Զրույց Foldink ընկերության համահիմնադիր՝ Համլետ Խաչատրյանի հետ։

Գիտություն, նորագույն տեխնոլոգիաներ և համարձակ գաղափարներ, հենց այս երեք հենասյան վրա է պետք կառուցել ապագան։ Կարծում եմ համաշխարհային համաճարակի այս շրջանում, բոլորս հստակ կարողացանք տեսնել, որ գիտության և տեխնոլոգիաների միջոցով հնարավոր է ընդունել ցանկացած մարտահրավեր և հաղթահարել այն, կամ էլ համապատասխան գիտելիքը չունենալով՝ պարտվել։

Շարունակելով բացահայտել IT ոլորտը, այս անգամ զրուցել եմ ներկայի և ապագայի startup`  Foldink ընկերության համահիմնադիր Համլետ Խաչատրյանի հետ։

- Foldink-ը բիոտեխնոլոգիական ընկերություն է, որը միավորում է հյուսվածքային ինժեներիան 3D տպագրության հետ։ Սա հայկական առաջին և միակ ընկերությունն է, որը զբաղվում է 3D Bioprinting տեխնոլոգիայով։

- Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում 3D Bioprinting-ը։

-3D Bioprinting-ը հյուսվածքային ինժեներիայի ճյուղերից մեկն է, որը հնարավորություն է տալիս լաբորատոր պայմաններում տպագրել կենսունակ հյուսվածքներ։ 3D Bioprinter-ի աշխատանքի մեջ հիմնականում օգտագործվում են այսպես կոչված բիոթանաքները, որոնք իրենցից ներկայացնում են բջիջների և կենսանյութերի խառնուրդ։ Տեխնոլոգիան օգտագործելով այդ բիոթանաքները  տպագրում  է ապրող հյուսվածքներ, որոնք հնարավորություն են տալիս նմանակել մարդու օրգանիզմում տեղի ունեցող ֆիզիոլոգիական պրոցեսները  լաբորատոր պայմաններում։

- Ի՞նչ ոլորտներում է կիրառելի այս տեխնոլոգիան, և ի՞նչ խնդիրներ կարող են լուծվել դրա միջոցով։

-Տեխնոլոգիան կարող է օգտագործվել վերականգնողական բժշկությունում,  դեղանյութերի և կոսմետիկայի արտադրության մեջ, ինպես նաև ամենատարբեր լաբորատորիաներում գիտական փորձերի համար։

Առհասարակ յուրաքանչյուր նորաստեղծ դեղանյութ շուկայում հայտնվելուց առաջ անցնում է փորձարկումների  որոշակի փուլերով, որոնցից մեկը փորձարկումն է կենդանիների վրա (առնետներ և այլն)։ Բայց առնետի ու մարդու օրգանիզմները իրարից տարբերվում են, այսինքն, փորձարկման արդյունքները միշտ չէ, որ ապահովում են պրոդուկտի անվտանգությունը և արդյունավետությունը մարդու օրգանիզմի համար։ 3D bioprinter-ի միջոցով հնարավոր է դառնում մարդու օրգանիզմին մոտ հյուսվածքներ ձևավորել, հետևաբար այստեղ փորձերի ճշտության գործակիցը մեծ է։ Բացի այդ ապագայում անոթավորված ապրող օրգաններ ստանալու դեպքում, հնարավոր կլինի լուծել նաև դոնորական օրգանների պակասորդի խնդիրը։

- Եթե պատկերացնենք, որ ուզում ենք նապաստակի հյուսվածքներ ստանալ՝ ինչպիսի՞ն պետք է լինեն մեր գործողությունները։

-Հիմնականում 3D Bioprinting-ը ընթանում է երեք փուլով։ Առաջին փուլում պետք ստեղծենք տվյալ դեպքում՝ նապաստակի, անհրաժեշտ  հյուսվածքի 3D մոդելը, այնուհետև նապաստակից վերցնելով համապատասխան հյուսվածքի նմուշ, ստանում ենք բջիջները՝ աստիճանաբար դրանց քանակը ավելացնելով։ Երկրորդ փուլում արդեն, ինչպես նշել էի, bioprinter-ի մեջ տեղադրվում է համապատասխան բիոթանաքը՝ միախառնված ստացված բջիջների հետ, և մեր մոդելի հիման վրա սկսվում է տպագրությունը։ Իսկ երրորդ փուլում անհրաժեշտ է ստեղծել բարենպաստ պայմաններ հյուսվածքի ամբողջականությունն ու աճը ապահովելու համար։

Կենսաբանություն առարկան դպրոցական տարիներին չսովորելու արդյունքում հարցազրույցի հենց այս հատվածում գրեթե «գիտակցությունս կորցրեցի», վստահ եմ, ձեզնից շատերն էլ, բայց գիտությամբ հետաքրքրվող ընթերցողիս խնդրելու եմ ինձ հետ առաջ շարժվի։

Foldink ընկերությունը ստեծվել է երեք երիտասարդ բժիշկ ընկերների կողմից, բայց startup-ի զարգացմանը զուգընթաց թիմում ավելացել են մի շարք այլ մասնագետներ, օրինակ՝ ծրագրավորողներ, մարքեթինգի մասնագետներ, իսկ այժմ թիմում ներգրավված են մոտ 12 էնտուզիաստներ։

- Ի՞նչպես ստեղծվեց Foldink-ը։

-Ի սկզբանե մեր աշխատանքը իրենից միայն գիտական ուսումնասիրություն էր ներկայացնում։ Բայց հետո հասկացանք, որ պրոյեկտը իրականում  բիզնես ծրագիր լինելու պոտենցիալ ունի, որովհետև այս տեխնոլոգիան շատ քիչ լաբորատորիաներ են օգտագործում  ամբողջ աշխարհում,  հիմնական արտադրությունն էլ կենտրոնացած է ԱՄՆ-ում և Եվրոպական որոշ երկրներում։ Եվ ի տարբերություն մեր տեխնոլոգիայի, որը համեմատաբար մատչելի է և ունիվերսալ իր տեսակով, ԱՄՆ-ում արտադրված սարքավորումը գնելու համար ահռելի գումարներ են անհրաժեշտ։

Մոդելավորման տեսանկյունից այս տեխնոլոգիան ավելի ունիվերսալ է, որովհետև Foldink-ը տեխնոլոգիան գնող լաբորատորիային bioprinter-ը տրամադրում է այն չափանիշներով, որը անհրաժեշտ է տվյալ հետազոտությունը  իրականացնելու համար։ Օրինակ՝ դա կարող է լինել տպագրության ընթացքում կենսաանվտանգության բարձր աստիճան  ապահովող bioprinter։

Մի խոսքով, սկսեցինք փորձել ինքնուրույն հավաքել սարքը: Իհարկե գումարի խնդիր ունեինք և անհրաժեշտ դրամական միջոցները ձեռք բերելու համար մի շարք accelerator-ների, incubator-ների ենք մասնակցել, օրինակ՝  Beeline Startup Incubator, FAST- ի (Foundation for Armenian Science and Technology) “Startup studio”, EU-ի և Oxygen Foundation-ի կողմից իրականացվող դրամաշնորհային ծրագիր և այլն։ Բայց իրականում կարևորը գաղափարն էր, որ ունեինք և այդ գաղափարի շուրջ հավաքված թիմը, հետևաբար ցանկացած գումարային և այլ խնդիրներ հաղթահարելի էին։

Այն հարցին, թե արդյո՞ք Հայաստանը ունի բոլոր անհրաժեշտ մարդկային ռեսուրսները գիտության զարգացման համար, Համլետը պատասխանեց, որ մենք ունենք մեծ ներուժ, որը պետք է զարգանա։

Բայց ավաղ, ինչպես բոլորս էլ գիտենք, այդ ռեսուրսը զարգանում է մեր երկրի սահմաններից դուրս։ Եվ սրան իրականում շատ պարզ բացատրություն կա։ Հարցազրույցի վերջում ես եկա այն եզրահանգմանը, որ զրուցակցիս նման ուսանողները, ովքեր զբաղվում են գիտությամբ, իրենց ցանկացած գաղափարի ռեալիզացիայի համար պետք է դիմեն անհատների կողմից կազմակերպվող դրամաշնորհների, այնինչ՝ արժանի գաղափարները պետք է անմիջական պետական աջակցություն ստանային։ Իհարկե, նրանց համարձակ, նպատակասլաց լինելը խոչընդոտներ չի տեսնում, բայց այն պետությունը, որը չի նպաստում գիտության զարգացմանը, պարտվելու է, և այդ պարտությունը իրեն երկար սպասել չի տա։

Հաղթելու համար պետք է գործել հենց այսօր, հենց հիմա․․․

Զրուցակիցս դրամատիկական թատրոնի 23-ամյա դերասանուհի և ռեժիսոր Դիանա Անանյանն է:

-Մի փոքր պատմեք Ձեր՝ կինոնկարներում ունեցած փորձի մասին:

-Կինոնկարներում մարմնավորած կերպարներս են. Հ1-ի «Վերջին ուսուցիչը» 16-մասանոց ֆիլմում Գայանեի, «Անատոլիական պատմություն» հեռուստասերիալում լրագրողուհու, «Թագակիրներ» հեռուստաշարում արքունյաց տիկնոջ կերպարները:

-Իսկ թատրոնո՞ւմ:

-Ներկայացումներում մեր Ուսանողական թատրոնի դիպլոմային աշխատանքներն են եղել․ Սոլանժ` Ժան Ժենեի «Աղախինները», ռեժիսոր՝ Հ. Սարգսյան, տատիկ` Ռոբերտ Տոմայի «8 սիրագորով կանայք», ռեժիսոր՝ Ս. Քանքանյան, Մեդեա՝ Հայնե Մյուլլերի «Մեդեա», ռեժիսոր՝ Մ. Ղալայան, Ամելիա` «Բերնարդա Ալբան և իր աղջիկները», ռեժիսոր՝ ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Հր. Գասպարյան, կուրտիզանուհի` «Շեքսպիրյան կրքեր» (ըստ Շեքսպիրի «Համլետ», «Լիր արքա», «Օթելլո», «Ռիչարդ 3-րդ» պիեսների), ռեժիսոր՝ ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Հր. Գասպարյան: Այս վերջին ներկայացմամբ մենք գնացել ենք հյուրախաղերի՝ Մոլդովա և Սլովակիա:

-Ներկայացրեք Ձեր՝ որպես ռեժիսոր գործունեությունը:

-Ուսանողական տարիներիս՝ 1-ին կուրսում բեմադրեցի Մխիթար Գոշի «Այծերն ու ոչխարները» առակը։ 2- րդ կուրսում` Վ. Շեքսպիրի «Մակբեթ» պիեսից 1 հատված։ 3-րդ կուրսում ես զբաղված էի միայն խաղալով։ Իսկ դիպլոմայինս եղել է ռումինաֆրանսիացի դրամատուրգ Էժեն Իոնեսկոյի «Ճաղատ երգչուհին» աբսուրդ պիեսի բեմականացումը:

-Ի՞նչ հետաքրքիր նախասիրություններ ունեք:

-Այնքա՜ն շատ են նախասիրություններս։ Առաջին հերթին գեղարվեստական գրքերի ընթերցումն ու ֆիլմերի դիտումն է, երբեմն` նաև աֆորիզմներ եմ հնարում ու փիլիսոփայական իմ անհատական մտքերն ու եզրակացությունները հանձնում թղթին։ Նաև շատ պարում եմ, հայտնի և նշանավոր մարդկանց մտքեր և կենսագրություններ ընթերցում։ Շատ եմ սիրում ռադիոհաղորդումներ ունկնդրել։

-Ինչո՞վ եք սիրում զբաղվել ազատ ժամանակ:

-Դե սա արդեն բխում է նախորդ հարցին տվածս պատասխանից։ Ազատ ժամանակ գեղարվեստական նորանոր ֆիլմեր եմ դիտում, եթե բավական հոգնած եմ, ապա երաժշտություն եմ լսում ու ռադիո ունկնդրում։ Շատ պարում եմ ռիթմիկ երաժշտության ներքո և այդպիսով լիցքաթափվում։ Սակայն նախընտրում եմ ազատ ժամանակ չունենալ:

-Արվեստին մոտ համարո՞ւմ եք Ձեզ: Եթե այո, ապա խնդրում եմ նշել՝ հատկապես ո՞ր ճյուղերն են առավել հոգեհարազատ և ինչո՞ւ։

-Ասեմ ավելին՝ ես արվեստի երկվորյակ քույրն եմ երևի։ Արվեստն իմ հոգին է ու իմ մարդկային տեսակը։ Ես դա դեռ մանկուց եմ հասկացել։ Չկա արվեստ, ուրեմն չկամ և ես։ Իսկ եթե ես կամ, ուրեմն առանց արվեստի չկամ։ Երբ փոքր էի ավելի, քան հիմա (մոտ 3 տարեկան) ծնողներս ինձ պատկերացնում էին բալետի պարուհու կերպարում, որովհետև շատ ճկուն մարմին ունեի և արտասովոր շարժունակություն։ Սակայն քանի որ ես ծնվել էի Նոյեմբերյանում և այնտեղ երբևէ դասական պարի դպրոց չի եղել, ինձ չէին կարող համապատասխան կրթության տալ։ Նրանք շատ էին ցավում դրա համար և հույս ունեին, որ հետագայում Երևանում ես կգտնեմ այն, ինչ Նոյեմբերյանում չէի գտնում։ Ես նաև մոտ 8-9 տարեկանում առանձնանում էի իմ դասական վոկալային տվյալներով, և յուրահատուկ սեր ունեի դեպի դասական երաժշտությունը՝ թե՛ գործիքայինը, թե՛ օպերային արիաները։ Բայց ահա այս դեպքում բախտն ինձ ժպտաց։ 13 տարեկանում ինձ հրավիրեցին Նոյեմբերյանի Սբ. Սարգիս եկեղեցու երգչախումբ։ Մոտ մեկ ու կես տարի կատարել եմ այնտեղ Կոմիտասի և Մակար Եկմալյանի շարականները։ Դե, բոլորն ինձ արդեն բեմում էին պատկերացնում, քանի որ ակտիվ էին նաև դպրոցական միջոցառումների կազմակերպման գործում։ Գրում էի սցենարներ, բեմադրում և խաղում փոքրիկ ներկայացումներ։ Էլ չասեմ, որ ակտիվ էի նաև Նոյեմբերյանի Մշակույթի տան (այժմ` Մարզամշակութային կենտրոն) բոլոր միջոցառումներում։ Ինձ մնում էր կողմնորոշվել, թե արվեստի որ տեսակն է իմը, իսկ ես դեռ շատ վաղուց էի որոշել, որ դերասանուհի եմ։

-Ո՞վ է Ձեզ համար ամենահոգեհարազատ աշխարհահռչակ դերասանը/դերասանուհին, ինչո՞ւ:

-Օօ՜, այնքան լավ բառ է այդ «հոգեհարազատը»։ Փոքր տարիքից (իմ կյանքում ամեն ինչ սկսվել է փոքր տարիքից) մեծ սեր ու համակրանք եմ ունեցել Նատալի Պորտմանի նկատմամբ։ Ամենայն հավանականությամբ` տպավորվել էի «Լեոնը» ֆիլմից։ Չգիտեմ, նրան շատ էի սիրում, հիմա էլ եմ շատ սիրում։ Ավելի մեծ տարիքում` ուսանողական տարիներիս ինձ նմանեցնում էին ու հիմա էլ նմանեցնում են Մերիլ Սթրիփին։ Կարծում եմ՝ ունենք նմանություն իսկապես։ Դերասաններից ինձ համար լավագույնն ու ամենասիրելին է մնում Ջոնի Դեպը։ Ինչ ուզում ես արա, սիրտս չի պոկվում այդ խելառ տղայից։ Կարծում եմ` շատ ենք նման միմյանց` շատ, շա՜տ: Ի դեպ` դերասանուհիներից այս վերջերս սկսեցի լրջորեն հետաքրքրվել Սոֆի Լորենով։ Ապշած եմ և խոսքեր չունեմ պարզապես։ Երբ նրան նմանեցնում են 20-րդ դարի բոլոր սիրունիկ դերասանուհիներին և նշում, թե նա պարզապես գեղեցիկ էր, սաստում եմ բոլորին ու պատվիրում դիտել նրա մասնակցությամբ բոլոր ֆիլմերը։ Եթե իտալական մշակույթն ընդհանուր վերցրած ունի բազում գլուխգործոցներ և հանճարներ, ապա նրանց մեջ իր ուրույն ու կանգուն տեղն ունի Սոֆի Լորենը։ Եկեք իսկապես մոռանանք, որ նա գեղեցկուհի է ու էլեգանտ կին։ Նա ցնցող տեմպերամենտի դերասանական վարպետության, արտիստիզմի և կանացիության, հոգեբանական խորության մարմնացում է, համաշխարհային արվեստի փայլուն գոհար։

-Իսկ հայերի՞ց։

-Մեր հայ մեծերից միշտ հիացել եմ Մհեր Մկրտչյանով, Հրաչյա Ներսիսյանով, Արմեն Ջիգարխանյանով, Լյուսյա Հովհաննիսյանով։ Բայց դե, Հրաչյա Ներսիսյանի հմայքի և խաղի նկատմամբ սերս մի ուրիշ տեսակ ուժգին է: Այժմյան թատրոնի դերասաններից կառանձնացնեմ Նարինե Գրիգորյանին, Սամվել Թոփալյանին։ Յուրօրինակ էներգետիկայի և ուժի, հմայքի տեր դերասաններ են։ Սիրում եմ նաև Խորեն Լևոնյանին թե՛ թատրոնում, թե՛ կինոյում, շատ խորն է։ Իր խաղով հասնում է հոգուդ ամենաթաքնված խորքերը։ Հույս ունենամ` մի օր էլ մեկը այս հարցի ներքո իբրև պատասխան իմ անունը կնշի։ Այժմ ունենք շատ հետաքրքիր և ուժեղ կադրեր թե՛ թատրոնի, թե՛ կինոյի համար։ Մնում է այդ ոլորտները լիարժեքորեն գործեն:

-Ի՞նչ եք կարծում՝ հոլիվուդյան ո՞ր ֆիլմում կկերտեիք ամենահաջող կերպարը, և ո՞ր կերպարը կլիներ այն:

-Կարծում եմ՝ հոգեբանական ֆիլմերում ու ֆենթզի ժանրում կհաջողեմ։ Օրինակ` Օրոնովսկու ֆիլմերում՝ «Սև կարապը», «Մայրը»։ Նատալի Պորտմանով այս գլուխգործոցում նույնպես հիանալուց հետո միայն այս կերպարում էի ինձ պատկերացնում։ Իսկ հետո «Մայրը» ֆիլմում Ջենիֆեր Լոուրենսն ինձ ցնցեց։

-Արդյոք ունի՞ Ձեզ համար նշանակություն, թե ինչ բնույթի է ծրագիրը, որում առաջարկում են մասնակցություն ունենալ: Եթե այո, ապա նշեք, թե ինչպիսի պրոյեկտում կխաղայիք և հակառակը:

-Անչափ մեծ կարևորություն ունի ինձ համար այն պրոեկտի որակը, նպատակը, որում ես պիտի մասնակցություն ունենամ։ Հայաստանում այս խնդիրը շատ մեծ է դերասանի համար, որովհետև որակյալ նախագծերն ու ֆիլմերը հատուկենտ են։ Բազմաթիվ են հեռուստատեսային շոուներն ու «խեղկատակությունները», որոնցում անտեսված են որակն ու ճաշակը, ինչը արվեստի կարևորագույն պայմանն է և խախտել չի կարելի` ի դեպ։ Իսկ եթե նախագծում կա թե՛ որակ, թե՛ ճաշակ, թե՛ պրոֆեսիոնալ ստեղծագործական անձնակազմ, ուրեմն` վերջ, ես պատրաստ եմ մասնակցել ցանկացած կերպարում։ Այն կարող է լինել և՛ կատակերգական, և՛ ողբերգական։ Ցանկացած կերպար մարմնավորելը թե՛ տարիքային տարբերությամբ, թե՛ խաղալու բարդությամբ ու բնույթով ինձ համար մեծ պատիվ է։

-Նկատե՞լ եք՝ կա՞ բնավորության մի գիծ, որ բնորոշ է և՛ Ձեզ, և՛ բոլոր կերպարներին:

-Սովորաբար` ինչ էլ խաղում ես, քեզնից մեկ կամ մի քանի մասնիկ անպայման տեղավորում ես մեջը։ Դա մեր մասնագիտության անբաժան կանոնն է։ Նույնն էլ իմ դեպքում։ Իմ բոլոր կերպարներն իմ միսն ու արյունն են, իմ մտքերը։ Բայց յուրաքանչյուրին ես յուրովի եմ սնում։ Չունեմ կոնկրետ մի բնավորության գիծ, որով սնում եմ բոլոր կերպարներիս։ Դա շատ անգրագետ ու էգոիստական քայլ կլիներ իմ կողմից։

-Ըստ Ձեզ՝ 3 հատկանիշ, որ պետք է ունենա ցանկացած դերասան:

-Դերասանի ամենակարևոր 3 հատկանիշներն են․

1. Լինել ճկուն թե՛ մարմնով, թե՛ հոգով,
2. Լինել հետաքրքիր ու խարիզմատիկ,
3. Ունենալ ճաշակ (խոսքս բնավ նորաձևության մասին չէ):

Ու մի բան էլ ավելացնեմ` հաճույք, գերագույն հաճույք ու երջանկություն ստանալ սեփական գործից:

-Ունե՞ք արդյոք կյանքի կարգախոս: Եվ եթե այո, ապա ինչպե՞ս եք ընտրել այն և ինչպե՞ս է այն ազդում Ձեզ վրա:

-Դե, իհարկե իմ կարգախոսը մեկն է. «Եղի՛ր երջանիկ և երջանկացրու բոլորին»:
Մարդկային ամենամեծ առաքելությունն է սա` կարծում եմ։ Մարդկության պատմությունը և մեր սեփական կյանքը փաստում են, որ այն բոլոր հմտությունները, տաղանդն ու շնորքը, որով օժտված են մարդիկ, միայն մեկ նպատակի պիտի ծառայեն` երջանկանալուն ու երջանկացնելուն։ Մարդիկ ստեղծում են, կառուցում, շենացնում, հորինում ու ստեղծագործում հաստատ ոչ նրա համար, որ մի օրում էլ կործանեն։ Դա կյանքի հարատև երջանիկ ընթացքի համար է և կյանքի միակ ճշմարտությունն է։

-Եվ վերջում, ի՞նչ խոսք կհղեք մարդկությանը:

-Սիրելինե՛րս, միակ միանշանակ արժեքները սերն է և մարդը։ Սիրե՛ք և սիրվե՛ք, երջանի՛կ եղեք ու երջանկացրե՛ք։ Այն ամբողջ էներգիան ու ջանքերը, որ ունեք, օգտագործեք միայն գեղեցիկի, լուսավորի, հաճելիի համար։ Սիրունացրե՛ք աշխարհը ու վայելեք, վայելեք, անվերջ վայելե՜նք:

Հարցազրույց գյումրեցի ստեղծագործող Տիգրան Մաղլոջյանի հետ։

-Ներկայացրեք խնդրեմ՝ ինչո՞վ եք զբաղվում, ի՞նչ կապ ունեք արհեստի և արվեստի հետ։

-Նախ ասեմ, որ վաղ հասակից սիրել եմ նկարել՝ հաճախել եմ նկարչության։ Հետագայում ինձ փորձելով մի շարք այլ բնագավառներում, սովորելով տարբեր բաներ՝ հասկացա, որ պետք է վերադառնամ արվեստին ու ամբողջովին ինքնուրույն՝ ինտերնետի ու վիդեոդասերի շնորհիվ սկսեցի պատրաստել պղնձե զարդեր՝ ամենասովորական հաղորդալարի պղնձից։ Միշտ սիրել եմ արվեստը, հավանաբար դա ժառանգաբար է փոխանցվել, դե կարծում եմ՝ Գյումրին էլ պակաս դեր չի խաղացել այդ գործում, ստեղծելու սերը մանկուց եմ ունեցել։

-Ի՞նչ զարդեր եք պատրաստում ու ինչո՞ւ հատկապես հենց պղնձից։

-Ե՛վ կախազարդեր, և՛ ականջօղեր, կրծքազարդեր, մատանիներ, թևնոցներ։ Ի դեպ, ասում են, որ պղնձե թևնոցները կարգավորում են արյան շրջանառությունը։ Այսինքն՝ արյան ճնշման խնդիր ունեցող մարդկանց համար կարող են շատ օգտակար լինել, և՛ բարձր, և՛ ցածր ճնշում ունեցողներին։ Այլ մտքեր դեռ շատ ունեմ, շատ այլ նորարարական գաղափարներով դեռ կկարողանամ զարմացնել, սա դեռ սկիզբն է։ Հենց պղնձով որոշեցի անել, որ նորություն լինի, ու մարդիկ կարողանան նոր տեսակի զարդեր ձեռք բերել, բացի դրանից՝ չմոռանանք պղնձի գերբնական՝ այրան ճնշումը կարգավորելու հատկությունը։

-Պղնձից զարդեր Գյումրիում կամ ինչ-որ այլ տեղում պատրաստո՞ւմ են։

-Գյումրիում ու ընդհանուր առմամբ Հայաստանում դեռ չեմ տեսել, ինձ չի հանդիպել, հնարավոր է՝ մարդիկ լինեն, որ հենց պղնձով են պատրաստում։ Հայաստանից դուրս անում են։ Կարող եմ ոսկուց, արծաթից, այլ թանկարժեք մետաղներից պատրաստել, բայց որոշել եմ, որ միայն պղնձից եմ պատրաստելու։ Ավելի նորարարական է ու տարբերվող, հումքը մատչելի է, ունի բուժող հատկություն, համ էլ՝ ճոխություններ չեմ սիրում։

-Կա՞ արդյոք պահանջարկ, հատկապես՝ այս համավարակի շրջանում, որտեղի՞ց են գնորդները։

-Սկզբում դժվար էր՝ համարյա առևտուր չկար, հետո, երբ արդեն ավելի շատ մարդիկ իմացան, վաճառքի տեմպը առաջ էր ընկել։ Հիմնականում գնում են տուրիստները, Երևանից էլ պատվիրողները քիչ չէին, սակայն COVID-ը եկավ, ու ինչպես մյուս բոլոր ոլորտները, տուժեց նաև սա ու ընկավ պահանջարկը, հիմա էլ գնորդներ կան, բայց վաճառքի ու տարածման տեմպը ընկել է։ Սակայն, իհարկե չեմ հուսահատվում՝ հույս ունեմ վիրուսը շուտ կանցնի ու կվերադառնանք նախկին տեմպին ու առօրյային։

-Որպես գյումրեցի արվեստագետ՝ ինչ կուզեիք ասել այն մարդկանց, ովքեր կկարդան այս հոդվածը կամ կուզեն սկսել նման նախաձեռնություն։

-Դե, չեմ սիրում, երբ նման բարդ հարցեր են տալիս, բայց կուզեի այն մարդկանց, ովքեր սիրում են ստեղծագործել ու մտածում են՝ իրենց արտադրանքը գնող չի լինելու, ասել, որ գնող չի լինի, եթե չսկսես ստեղծել այն, ինչը պետք է վաճառես։ Գործը միշտ պետք է սկսել հավատով ու այդ հավատը պահել միշտ, որ չես ձախողելու։ Ռիսկը գործի կեսն է։

 

Maghlodjian Jewelry

https://www.facebook.com/maghlodjianjewelry/

Դաշտավանցի երիտասարդ կավագործ Անդրանիկ Մանուկյանն ու նրա սիրելին՝ Անի Սահակյանը, ով ևս կավի վարպետ է, համատեղ ջանքերով ստեղծել են արվեստանոց, որտեղ ստեղծված իրերը սեր ու պարզություն են տարածում ամենուր: Կավագործության ու երազելու մասին էլ խոսեցինք հարցազրույցի ընթացքում:

-Անդրանիկ ջան, «Սաղմոս Կերամիկա» արվեստանոցը թեև երիտասարդ է, սակայն իր գույներով ու յուրօրինակությամբ արդեն հասցրել է սիրելի դառնալ բոլորին։ Ի՞նչպես հասունացավ արվեստանոց ունենալու գաղափարը և ինչպե՞ս արեցիք առաջին քայլերը կավագործության ոլորտում։

-Շնորհակալ ենք։ Կավը հետաքրքիր ձգողականություն ունի․ երբ սկսում ես դրանով աշխատել, այլևս չես կարողանում պոկվել, սպասում ես, թե հաջորդ անգամ երբ ես նորից կպչելու կավին։ Մենք էլ այդպես վարակվեցինք և որոշեցինք զբաղվել կավագործությամբ։ Երկուսս էլ մասնագիտությամբ մանկավարժ ենք ու որոշել ենք ամեն ինչ անել, որպեսզի մեր ողջ կյանքում կավագործությունն ու մանկավարժությունը միասին զարգացնենք։ Երկուսով որոշեցինք սովորել Թումո ստուդիաների կավագործության բաժնում։ Համավարակի պատճառով դասերը սկսել էին օնլայն անցկացվել, սակայն կարծում ենք՝ բոլորին էլ հասկանալի է, որ օրինակ բրուտագործական անիվի աշխատանքը օնլայն սովորելը շատ բարդ է․ պետք է ինքդ փորձես, որպեսզի յուրացնես դասը։ Այդպես՝ հենց համավարակի օրերին էլ հիմնեցինք մեր արվեստանոցը։ Բավականին ներդրումներ էր պահանջում, բայց մենք գումար ունեինք խնայած, ինչն էլ թույլ տվեց իրականացնել մեր նպատակը։

Փորձում ենք ամեն տեսակ ճաշակի մարդու սրտով աշխատանքներ ունենալ մեր էջում, արվեստանոցում։ Կավագործ վարպետները ասում են, որ լավ է, երբ ունես քո ոճը։ Մենք դեռ չենք գտել մեր ոճը, դրա համար ստեղծագործում ենք խառը ոճով, տարբեր ճաշակների համար։

-Մի փոքր պատմեք անվան մասին, ի՞նչ կապ ունեն սաղմոսներն ու կավե իրերը։

-Մեզ համար կավագործությունը ի սկզբանե աստվածային մասնագիտություն է համարվել․ Աստված էլ մարդուն ստեղծեց կավից և իր հոգով կենդանության շունչ տվեց նրան։ Իր հոգով է, որ գրվել են սաղմոսները։ Մենք էլ ցանկացանք, որ մեր աշխատանքներն էլ իր հոգով լցվեն։ Այդպես կավե աշխատանքները պատրաստելիս սաղմոսներ ենք լսում, ինչպես օրինակ՝ հոգևորականները նշխարը պատրաստելիս։ Ու այդպես էլ բրենդի անունը որոշեցինք «Սաղմոս Կերամիկա» կնքել։

Կավով աշխատելիս խաղաղվում ես, նույնը լինում է նաև հոգևոր նյութեր կարդալիս կամ լսելիս․ դե պատկերացրեք, թե որքան ենք խաղաղվում, երբ այդ երկուսը մեկտեղվում են, իսկ մեզ համար խաղաղությունը կարևոր է։

-Համավարակի այս շրջնում բավականին պատասխանատու է նման որոշում կայացնելը, որքա՞ն ժամանակում գաղափարը կարողացաք վերածել արտադրանքի և ի՞նչ դժվարությունների հանդիպեցիք այդ ընթացքում։

-Համավարակի առաջին օրերին՝ մարտ ամսին, ձեռք բերեցինք արվեստանոցի համար անհրաժեշտ սարքավորումները և մեկ ամիս անց արդեն ունեինք ֆեյսբուքյան էջ, որտեղ սկսեցինք ներկայացնել մեր արտադրանքը։ Սկսեցինք շատ ուսումնասիրել համացանցը, տեսանյութեր, քանի որ կրթությունը, այսպես ասած, կիսատ էր մնացել։

Մեզ շատ աջակցեցին տարբեր կավագործ վարպետներ, ովքեր իրենց խորհուրդներով ճիշտ ժամանակին հասնում էին օգնության՝ թույլ չտալով, որ սխալներ գործենք։ Մենք շատ զգացված ենք նրանց այդ քայլից։

-Ինչո՞ւ հենց կավ, որո՞նք են կավի ամենագրավիչ հատկությունները Ձեզ համար։

-Կյանքն ինքն է մեզ մոտեցրել կավին։ Մենք ենք ընտրում, թե ում հետ ընկերություն անենք, այդպես մեզ գրավեց կավը ու ցանկացանք ընկերանալ նրա հետ։ Մեզ դուր է գալիս այն, որ կավը թույլ է տալիս արարել անսահմանափակ երևակայությամբ։ Չկա ոչ մի սահման, կարող ես ստեղծել այն, ինչ միտքդ կտրի և սիրտդ ցանկանա։

-Ի՞նչն է Ձեզ ոգևորում արվեստանոցում և օգնում ավարտել աշխատանքը, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ շատ հոգնած եք։

-Երբ արածդ աշխատանքը քեզ հաճույք է պարգևում, երբ մարդիկ գնահատում են այն, երբ գիտես, որ ինչ-որ մեկը քո աշխատանքներով փորձելու է ուրիշ մեկի մոտ դրական հույզեր առաջացնել, սկսում ես մոռանալ հոգնածության մասին, անգամ գիշերվա ժամը հազարին։

-Դուք հաճախ եք փորձարարություններ անում և Ձեր հետևորդներին ներկայացնում նոր գույնի ջնարակներ ու տարբեր դիզայնի իրեր, որո՞նք են Ձեր ամենասիրելիները և ինչո՞ւ։

-Այո, մենք սիրում ենք ստեղծագործել, նոր գույներ ստանալ, ինչը շատ բարդ է։ Անընդատ մտածում ենք, թե ինչպիսի նոր աշխատանքներ կարող ենք պատրաստել, ուսումնասիրում ենք պահանջարկը։ Այս գործի մեջ հենց այդ է լավը, որ երբեք չես ձանձրանա՝ միշտ ստեղծագործելու և սովորելու տեղ կա։

Մենք սիրում ենք զարդերը, հոգևոր թեմայով աշխատանքները, փոքրիկ տնային բույսերի համար նախատեսված ծաղկամանները, իսկ թե ինչու, դժվար է պատասխանել, սերն անբացատրելի է:

-Հետաքրքիր է, թե որքան ժամանակ է պահանջվում մեկ կավե իր վերջնական պատրաստելու համար, կպատմեք՝ ի՞նչ փուլերով է անցնում կավն այդ ընթացքում։

-Պրակտիկորեն այն կարող է տևել 1 օրից մինչև 1 ամիս կամ ավելի՝ կախված նրանից, թե ինչ ես պատրաստում՝ կավե փոքրիկ զարդ, թե կարաս։ Մենք սովորաբար պատվերները հանձնում ենք 15-20 օրվա ընթացքում։ Այդ օրերին տրորում ենք կավը, պատրաստում առարկաները, այնուհետև, ըստ անհրաժեշտության, նախշեր ենք անում դրանց վրա, որից հետո սպասում ենք աշխատանքների չորանալուն, հղկում ենք, թրծում վառարանում, լվանում, ջնարակում և կրկին թրծում վառարանում։ Վերջում զարդերին աքսեսուարներ ենք ավելացնում, իսկ մյուս աշխատանքներն ուղղակի փաթեթավորում և հանձնում հաճախորդներին։

-Եղե՞լ են արդյոք մարդիկ, ովքեր աջակցել են, ամեն կերպ հավատացել են Ձեր գաղափարին։ Ի՞նչ ազդեցություն է ունեցել նրանց աջակցությունը։

-Միանշանակ եղել են և կան։ Մեր առաջին ուսուցիչները՝ վարպետ Ջիվանն ու նրա կինը՝ վարպետ Հռիփսիմեն, ինչպես նաև շատ լրագրող ընկերներ, ովքեր ամեն կերպ աջակցում են, որպեսզի տարածեն մեր մասին, մեր բոլոր ընկերները, ովքեր իրենց օգտագործման համար կամ նվեր գնելիս օգտվում են մեր ծառայություններից։ Շատ շատերն են մեզ աջակցել և աջակցում․ այս փաստը անասելի շատ ոգևորում և վստահություն է տալիս մեզ։ Շնորհակալ ենք բոլորին։

-Օգնո՞ւմ, թե՞ խանգարում է մանկավարժի մասնագիտությունը կավագործությամբ զբաղվելուն, ինչպե՞ս եք կարողանում համատեղել այս երկուսը։

-Մեր կարծիքով՝ կավագործությունն ու մանկավարժությունը շատ նման են միմյանց։ Բոլոր կավագործ վարպետները գիտեն և նշում են, որ կավով աշխատելիս պետք է ամբողջովին խաղաղվես և համբերությամբ անես քո գործը, հակառակ դեպքում՝ կձախողես և աշխատանքները կվնասվեն։ Այսպես է նաև մանկավարժության ոլորտում․ չես կարող առանց խաղաղվելու, առանց համբերատարության և նրբության որակյալ կրթություն իրականացնել։

Ինչպես կավե աշխատանքները պատրաստելիս ենք ամեն բանին ուշադիր, որպեսզի վառարանի ներսում թրծվելիս դրանք չկոտրվեն, այդպես էլ մանկավարժության մեջ պետք է ուշադիր լինես ամեն մանրուքին, որպեսզի կյանքի փորձություններով անցնելիս երեխաները թրծվեն և պնդանան, այլ ոչ թե կոտրվեն։

Կավագործությունը հարազատ է դարձել, քանի որ այն նմանվում է մանկավարժությանը։

-Ի՞նչ երազանքներ ունեք, որոնք և կապում եք «Սաղմոս Կերամիկա»-ի հետ։

-Մենք այս պահին մեկ երազանք ունենք՝ Տավուշի մարզի Իջևան քաղաքում հիմնել կավագործության անվճար բիզնես դպրոց տեղի պատանիների համար։ Պատրաստվում ենք մեր արվեստանոցը տեղափոխել Տավուշ։ Գիտենք, որ շատ բարդ է լինելու և շատ պատասխանատու, սակայն վստահ ենք, որ կհաջողենք։ Սա հնարավորություն կտա փոխելու մտածելակերպը, թե երիտասարդները միայն մարզերից են գնում Երևան, այլ ոչ թե հակառակը, թե մարզում հնարավորություն չկա աշխատելու, թե դպրոցականները չեն կարող գումար վաստակել և այլն։

Այս նպատակի համար շուտով դրամահավաք արշավ ենք մեկնարկելու և հուսով ենք, որ Աստծո կամոք կհաջողենք։

-Եվ վերջում, ի՞նչ խորհուրդ կտաք պատանի կավագործներին, ո՞րն է երազանքն իրականություն դարձնելու Ձեր կարգախոսը։

-Պատանի կավագործներին խորհուրդ կտանք խորացնել գիտելիքները, մտածել անկաշկանդ և ստեղծագործել սրտի ուզածի չափ։ Բոլոր խոչընդոտները միայն մեր մտքում են, և մենք կարող ենք դրանք հաղթահարել, եթե ունենք կամք։

Երազանքը իրականություն դարձնելու մեր կարգախոսն է․ «Մի՛ վախեցիր, այլ միայն հավատա՛»։

Շատ հաճելի զրույց ունեցա «Թեյահոլիզմ» գրքի հեղինակ Լիլի Մկրտչյանի հետ, ով մեծ սեր և ջերմություն է դրել իր գրքի ամեն տողում ու փոխանցում է դա իր թեյահոլիկներին:

-Լիլի ջան, «Թեյահոլիզմը» բոլորի կողմից շատ սիրելի է դարձել, ինչպե՞ս ծնվեց գիրքը գրելու գաղափարը, ո՞րն է այն կարևոր ասելիքը, որը գրքի միջոցով ցանկացել եք փոխանցել ընթերցասեր լսարանին:

-Լուսինե ջան, շնորհակալ եմ թե՛ հարցիդ, թե՛ սիրուն գնահատականիդ համար։ Գաղափարը երևի թե ենթագիտակցությանս ու ամենաթաքուն ցանկություններիս մեջ միշտ էլ եղել է, իսկ այ գաղափարի տրանսֆորմացվելը նպատակի ու գործի եղավ վերջին երկու-երեք տարիների ընթացքում, երբ հասկացա, որ պահը հասունացել է։

Գիրքը մի քանի հաղորդագրություն ունի՝ ինքդ քեզ ճանաչելուց ու սիրելուց մինչև դիմացինի մասին հոգալու, քեզ ու մյուսներին հասկանալու, իրավիճակները վերլուծելու կարևորություն։ Այս ամենը փորձել եմ ամփոփ ներկայացնել «նկատելու» հաղորդագրությամբ՝ ավելի շատ տեսնել, լսել, մտածել ու դրանով էլ՝ նկատել։

-Ո՞րքան ժամանակում եք գրել գիրքը, ունեի՞ք սիրելի մարդիկ, ովքեր գիրքը գրելու ժամանակ միշտ քաջալերում էին Ձեզ և միշտ Ձեր կողքին էին:

-Եթե դիտարկենք ստեղծագործական պրոցեսը, ապա 2-3 տարի, տեխնիկական պրոցեսը, իհարկե, շատ ավելի կարճ է։

Իհարկե, կարծում եմ ոչ միայն կոնկրետ գիրք գրելու, այլև ցանկացած նպատակ իրականացնելու, ցանկացած քայլ անելու դեպքում կարևոր է իմանալ, որ կան մարդիկ, ում համար կարևոր է պրոցեսը, որով անցնում ես, որոնք ուժ ու էներգիա են տալիս, թեյ են լցնում ու ոգևորում, անգամ երբ ինքդ էլ որևէ պահի չես պատկերացնում՝ ոնց կամ երբ ես սկսելու։ Այդ առումով ես երջանիկ մարդ եմ ու հետևաբար՝ շնորհակալ, որ ընտանիքս ու ընկերներս միշտ կողքիս են։

-Ի՞նչ եք կարծում, ընթերցողները հիմնականում ի՞նչ տարիքի են, ո՞ր խումբն է կազմում Ձեր թիրախային լսարանը:

-Երևի թե ամեն հեղինակի համար պատիվ է նկատել, որ ընթերցողների տարիքը խիստ տարբեր է։ Եթե քեզանից երիտասարդ կամ քեզանից տասնամյակներ ավելի ապրած մարդիկ կարդում են գրածդ, մտածում դրա շուրջ, քննարկում ու արձագանքում, ապա սա արդեն շնորհակալ լինելու լավ առիթ է։

-Ո՞րոնք են գրքի Ձեր ամենասիրելի տողերը և ինչո՞ւ եք հենց դա ընտրել:

-Ամենից սիրելի են այն հատվածները, որոնք կարդացողին որևէ կերպ օգտակար են եղել։ Նման ամեն արձագանքից հետո որևէ հատված վերաիմաստավորված կերպով եմ սիրում։

-Լիլի, ստեղծագործելու հետ մեկտեղ նաև տնտեսագետ եք: Երևի թե երկուսն էլ շատ հարազատ են Ձեզ, բայց եթե հնարավորություն լիներ միայն մեկը ընտրելու, ո՞րը կընտրեիք:

-Իսկապես երկուսն էլ հարազատ են։ Աշխատանքի ընթացքում ուրիշ է կիրքը՝ վերլուծություններ, գնահատումներ, խնդիրների լուծում։ Սեղծագործական պրոցեսը բոլորովին այլ է, թեպետ էստեղ էլ առանց վերլուծելու հեռուն չես գնա։ Գիտեք, Լուսինե ջան, դա կլիներ ոչ թե հնարավորություն, այլ սահմանափակում, որովհետև երկուսն էլ ես եմ ընտրել ու ուրախ եմ ընտրությանս համար։ Բայց եթե ստիպված լինեի միայն մեկով զբաղվել, երազումս մյուսը կկոմպենսացնեի, իմ ենթագիտակցությունը կարծես թե այդպես է աշխատում:

-Այսօր աշխարհն ու մեր հասարակությունն ի՞նչ է ակնկալում ստեղծագործող մարդուց:

-Անկեղծություն։ Միանշանակ ու պարզ մի բառով՝ անկեղծություն։

-Քանի որ շատ մոտ եք գրականությանը, ի՞նք կարծիք ունեք նոր փոփոխությունների մասին:

-Գնահատականներում այդքան շռայլ մի եղեք, Լուսինե ջան, այսօր շատերն առիթ են փնտրում խոսքերից կառչելու։ Ասենք այսպես, եթե դեմ չեք. լինելով գրականությունից ոչ այնքան հեռու մարդ, պիտի ասեմ, որ շատ փոփոխություններ դրական են, շատ դրական։ Անգամ տեխնիկական տեսանկյունից նայելիս։ Գրքերն այսօր ամենուր են՝ սկսած մեզ ամենամոտ գրախանութներից ու գրադարաններից մինչև մեր հեռախոսներ ու համակարգիչներ։ Սա տեխնիկական մասով։

Բովանդակային տեսանկյունից՝ այն, ինչ այսօր ունենք ոլորտում, մեծ մասամբ դրական է ըստ իս։ Կա նաև ժամանակակից հեղինակների գործեր կարդալու լայն ընտրություն․ մեկ կամ երկու հեղինակ չէ ներկայացված, իսկ վերջիններս էլ սահմանափակված չեն խիստ գրաքննությամբ։ Այսօր բազում հեղինակներ ներկայացնում են իրենց ամենատարբեր պատկերացումները, մոտեցումները, հերոսներին ու նրանց աշխարհընկալումը։ Իհարկե, ոչ միշտ է ներկայացվող գործն արժանանում միանշանակ գնահատանքի, իսկ ավելի ճիշտ՝ գրեթե երբեք չի էլ լինում այդպես, ու սա նորմալ երևույթ է։ Նորմալ է, որ որոշ գործեր սիրվում են, որոշ գործեր ժամանակի հետ վաստակում են արժեք ներկայացնողի դիրքում հայտնվելու իրավունքը, որոշ գործեր էլ մոռացվում են կամ քննադատվում։ Ցանկությունս է, որ մեկ կամ մի քանի ստեղծագործությունից ստացված գուցե ոչ ճիշտ տպավորությունը չվերագրվի ամբողջ ոլորտին։ Մենք այսօր շատ արժանի հեղինակներ ունենք, որոնց ոչ միայն հաճույքով եմ կարդում որպես ընթերցող, այլև հարգում եմ որպես ժամակակցի։

Բովանդակային մասն ապահովող մյուս կողմն էլ ընթերցողն է։ Ընթերցողը նուրբ կերպով զգում է ու տարբերում, ընտրում։ Մարդիկ կարծես թե ավելի շատ են սկսել կարդալ, քան մի քանի տարի առաջ։ Ճաշակի նոր շերտեր են ձևավորվում, հետևաբար՝ պահանջարկի վրա պրոյեկցիան էլ նույնական է։ Սա ուրախալի և պատասխանատու մարտահրավեր է հեղինակների համար։

-Ունե՞ք կարգախոս, որ Ձեզ միշտ առաջ է տանում՝ անկախ ամեն ինչից:

-Առանձնահատուկ կարգախոս չեմ ընտրել, բայց «ամեն ինչ լավ ու բարով է լինելու» արտահայտությունը միշտ թեյիս մեջ եմ լցնում խմելիս։

-Մտադրություններ կա՞ն հաջորդ գիրքը գրելու վերաբերյալ, ապագայում ի՞նչ նպատակներ ունեք։ 

-Մտադրություններ ու քայլեր, նոր գործեր ու մշակումներ, իհարկե, կան։ Չկա շտապողականություն։ Մինչև ասելիքն իմ ներսում ինձ համար չեփվի, չեմ գրի՝ որպես հերթական մի գործ։ Երկար չեմ սպասեցնի, բայց հում էլ չեմ մատուցի որևէ բան կարդացողիս։

«Թեյահոլիզմում» թեմաները բազմաշերտ են, թեման կյանքն է ու մարդը, իսկ իմ գրելիքի առանցքը միշտ սա է։ Մատուցման ու սյուժետային մասով, իհարկե, կլինեն տարբերություններ, այս պահին փակագծերը շատ չբացեմ, փոխարենը կմանրամասնեմ, երբ թեյի ինչ-որ կումից հետո կասեմ՝ վերջ, պատրաստ է։

-Ի՞նչ կմաղթեք Ձեզ շատ սիրող լսարանին։

-Էլի շռայլ եք, ու էլի շնորհակալ եմ։ Կարծում եմ՝ ամենից գեղեցիկ պահը, որ ապրում ենք կարդալիս, այն է, երբ մեզ գտնում ենք գրվածի մեջ։ Ուրեմն՝ թող յուրաքանչյուրն իրեն գտնի ամենաբարու ու երջանիկի մասին պատմող տողերում։

Գեղեցիկի ընկալումը, այն յուրովի տեսնելու և հավերժացնելու ձիրքը ոչ բոլորին է շնորհված: Կան մարդիկ, ովքեր անգամ գեղեցիկն անմահացնելու համար չեն խնայում ժամանակ, էներգիա, չեն մտածում դժվարությունների և խոչընդոտների մասին: Ահա այսպիսի բնորոշումով էլ մի լուսանկարիչ, ով ջանք ու եռանդ չի խնայում, որ հասարակ, կամ այլ կերպ ասած` ոչ բոլորին հասանելի գեղեցկությունն ավելի տեսանելի և հասանելի դարձնի:

֊Վահան Աբրահամյան անունը հայտնի է գրեթե ցանկացած վանաձորցու և ոչ միայն։ Դժվա՞ր էր այն ճանապարհը և այն ժամանակահատվածը, որի միջով անցել եք:

֊Անուն կերտելը դժվար է ու ժամանակատար, բայց ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ տարիներ ի վեր կատարած աշխատանքիս հանդեպ ցուցաբերած հետաքրքրությունը, սերը ու հարգանքն ի վերջո հանգեցին ճանաչված լինելուն։ Եթե մարդ անմնացորդ նվիրվում է իր գործին, արդյունքը չի ուշանում։

֊Ինչո՞ւ և ե՞րբ որոշեցիք զբաղվել լուսանկարչությամբ:

֊Լուսանկարչությունը դեռևս փոքր ժամանակ հետաքրքրել է ինձ, անհավանական չթվա, բայց 5-6 տարեկանից գրավիչ է եղել, մանավանդ, որ բազում խաղալիքներիս մեջ կար իսկական Свема ֆոտոխցիկ, որի նկարած ժապավեններն էլ լուսահոգի հայրիկս տպում էր։ Այն ժամանակ դա մի խորհրդավոր արարողություն էր, մութ սենյակում կարմիր լույսի առկայությամբ հատուկ մեծացնող սարքի օգնությամբ ֆոտոթղթի վրա երևակվում էր սև֊սպիտակ նկար։ Այդ գործողությունը հայրս երբեմն ինձ ու քրոջս էր վստահում։ Մենք մեզ հրաշագործի տեղ էինք դնում։ 9 տարեկան էի, երբ հայրս գնեց FED-5V ֆոտոխցիկ, որն արդեն անբաժանելի ընկերս էր։ Երևի այսպես սկսվեց սերը լուսանկարչության հանդեպ։ Ի դեպ, վաղամեռիկ քեռի ունեի՝ Կարեն Հարությունյան, 15 տարեկանում է մահացել, նա էլ դեռևս 60-ական թվականների վերջին, 70-ականների սկզբին, գունավոր նկարներ է նկարել ու ինքն էլ տպել, կինոժապավեններ նկարել ու գրավել է ժամանակի օպերատորների ուշադրությունը, իմ կարծիքով նաև գեներով է ինձ անցել տեսա և լուսանկարչության հանդեպ սերն ու հետաքրքրությունը։

֊Ո՞րն է Ձեր մանկության երազանքը։ Հասե՞լ եք դրան, կամ դեռևս աշխատո՞ւմ եք այդ ուղղությամբ, և արդյոք լուսանկարչությունը կար Ձեր մանկության երազանքներում։

֊Փառք աստծո, ունեցել եմ լավ մանկություն, լավ ընտանիք ու հարազատներ, ընկերներ, որոնց շնորհիվ էլ մանկությունս և պատանեկությունս անհոգ է անցել։ Հետաքրքրվել եմ ամեն ինչով՝ լինի դա աշխարհագրություն, աստղագիտություն, բուսաբանություն, քիմիա, զբաղվել եմ սպորտով։ Ինչպես ամեն մի երեխա, ես էլ երազել եմ դառնալ տիեզերագնաց, բժիշկ֊վիրաբույժ, ճարտարագետ, գնացքի մեքենավար, երգեհոնահար, այս շարքը կարելի է էլի թվել։ Բայց միշտ երազել եմ լինել լավ մարդ՝ մեծերից լսելով, որ նախ պետք է մարդ լինել, նոր որևիցե մասնագետ, իմ մեջ դա մանկուց է տպավորվել։ Երազանքներ շատ ունեմ, նշեցի, որ աշխարհագրություն շատ եմ սիրում, քարտեզներ էլ շատ եմ ունեցել և միշտ ինձ մտահոգել է, որ Մեծ Հայքից մնացել է 10 անգամ ավելի փոքր տարածք։ Երազել եմ ապրել և ունենալ ծովից ծով Հայաստան։ Լուսանկարչության մասին այն ժամանակ շատ լուրջ չեմ մտածել։

֊Ո՞վ կամ ի՞նչն է եղել Ձեր ոգեշնչման աղբյուրը: 

֊Իմ ոգեշնչման աղբյուրը բնությունն է, երկինքն է՝ իր աստղազարդ ու  անձեռակերտ հրաշքներով, վերջապես՝ իմ երևակայությունն է։ Լինելով երազկոտ և վառ երևակայություն ունեցող անձնավորություն՝ միշտ յուրովի եմ տեսնում և ընկալում ցանկացած երևույթ և դրանք լուսանկարների տեսքով հրամցնում եմ հանդիսատեսին։

֊Կարծում եմ՝ շատերին է հետաքրքիր, թե որքան ժամանակ է պահանջում Ձեզնից մեկ լուսանկարը վերջնական տեսնելը (նկարելու ընթացքը, խմբագրումը, և այն բոլոր կետերը, որոնք պահանջվում են մեկ լիարժեք լուսանկար ստանալու համար)։

֊Լուսանկար մշակելը շատ ժամանակ չի խլում, որովհետև տեխնիկապես գրագետ եմ նկարում, երկրորդ՝ երկար մշակելու դեպքում ժամանակս չի հերիքի մյուս նկարներն էլ մշակեմ։ Մեծ մասամբ թողնում եմ այնպես, ինչպես կա, RAW ֆորմատի դեպքում, որը հում ֆայլն է և պարունակում է հսկայական ինֆորմացիա նկարի լուսա–գունային ու այլ պարամետրերի մասին, 2-3 րոպեն չի գերազանցում։ Դիմանկարները ավելի երկար են մշակվում, կախված՝ ինչ առաջադրանք է դրված իմ առջև, ընդհուպ մինչև 25-30 րոպե (մաշկի մաքրում, կոնտուրների հստակության փոփոխություն և այլն):

֊Ո՞վ կամ ի՞նչն է, որ միշտ գտնվում է Ձեր տեսախցիկի և Ձեր ուշադրության կենտրոնում։

֊Ուշադրությանս կենտրոնում մարդն է, բնությունն իր բազմազանությամբ և ցանկացած հետաքրքիր ու արտաքո երևույթ։ Լուսանկարչի խնդիրն է գտնել ու ներկայացնել հանրությանն այն երևույթն ու իրադրությունը, որը չեն տեսնում մնացած մարդիկ, ինչպես նաև տարբեր իրադարձությունների լուսաբանումը։

֊Ովքե՞ր են Ձեր լսարանում, ո՞վ է Ձեր հանդիսատեսը:

֊Իմ հանդիսատեսն ամեն տարիքի ու մասնագիտության մարդիկ են, տարբեր երկրներում ու բնակավայրերում ապրող։ Չմանրանամ, պարզապես ասեմ՝ բոլոր ոլորտներից էլ կան։ Ի դեպ, շնորհակալ եմ հանդիսատեսիս՝ իր անաչառ ու ճշգրիտ գնահատանի և քննադատության համար։

֊Ըստ Ձեզ, հասարակությունը արդյոք ճանաչում և գնահատում է լուսանկարչությունը՝ որպես արվեստի կարևորագույն ճյուղերից մեկը:

֊Լուսանկարչությունը վաղուց է մտել հանրության կյանք և իր ուրույն դերն ու նշանակությունն ունի՝ ամենալայն իմաստով։ Բացի արվեստի ճյուղ լինելը՝ դրա միջոցով բազմաթիվ խնդիրներ են լուծվում։ Շատ ժամանակ երկար ու ձիգ նախադասությունների փոխարեն 1-2 լուսանկարով ավելին ես պատմում և ցուցադրում, այդպիսով կարևորում ես նկարը։

֊Ի՞նչ է պահանջում այսօրվա հասարկությունը, ի՞նչ տեսակ լուսանկարներն են, որ ավելի են ընդունված ներկա ժամանակներում:

֊Լուսանկարչությունը բազմաժանր է, հետևաբար ամեն մեկն իր համար հետաքրքիր թեմա գտնում է և զարգացնում։ Դիմանկարչությունն ու բնանկարները բավականաչափ տարածում ունեն, ինչպես նշեցի՝ տարատեսակ թեմաներով հասարակությունը միշտ է հետաքրքրված, չեմ ուզում որևէ ոլորտ առանձնացնել։

֊Ո՞րն է Ձեր ամենասիրելի լուսանկարը, որի հետ կապված ունեք և՛ լավ հիշողություններ, և՛ միգուցե հետաքրքիր պատմություն՝ կապված լուսանկարի ստեղծման հետ:

֊Ամենասիրելի լուսանկարներից են հարազատներիս կադրերը, որոնք արդեն կյանքից վաղաժամ հեռացել են։ Ամենասիրելի նկարներից են սիրահար զույգը նստած Բաթումիի ծովափին։ Մոտ 200 մետր հեռվից նկատելով մայրամուտի ֆոնին այդ զույգին՝ մարդկանց զարմացած հայացքի ուղեկցությամբ վազեցի լողափ և ակնթարթորեն նկարեցի մտքումս արդեն նկարված կադրը։ Ինչ վերաբերում է ամենալավ կոչվածին, ես իմ բոլոր նկարներն եմ սիրում։ Դրանք հոգեզավակներ են և ամեն մեկի կերտումն էլ յուրովի է եղել։

֊Ավելի հակված եք ինքնե՞րդ որոշել Ձեր լուսանկարների վերնագրերը, կամ որևէ մեկնաբանություն թողնել, թե՞ դա թողնում եք Ձեր լսարանի դատին:

֊Նկարները հիմնականում վերնագրում էր վաղամեռիկ քույրս, ես չեմ սիրում վերնագրել։ Իրավիճակից ելնելով՝ երբեմն վերնագրում եմ կամ դիմում եմ ընկերներիս օգնությանը։

֊Ցանկացած ձեռքբերում շատ կարևոր է՝ լինի փոքր, թե մեծ։ Որո՞նք են Ձեր ձեռքբերումները, և ի՞նչ հաջողություններ եք գրանցել։

֊Ցանկացած ձեռքբերում նոր ուժ և կորով է տալիս, դա բնական է։ Նշեմ, որ հազվադեպ եմ մասնակցում ցուցահանդեսների, մրցույթների։ 2008-ին մասնակցել եմ ALMA.ORG Ամերիկայի հայկական գրադարանների միության կողմից կազմակերպված մրցույթին, 2 նկար Բոստոնում ցուցահանդես֊վաճառքին մասնակցեցին։ 2010-ին Կիևի մետրոպոլիտ Վլադիմիրի այցը լավագույնս լուսաբանելու համար Պատրիարքարանից Օրհնության գիր ստացա։ 2015-ին մեր նախագահականից լուսանկարներ գնեցին և ցուցադրեցին Ռումինիայում, Բուլղարիայում, Հայաստանը լավագույն ներկայացնելու համար շնորհակալագիր ստացա։ Ցուցահանդեսներ եմ ունեցել Դրեզդենում, Մոսկվայում, եվրոպական մի շարք երկրներում, հարավ-ամերիկյան երկրներից Բրազիլիայում և Արգենտինայում, Ղազախստանում, ինքս չեմ մեկնել, պարզապես ֆայլերն ուղարկել եմ և տեղում տպագրվել են։ Օրեր առաջ հաճելի լուր ստացա 5TH 35 AWARDS INTERNATIONAL PHOTOGRAPHY AWARD մրցույթից, դասվեցի Հայաստանի լավագույն 35 լուսանկարիչների շարքին, սերտիֆիկատ ստացա մի քանի լուսանկարիչ ընկերներիս հետ միասին, որոնց նույնպես սրտանց շնորհավորում եմ։

֊Ո՞րն է եղել Ձեր կյանքի շրջադարձային պահը:

֊Իմ կյանքի շրջադարձային պահը 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ի ահեղ երկրաշարժն էր, որն ավերեց հայրենիքիս մի ստվար զանգված և խեղեց բազում ճակատագրեր։ Դրանից հետո մեր կյանքը անչափ բարդացավ և դժվարացավ, որն իր անջնջելի հետքը դրեց հետագայի վրա։ 

-Եղե՞լ են մարդիկ, ովքեր ամեն գնով Ձեզ փորձել են ոգևորել, և արդյոք եղել են մարդիկ ովքեր չեն հավատացել Ձեզ, և հակառակ օգնության կամ ոչինչ չանելուն՝ խանգարել են:

-Առաջին օգնողն ու ոգևորողը եղել են ծնողներս, քույրս, որոնք ավաղ, հիմա չկան։ Ինձ միշտ ոգևորել են մտերիմներս, որոնց շնորհակալ եմ։ Խանգարողներ ամեն գործի մեջ կան, բայց ես դա չեմ զգացել, ինքս նպատակասլաց եմ, եթե մի բան մտադրում եմ, անպայման կատարում եմ և հասնում դրան։ Երևի հենց այդ բնավորության գծի պատճառով ես չեմ զգացել կամ անտեսել եմ այդպիսիներին, չնայած չեմ հիշում որևէ մեկին, որն ինձ ուզենար խանգարել։ Ես միշտ բարեկամներ եմ վաստակել, թշնամիներ՝ ոչ, փառք Աստծո։

֊Եթե ոչ լուսանկարչություն, ապա…

֊Լուսանկարչությունը երկրորդ մասնագիտություն լինելով իշխում է մյուսների վրա։ Առանց դրա տխուր կլիներ կյանքը, չնայած՝ ինքս ավարտել եմ Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի Ավտոմատիկա և հեռուստամեխանիկա բաժինը և հայկական բանակում ծառայելուց հետո անցել եմ աշխատանքի Վանաձորի Կապի միավորումում, այժմ էլ Բիլայնում թվային հեռախոսակայանի ավագ ճարտարագետ եմ։ Նշեմ, որ շատ եմ սիրել նաև դասախոսի մասնագիտությունը, բայց կրկնում եմ՝ լուսանկարչությունից հեռու ինձ չեմ պատկերացնում։ Տեսնելով ինձ՝ բազմաթիվ անձինք նույնպես «վարակվեցին» լուսանկարչության «ցավով» և իրենց գործերով ապացուցում են դա։ Լուսանկարչությունն այն մասնագիտությունն է, որ ինքդ հաճույք ես ստանում և դրա համար քեզ նաև վճարում են։

֊Ցանկացած մարդ իր կյանքում ունի կանաչ կետ, որին ձգտում է ամեն գնով հասնել, արդյոք Դուք հասել եք այդ կետին:

֊Այդ կանաչ կետին չեմ հասել ու աստված գիտի՝ կհասնեմ, թե ոչ։ Դա արդեն անձնական տրիույթում է։

֊Որոնք են լինելու Ձեր հաջորդ քայլերը:

֊Կյանքը հիասքանչ է և շարունակվում է։ Կաշխատեմ նոր հաջողությունների հասնել և հայրենիքիս գեղատեսիլ վայրերը ցուցադրել բազմամիլիոնանոց աշխարհին։

֊Եվ վերջին, սակայն կարևոր հարցը, լուսանկարչությունը Ձեզ համար…

֊Ոգեշնչման աղբյուր է և ազատ ինքնաարտահայտման ձև, հանգստանալու և գեղեցիկը փոխանցելու միջոց, անչափ կարևոր է, որ հանդիսատեսին այն փոխանցի այն զգացողություններն ու էներգիան, որ ես եմ զգում։

Հարցազրույց «Բաց միկրոֆոն» (“Открытый микрофон”) հաղորդաշարի 3-րդ եթերաշրջանի ֆինալիստ, սթենդ-ափ կոմիկ Բագրատ Ղազարյանի հետ։

-Փոքր ժամանակ ի՞նչ էիք ուզում դառնալ։

-Երազում էի ֆուտբոլիստ դառնալ, միշտ բակում ու դպրոցում խաղում էի, բայց ծնողներս դեմ էին ու ինձ չտարան պրոֆեսիոնալ դպրոց։ Իսկ հետո էլ ծնկիս հետ խնդիր ունեցա, այդ պատճառով էլ այդ երազանքս այդպես էլ չիրականացավ։

-Դուք մասնագիտությամբ ատամնաբույժ եք։ Ինչպե՞ս սկսեցիք զբաղվել սթենդ-ափով և արդեն քանի՞ տարի է, որ զբաղվում եք սթենդ-ափով։

-Հենց բժշկական համալսարանում էլ սկսել եմ զբաղվել։ 2015 թվականն էր՝ 3-րդ կուրս էի, ընկերս որոշեց սթենդ-ափ կազմակերպել համալսարանի ներսում ու կանչեց ինձ, իսկ ես անգամ չգիտեի էլ, թե դա ինչ է։ Որոշ սթենդ-ափներ նայեցի ու գնացի ներկայանալու։ Այդ օրը շատ լավ ներկայացա ու այդ ժամանակվանից էլ որոշեցի ավելի լուրջ զբաղվել։

-Հիշո՞ւմ եք, թե այդ առաջին սթենդ-ափ ելույթից հետո ի՞նչն էր Ձեզ հատկապես դուր եկել։

-Ինձ շատ էր դուր գալիս, որ ուշադրության կենտրոնում եմ ու մարդիկ ծիծաղում են իմ ասած կատակների վրա։ Բայց հիմա, երբ վերանայում եմ այդ ելույթները, հասկանում եմ, որ շատ վատ էի ելույթ ունենում։

-Այդ ժամանակ ունեի՞ք արդյոք բեմում ելույթ ունենալու փորձ։

-Բեմում ելույթ ունենալու փորձ եղել է դպրոցում՝ տարբեր պարոդիաներ էի անում։ Այդպիսով ունեի փորձ, բայց լրիվ այլ ժանրում։

-Արդյոք ևս մի մասնագիտություն ունենալը օգնում է սթենդ-ափին։

-Ես ուղղակի չեմ կարող միայն մի բանով զբաղվել։ Ընդհանուր առմամբ, ատամնաբուժությունը սթենդ-ափին օգնում է միայն գումարով։

-Ինչո՞ւ չեք կարող մի բանով զվաղվել։

-Ես չեմ կարող մի բանով զբաղվել, քանի որ այնպիսի զգացում է, որ կարծես ինչ-որ բան բաց թողնեմ, ուզում եմ շատ ուղղություններում զարգանալ, այդ պատճառով էլ չեմ ուզում միայն մի բան անել։

-Ինչո՞ւ եք ընտրել հենց սթենդ-ափը։

-Որովհետև այն համեմատաբար նոր ուղղություն է։ Միայն դու ու խոսափողն եք, ուրիշ ոչինչ պետք չէ։ Ու դե շատ կարևոր է, որ, իմ կարծիքով, սա երբեք ոչ ոքի չի հոգնեցնի՝ միշտ ակտուալ կլինի։

-Ձեր մասնագիտություններից ո՞րն է Ձեզ ավելի դուր գալիս։ Ինչո՞ւ։

-Երկուսն էլ շատ տարբեր ուղղություններ են՝ դժվար է համեմատել։ Ես շատ եմ սիրում իմ ատամնաբույժի աշխատանքը՝ մարդկանց օգնելը, նրանց գեղեցիկ ժպիտներ պարգևելը։ Բայց ես բեմում էլ եմ շատ սիրում ժպիտներ ստեղծել։ Դա լրիվ ուրիշ էներգետիկա ու հաճույք է։

-Ի՞նչն է ամենաշատը Ձեզ դուր գալիս սթենդ-ափերի մասնագիտության մեջ։

-Սթենդ-ափում ինձ դուր է գալիս այն, որ դու բեմ ես դուրս գալիս, ասում ես մտքերդ ու փորձում ես այնպես անել, որ քեզ լսեն։ Փորձում ես ուշադրություն գրավել, ու եթե ստացվում է, դու ամեն ինչի էպիկենտրոնն ես։

-Եղե՞լ են արդյոք ելույթներ լռության մեջ։ Կպատմե՞ք դրա մասին։

-Կարծում եմ՝ բոլորի մոտ էլ եղել են, ու ես բացառություն չեմ, բայց անկեղծ ասած՝ ես շատ քիչ եմ այդպիսի սթենդ-ափներ ունեցել ու հպարտանում եմ դրանով։ Պատմելու առանձնապես բան չկա, առհասարակ, եղել են հանդիսատեսներ, որ ոչ թե սթենդ-ափի են եկել, այլ ուղղակի խմելու։ Նրանք ոչինչ չեն ուզել, ուզել են ուղղակի խմել, հանգստանալ, իսկ ես այդ ժամանակ րոպեներն եմ հաշվել, թե երբ եմ այդտեղից գնալու։

-Ո՞րն է Ձեզ համար իդեալական հանդիսատեսը։

-Առհասարակ, ինձ համար իդեալական է յուրաքանչյու հանդիսատես, ով եկել է հենց հումոր լսելու ու ուզում է լավ անցկացնել իր ժամանակը, այլ ոչ հենց սկզբից էլ եկել է դատելու, մտածելով, որ եթե գումար է տվել, ուրեմն բոլորը պետք է ուրախացնեն իրեն։

-Ինչքա՞ն ժամանակ է գնում կատակներ գրելու վրա։

-Միշտ տարբեր է լինում, ես չեմ կարողանում նստել ու գրել, ինչ-որ բան պիտի մտքիս գա։ Երբեմն շատ երկար է տևում, բայց ես հիմա աշխատում եմ այդ ուղղությամբ ու փորձում եմ ավելի լավ ու շատ գրել։

-Բեմում իմպրովիզացիա անում եք, թե՞ դա շատ ռիսկային է։

-Հիմա սկսել եմ շատ իմպրովիզացիա անել, քանի որ իմ հումորը միշտ իրավիճակային է։ Ես կարծում եմ, որ դա այդքան էլ վատ չի ստացվում, ու ինձ շատ է դուր գալիս բեմում իմպրովիզացիա անել, պատասխանել մարդկանց ու անել հումոր այնտեղ և այդ պահին՝ դա միշտ էլ մարդկանց ավելի հասանելի է։

-Ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ հատկություններ պիտի ունենա մարդը, որպեսզի դառնա սթենդ-ափ կոմիկ։

-Ես կարծում եմ, որ պետք է լինել վստահ, խարիզմատիկ, արտաքնապես հաճելի՝ խնամված։ Ես չեմ հասկանում կոմիկներին, որոնք անխնամ տեսք ունեն։ Ցավոք սրտի, մարդկանց հոգեբանությունն այնպիսին է, որ եթե դու տհաճ ես՝ նրանք քեզ չեն լսի, այդ պատճառով էլ պետք է խնամված լինել, որ հաճելի լինի քեզ նայելը, իսկ եթե հաճելի է նայել, ապա նրանք քեզ լսել էլ կցանկանան։

-Կարելի՞ է արդյոք սովորել կատակել, թե՞ այն կա՛մ մարդու մեջ կա, կա՛մ չկա։

-Կարծում եմ՝ ամեն բան կարելի է անել, բայց հարցն այն է, թե ո՞րը կլինի որակն ու հնարավոր սահմանը։ Միշտ էլ ավելի տաղանդավոր մարդն ավելի բարձր կլինի ու կտեսնի այն, ինչ դու չես տեսնում, բայց աշխատասիրությունը միշտ կարող է շատ բան հաղթահարել։

-Ձեր հարազատներն ու շրջապատը ինչպե՞ս ընդունցին այդ փաստը, որ սկսել եք զբաղվել սթենդափով։

-Ընդհանուր առմամբ՝ դրական, բայց մինչ չհասա որոշ բաների, նրանք դա առանձնապես լուրջ չէին ընդունում։

-Դուք մի քանի անգամ մասնակցել եք «Բաց միկրոֆոն» հաղորդմանը ու անգամ հասել եզրափակիչ։ Ի՞նչ դժվարություններ կային հաղորդմանը մասնակցելու ժամանակ։

-Նախ, նշեմ, որ ես դրանից առաջ 4 ամիս ելույթ չէի ունեցել և առհասարակ չէի պատրաստվում մասնակցել այդ հաղորդմանը։ Բայց ընկերս համոզեց, որ գնամ, ու ես գնացի։ Դրա հետ կապված հայտնվեցի այնպիսի իրավիճակում, որ այնտեղի մասնակիցները հաճախ ելույթ ունեցող հումորիստներ էին, իրենց համար դա կյանք է, ու այդ պատճառով էլ շատ կատակներ ունեին, իսկ ես ունեի-չունեի մի մոնոլոգ ունեի, իսկ այնտեղ նորը գրելու ժամանակ քիչ կար։ Երևի թե դա էլ միակ բարդությունն էր։ Ես սկզբում ուղղակի հանգստացա ու ուղղակի ուզում էի հաճույք ստանալ ամեն բանից՝ նրանից, որ գտնվում եմ այնտեղ, բեմից, մասնակիցներից։ Հետո ես ստիպված էի ինքս ինձ վրա զայրանալ, որովհետև կատակներ գրելը չէր ստացվում։ Միայն կարողանում էի գրել այն ժամանակ, երբ զայրացած էի ու հասկանում էի, որ ուղղակի պետք է գրել։ Չեք կարող պատկերացնել, թե ինչ դժվար է այդքան կարճ ժամանակում կատակներ գրելը։ Մի նյուանս էլ կար՝ այն ամենն, ինչ գրում էի ես, չէի կարող փորձարկել մարդկանց վրա մինչ բեմ բարձրանալը։ Այսպիսով 5-ից 3 մոնոլոգը գրվելուց հետո միանգամից ներկայացրել եմ նկարահանումներին՝ մինչ այդ ոչ մի տեղ չեմ կարողացել ներկայացնել ու հասկանալ՝ ինչքանով է ծիծաղելի։

-«Բաց միկրոֆոն» հաղորդմանը մասնակցելը ի՞նչ է Ձեզ տվել։

-Մասնակցելը խթանեց լրջորեն սթենդ-ափով զբաղվելս։ Եվ ինչ-որ չափով այն ինձ տվեց որոշ ինքնաընդունում ու ինքնաճանաչում։ Շատ հավես է, երբ մոտենում են փողոցում ու խնդրում նկարվել, դա շատ հաճելի է։

-Սթենդ-ափ կոմիկներին դիտողներ են պետք, որպեսզի նրանք ներկայանան, իսկ հիմա կարանտին է։ Ունե՞ք ներկայացումներ, որ հետաձգվել կամ չեղարկվել են։

-Այո, իհարկե, պատրաստվում էի որոշ նոր բաներ գրելով, հինը վերագրելով, ու պետք է 5 քաղաք գնայի՝ ելույթ ունենալու։ Բայց ոչինչ, ուղղակի երևի թե ներկայացումները կտեղափոխվեն մի քանի ամսով։

-Ընդհանուր առմամբ ինչպե՞ս կարող է կարանտինը խանգարել սթենդ-ափ կոմիկի ստեղծագործական գործունեությանը։

-Ոչ մի իրադարձություն տեղի չի ունենում՝ հետևաբար ոչ մի տեղ չի լինում ներկայացում ունենալ, ընդհանուր առմամբ բարդ է այդքան ելույթ չունենալը։ Բայց մյուս կողմից էլ՝ կա հոյակապ հնարավորություն ու ժամանակ շատ նոր կատակներ գրելու։ Յուրաքանչյուր մարդ պետք է այս իրավիճակում գտնի իր օգուտը։

-Կոմիկներից ովքե՞ր են Ձեզ ոգեշնչում։

-Չգիտեմ, երևի ոչ ոք էլ չի ոգեշնչում։ Ինձ այլ բաներ են ոգեշնչում։ Բայց Արթուր Չապարյանը խրախուսում է։ Ես իրեն շատ եմ սիրում, նա հայերից ամենալավն է, դե․․․ գիտեք ումից հետո։

-Ո՞ր դեպքում Դուք կթողնեք սթենդ-ափը։

-Ես մի քանի անգամ այն թողել եմ ու շատ ժամանակ եմ կորցրել, որը կարող էի սթենդ-ափի վրա ծախսել ու ավելի լավ արդյունքների հասնել։ Բայց դա եղել է որոշ պատճառների ու հանգամանքների պատճառով։ Հիմա վերադարձել եմ սթենդ-ափ ու հաստատ չեմ թողնի այն․ շատ նպատակներ կան ու պետք է հասնել դրանց:

-Ինչո՞ւ էիք թողել սթենդ-ափը։

-Թողել էի անձնական խնդիրների պատճառով, ուղղակի չէի կարող զբաղվել սթենդ-ափով ու դրան նաև ավելացավ ստեղծագործական ճգնաժամ, բայց այժմ այդ ամենն անցյալում է, այլևս երբեք չեմ թողնի։ Ուզում եմ հասնել նպատակներիս ու ցույց տալ բոլորին, որ ես դուրս չեմ մնացել այդ ամենից։

-Կա՞ն արդյոք տաբու թեմաներ սթենդ-ափ կոմիկների համար և հենց Ձեզ համար։

-Տաբու շատերի մոտ չկա։ Կոնկրետ ինձ մոտ էլ չկա, բայց ես չեմ կարող կատակել որոշ թեմաների շուրջ, ուղղակի որովհետև հենց ինձ անհասկանալի կլիներ դա լսել։ Որոշ թեմաներ էլ ուղղակի չեն համատեղվում ինձ հետ։

-Կարո՞ղ եք խորհուրդ տալ սկսնակ կոմիկի։

-Այնքան շատ են արդեն եղել այդ խորհուրդները․․․ Այսպիսի խորհուրդ կտամ՝ եթե ուզում ես սթենդ-ափով զբաղվել, ապա պիտի հստակ ինքդ քեզ հարցնես՝ թե ինչո՞ւ։ Եթե ուղղակի որովհետև դա լավ է նայվում կամ ուղղակի ուզում ես հեռուստացույցում երևալ, ապա ավելի լավ է չսկսել։ Բայց եթե դու գլոբալ նպատակներ ունես, ապա եղիր այնպիսին, ինչպիսին կաս՝ պետք չէ հատուկ ձայնն իջեցնել ու սկսել դանդաղ խոսել։ Եղիր ինչպիսին կաս՝ մարդիկ միանգամից կհասկանան, որ ինչ-որ բան այն չէ, որ անկեղծ չես, այնպես որ մի՛ ձևացրու։

-Եղե՞լ եք Հայաստանում։

-Իհարկե, եղել եմ։ Ամեն ամառ մայրիկս եղբորս հետ ինձ հարազատ քաղաք էր ուղարում՝ տատիկի ու պապիկի մոտ։ Դե հիմա նույնպես լինում է, որ գալիս եմ՝ մորաքույրս ու երկու եղբայրս այդտեղ են ապրում։ Բայց ես չեմ կարողանում երկար մնալ այդտեղ՝ հաճախ ինձ անհարմար եմ զգում, հատկապես՝ տեղացիների մեքենա վարելուց։

-Դուք հայերեն գիտեք։ Ինչքանո՞վ է Ձեզ համար կարևոր մայրենի լեզվի իմացությունը։

-Տանը հայերեն ենք խոսում։ Ես շատ լավ չեմ խոսում՝ բարբառներս խառն են, բայց ամեն բան հասկանում եմ ու խոսել էլ կարող եմ, ուղղակի ռուսերեն ավելի հեշտ է։ Ես սովորական եմ դրան վերաբերվում։ Առաջ չէի հասկանում նրանց, ովքեր չգիտեն լեզուն, բայց հիմա ընդհանուր առմամբ հանգիստ եմ վերաբերվում։ Լավ է, որ գիտեմ հայերեն, բայց ընդհանուր առմամբ չէի ասի, որ այն ինձ ինչ-որ կոնկրետ ձևով օգնում է։

-Օգնու՞մ է արդյոք ազգությունը սթենդ-ափում, թե՞ հակառակը։ Ի՞նչ կերպով։

-Սթենդ-ափում չկա ազգություն ու առհասարակ ոչ մի օգնություն չկա։ Նաև, ես այդքան էլ հայի նման չեմ, այնպես որ, ոչինչ չի օգնում՝ բացի քրտնաջան աշխատանքից։

-Մտածե՞լ եք արդյոք Հայաստանում ելույթ ունենալու մասին։

-Այս էտապում չեմ ուզում Հայաստանում ելույթ ունենալ։ Եթե անգամ Մոսկվայում ամեն ինչ սկզբնական փուլում է, Հայաստանում մարդիկ դեռ սովոր չեն նորմալ սթենդ-ափին։ Ինձ թվում է՝ այդտեղ իմ կատակները այդքան էլ համապատասխան չեն լինի։ Այդ իսկ պատճառով էլ դեռ չեմ պատրաստվում այդտեղ ելույթի։

-Ի՞նչ նկատի ունեք «նորմալ սթենդ-ափ» ասելով։ Ի՞նչ եք կարծում, ինչի՞ հետ է կապված այդ անպատրաստությունը։

-Հայաստանում ամեն բան սկզբնական էտապում է ու կատակները պրիմիտիվ են։ Մարդիկ պատրաստ չեն իմ հումորին, որովհետև ունեմ որոշ անվայելուչ կատակներ, իսկ դա դժվար թե ընդունվի։ Եվ ընդհանուր առմամբ, հիմա ուղղակի դեռ չկա ցանկութկուն Հայաստանում սթենդ-ափ անելու։