, անգամ գիշերվա ժամը հազարին։

-Դուք հաճախ եք փորձարարություններ անում և Ձեր հետևորդներին ներկայացնում նոր գույնի ջնարակներ ու տարբեր դիզայնի իրեր, որո՞նք են Ձեր ամենասիրելիները և ինչո՞ւ։

-Այո, մենք սիրում ենք ստեղծագործել, նոր գույներ ստանալ, ինչը շատ բարդ է։ Անընդատ մտածում ենք, թե ինչպիսի նոր աշխատանքներ կարող ենք պատրաստել, ուսումնասիրում ենք պահանջարկը։ Այս գործի մեջ հենց այդ է լավը, որ երբեք չես ձանձրանա՝ միշտ ստեղծագործելու և սովորելու տեղ կա։

Մենք սիրում ենք զարդերը, հոգևոր թեմայով աշխատանքները, փոքրիկ տնային բույսերի համար նախատեսված ծաղկամանները, իսկ թե ինչու, դժվար է պատասխանել, սերն անբացատրելի է:

-Հետաքրքիր է, թե որքան ժամանակ է պահանջվում մեկ կավե իր վերջնական պատրաստելու համար, կպատմեք՝ ի՞նչ փուլերով է անցնում կավն այդ ընթացքում։

-Պրակտիկորեն այն կարող է տևել 1 օրից մինչև 1 ամիս կամ ավելի՝ կախված նրանից, թե ինչ ես պատրաստում՝ կավե փոքրիկ զարդ, թե կարաս։ Մենք սովորաբար պատվերները հանձնում ենք 15-20 օրվա ընթացքում։ Այդ օրերին տրորում ենք կավը, պատրաստում առարկաները, այնուհետև, ըստ անհրաժեշտության, նախշեր ենք անում դրանց վրա, որից հետո սպասում ենք աշխատանքների չորանալուն, հղկում ենք, թրծում վառարանում, լվանում, ջնարակում և կրկին թրծում վառարանում։ Վերջում զարդերին աքսեսուարներ ենք ավելացնում, իսկ մյուս աշխատանքներն ուղղակի փաթեթավորում և հանձնում հաճախորդներին։

-Եղե՞լ են արդյոք մարդիկ, ովքեր աջակցել են, ամեն կերպ հավատացել են Ձեր գաղափարին։ Ի՞նչ ազդեցություն է ունեցել նրանց աջակցությունը։

-Միանշանակ եղել են և կան։ Մեր առաջին ուսուցիչները՝ վարպետ Ջիվանն ու նրա կինը՝ վարպետ Հռիփսիմեն, ինչպես նաև շատ լրագրող ընկերներ, ովքեր ամեն կերպ աջակցում են, որպեսզի տարածեն մեր մասին, մեր բոլոր ընկերները, ովքեր իրենց օգտագործման համար կամ նվեր գնելիս օգտվում են մեր ծառայություններից։ Շատ շատերն են մեզ աջակցել և աջակցում․ այս փաստը անասելի շատ ոգևորում և վստահություն է տալիս մեզ։ Շնորհակալ ենք բոլորին։

-Օգնո՞ւմ, թե՞ խանգարում է մանկավարժի մասնագիտությունը կավագործությամբ զբաղվելուն, ինչպե՞ս եք կարողանում համատեղել այս երկուսը։

-Մեր կարծիքով՝ կավագործությունն ու մանկավարժությունը շատ նման են միմյանց։ Բոլոր կավագործ վարպետները գիտեն և նշում են, որ կավով աշխատելիս պետք է ամբողջովին խաղաղվես և համբերությամբ անես քո գործը, հակառակ դեպքում՝ կձախողես և աշխատանքները կվնասվեն։ Այսպես է նաև մանկավարժության ոլորտում․ չես կարող առանց խաղաղվելու, առանց համբերատարության և նրբության որակյալ կրթություն իրականացնել։

Ինչպես կավե աշխատանքները պատրաստելիս ենք ամեն բանին ուշադիր, որպեսզի վառարանի ներսում թրծվելիս դրանք չկոտրվեն, այդպես էլ մանկավարժության մեջ պետք է ուշադիր լինես ամեն մանրուքին, որպեսզի կյանքի փորձություններով անցնելիս երեխաները թրծվեն և պնդանան, այլ ոչ թե կոտրվեն։

Կավագործությունը հարազատ է դարձել, քանի որ այն նմանվում է մանկավարժությանը։

-Ի՞նչ երազանքներ ունեք, որոնք և կապում եք «Սաղմոս Կերամիկա»-ի հետ։

-Մենք այս պահին մեկ երազանք ունենք՝ Տավուշի մարզի Իջևան քաղաքում հիմնել կավագործության անվճար բիզնես դպրոց տեղի պատանիների համար։ Պատրաստվում ենք մեր արվեստանոցը տեղափոխել Տավուշ։ Գիտենք, որ շատ բարդ է լինելու և շատ պատասխանատու, սակայն վստահ ենք, որ կհաջողենք։ Սա հնարավորություն կտա փոխելու մտածելակերպը, թե երիտասարդները միայն մարզերից են գնում Երևան, այլ ոչ թե հակառակը, թե մարզում հնարավորություն չկա աշխատելու, թե դպրոցականները չեն կարող գումար վաստակել և այլն։

Այս նպատակի համար շուտով դրամահավաք արշավ ենք մեկնարկելու և հուսով ենք, որ Աստծո կամոք կհաջողենք։

-Եվ վերջում, ի՞նչ խորհուրդ կտաք պատանի կավագործներին, ո՞րն է երազանքն իրականություն դարձնելու Ձեր կարգախոսը։

-Պատանի կավագործներին խորհուրդ կտանք խորացնել գիտելիքները, մտածել անկաշկանդ և ստեղծագործել սրտի ուզածի չափ։ Բոլոր խոչընդոտները միայն մեր մտքում են, և մենք կարող ենք դրանք հաղթահարել, եթե ունենք կամք։

Երազանքը իրականություն դարձնելու մեր կարգախոսն է․ «Մի՛ վախեցիր, այլ միայն հավատա՛»։

Շատ հաճելի զրույց ունեցա «Թեյահոլիզմ» գրքի հեղինակ Լիլի Մկրտչյանի հետ, ով մեծ սեր և ջերմություն է դրել իր գրքի ամեն տողում ու փոխանցում է դա իր թեյահոլիկներին:

-Լիլի ջան, «Թեյահոլիզմը» բոլորի կողմից շատ սիրելի է դարձել, ինչպե՞ս ծնվեց գիրքը գրելու գաղափարը, ո՞րն է այն կարևոր ասելիքը, որը գրքի միջոցով ցանկացել եք փոխանցել ընթերցասեր լսարանին:

-Լուսինե ջան, շնորհակալ եմ թե՛ հարցիդ, թե՛ սիրուն գնահատականիդ համար։ Գաղափարը երևի թե ենթագիտակցությանս ու ամենաթաքուն ցանկություններիս մեջ միշտ էլ եղել է, իսկ այ գաղափարի տրանսֆորմացվելը նպատակի ու գործի եղավ վերջին երկու-երեք տարիների ընթացքում, երբ հասկացա, որ պահը հասունացել է։

Գիրքը մի քանի հաղորդագրություն ունի՝ ինքդ քեզ ճանաչելուց ու սիրելուց մինչև դիմացինի մասին հոգալու, քեզ ու մյուսներին հասկանալու, իրավիճակները վերլուծելու կարևորություն։ Այս ամենը փորձել եմ ամփոփ ներկայացնել «նկատելու» հաղորդագրությամբ՝ ավելի շատ տեսնել, լսել, մտածել ու դրանով էլ՝ նկատել։

-Ո՞րքան ժամանակում եք գրել գիրքը, ունեի՞ք սիրելի մարդիկ, ովքեր գիրքը գրելու ժամանակ միշտ քաջալերում էին Ձեզ և միշտ Ձեր կողքին էին:

-Եթե դիտարկենք ստեղծագործական պրոցեսը, ապա 2-3 տարի, տեխնիկական պրոցեսը, իհարկե, շատ ավելի կարճ է։

Իհարկե, կարծում եմ ոչ միայն կոնկրետ գիրք գրելու, այլև ցանկացած նպատակ իրականացնելու, ցանկացած քայլ անելու դեպքում կարևոր է իմանալ, որ կան մարդիկ, ում համար կարևոր է պրոցեսը, որով անցնում ես, որոնք ուժ ու էներգիա են տալիս, թեյ են լցնում ու ոգևորում, անգամ երբ ինքդ էլ որևէ պահի չես պատկերացնում՝ ոնց կամ երբ ես սկսելու։ Այդ առումով ես երջանիկ մարդ եմ ու հետևաբար՝ շնորհակալ, որ ընտանիքս ու ընկերներս միշտ կողքիս են։

-Ի՞նչ եք կարծում, ընթերցողները հիմնականում ի՞նչ տարիքի են, ո՞ր խումբն է կազմում Ձեր թիրախային լսարանը:

-Երևի թե ամեն հեղինակի համար պատիվ է նկատել, որ ընթերցողների տարիքը խիստ տարբեր է։ Եթե քեզանից երիտասարդ կամ քեզանից տասնամյակներ ավելի ապրած մարդիկ կարդում են գրածդ, մտածում դրա շուրջ, քննարկում ու արձագանքում, ապա սա արդեն շնորհակալ լինելու լավ առիթ է։

-Ո՞րոնք են գրքի Ձեր ամենասիրելի տողերը և ինչո՞ւ եք հենց դա ընտրել:

-Ամենից սիրելի են այն հատվածները, որոնք կարդացողին որևէ կերպ օգտակար են եղել։ Նման ամեն արձագանքից հետո որևէ հատված վերաիմաստավորված կերպով եմ սիրում։

-Լիլի, ստեղծագործելու հետ մեկտեղ նաև տնտեսագետ եք: Երևի թե երկուսն էլ շատ հարազատ են Ձեզ, բայց եթե հնարավորություն լիներ միայն մեկը ընտրելու, ո՞րը կընտրեիք:

-Իսկապես երկուսն էլ հարազատ են։ Աշխատանքի ընթացքում ուրիշ է կիրքը՝ վերլուծություններ, գնահատումներ, խնդիրների լուծում։ Սեղծագործական պրոցեսը բոլորովին այլ է, թեպետ էստեղ էլ առանց վերլուծելու հեռուն չես գնա։ Գիտեք, Լուսինե ջան, դա կլիներ ոչ թե հնարավորություն, այլ սահմանափակում, որովհետև երկուսն էլ ես եմ ընտրել ու ուրախ եմ ընտրությանս համար։ Բայց եթե ստիպված լինեի միայն մեկով զբաղվել, երազումս մյուսը կկոմպենսացնեի, իմ ենթագիտակցությունը կարծես թե այդպես է աշխատում:

-Այսօր աշխարհն ու մեր հասարակությունն ի՞նչ է ակնկալում ստեղծագործող մարդուց:

-Անկեղծություն։ Միանշանակ ու պարզ մի բառով՝ անկեղծություն։

-Քանի որ շատ մոտ եք գրականությանը, ի՞նք կարծիք ունեք նոր փոփոխությունների մասին:

-Գնահատականներում այդքան շռայլ մի եղեք, Լուսինե ջան, այսօր շատերն առիթ են փնտրում խոսքերից կառչելու։ Ասենք այսպես, եթե դեմ չեք. լինելով գրականությունից ոչ այնքան հեռու մարդ, պիտի ասեմ, որ շատ փոփոխություններ դրական են, շատ դրական։ Անգամ տեխնիկական տեսանկյունից նայելիս։ Գրքերն այսօր ամենուր են՝ սկսած մեզ ամենամոտ գրախանութներից ու գրադարաններից մինչև մեր հեռախոսներ ու համակարգիչներ։ Սա տեխնիկական մասով։

Բովանդակային տեսանկյունից՝ այն, ինչ այսօր ունենք ոլորտում, մեծ մասամբ դրական է ըստ իս։ Կա նաև ժամանակակից հեղինակների գործեր կարդալու լայն ընտրություն․ մեկ կամ երկու հեղինակ չէ ներկայացված, իսկ վերջիններս էլ սահմանափակված չեն խիստ գրաքննությամբ։ Այսօր բազում հեղինակներ ներկայացնում են իրենց ամենատարբեր պատկերացումները, մոտեցումները, հերոսներին ու նրանց աշխարհընկալումը։ Իհարկե, ոչ միշտ է ներկայացվող գործն արժանանում միանշանակ գնահատանքի, իսկ ավելի ճիշտ՝ գրեթե երբեք չի էլ լինում այդպես, ու սա նորմալ երևույթ է։ Նորմալ է, որ որոշ գործեր սիրվում են, որոշ գործեր ժամանակի հետ վաստակում են արժեք ներկայացնողի դիրքում հայտնվելու իրավունքը, որոշ գործեր էլ մոռացվում են կամ քննադատվում։ Ցանկությունս է, որ մեկ կամ մի քանի ստեղծագործությունից ստացված գուցե ոչ ճիշտ տպավորությունը չվերագրվի ամբողջ ոլորտին։ Մենք այսօր շատ արժանի հեղինակներ ունենք, որոնց ոչ միայն հաճույքով եմ կարդում որպես ընթերցող, այլև հարգում եմ որպես ժամակակցի։

Բովանդակային մասն ապահովող մյուս կողմն էլ ընթերցողն է։ Ընթերցողը նուրբ կերպով զգում է ու տարբերում, ընտրում։ Մարդիկ կարծես թե ավելի շատ են սկսել կարդալ, քան մի քանի տարի առաջ։ Ճաշակի նոր շերտեր են ձևավորվում, հետևաբար՝ պահանջարկի վրա պրոյեկցիան էլ նույնական է։ Սա ուրախալի և պատասխանատու մարտահրավեր է հեղինակների համար։

-Ունե՞ք կարգախոս, որ Ձեզ միշտ առաջ է տանում՝ անկախ ամեն ինչից:

-Առանձնահատուկ կարգախոս չեմ ընտրել, բայց «ամեն ինչ լավ ու բարով է լինելու» արտահայտությունը միշտ թեյիս մեջ եմ լցնում խմելիս։

-Մտադրություններ կա՞ն հաջորդ գիրքը գրելու վերաբերյալ, ապագայում ի՞նչ նպատակներ ունեք։ 

-Մտադրություններ ու քայլեր, նոր գործեր ու մշակումներ, իհարկե, կան։ Չկա շտապողականություն։ Մինչև ասելիքն իմ ներսում ինձ համար չեփվի, չեմ գրի՝ որպես հերթական մի գործ։ Երկար չեմ սպասեցնի, բայց հում էլ չեմ մատուցի որևէ բան կարդացողիս։

«Թեյահոլիզմում» թեմաները բազմաշերտ են, թեման կյանքն է ու մարդը, իսկ իմ գրելիքի առանցքը միշտ սա է։ Մատուցման ու սյուժետային մասով, իհարկե, կլինեն տարբերություններ, այս պահին փակագծերը շատ չբացեմ, փոխարենը կմանրամասնեմ, երբ թեյի ինչ-որ կումից հետո կասեմ՝ վերջ, պատրաստ է։

-Ի՞նչ կմաղթեք Ձեզ շատ սիրող լսարանին։

-Էլի շռայլ եք, ու էլի շնորհակալ եմ։ Կարծում եմ՝ ամենից գեղեցիկ պահը, որ ապրում ենք կարդալիս, այն է, երբ մեզ գտնում ենք գրվածի մեջ։ Ուրեմն՝ թող յուրաքանչյուրն իրեն գտնի ամենաբարու ու երջանիկի մասին պատմող տողերում։