Կյանքում ամեն բան պետք է կարևորել և բալանսավորել, ամեն ինչ պետք է դիտարկել հավասարապես, քանի որ կյանքը գործողությունների շղթա է, իսկ այդ շղթայում՝ տարբեր տարիքներում, պետք է հաջորդական շղթան լինի այնպես, որ կյանքի ամեն փուլ լինի գեղեցիկ և միևնույն ժամանակ, կարևոր։

Եթե նա լիներ գրքի հեղինակ, ապա վստահաբար կլիներ «Երբեք մենակ մի ճաշեք և նեթվորքինգի այլ կանոններ» գրքի հեղինակը, և Քեյթ Ֆերացու փոխարեն հեղինակի անունը կլիներ Մովսես Մակարյան։ Կրթությունը կարևորելով, և աշխարհի տարբեր ծայրերում ուսանելով, նա արդեն Հայաստանում է իր նորարար գաղափարներով և հայրենիքի զարգացման գործում իր դերը տեսնելով։ 

-Ծննդով Վանաձորից եմ, այնտեղ եմ ծնվել, մեծացել, հաճախել չորրորդ դպրոց, ապա նորաբաց մասնավոր դպրոց, հետո «Էվրիկա» բնագիտա-մաթեմատիկական հատուկ դպրոց, որն էլ կիսատ թողնելով, 14 տարեկանում տեղափոխվեցի Սինգապուր՝ կրթությունս շարունակելու։ Ավագ դպրոցը ավարտել եմ այնտեղ, ուսանելով Միջազգային Բակալավրիատ ունեցող Սինգապուրի ավագ դպրոցներից մեկում  (IB School)։

Առհասարակ և հատկապես Հայաստանում դժվար է պատկերացնել այդ տարիքում արտերկրում կրթություն ստանալը։ Պատճառները տարատեսակ են, և դրանցից ամենակարևորը՝ մենակ չլինելն է։ Մովսեսը իր կրթական ուղին անցել է քրոջ՝ Մարիամի հետ, ով այս պահին բնակվում է Սիդնեյում։ Մարիամը ևս, կրթությունն իր արյան մեջ կրողներից մեկն է, ում համար նույնպես դա հանդիսանում է անհատի և երկրի հիմնաքարը։ 

Ճիշտ է ասված, որ մարդու կենսակերպն ու բնավորությունը դեռ շատ փոքր տարիքից է ձևավորվում։ Բնականաբար դրա վրա ազդում են բազմաթիվ արտաքին գործոններ, բայց այնպիսին, ինչպիսին մենք պետք է լինենք, դեռ գալիս է վաղ տարիքից։ Մովսեսն այս հարցում ևս բացառություն չէ.

-Դեռ շատ փոքր տարիքից միշտ ձգտել եմ ինչ-որ բան անել, նոր գաղափարներ մտածել  և ձեռնարկել ուղիներ դրանք իրագործելու համար։ Վաղ տարիքից թղթի թափոններից փորձում էի նոթատետրեր  պատրաստել։ Թե ինչքանով էին դրանք ստացվում, դա հարցի մյուս կողմն է։ Կարծում եմ, որ այդ տարիքում կարևորն արդեն գաղափարի առաջ գալն էր և ձգտումը ինչ-որ բան անելու։ Փոքր տարիքում շատ հաճախ ծնողներիս հետ մասնակցում էի կարևոր հանդիպումների, որոնք էլ ավելի էին ինձ ոգևորում և դարձնում նպատակասլաց։ Միշտ փորձել եմ ձգտել նորարար բիզնես գաղափարներ ձեռնարկել, որոնք կլինեն չկրկնվող և միևնույն ժամանակ, կարևոր հասարակության համար։

Քույրս միշտ եղել է իմ ճանապարհի կարևոր ուղեկիցը։ Ցանկացած հաստատությունում նա միշտ եղել է առաջինը  և դարձել բոլորիս հպարտության առիթը։

Հաջողությունների և ձեռքերումների մասին խոսելը նա համարում է վաղ, կարծելով, որ դրանք այն են, ինչ պետք է լինի։ Հեռավոր ապագայի համար նպատակներ դնելը շատ կարևոր է, բայց ուղղակիորեն սպասելը նա համարում է ոչ այդքան ճիշտ, կարևոր համարելով՝ հստակ ժամանակում և հստակ վայրում որոշված և իրագործված մտքերը։

-Միշտ ցանկալի է շատ աշխատել, կապեր հաստատել, և բնականաբար երբեք նույն տեղում չլճանալ։ Աշխարհի տարբեր անկյուններում ունեմ ընկերներ, մեծ նեթվորք՝ կապեր, որոնք ամենակարևորն են ցանկացած հարցում, քանի որ միայնակ մարդը մեծ դժվարությամբ կարող է հասնել հաջողության։  

Թիմային աշխատանքը ամեն դեպքում դեռևս թերի է Հայաստանում, չնայած որ դա առավելագույն կարևոր գործիքներից է հաջողության հասնելու համար։ Շնորհիվ միջազգային փորձի, Մովսեսը, ինչպես բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կարևորում են նեթվորքը, հաստատում են, որ առանց դրա փոքր ինչ անհնար է քաոսից դուրս գալ, բանակցել, կամ ունենալ այն բոլոր հմտությունները, որոնք էլ մեզ կօգնեն առաջ շարժվել։

-Հայաստանի այս դժվար շրջանում էլ ավելի կարևոր է մոտիվացված աշխատելը, նոր միջազգային կապեր ստեղծելը, և անել անհնարինը, որ մեր հայրենիքն իր դերն ու տեղը ունենա այս աշխարհում։ Այս տեսանկյունից՝ իր դերն ու տեղն ունենա բիզնես ոլորտում։ Բնականաբար տարբեր մշակույթներում ուսանելը, այդ թվում Սինգապուր, Ավստրալիա, Միացյալ Արաբական Էմիրություններ, Ֆրանսիա, ԱՄՆ, միշտ էլ օգնել են հասկանալ, որ կրթությունը միայն տեսությունները չեն, այն գործնական աշխատանքներն են։

Կրթություն ասվածը նաև մարդկային փոխհարաբերությունների մասին է, որն առաջին հերթին ընդգծում է մարդու վարվելակերպը իր իսկ շրջապատող աշխարհի ու մարդկանց հանդեպ։ Անկեղծությունն ու բարությունը կրթության հիմքը պետք է լինել, որ այն չլինի անտեղի կամ ռոբոտացված, և հենց այս հատկանիշներով օժտված երիտասարդի համար, ոչ միայն կարևոր է կրթությունը կամ աշխատանքը, այլ նաև կարևոր է երկրի համար ամուր հիմքերով ընտանիք ստեղծելը, որն էլ հենց լավագույն գործը կլինի հայրենիքի համար։

-Ինձ համար շատ կարևոր է, որ մարդիկ միմյանց սիրեն ու հարգեն։ Հայաստանում երևի առաջին հերթին դա կփոխեի, որ մարդիկ ավելի շատ սիրեն իրար, շատ օգնեն, և մեկը մյուսին կարեկից և աջակից դառնան, լինեն ավելի բարի, անկեղծ և հանդուրժող։ Իսկ կրթության մեջ ավելի շատ կցանկանայի տեսնել պրակտիկա, որ դպրոցներում և համալսարաններում փորձի վրա հիմնվեր կրթությունը, և ուսանողները ավելի շատ փորձի փոխանակում անեին միմյանց հետ, թե’ ներսից, և թե’ դրսից։

Պետք է երիտասարդները միշտ մոտիվացած լինել միջազգային կամուրջ դառնալու և սփյուռքի հետ կապը էլ ավելի ամրապնդելու համար։ Իսկ այս գործում Մովսեսն արդեն հաջողել է։

-Այժմ Ավստրալիայում Հայաստանի առևտրաարդյունաբերական պալատի ներկայացուցիչն եմ, իսկ 2019 թվականից՝ Ավստրալիայում հիմնադրված «Հայկական բիզնեսի զարգացման ասոցիացիա»-ի խորհրդի անդամ։ 2022-ին հիմնադրվեց eatn’act ռեստորանների ցանցը, որի համահիմնադիրներից եմ և տնօրենը։ Այն համարվում է նոր սերնդի արագ ռեստորան։ Առաջին անգամ, հենց առաջին փոքրիկ ռեստորանը բացվեց Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանի կողքին։ Սա ունի ավելի մեծ և միջազգային նպատակներ, և կարծում ենք, որ այն ոչ միայն հայերի սիրելի, այլ ամբողջ աշխարհի սիրելի վայրը կամ այլկերպ ասած՝ պահը կդառնան։

Իդեալական ոչինչ չի լինում,  և այն ինչ կառուցվում է` հաշվի առնելով մեր և շրջակա միջավայրի ցանկությունները, կարող են դառնալ ոչ միայն մեր, այլև հայրենիքի հաջողության շարժիչ ուժերը։ Մովսեսի պատմությունը վառ ապացույցն է այն բանի, որ ցանկացած ժամանակում և ցանկացած հասարակության մեջ, կայուն և հնարավորինս անկախ լինելու համար, նախ, առաջինը պետք է ինքնակրթվել, կարևորել կրթությունը, հասկանալ դրա իրական արժեքը, և այս ամենի հետ մեկտեղ բաց չթողնել այն լավագույն պահերը, որոնք կարող են դառնալ մեր անձնական կյանքի, աշխատանքի ու մեր երկրի զարգացման ուղիներից։

-Իմ ամենաառաջին ու մեծ խորհուրդը նա է, որ երբեք պետք չէ դադարել փնտրել, գտնել, նոր գաղափարներ մտածել և իրագործել։ Լավ կլինի, որ երիտասարդները կարևորեն կրթության ոչ միայն թեորիան, այլ կարողանան այն օգտագործել գործնական կյանքում։ Պետք է կապեր հաստատել և երբեք հետ չկանգնել մեր մտքերից։

Տարիներ առաջ, երբ Վանաձորը դարձավ երիտասարդության մայրաքաղաք, շատ երիտասարդներ անվանվեցին Վանաձորի զարկերակներ, և Մովսեսը լինելով քաղաքից հեռու,  ևս այդ զարկերակներից մեկը կարող էր լինել, քանի որ ինքնակրթվելն առաջին հերթին ոչ միայն մեր անձնային աճն է, այլ կայուն և զարգացած երկիր ունենալու հիմքը։

Հույս ունենք, որ շատ երիտասարդներ Մովսեսի պատմությունից անպայման կմոտիվացվեն, էլ ավելի կկարևորեն կրթությունը, և հետ չեն կանգի իրենց գաղափարներից և կանցնեն գործի։

Մոտ 3 տարի է, ինչ Լիաննա Պուլուզյանը սոցիալական հարթակում տեղադրում է իր կարդացած գրքերն ու պատմում սիրելի հերոսների մասին, առանձնացնում մեջբերումներն ու քննարկում գրքի ժանրերը, այլ կերպ ասած, նա բուքբլոգեր է։ «Էջը սկզբում որպես բլոգ չեմ դիտարկել, այն ինձ համար մի վայր էր, որտեղ պահում էի կարդացածս գրքերը»,- ասաց նա։ Կարճ ժամանակում Լիաննան կարողացավ լսարան ձևավորել ու արդեն էջին այլ մոտեցում ցուցաբերել, այսօր  ունի 26000-ից ավելի իրական հետևորդ ու գրքերի պահանջարկ ունեցող մեծ լսարան։ Սովորելով համակարգչային գիտությունների բաժնում երբեք չի ցանկացել, որ  մասնագիտությունը լինի հումանիտար  ուղղությամբ, որովհետև գիրք կարդալը հոբբի է, իսկ, եթե նա պարտավորված որևէ գիրք կարդար ինչ-որ ժամկետում` կհիասթափվեր։ Բուքբլոգինգով զբաղվելու ընթացքում Լիաննան բնագրից թարգմանել է Ջո Նավարոյի «Եղիր բացառիկ» գիրքը։

Թարգմանելու առաջարկը ստացել է խմբագրությունից, որտեղ աշխատել է գրքերի մարքեթինգի, կոնտենտի ստեղծման և նոր հրապարակվող գրքերի խմբագրության վրա։ «Մի քանի անգամ մերժել եմ առաջարկը, որովհետև կարծում էի` չեմ կարող, բայց մի օր համարձակություն հավաքեցի և համաձայնեցի մեկ հատվածի վրա աշխատել, հավանություն ստանալուց հետո ամբողջ գիրքը թարգմանեցի»,- ասաց նա։ Այժմ այլ գրքեր թարգմանելու առաջարկ ունի, որի մասին դեռևս չի ցանկանում բարձրաձայնել։

Թե քանի գիրք է ընթերցել, դժվարանում է նույնիսկ մոտավոր նշել, բայց բոլոր կարդացածներից առանձնացնում է Հերման Հեսսեի «Դեմիան» ստեղծագործությունը։

«Գրքի մասին միշտ դժվարանում եմ խոսել ու կարծում եմ, երբեք էլ չեմ խոսի, բայց իմ գիտակից կյանքը բաժանվում է «Դեմիանից» առաջ ու հետո։

Այն, ինչ ես կամ հիմա, այս գրքի շնորհիվ է։ Հեսսեն ինձ քանդեց ու ասաց.

-Դե հիմա ինքնուրույն հավաքիր քեզ»,- մեջբերեց Լիաննան։

Կյանքի տարբեր փուլերում նա տարբեր է, ու դրա պատճառով դժվարանում է իրեն որևէ կերպարի նմանեցնել. Վերջերս կարդացի «Ուտել, Աղոթել, Սիրել» գիրքը ու սարսափելի նմանություն գտա իմ ու հերոսուհու միջև, երբ նա Իտալիայում էր. շարունակությունը չկարդացի»,- նշեց բլոգերը։ Գիրքը կիսատ թողնելն ունի իր պարզաբանումը. «Այնտեղ հերոսուհին երեք երկիր է այցելում ու երեք բան փնտրում կյանքից.

Իտալիայում նա հաճույք էր փնտրում, ինչը համընկավ իմ` այս տարվա նպատակի հետ։ Ես ինձ խոստացել էի այս տարի ուղղակի երջանիկ լինել, վայելել ժամանակը ու դադարել սպասել, որ մի օր լավ կլինի։ Այդ պահին միայն այդքանի կարիքն ունեի. մնացածը չհետաքրքրեց»,- ասաց Լիաննան։ Նա հաճախ գրքերը կիսատ է թողնում` նորից վերադառնալու ակնկալիքով. «Հիմա ավելի հստակ գիտեմ` ինչ եմ փնտրում։ Ու երբ զգում եմ, որ գիրքը համապատասխան չէ, կիսատ եմ թողնում` հետո կարդալու մտքով»։ Իր ստեղծագործական գործունեության մասին ասում է. «Ես գրում եմ այնքան, ինչքան այսօր ցանկացած մարդ։ Համացանցը բոլորիս հնարավորություն է տվել գրելու, լսելի դառնալու, բայց այն, ինչ անում եմ հիմա, ինստագրամի սահմաններից դուրս գալ չի կարող։ Ես գրքի գրող չեմ»,- ընդգծեց բլոգերը։ Բլոգին աշխատանքի նման է վերաբերվում, քանի որ  անհնար է համարում ժամանցը համատեղել իր գրաֆիկի հետ։ 2 տարի իրեն ոչ ոք դեմքով չի ճանաչել, վերջին շրջանում է հանրայնացնել իր ով լինելը։

«Ու բլոգն ինձ համար դարձավ այցեքարտ. Ինձ շատերն են ճանաչել բլոգով, ու հետագա շատ աշխատանքային առաջարկներ ստացել եմ այդպես»,- նշեց նա։ Իրեն ճանաչված մարդ չի համարում, թեպետ հաճախ անծանոթները բարևում են, խոսում, ինչի պատճառով երբեմն իրեն անհարմար է զգում, չկողմնորոշվելով` ինչպես արձագանքել։  Եթե իր կյանքը գիրք լիներ, հարմար վերնագիր չի կարողանում ընտրել, բայց հեղինակը կլիներ Հենրի Լի-ին, որը հորինված կերպար է։

«Երբեք չդադարեք երազել, որովհետեւ երազանքը մի օր անպայման իրականանում է, մեր ջանքերի ու հավատքի շնորհիվ»,- եզրափակեց նա։

«Ինձ դուր են  գալիս մարդկանց ժպիտը, բաց աչքերը, արևը, ամպերը, անձրևը, ձյունը»:

Վարդան Մովսիսյանը այսպես է պատասխանում այն հարցին, թե ինչը ոգեշնչեց վերցնել տեսախցիկն ու նկարել։

-Ես միշտ փնտրում եմ, փնտրում եմ այն, ինչը դեռ չկա: Ֆոտոխցիկը մի միջոց է, որի օգնությամբ  փոխանցում ենք տեսածը։ Ես սիրում եմ բնությունը, սիրում եմ այն գեղեցիկը, ինչը կա մեր շրջապատում: Սա է պատճառը, որ ես սկսեցի լուսանկարել։

Վարդան Մովսիսյանը ապրում է Ջերմուկում, աշխատում  տեղի արվեստի դպրոցում, նկարչության ուսուցիչ է։

-Լուսանկարչությունը այն է, ինչ ինձ ուրախացնում է: Միակ գործն է, որից ես երբեք չեմ հոգնում: Ընտրությունը պարզ է. ինչը քեզ ուրախացնում է, դու նրան ես նվիրում ողջ ժամանակդ։

Չցակացավ խոսել մանկությունից, մի դրվագ է հիշում.

-Մանկության հետ կապված, հիշում եմ առիթների ժամանակ, երբ տեսախցիկով կամ ֆոտոխցիկով մարդ էի տեսնում, ուզում էի ես էլ տեսնել, թե այդ մարդը ինչ է տեսնում իր մի աչքը փակ: Միշտ հետաքրքրել է  ինձ, թե ինչպես է նկարը դուրս գալիս:

Վարդանը նախընտրում է նկարել  բնանկարներ ու դիմանկարներ։

-Պետք է շատ աշխատել, կարելի է սխալվել, բայց պետք է  հասկանաս սխալը, որ ինքդ քեզ ուղղես: Պետք է  շատ կարդալ ու տեսնել այն ամենը, ինչը կօգնի քեզ զարգանալ: Պետք է հարցնել մարդկանց, կարողանալ նաև լսել քննադատություններ և կարծիքներ, ուղղակի պետք է ունենալ նպատակ ու աշխատել:

Լուսանկարիչը լուսանկարչության մեջ սիրում է հենց կադր գողանալը, իսկ թե ինչու գողանալ` մեկնաբանում է.

-Քանի որ շատ կադրեր  մենք առանց հարցնելու ենք վերցնում։ Սիրում եմ, երբ կարողանում եմ ճիշտ օգտվել կարևոր վայրկյաններից, և ի վերջո, շատ եմ ուրախանում, երբ նկարածս ուրախացնում է մարդկանց։

Ապագա ծրագրերի  մասին Վարդանը չցանկացավ խոսել։ Իր խոսքով, ծրագրեր շատ կան, բայց քանի դեռ իր մտքում են ու մտքից գործի չեն հասել, չի  խոսի այդ  մասին։

Վերջում, թե որն է իր երազանքների վայրը կադրեր ֆիքսելու համար,  հավելեց`

«Իմ երազանքի վայրը ամենուր է, հատուկ տեղ չկա»:

Կարող է թվալ, թե գյուղում ապրողներից շատերը երազում են տեղափոխվել քաղաք, ավելի լավ կլինի՝ մայրաքաղաք, բայց այդպես միայն թվում է առաջին հայացքից։

- Ես կվարտիրայի մեջ չեմ կարա ապրեմ, բա մարդ սեփական հայաթ չունենա՞։ Երբ ուզես` դուրս գաս, հարևաններիդ հետ խոսես, արևին նստես, ամեն դուրս գնալուց չզարդարվես, սիրուն շորեր չհագնես։ Չէ, իմ շունչը կկտրվի։

Այսպես վստահ գյուղը չի ուզում լքել Սարոն։ Հողի հետ կապված մարդու համար բարդ է գնալ ու փակվել քաղաքում, այդպես են մտածում գյուղում։ Տանջանքն այստեղ հատկապես գյուղական գործերով զբաղվող մարդու համար շատ է, ոչ ոք չի հերքում, բայց զարմանալի պնդաճակատությամբ բնության հետ կռվող ու ընկերություն անող մարդիկ չեն ուզում հեռանալ։ Սարոյին Գոհարը՝ կինն է միշտ հակադարձում․

- Է՜, ախր, դու ի՞նչ ես հասկանում, կվարտիրան ձմռանը տաքացնելը հեշտ ա, մի քիչ վառում ես, վերջ, իսկ էս գյուղի մեծ տները առավոտից իրիկուն տաքացնում ես, էդքան փող ես ծախսում, էլի ցուրտ ա։ Հեսա Նարեկին որ ամուսնացրինք, գնալու եմ Երևան, իրանց հետ ապրեմ։

- Ինձ չսպառնաս, է, գնում ես` գնա, ես ստեղից ոչ մի տեղ եկողը չեմ։

Սարոն վեր է կենում արևի հետ ուղղությունը միշտ փոխող փոքրիկ, ինքնաշեն աթոռից, ծանր հոգոց է հանում ու գնում Գևորգենց բակ, որտեղից շինարարության ձայներ են գալիս։ Գևորգն ամբողջ տունը քանդել ու վերանորոգում է, երբեք չի ասել՝ ուզում է գյուղո՞ւմ ապրել, թե՞ գնալ քաղաք, բայց տունը սարքելու գործընթացն ամեն ինչ իր տեղն է գցում։ Գյուղում, երբ հարևաններից որևէ մեկը վերանորոգում է տունը, բոլորն իրենց պարտքն են համարում գնալ, տեսնել՝ ինչ կա-չկա, ինչպես են ընթանում գործերը, օգնել պե՞տք է արդյոք։ Ու այդպես Գևորգենց տան փոքր միջանցքներում ավելի շատ հարևան կա, քան շինարար։

- Բայց էս զալը մեծ ա, ինչի՞ չկտրեցիք, երեխեքին սենյակ կլիներ։ Իսկ էս պատերի գույնը վերջնակա՞ն ա, հա՞, հըմմ…

Խորհրդատուների պակաս Գևորգը չունի, օգնողների էլ։ Լավ չէ, երբ հարևաններդ ու համագյուղացի ընկերներդ կյանքի մեծ մասը Ռուսաստանում են աշխատել, բայց լավ է, երբ կարող ես ցանկացածին զանգել ու խնդրել վերանորոգման ընթացքում որևէ հարցով օգնել։ Ու աշխատանքները վերածվում են տոնի․ առանց Հրաչի թորած տնական օղու սեղան չեն նստում, օրվա կեսից արդեն բոլորի քեֆը լավ է, մի քանիսը երգելով են գործ անում, օրվա ավարտին արդեն սկսվում է ամեն օրվա «ուրախությունով լինի»-ն։ Այդպես են գյուղում տուն վերանորոգում։ Այդպես էլ հանգիստ, առանց ավելորդ խոսքերի գյուղից չեն գնում։ Բայց նաև լավ օրից չէ, որ մարդիկ գնում են գյուղից։ Աշխատանք, ապագա, սեր են փնտրում քաղաքում ու երկրից հեռու։ Իսկ կգտնե՞ն, վստահ չեն, իրենք էլ չգիտեն, բայց գնում են, հույս ունեն։ Կարո՞ղ ես մեղադրել մարդուն արդյոք իր բակն ու մեծ, ձմռանը սառը տունը թողնելու համար, չեմ կարծում։

- Բարի լույս, դե, մի հատ կոֆե տվեք, խմենք, սկսենք էս ներկը, – ամեն առավոտ գալիս է Սամվելը։ Գևորգի մանկության ընկերն է, երիտասարդության տարիներին տան պատերն իրենց ձեռքերով են շարել, այսքան տարի անց հիմա պոկում են իրենց փակցրած պաստառներն ու նոր շունչ տալիս պատերին։ Գևորգն ասում է՝ երանի մեր դեմքի կնճիռներն ու սպիտակ մազերը փոխելն էլ էսքան հեշտ լիներ։

Իրենց ընկերության սենտիմենտալն էր Գևորգը դեռ մանկուց։ Սամվելն էլ կատակասերն է, ասում է` Գև ջան, արի էս ներկից մազերիդ էլ քսեմ, աչքերիդ գույնի հետ կսազի: Գևորգը ներողամտաբար է նայում Սամվելին, որի գլխին կարգին մազ էլ չի մնացել, իրենը գոնե միայն սպիտակել է: Ու օրվա բացվելու հետ կրկին հավաքվում են ընկերներն ու հարևանները, կեսը` օգնելու, մյուս կեսը` Հրաչի օղու համար: Էդպես են գյուղում տուն վերանորոգում ու ցանկացած իրադարձություն կիսում` հարևաններով, ընկերներով, իրար ձեռք մեկնելով, ամեն մեկը խորհուրդ տալու իր պարքը կատարելով:

Էդպես չեն լքում գյուղը Գևորգը, Սարոն ու անգամ տղայի ամուսնանալուն սպասող Գոհարը:

Պապս է… Գեղարքունիքի մարզի Ներքին Գետաշեն գյուղից: Երկար-բարակ բառերից, ճառերից հեռու, աշխատող, արարող ու ուժեղ  Սարո պապս։ Ինքը ամենից  լավ գիտի «քարից հաց քամել» արտահայտության իմաստը, լավ գիտի  կյանքի դառնությունների միջով անցնելու ու չծնկելու բանաձևը, լավ գիտի  ցավը ու ազնվությունը, ու այն, ինչ ինքը լավ գիտի, հասկանալը հեշտ չէ…

Միասին հաճախ ենք գնում գյուղի վերևի դաշտերը, ինքը`  խոտ քաղելու, ես էլ կողքից հարցեր տալու, խոսելու, լուսանկարելու, խեղճ պապիս զահլեն տանելու համար։  Ու երբ գերանդին ցած է դնում՝ տատիս մեզ  հետ դրած հացն ու պանիրը անուշ անելու, խնդրում եմ`  իր ու տատիս սիրո պատմությունը պատմի, որը պատրաստ եմ հարյուր անգամ լսել (ընտիր պատմության է, բայց չեմ գրի, որ հետո թողնի էլի իրեն լուսանկարեմ ու էլի հարցեր տամ)։

Օրվա վերջում պապ ու թոռ գյուղի փոշոտ ճանապարհներով հետ ենք գալիս տուն, ինքը` հոգնած, ես` առույգ, հոգումս բոլոր երևակայական  պատկերները, ուրախ ու տխուր դեպքերն ամբարած։ Հետ ենք գալիս տուն, որտեղ տատս հաստատ մի համով բան է եփել ու մեզ է սպասում…

Ամառը դեռ շարունակվում է, ես էլ գյուղում եմ ու սպասում եմ, թե երբ պապս ու ես  էլի դաշտ կգնանք:

Հ.Գ. Եթե պապիս ճանաչում եք, մի քանի բառով էլ դուք իրեն նկարագրեք:

Ժամանակակից հայ գրականությունը հանրաճանաչության խնդիր ունի։ Շատ ժամանակակից հայ գրողներ ապրում և ստեղծագործում են մեր կողքին, ներկայացնում մերօրյա կյանքը տարբեր տեսանկյուններից, սակայն նրանց քչերը գիտեն։ Ժամանակակից գրականության մի մասնիկն է Սյուզաննա Նավասարդյանը, ում համար դժվար է բառերի ու մտքերի ճիշտ ընտրությունը, քանի որ ուզում է ընթերցողների հետ անմիջական կապը պահպանել, իր խոհերի ու ծայրահեղությունների մասին նրա խոսքը հնչում է  որպես անկեղծ խոստովանանք.

«Նախ մի բան պիտի ասեմ՝ ես սովորական մարդ եմ, որի զգացածն ու մտացածը, սակայն, անսովոր են շատ հաճախ։ Ես սովորական մարդ եմ, ում երբեմն այնպիսի անսովոր հայացքով են նայում, որ ինքը սկսում է մտածել՝ որևէ առեղծված է թաքցնում բոլորից։ Բայց…ոչ։ Ի սեր Աստծո, ես ոչինչ չեմ թաքցնում։ Իմ կյանքի միակ առեղծվածը (որի հետ անդադար հարց ու պատասխանի մեջ եմ) իմ «ձեռագիրն է»։ Աստված ինձ տողեր է ուղարկում։ Առաջին անգամ սա զգացի, երբ մի գիշեր արթնացա խորը քնից ու սկսեցի թուղթ ու գրիչ փնտրել մթության մեջ։ Աստվածատուր տողերը չի կարելի կորցնել։ Ու ես սկսեցի շնորհակալ լինել Բարձրյալին, որ ինձ սիրել է այնքան, որ… կարողանում եմ գրել։ Ընթերցողի հետ ունեցած կապը իմ հերոսի համար բարձրագույն գնահատանք է, լավին ու բարձրին ձգտելու անբեկելի տենչը»։

Կյանքին սթափ հայացքով նայող Սյուզաննան ոգևորվում է, երբ իրեն արձագանքում են, երբ ասում են, որ լավ է գրում, բայց նա իրեն գրող չի համարում, որը բացատրեց, թե ինչու։

«Ես խենթանում եմ, երբ կարողանում եմ իմ բառերով շատերի սրտից խոսել ու շատերի սրտին դիպչել։ Գերբնական սիրուն պահ է, երբ ընթերցողն ինքն է որոշում գրել քեզ, կապվել հետդ, պատմել իր զգացածն ու ապրածը։ Պիտի խոստովանեմ, որ բոլորին հիշում եմ, որովհետև խորը տպավորվում են մեջս։ Հետո իրենք արդեն իրե՛նց են գտնում իմ տողերում։ Բարձրագույն գնահատանքն է, որին արժանացել եմ երբևէ՝ ընթերցողի սերն է։ Սակայն երբեք ինձ գրող չեմ համարել, թեպետ միշտ թաքուն լավ եմ զգացել ինձ, երբ հիշել եմ մերոնց պատմածը՝ ատամհատիկիս արարողությանը գրիչն եմ ընտրել։ Երևի թե ամեն ինչ հենց այդտեղից սկսվեց և իհարկե՝ հայրիկի մասին դպրոցական շարադրությունից, որը կարդալիս արցունքներս հաղթեցին ինձ։ Երբեք ինձ գրող չհամարելուս պատճառն իմ քսան տարիներն են, որովհետև ես Պետրոս Դուրյանը չեմ և ոչ էլ Մեծարենցը (իմ ամենասիրելի գրողներն են), որ քսան տարեկանում կարողանամ հանճար ցույց տալ ընթերցողին։ Հետո… Կարծում եմ՝ գրող պիտի կարգվել, և կարգողը ոչ այլ ոք է, քան ընթերցողը։ Մի շարք բարդույթներ հաղթահարելով՝ մի օր որոշեցի մի փոքրիկ գրվածք ընթերցողի դատին ներկայացնել։ Սակավամարդ լսարան ունենալն այնքանով է լավ, որ չես խճճվում տարակարծությունների մեջ։ Ստորև թողնում եմ այն տողերը, որոնք ձեզանից շատերին գուցե ծանոթ են․․․»

… Ուզում եմ աշուն,

Անձրև եմ ուզում,

Ուզում եմ աշնան շունչ,

Զգալ, թե ինչպես է քամին գրկում,

Մոռացված մի պատմություն երգում։

Ու լալիս է աշունն իմ մեջ

Ու թրջում է աչքերս անվերջ,

Աշունն ապրում է իմ մեջ։

Ա՜խ, այդ երգը հին օրերի

Ինձ դարձրել է աշնան գերի…

Սյուզաննան նշեց, որ  բանաստեղծությունը շուտով չորս տարեկան կդառնա։ Առաջինն է, որ խենթ տրամադրության մեջ հրապարակել է և չի փոշմանել, որովհետև նրան ասել են, որ տաղանդավոր է։ Մինչև այժմ Սյուզաննան  խուսափել է իրեն բնութագրելուց, բայց շատ է սիրում  այն պահը, երբ  իր գրածները  կարողանում է սիրել ու կարդալ։

Գեղեցիկ պատկերամտածողության հետ միասին, կա նաև ընդվզում, երբեմն՝ ցավ, դժվարություններ, որը ըստ Սյուզաննայի, չի ընկճում իրեն, այլ հակառակը՝ ապրեցնում է, զորացնում։ Բռնկուն բնավորությունը, անհամբերությունը ու անպատասխան ինչուները շատ են խանգարում իմ հերոսին, որոնց մասին խոսելիս նրա խոսքը հնչում է որպես խոստովանանք.

«Բռնկուն բնավորությունն ու անհամբերությունը հաճախ ստիպում են ուղղակի ջնջել կամ այրել այն տողերը, որոնցում մի ստորակետ չեմ դրել։ Այո՛, ծայրահեղությունից ծայրահեղություն են ձգվում իմ ծայրահեղությունները։ Հիմա չափածոների մեջ կետադրություն չեմ անում, որովհետև ուզում եմ՝ ավելի՜ ազատ լինեն, թռչե՜ն, ընթերցողի աչքերից դեպի սիրտ գնան։ Ես միշտ խոսում եմ հետս։ Սա մենակ չմնալու կամ մարդկանց մեջ չգժվելու համար շատ լավ հնարք է։ Ես միշտ հարցեր եմ տալիս ինձ։ Սա ինքնաճանաչման ու ներքին անդորրության հասնելու իմ տարբերակն է։ Իմ ամենամեծ հարցը` ինձ, կյանքին, աշխարհին, Բարձրյալին ու քեզ՝ ինչու՞… Սկզբում պատասխաններ էի փնտրում։ Հետո հասկացա, որ այս ինչուները մեր կյանքն են կազմում, այս ինչուները մեր ապրածի բաղկացուցիչ մասն են ու եթե չլինեն, առաջ շարժվելու, պրպտելու, նոր բան գտնելու ու ճանաչելու ցանկություն չի լինի։ Այդ անպատասխան ինչուները մի օր պատմություն են դառնում։ Հին գզրոցից մի օր կհանենք մեր ինչուները, կսրբենք ժամանակի փոշին ու ծերացած մատներով, հուշացած տեսիլքներով, ուշացած ժպիտներով կթերթենք մեր պատմությունը։ Ես շատ պիտի ուզեի, որ մեր հարցերը պատասխան գտնեին առանց որևէ լուրջ առճակատման կյանքի հետ։ Եվ ես դա վստահաբար կուզեի, եթե մի օր ուժասպառ ստիպված չլինեի ընդունել, որ կյանքն ինքնին առճակատում է (կռիվ, պատերազմ, պայքար, անվանեք ինքներդ)։ Ես կերտում եմ մի «ինչու»-ի պատմություն, որը գուցե պատասխանի նաև քո՛ ինչուներին, սիրելի՛ բարեկամ։ Պիտի խոստովանեմ, որ եթե կարդում ես այս տողերը, ուրեմն կարդում ես ինձ, որովհետև․․․ Տողերիս մեջ բացարձակ անկեղծություն է (ինչպես արդեն գիտեք՝ աստվածատուր են)։

Երբ ես աշխարհ եկա՝ հետս մի մեծ տրցակ «ինչու» բերեցի։ Հետո վերցրի հարցերս, հույզերս, հայացքներս ու ստեղծեցի աշխարհս այնպես, որ հնարավորություն ունենամ ձեր աշխարհին նայել ի՛մ աչքերով։ Անհրաժեշտություն եղավ ոչինչ աչքաթող չանել ու վրիպակներ թույլ չտալ, և ես համբուրեցի Բարձրյալի՝ իմ սիրտն ամուր պահող ձեռքերը։ Երբ ինձ գտա Աստծո մեջ, երևացի նաև աշխարհի երեսին։ Երբ Աստծուն գտա իմ մեջ,  աշխարհը երևաց իմ երեսին։ Ու այսօր ես գրում եմ այն, ինչ թելադրում է Աստված, լսում է սիրտս ու փոխանցում միտքս։ Ես միջնորդ եմ Աստծո, սրտիս ու մտքիս միջև»:

Որպես սրտի աղոթք

Հողմավար հոգիս թող քոնը լինի,

Մոլորված միտքս քեզ թող լսի։

Ճիշտ ուղին կյանքի,

Սխալն իմ վարքի,

Սուրն իմ մտքի

Ցույց տուր ինձ հիմա…

Սյուզին 20 տարեկան է, սովորում էր Բրյուսովի  պետական համալսարանի՝ թարգմանության և միջմշակութային  հաղորդակցության ֆակուլտետի գերմաներեն միջմշակութային հաղորդակցության բաժնում, բայց տուրիզմի հանդեպ ավելի մեծ հետաքրքրություն ունենալու պատճառով՝ փոխեց ֆակուլտետը։ Մոտ ժամանակներս իր գրվածքները մի գրքով կտպագրի, որն էլ կներկայացնի  իր սիրելի ընթերցողի դատին։