Գեղեցիկի ընկալումը, այն յուրովի տեսնելու և հավերժացնելու ձիրքը ոչ բոլորին է շնորհված: Կան մարդիկ, ովքեր անգամ գեղեցիկն անմահացնելու համար չեն խնայում ժամանակ, էներգիա, չեն մտածում դժվարությունների և խոչընդոտների մասին: Ահա այսպիսի բնորոշումով էլ մի լուսանկարիչ, ով ջանք ու եռանդ չի խնայում, որ հասարակ, կամ այլ կերպ ասած` ոչ բոլորին հասանելի գեղեցկությունն ավելի տեսանելի և հասանելի դարձնի:

֊Վահան Աբրահամյան անունը հայտնի է գրեթե ցանկացած վանաձորցու և ոչ միայն։ Դժվա՞ր էր այն ճանապարհը և այն ժամանակահատվածը, որի միջով անցել եք:

֊Անուն կերտելը դժվար է ու ժամանակատար, բայց ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ տարիներ ի վեր կատարած աշխատանքիս հանդեպ ցուցաբերած հետաքրքրությունը, սերը ու հարգանքն ի վերջո հանգեցին ճանաչված լինելուն։ Եթե մարդ անմնացորդ նվիրվում է իր գործին, արդյունքը չի ուշանում։

֊Ինչո՞ւ և ե՞րբ որոշեցիք զբաղվել լուսանկարչությամբ:

֊Լուսանկարչությունը դեռևս փոքր ժամանակ հետաքրքրել է ինձ, անհավանական չթվա, բայց 5-6 տարեկանից գրավիչ է եղել, մանավանդ, որ բազում խաղալիքներիս մեջ կար իսկական Свема ֆոտոխցիկ, որի նկարած ժապավեններն էլ լուսահոգի հայրիկս տպում էր։ Այն ժամանակ դա մի խորհրդավոր արարողություն էր, մութ սենյակում կարմիր լույսի առկայությամբ հատուկ մեծացնող սարքի օգնությամբ ֆոտոթղթի վրա երևակվում էր սև֊սպիտակ նկար։ Այդ գործողությունը հայրս երբեմն ինձ ու քրոջս էր վստահում։ Մենք մեզ հրաշագործի տեղ էինք դնում։ 9 տարեկան էի, երբ հայրս գնեց FED-5V ֆոտոխցիկ, որն արդեն անբաժանելի ընկերս էր։ Երևի այսպես սկսվեց սերը լուսանկարչության հանդեպ։ Ի դեպ, վաղամեռիկ քեռի ունեի՝ Կարեն Հարությունյան, 15 տարեկանում է մահացել, նա էլ դեռևս 60-ական թվականների վերջին, 70-ականների սկզբին, գունավոր նկարներ է նկարել ու ինքն էլ տպել, կինոժապավեններ նկարել ու գրավել է ժամանակի օպերատորների ուշադրությունը, իմ կարծիքով նաև գեներով է ինձ անցել տեսա և լուսանկարչության հանդեպ սերն ու հետաքրքրությունը։

֊Ո՞րն է Ձեր մանկության երազանքը։ Հասե՞լ եք դրան, կամ դեռևս աշխատո՞ւմ եք այդ ուղղությամբ, և արդյոք լուսանկարչությունը կար Ձեր մանկության երազանքներում։

֊Փառք աստծո, ունեցել եմ լավ մանկություն, լավ ընտանիք ու հարազատներ, ընկերներ, որոնց շնորհիվ էլ մանկությունս և պատանեկությունս անհոգ է անցել։ Հետաքրքրվել եմ ամեն ինչով՝ լինի դա աշխարհագրություն, աստղագիտություն, բուսաբանություն, քիմիա, զբաղվել եմ սպորտով։ Ինչպես ամեն մի երեխա, ես էլ երազել եմ դառնալ տիեզերագնաց, բժիշկ֊վիրաբույժ, ճարտարագետ, գնացքի մեքենավար, երգեհոնահար, այս շարքը կարելի է էլի թվել։ Բայց միշտ երազել եմ լինել լավ մարդ՝ մեծերից լսելով, որ նախ պետք է մարդ լինել, նոր որևիցե մասնագետ, իմ մեջ դա մանկուց է տպավորվել։ Երազանքներ շատ ունեմ, նշեցի, որ աշխարհագրություն շատ եմ սիրում, քարտեզներ էլ շատ եմ ունեցել և միշտ ինձ մտահոգել է, որ Մեծ Հայքից մնացել է 10 անգամ ավելի փոքր տարածք։ Երազել եմ ապրել և ունենալ ծովից ծով Հայաստան։ Լուսանկարչության մասին այն ժամանակ շատ լուրջ չեմ մտածել։

֊Ո՞վ կամ ի՞նչն է եղել Ձեր ոգեշնչման աղբյուրը: 

֊Իմ ոգեշնչման աղբյուրը բնությունն է, երկինքն է՝ իր աստղազարդ ու  անձեռակերտ հրաշքներով, վերջապես՝ իմ երևակայությունն է։ Լինելով երազկոտ և վառ երևակայություն ունեցող անձնավորություն՝ միշտ յուրովի եմ տեսնում և ընկալում ցանկացած երևույթ և դրանք լուսանկարների տեսքով հրամցնում եմ հանդիսատեսին։

֊Կարծում եմ՝ շատերին է հետաքրքիր, թե որքան ժամանակ է պահանջում Ձեզնից մեկ լուսանկարը վերջնական տեսնելը (նկարելու ընթացքը, խմբագրումը, և այն բոլոր կետերը, որոնք պահանջվում են մեկ լիարժեք լուսանկար ստանալու համար)։

֊Լուսանկար մշակելը շատ ժամանակ չի խլում, որովհետև տեխնիկապես գրագետ եմ նկարում, երկրորդ՝ երկար մշակելու դեպքում ժամանակս չի հերիքի մյուս նկարներն էլ մշակեմ։ Մեծ մասամբ թողնում եմ այնպես, ինչպես կա, RAW ֆորմատի դեպքում, որը հում ֆայլն է և պարունակում է հսկայական ինֆորմացիա նկարի լուսա–գունային ու այլ պարամետրերի մասին, 2-3 րոպեն չի գերազանցում։ Դիմանկարները ավելի երկար են մշակվում, կախված՝ ինչ առաջադրանք է դրված իմ առջև, ընդհուպ մինչև 25-30 րոպե (մաշկի մաքրում, կոնտուրների հստակության փոփոխություն և այլն):

֊Ո՞վ կամ ի՞նչն է, որ միշտ գտնվում է Ձեր տեսախցիկի և Ձեր ուշադրության կենտրոնում։

֊Ուշադրությանս կենտրոնում մարդն է, բնությունն իր բազմազանությամբ և ցանկացած հետաքրքիր ու արտաքո երևույթ։ Լուսանկարչի խնդիրն է գտնել ու ներկայացնել հանրությանն այն երևույթն ու իրադրությունը, որը չեն տեսնում մնացած մարդիկ, ինչպես նաև տարբեր իրադարձությունների լուսաբանումը։

֊Ովքե՞ր են Ձեր լսարանում, ո՞վ է Ձեր հանդիսատեսը:

֊Իմ հանդիսատեսն ամեն տարիքի ու մասնագիտության մարդիկ են, տարբեր երկրներում ու բնակավայրերում ապրող։ Չմանրանամ, պարզապես ասեմ՝ բոլոր ոլորտներից էլ կան։ Ի դեպ, շնորհակալ եմ հանդիսատեսիս՝ իր անաչառ ու ճշգրիտ գնահատանի և քննադատության համար։

֊Ըստ Ձեզ, հասարակությունը արդյոք ճանաչում և գնահատում է լուսանկարչությունը՝ որպես արվեստի կարևորագույն ճյուղերից մեկը:

֊Լուսանկարչությունը վաղուց է մտել հանրության կյանք և իր ուրույն դերն ու նշանակությունն ունի՝ ամենալայն իմաստով։ Բացի արվեստի ճյուղ լինելը՝ դրա միջոցով բազմաթիվ խնդիրներ են լուծվում։ Շատ ժամանակ երկար ու ձիգ նախադասությունների փոխարեն 1-2 լուսանկարով ավելին ես պատմում և ցուցադրում, այդպիսով կարևորում ես նկարը։

֊Ի՞նչ է պահանջում այսօրվա հասարկությունը, ի՞նչ տեսակ լուսանկարներն են, որ ավելի են ընդունված ներկա ժամանակներում:

֊Լուսանկարչությունը բազմաժանր է, հետևաբար ամեն մեկն իր համար հետաքրքիր թեմա գտնում է և զարգացնում։ Դիմանկարչությունն ու բնանկարները բավականաչափ տարածում ունեն, ինչպես նշեցի՝ տարատեսակ թեմաներով հասարակությունը միշտ է հետաքրքրված, չեմ ուզում որևէ ոլորտ առանձնացնել։

֊Ո՞րն է Ձեր ամենասիրելի լուսանկարը, որի հետ կապված ունեք և՛ լավ հիշողություններ, և՛ միգուցե հետաքրքիր պատմություն՝ կապված լուսանկարի ստեղծման հետ:

֊Ամենասիրելի լուսանկարներից են հարազատներիս կադրերը, որոնք արդեն կյանքից վաղաժամ հեռացել են։ Ամենասիրելի նկարներից են սիրահար զույգը նստած Բաթումիի ծովափին։ Մոտ 200 մետր հեռվից նկատելով մայրամուտի ֆոնին այդ զույգին՝ մարդկանց զարմացած հայացքի ուղեկցությամբ վազեցի լողափ և ակնթարթորեն նկարեցի մտքումս արդեն նկարված կադրը։ Ինչ վերաբերում է ամենալավ կոչվածին, ես իմ բոլոր նկարներն եմ սիրում։ Դրանք հոգեզավակներ են և ամեն մեկի կերտումն էլ յուրովի է եղել։

֊Ավելի հակված եք ինքնե՞րդ որոշել Ձեր լուսանկարների վերնագրերը, կամ որևէ մեկնաբանություն թողնել, թե՞ դա թողնում եք Ձեր լսարանի դատին:

֊Նկարները հիմնականում վերնագրում էր վաղամեռիկ քույրս, ես չեմ սիրում վերնագրել։ Իրավիճակից ելնելով՝ երբեմն վերնագրում եմ կամ դիմում եմ ընկերներիս օգնությանը։

֊Ցանկացած ձեռքբերում շատ կարևոր է՝ լինի փոքր, թե մեծ։ Որո՞նք են Ձեր ձեռքբերումները, և ի՞նչ հաջողություններ եք գրանցել։

֊Ցանկացած ձեռքբերում նոր ուժ և կորով է տալիս, դա բնական է։ Նշեմ, որ հազվադեպ եմ մասնակցում ցուցահանդեսների, մրցույթների։ 2008-ին մասնակցել եմ ALMA.ORG Ամերիկայի հայկական գրադարանների միության կողմից կազմակերպված մրցույթին, 2 նկար Բոստոնում ցուցահանդես֊վաճառքին մասնակցեցին։ 2010-ին Կիևի մետրոպոլիտ Վլադիմիրի այցը լավագույնս լուսաբանելու համար Պատրիարքարանից Օրհնության գիր ստացա։ 2015-ին մեր նախագահականից լուսանկարներ գնեցին և ցուցադրեցին Ռումինիայում, Բուլղարիայում, Հայաստանը լավագույն ներկայացնելու համար շնորհակալագիր ստացա։ Ցուցահանդեսներ եմ ունեցել Դրեզդենում, Մոսկվայում, եվրոպական մի շարք երկրներում, հարավ-ամերիկյան երկրներից Բրազիլիայում և Արգենտինայում, Ղազախստանում, ինքս չեմ մեկնել, պարզապես ֆայլերն ուղարկել եմ և տեղում տպագրվել են։ Օրեր առաջ հաճելի լուր ստացա 5TH 35 AWARDS INTERNATIONAL PHOTOGRAPHY AWARD մրցույթից, դասվեցի Հայաստանի լավագույն 35 լուսանկարիչների շարքին, սերտիֆիկատ ստացա մի քանի լուսանկարիչ ընկերներիս հետ միասին, որոնց նույնպես սրտանց շնորհավորում եմ։

֊Ո՞րն է եղել Ձեր կյանքի շրջադարձային պահը:

֊Իմ կյանքի շրջադարձային պահը 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ի ահեղ երկրաշարժն էր, որն ավերեց հայրենիքիս մի ստվար զանգված և խեղեց բազում ճակատագրեր։ Դրանից հետո մեր կյանքը անչափ բարդացավ և դժվարացավ, որն իր անջնջելի հետքը դրեց հետագայի վրա։ 

-Եղե՞լ են մարդիկ, ովքեր ամեն գնով Ձեզ փորձել են ոգևորել, և արդյոք եղել են մարդիկ ովքեր չեն հավատացել Ձեզ, և հակառակ օգնության կամ ոչինչ չանելուն՝ խանգարել են:

-Առաջին օգնողն ու ոգևորողը եղել են ծնողներս, քույրս, որոնք ավաղ, հիմա չկան։ Ինձ միշտ ոգևորել են մտերիմներս, որոնց շնորհակալ եմ։ Խանգարողներ ամեն գործի մեջ կան, բայց ես դա չեմ զգացել, ինքս նպատակասլաց եմ, եթե մի բան մտադրում եմ, անպայման կատարում եմ և հասնում դրան։ Երևի հենց այդ բնավորության գծի պատճառով ես չեմ զգացել կամ անտեսել եմ այդպիսիներին, չնայած չեմ հիշում որևէ մեկին, որն ինձ ուզենար խանգարել։ Ես միշտ բարեկամներ եմ վաստակել, թշնամիներ՝ ոչ, փառք Աստծո։

֊Եթե ոչ լուսանկարչություն, ապա…

֊Լուսանկարչությունը երկրորդ մասնագիտություն լինելով իշխում է մյուսների վրա։ Առանց դրա տխուր կլիներ կյանքը, չնայած՝ ինքս ավարտել եմ Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի Ավտոմատիկա և հեռուստամեխանիկա բաժինը և հայկական բանակում ծառայելուց հետո անցել եմ աշխատանքի Վանաձորի Կապի միավորումում, այժմ էլ Բիլայնում թվային հեռախոսակայանի ավագ ճարտարագետ եմ։ Նշեմ, որ շատ եմ սիրել նաև դասախոսի մասնագիտությունը, բայց կրկնում եմ՝ լուսանկարչությունից հեռու ինձ չեմ պատկերացնում։ Տեսնելով ինձ՝ բազմաթիվ անձինք նույնպես «վարակվեցին» լուսանկարչության «ցավով» և իրենց գործերով ապացուցում են դա։ Լուսանկարչությունն այն մասնագիտությունն է, որ ինքդ հաճույք ես ստանում և դրա համար քեզ նաև վճարում են։

֊Ցանկացած մարդ իր կյանքում ունի կանաչ կետ, որին ձգտում է ամեն գնով հասնել, արդյոք Դուք հասել եք այդ կետին:

֊Այդ կանաչ կետին չեմ հասել ու աստված գիտի՝ կհասնեմ, թե ոչ։ Դա արդեն անձնական տրիույթում է։

֊Որոնք են լինելու Ձեր հաջորդ քայլերը:

֊Կյանքը հիասքանչ է և շարունակվում է։ Կաշխատեմ նոր հաջողությունների հասնել և հայրենիքիս գեղատեսիլ վայրերը ցուցադրել բազմամիլիոնանոց աշխարհին։

֊Եվ վերջին, սակայն կարևոր հարցը, լուսանկարչությունը Ձեզ համար…

֊Ոգեշնչման աղբյուր է և ազատ ինքնաարտահայտման ձև, հանգստանալու և գեղեցիկը փոխանցելու միջոց, անչափ կարևոր է, որ հանդիսատեսին այն փոխանցի այն զգացողություններն ու էներգիան, որ ես եմ զգում։

Հարցազրույց «Բաց միկրոֆոն» (“Открытый микрофон”) հաղորդաշարի 3-րդ եթերաշրջանի ֆինալիստ, սթենդ-ափ կոմիկ Բագրատ Ղազարյանի հետ։

-Փոքր ժամանակ ի՞նչ էիք ուզում դառնալ։

-Երազում էի ֆուտբոլիստ դառնալ, միշտ բակում ու դպրոցում խաղում էի, բայց ծնողներս դեմ էին ու ինձ չտարան պրոֆեսիոնալ դպրոց։ Իսկ հետո էլ ծնկիս հետ խնդիր ունեցա, այդ պատճառով էլ այդ երազանքս այդպես էլ չիրականացավ։

-Դուք մասնագիտությամբ ատամնաբույժ եք։ Ինչպե՞ս սկսեցիք զբաղվել սթենդ-ափով և արդեն քանի՞ տարի է, որ զբաղվում եք սթենդ-ափով։

-Հենց բժշկական համալսարանում էլ սկսել եմ զբաղվել։ 2015 թվականն էր՝ 3-րդ կուրս էի, ընկերս որոշեց սթենդ-ափ կազմակերպել համալսարանի ներսում ու կանչեց ինձ, իսկ ես անգամ չգիտեի էլ, թե դա ինչ է։ Որոշ սթենդ-ափներ նայեցի ու գնացի ներկայանալու։ Այդ օրը շատ լավ ներկայացա ու այդ ժամանակվանից էլ որոշեցի ավելի լուրջ զբաղվել։

-Հիշո՞ւմ եք, թե այդ առաջին սթենդ-ափ ելույթից հետո ի՞նչն էր Ձեզ հատկապես դուր եկել։

-Ինձ շատ էր դուր գալիս, որ ուշադրության կենտրոնում եմ ու մարդիկ ծիծաղում են իմ ասած կատակների վրա։ Բայց հիմա, երբ վերանայում եմ այդ ելույթները, հասկանում եմ, որ շատ վատ էի ելույթ ունենում։

-Այդ ժամանակ ունեի՞ք արդյոք բեմում ելույթ ունենալու փորձ։

-Բեմում ելույթ ունենալու փորձ եղել է դպրոցում՝ տարբեր պարոդիաներ էի անում։ Այդպիսով ունեի փորձ, բայց լրիվ այլ ժանրում։

-Արդյոք ևս մի մասնագիտություն ունենալը օգնում է սթենդ-ափին։

-Ես ուղղակի չեմ կարող միայն մի բանով զբաղվել։ Ընդհանուր առմամբ, ատամնաբուժությունը սթենդ-ափին օգնում է միայն գումարով։

-Ինչո՞ւ չեք կարող մի բանով զվաղվել։

-Ես չեմ կարող մի բանով զբաղվել, քանի որ այնպիսի զգացում է, որ կարծես ինչ-որ բան բաց թողնեմ, ուզում եմ շատ ուղղություններում զարգանալ, այդ պատճառով էլ չեմ ուզում միայն մի բան անել։

-Ինչո՞ւ եք ընտրել հենց սթենդ-ափը։

-Որովհետև այն համեմատաբար նոր ուղղություն է։ Միայն դու ու խոսափողն եք, ուրիշ ոչինչ պետք չէ։ Ու դե շատ կարևոր է, որ, իմ կարծիքով, սա երբեք ոչ ոքի չի հոգնեցնի՝ միշտ ակտուալ կլինի։

-Ձեր մասնագիտություններից ո՞րն է Ձեզ ավելի դուր գալիս։ Ինչո՞ւ։

-Երկուսն էլ շատ տարբեր ուղղություններ են՝ դժվար է համեմատել։ Ես շատ եմ սիրում իմ ատամնաբույժի աշխատանքը՝ մարդկանց օգնելը, նրանց գեղեցիկ ժպիտներ պարգևելը։ Բայց ես բեմում էլ եմ շատ սիրում ժպիտներ ստեղծել։ Դա լրիվ ուրիշ էներգետիկա ու հաճույք է։

-Ի՞նչն է ամենաշատը Ձեզ դուր գալիս սթենդ-ափերի մասնագիտության մեջ։

-Սթենդ-ափում ինձ դուր է գալիս այն, որ դու բեմ ես դուրս գալիս, ասում ես մտքերդ ու փորձում ես այնպես անել, որ քեզ լսեն։ Փորձում ես ուշադրություն գրավել, ու եթե ստացվում է, դու ամեն ինչի էպիկենտրոնն ես։

-Եղե՞լ են արդյոք ելույթներ լռության մեջ։ Կպատմե՞ք դրա մասին։

-Կարծում եմ՝ բոլորի մոտ էլ եղել են, ու ես բացառություն չեմ, բայց անկեղծ ասած՝ ես շատ քիչ եմ այդպիսի սթենդ-ափներ ունեցել ու հպարտանում եմ դրանով։ Պատմելու առանձնապես բան չկա, առհասարակ, եղել են հանդիսատեսներ, որ ոչ թե սթենդ-ափի են եկել, այլ ուղղակի խմելու։ Նրանք ոչինչ չեն ուզել, ուզել են ուղղակի խմել, հանգստանալ, իսկ ես այդ ժամանակ րոպեներն եմ հաշվել, թե երբ եմ այդտեղից գնալու։

-Ո՞րն է Ձեզ համար իդեալական հանդիսատեսը։

-Առհասարակ, ինձ համար իդեալական է յուրաքանչյու հանդիսատես, ով եկել է հենց հումոր լսելու ու ուզում է լավ անցկացնել իր ժամանակը, այլ ոչ հենց սկզբից էլ եկել է դատելու, մտածելով, որ եթե գումար է տվել, ուրեմն բոլորը պետք է ուրախացնեն իրեն։

-Ինչքա՞ն ժամանակ է գնում կատակներ գրելու վրա։

-Միշտ տարբեր է լինում, ես չեմ կարողանում նստել ու գրել, ինչ-որ բան պիտի մտքիս գա։ Երբեմն շատ երկար է տևում, բայց ես հիմա աշխատում եմ այդ ուղղությամբ ու փորձում եմ ավելի լավ ու շատ գրել։

-Բեմում իմպրովիզացիա անում եք, թե՞ դա շատ ռիսկային է։

-Հիմա սկսել եմ շատ իմպրովիզացիա անել, քանի որ իմ հումորը միշտ իրավիճակային է։ Ես կարծում եմ, որ դա այդքան էլ վատ չի ստացվում, ու ինձ շատ է դուր գալիս բեմում իմպրովիզացիա անել, պատասխանել մարդկանց ու անել հումոր այնտեղ և այդ պահին՝ դա միշտ էլ մարդկանց ավելի հասանելի է։

-Ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ հատկություններ պիտի ունենա մարդը, որպեսզի դառնա սթենդ-ափ կոմիկ։

-Ես կարծում եմ, որ պետք է լինել վստահ, խարիզմատիկ, արտաքնապես հաճելի՝ խնամված։ Ես չեմ հասկանում կոմիկներին, որոնք անխնամ տեսք ունեն։ Ցավոք սրտի, մարդկանց հոգեբանությունն այնպիսին է, որ եթե դու տհաճ ես՝ նրանք քեզ չեն լսի, այդ պատճառով էլ պետք է խնամված լինել, որ հաճելի լինի քեզ նայելը, իսկ եթե հաճելի է նայել, ապա նրանք քեզ լսել էլ կցանկանան։

-Կարելի՞ է արդյոք սովորել կատակել, թե՞ այն կա՛մ մարդու մեջ կա, կա՛մ չկա։

-Կարծում եմ՝ ամեն բան կարելի է անել, բայց հարցն այն է, թե ո՞րը կլինի որակն ու հնարավոր սահմանը։ Միշտ էլ ավելի տաղանդավոր մարդն ավելի բարձր կլինի ու կտեսնի այն, ինչ դու չես տեսնում, բայց աշխատասիրությունը միշտ կարող է շատ բան հաղթահարել։

-Ձեր հարազատներն ու շրջապատը ինչպե՞ս ընդունցին այդ փաստը, որ սկսել եք զբաղվել սթենդափով։

-Ընդհանուր առմամբ՝ դրական, բայց մինչ չհասա որոշ բաների, նրանք դա առանձնապես լուրջ չէին ընդունում։

-Դուք մի քանի անգամ մասնակցել եք «Բաց միկրոֆոն» հաղորդմանը ու անգամ հասել եզրափակիչ։ Ի՞նչ դժվարություններ կային հաղորդմանը մասնակցելու ժամանակ։

-Նախ, նշեմ, որ ես դրանից առաջ 4 ամիս ելույթ չէի ունեցել և առհասարակ չէի պատրաստվում մասնակցել այդ հաղորդմանը։ Բայց ընկերս համոզեց, որ գնամ, ու ես գնացի։ Դրա հետ կապված հայտնվեցի այնպիսի իրավիճակում, որ այնտեղի մասնակիցները հաճախ ելույթ ունեցող հումորիստներ էին, իրենց համար դա կյանք է, ու այդ պատճառով էլ շատ կատակներ ունեին, իսկ ես ունեի-չունեի մի մոնոլոգ ունեի, իսկ այնտեղ նորը գրելու ժամանակ քիչ կար։ Երևի թե դա էլ միակ բարդությունն էր։ Ես սկզբում ուղղակի հանգստացա ու ուղղակի ուզում էի հաճույք ստանալ ամեն բանից՝ նրանից, որ գտնվում եմ այնտեղ, բեմից, մասնակիցներից։ Հետո ես ստիպված էի ինքս ինձ վրա զայրանալ, որովհետև կատակներ գրելը չէր ստացվում։ Միայն կարողանում էի գրել այն ժամանակ, երբ զայրացած էի ու հասկանում էի, որ ուղղակի պետք է գրել։ Չեք կարող պատկերացնել, թե ինչ դժվար է այդքան կարճ ժամանակում կատակներ գրելը։ Մի նյուանս էլ կար՝ այն ամենն, ինչ գրում էի ես, չէի կարող փորձարկել մարդկանց վրա մինչ բեմ բարձրանալը։ Այսպիսով 5-ից 3 մոնոլոգը գրվելուց հետո միանգամից ներկայացրել եմ նկարահանումներին՝ մինչ այդ ոչ մի տեղ չեմ կարողացել ներկայացնել ու հասկանալ՝ ինչքանով է ծիծաղելի։

-«Բաց միկրոֆոն» հաղորդմանը մասնակցելը ի՞նչ է Ձեզ տվել։

-Մասնակցելը խթանեց լրջորեն սթենդ-ափով զբաղվելս։ Եվ ինչ-որ չափով այն ինձ տվեց որոշ ինքնաընդունում ու ինքնաճանաչում։ Շատ հավես է, երբ մոտենում են փողոցում ու խնդրում նկարվել, դա շատ հաճելի է։

-Սթենդ-ափ կոմիկներին դիտողներ են պետք, որպեսզի նրանք ներկայանան, իսկ հիմա կարանտին է։ Ունե՞ք ներկայացումներ, որ հետաձգվել կամ չեղարկվել են։

-Այո, իհարկե, պատրաստվում էի որոշ նոր բաներ գրելով, հինը վերագրելով, ու պետք է 5 քաղաք գնայի՝ ելույթ ունենալու։ Բայց ոչինչ, ուղղակի երևի թե ներկայացումները կտեղափոխվեն մի քանի ամսով։

-Ընդհանուր առմամբ ինչպե՞ս կարող է կարանտինը խանգարել սթենդ-ափ կոմիկի ստեղծագործական գործունեությանը։

-Ոչ մի իրադարձություն տեղի չի ունենում՝ հետևաբար ոչ մի տեղ չի լինում ներկայացում ունենալ, ընդհանուր առմամբ բարդ է այդքան ելույթ չունենալը։ Բայց մյուս կողմից էլ՝ կա հոյակապ հնարավորություն ու ժամանակ շատ նոր կատակներ գրելու։ Յուրաքանչյուր մարդ պետք է այս իրավիճակում գտնի իր օգուտը։

-Կոմիկներից ովքե՞ր են Ձեզ ոգեշնչում։

-Չգիտեմ, երևի ոչ ոք էլ չի ոգեշնչում։ Ինձ այլ բաներ են ոգեշնչում։ Բայց Արթուր Չապարյանը խրախուսում է։ Ես իրեն շատ եմ սիրում, նա հայերից ամենալավն է, դե․․․ գիտեք ումից հետո։

-Ո՞ր դեպքում Դուք կթողնեք սթենդ-ափը։

-Ես մի քանի անգամ այն թողել եմ ու շատ ժամանակ եմ կորցրել, որը կարող էի սթենդ-ափի վրա ծախսել ու ավելի լավ արդյունքների հասնել։ Բայց դա եղել է որոշ պատճառների ու հանգամանքների պատճառով։ Հիմա վերադարձել եմ սթենդ-ափ ու հաստատ չեմ թողնի այն․ շատ նպատակներ կան ու պետք է հասնել դրանց:

-Ինչո՞ւ էիք թողել սթենդ-ափը։

-Թողել էի անձնական խնդիրների պատճառով, ուղղակի չէի կարող զբաղվել սթենդ-ափով ու դրան նաև ավելացավ ստեղծագործական ճգնաժամ, բայց այժմ այդ ամենն անցյալում է, այլևս երբեք չեմ թողնի։ Ուզում եմ հասնել նպատակներիս ու ցույց տալ բոլորին, որ ես դուրս չեմ մնացել այդ ամենից։

-Կա՞ն արդյոք տաբու թեմաներ սթենդ-ափ կոմիկների համար և հենց Ձեզ համար։

-Տաբու շատերի մոտ չկա։ Կոնկրետ ինձ մոտ էլ չկա, բայց ես չեմ կարող կատակել որոշ թեմաների շուրջ, ուղղակի որովհետև հենց ինձ անհասկանալի կլիներ դա լսել։ Որոշ թեմաներ էլ ուղղակի չեն համատեղվում ինձ հետ։

-Կարո՞ղ եք խորհուրդ տալ սկսնակ կոմիկի։

-Այնքան շատ են արդեն եղել այդ խորհուրդները․․․ Այսպիսի խորհուրդ կտամ՝ եթե ուզում ես սթենդ-ափով զբաղվել, ապա պիտի հստակ ինքդ քեզ հարցնես՝ թե ինչո՞ւ։ Եթե ուղղակի որովհետև դա լավ է նայվում կամ ուղղակի ուզում ես հեռուստացույցում երևալ, ապա ավելի լավ է չսկսել։ Բայց եթե դու գլոբալ նպատակներ ունես, ապա եղիր այնպիսին, ինչպիսին կաս՝ պետք չէ հատուկ ձայնն իջեցնել ու սկսել դանդաղ խոսել։ Եղիր ինչպիսին կաս՝ մարդիկ միանգամից կհասկանան, որ ինչ-որ բան այն չէ, որ անկեղծ չես, այնպես որ մի՛ ձևացրու։

-Եղե՞լ եք Հայաստանում։

-Իհարկե, եղել եմ։ Ամեն ամառ մայրիկս եղբորս հետ ինձ հարազատ քաղաք էր ուղարում՝ տատիկի ու պապիկի մոտ։ Դե հիմա նույնպես լինում է, որ գալիս եմ՝ մորաքույրս ու երկու եղբայրս այդտեղ են ապրում։ Բայց ես չեմ կարողանում երկար մնալ այդտեղ՝ հաճախ ինձ անհարմար եմ զգում, հատկապես՝ տեղացիների մեքենա վարելուց։

-Դուք հայերեն գիտեք։ Ինչքանո՞վ է Ձեզ համար կարևոր մայրենի լեզվի իմացությունը։

-Տանը հայերեն ենք խոսում։ Ես շատ լավ չեմ խոսում՝ բարբառներս խառն են, բայց ամեն բան հասկանում եմ ու խոսել էլ կարող եմ, ուղղակի ռուսերեն ավելի հեշտ է։ Ես սովորական եմ դրան վերաբերվում։ Առաջ չէի հասկանում նրանց, ովքեր չգիտեն լեզուն, բայց հիմա ընդհանուր առմամբ հանգիստ եմ վերաբերվում։ Լավ է, որ գիտեմ հայերեն, բայց ընդհանուր առմամբ չէի ասի, որ այն ինձ ինչ-որ կոնկրետ ձևով օգնում է։

-Օգնու՞մ է արդյոք ազգությունը սթենդ-ափում, թե՞ հակառակը։ Ի՞նչ կերպով։

-Սթենդ-ափում չկա ազգություն ու առհասարակ ոչ մի օգնություն չկա։ Նաև, ես այդքան էլ հայի նման չեմ, այնպես որ, ոչինչ չի օգնում՝ բացի քրտնաջան աշխատանքից։

-Մտածե՞լ եք արդյոք Հայաստանում ելույթ ունենալու մասին։

-Այս էտապում չեմ ուզում Հայաստանում ելույթ ունենալ։ Եթե անգամ Մոսկվայում ամեն ինչ սկզբնական փուլում է, Հայաստանում մարդիկ դեռ սովոր չեն նորմալ սթենդ-ափին։ Ինձ թվում է՝ այդտեղ իմ կատակները այդքան էլ համապատասխան չեն լինի։ Այդ իսկ պատճառով էլ դեռ չեմ պատրաստվում այդտեղ ելույթի։

-Ի՞նչ նկատի ունեք «նորմալ սթենդ-ափ» ասելով։ Ի՞նչ եք կարծում, ինչի՞ հետ է կապված այդ անպատրաստությունը։

-Հայաստանում ամեն բան սկզբնական էտապում է ու կատակները պրիմիտիվ են։ Մարդիկ պատրաստ չեն իմ հումորին, որովհետև ունեմ որոշ անվայելուչ կատակներ, իսկ դա դժվար թե ընդունվի։ Եվ ընդհանուր առմամբ, հիմա ուղղակի դեռ չկա ցանկութկուն Հայաստանում սթենդ-ափ անելու։

Հարցազրույց Վանաձորի պետական համալսարանի լրագրության բաժնի ուսանողուհի Թեհմինե Բաղրամյանի հետ։ Թեհմինեն լրագրությունից զատ նաև հետաքրքրվում է կարուձևով, նա իր ինստագրամյան էջում պատմում է իր ստեղծած հագուստների մասին։

-Թեհմինե, մեր հարցազրուցը սկսենք մանկությունից։ Ի՞նչ հիշողություններ կան այդ օրերից։

-Վերջերս փորձում եմ հիշել հնարավորինս շատ բաներ մանկությունից։ Իրականում հեշտ չէ։ Դեպքերը ամբողջությամբ դժվարանում եմ հիշել, հիշում եմ ինչ-որ պահեր, «կադրեր», հայացքներ։ Երբեմն շատ պատահական ինչ-որ բաներ եմ հիշում, որոնք հիշելու համար անգամ ջանք չեմ գործադրել։ Առանձին որևէ հիշողություն չեմ շեշտի, քանի որ դրանք (որոնք հիշում եմ) լուրջ ազդեցություն են ունեցել ինձ վրա, իսկ ես չեմ ուզում դրանք բարձրաձայնել։

-Կա՞ն արդյոք ինչ-որ խորհրդանիշներ, սիմվոլներ, որոնց հետ ասոցացնում եք Ձեր մանկությունը։

-Այո կան։ Մի գիրք կար, որը չեմ հիշում՝ ինչ վերնագիր ուներ, երկու քույրերի մասին էր, մի քիչ կախարդական պատմություն էր, հիշում եմ, որ կարմիր կազմ ուներ, վրան՝ այդ երկու քույրերի անիմացիոն կերպարներն էին։ Այդ գիրքը միշտ կարդում էի, բայց այդպես էլ չեմ կարդացել մինչև վերջ, որովհետև մտածում էի, որ պիտի միանգամից կարդամ ու ամեն օր սկզբից էի կարդում։

-Բազմիցս նշել եք, որ Ձեր մասնագիտության ընտրությունը արվել է վաղուց, և մանկուց բոլորը իմացել են, որ Դուք լրագրող եք դառնալու։ Ո՞վ է որոշել և ինչպե՞ս։

-Որոշել է մայրս։ Դեռ նախադպրոցական տարիքից ինձ ասվել է, որ ես պիտի լրագրող դառնամ։ Երբ լուրերի թողարկում էինք նայում, ինձ ասում էին, որ մի օր ես էլ պիտի էդպես նստեմ հաղորդավարի աթոռին ու լուրեր հաղորդեմ։ Հետագայում դպրոցում էլ ուսուցիչներս էին ինձ հետ այնպես խոսում, կարծես ես արդեն լրագրողի ճանապարհի վրա եմ։ Երբ ժամանակը եկավ, որ պիտի ընտրեի մասնագիտությունս, հստակ հայտարարեցի, որ պիտի լրագրող դառնամ, և երբ տանը ասացի այդ մասին, կարելի է ասել՝ ոչ մի արձագանք չեղավ, որովհետև նորություն չէր։

-Համալսարան ընդունվելիս ի՞նչ դժվարություններ եղան։

-Եթե անկեղծ, այդ ժամանակ չէի գիտակցում, որ համալսարան եմ ընդունվում, ու դա լրիվ այլ էջ է, ինձ թվում էր ուղղակի այլ հաստատությունում եմ նույն դասը անելու։ Ես չէի գիտակցում, որ հնարավոր է չընդունվել։ Ընդունվելիս դժվարություն չեմ ունեցել, դժվարությունները եղել են ընդունվելուց հետո։

-Ուսանողական կյանքի մասին ի՞նչ կասեք, ինչպե՞ս է այն անցնում։

- Ցավով պետք է նշեմ, որ հիմնականում միապաղաղ։ Երբեմն բավականաին հետաքրքիր, բայց հիմնականում միապաղաղ։ Նշեմ, որ ուսանողական կյանքը և առօրյան որպես երիտասարդ չեմ նույնացնում։

-Լրագրության բաժնում սովորելուն զուգահեռ, հիմա նաև այլ հետաքրքրություն և զբաղմունք ունեք։ Կարող ենք ասել, որ Ձեր փոխարեն որոշել են այլ մասնագիտություն, բայց Դուք ինքնուրույն ընտրել եք այլ բան։

- Իմ փոխարեն ընտրվել է լրագրությունը, բայց ես դրան դեմ չեմ եղել և չեմ պայքարել այլ բանի համար, ես այլ բան նոր չեմ ընտրել։ Հիմա կարում եմ ու այս ուղղությամբ գնալու ցանկության մասին ասել եմ դեռ դպրոցական տարիքում, բայց եթե այլ դեպքում կասեին՝ աղջիկ ես, գնա կար ու ձև սովորիր, ինձ ասացին՝ ի՞նչ կարուձև, գնա լրագրող դարձիր։

-Ինչպե՞ս սկսեցիք կարել։

-Կարելու հանդեպ հակումս շատ վաղուցվանից է։ Եթե հավատանք նման բաների, ապա ամեն ինչ սկսվեց ատամհատիկիս մկրատ վերցնելուց։ Դրանից մի քիչ մեծ տարիքում միշտ խաղում էի ասեղներով։ Հաջորդ դրվագը երևի մեր հարևանուհու կարի մեքենայով տիկնիկի համար «զգեստ» կարելն էր, ամբողջը մի ուղիղ կար էր, բայց այդ օրը ես առաջին անգամ մեքենայով կարեցի։ Հետագայում դպրոցական մի միջոցառման համար զգեստ էր պետք։ Դարակներից վերցրեցի մի զգեստ ու ձևափոխեցի, դարձրեցի ինձ հարմար ու դա հագա։ Այն ժամանակ կարի մեքենա չունեի ու ձեռքով էի կարել։ Տարիներ անց նոր հասկացա, որ Dolce and Gabbana-ի զգեստներից էր, որ մայրս նվեր էր ստացել, իսկ ես այն կտրել ու ձևափոխել էի։

-Ի՞նչ է տալիս Ձեզ կարելը։

-Անսահման հաճելի է ինչ-որ բան ստեղծելը։ Երբ կտորը սկզբնական վիճակից փոխվում է ինչ-որ հստակ բանի, այդ պահը պարզապես երջանկություն է, հատկապես, երբ ամեն բան ինքդ ես անում։ Շատ կարևոր է գործը հաճույքով անելը։ Այդպես թե՛ դու ես ուրախ, թե՛ գործը։

-Մի քիչ խոսենք ընտանիքի մասին։ Եղե՞լ են պահեր, երբ զգացել եք, որ Ձեզ չեն հասկանում։

-Բոլորի հետ էլ լինում են նման պահեր։ Սերունդների տարբերություն, դեռահասության շրջան, անհասկանալի մտքեր։ Նման պահեր բնականաբար եղել են։

-Թեհմինե, ցավոք, այսօր Ձեր ծնողների մասին կարող ենք միայն անցյալ ժամանակով խոսել։ Որո՞նք են ամենաթանկ հիշողությունները, որ ունեք նրանց հետ կապված։

-Հորս հետ կապված, երբ դեռ շատ փոքր էի, հայրս վերադարձել էր արտագնա աշխատանքից (դրանից հետո էլ չմեկնեց), ես մտել էի աթոռի տակ, որի վրա նստած էր հայրս, ու խաղում էի նոր խաղալիքներովս։ Ամաչում էի իր մոտ գնալ, քանի որ չէի հիշում, բայց աթոռի տակ էի մտել, որ մոտ լինեմ։

Մորս հետ կապված ամենաշատը տպավորվել է մի դեպք։ Բակում խաղողի ծառ ունենք, նախադպրոցական տարիքում էի, ձևացնում էի, թե շատ հոգնած եմ, մայրս, չնայած գիտեր, որ ձևացնում եմ, գրկել էր ինձ, հետո տուն տարավ ու ինձ համար հատուկ տեղ սարքեց «նավակ» անունով, դրեց նավակի մեջ, որ քնեմ։

-Ովքե՞ր են քո կյանքի ամենակարևոր մարդիկ։

-Առաջ գուցե թվարկեի այս այն մարդկանց, բայց կյանքը ցույց է տալիս, որ յուրաքանչյուրիս կյանքում ամենակարևոր մարդը մենք ինքներս ենք։ Հակառակ դեպքում ուրիշները կապրեն մեր փոխարեն, եթե մենք ինքներս չանենք դա ու մեզ կարևորություն չտանք։

-Ո՞րն եք համարում Ձեր ունեցած ամենամեծ հիասթափությունը։

-Ես քիչ ընկերներ ունեմ, շփվող չեմ, և ամենամեծ հիասթափությունը, կարծում եմ, ընկերոջից հիասթափությունն է։

-Որո՞նք են Ձեր ամենաուժեղ և ամենաթույլ կողմերը։

-Ամենաուժեղ ու ամենաթույլ կողմս նույնն է կարծում եմ։ Քիչ եմ խոսում, լսում եմ, բայց քիչ եմ խոսում։

-Ի՞նչ է երջանկությունը, և Դուք ձեզ երջանիկ ե՞ք համարում։

-Ես երջանիկ եմ, որ փորձում եմ հասնել նպատակներիս։  Երջանկությունը այն ճանապարհն է, որը քայլ առ քայլ անցնում ես ու ձևավորում ինքդ ձեզ ու հասնում արդյունքի և անպայման լինում գնահատված։

-Այնուամենայնիվ, լրագրո՞ղ, թե՞ կարող։

-Այնուամենայնիվ, կարող։

Ամիսներ առաջ լույս տեսավ հայ ժամանակակից գրականության ինձ ամենահարզատ ու ինձ համար ամենահարմոնիկ դառնալիք գրքերից մեկը՝ Լիլի Մկրտչյանի «Թեյահոլիզմը»։ Շնորհանդեսին ներկա գտնվել չկարողացա, էդ սիրուն պահը բաց թողեցի, էդ ժամանակ դեռ քննությունների էի պատրաստվում Իտալիայում։ Բայց ոչինչ, Հայաստանում ինձ արդեն հասցրել են հեռվից հեռու նվիրել «Թեհայոլիզմը»։

Գիրքը ներկայացնելիս պիտի անպայման նշեմ, որ մոտ երկու հարյուր էջերի մեջ Լիլին՝ հեղինակը, համաչափ ու համով կերպով տեղավորել է մեզ բոլորիս՝ մեր այս կամ այն գծերով։ Համեստ, ամաչկոտ, թիթիզ, զուսպ կամ տաքարյուն իր հերոսներից բոլորը իրական հիմքեր ունեն, ասում է Լիլին, ու չնայած ինքն է էդ հերոսներին ձևավորել ու անուններ տվել, նրանց մեջ ամենքս կարող ենք փնտրել ու գտնել մեր բնավորության այս կամ այն գծի դրսևորումը։

Այսօր մեծ սիրով ու ուրախությամբ բախտ եմ ունեցել՝ զրուցելու էս ջերմ, անկեղծ ու հաջողված գործի հեղինակի՝ Լիլի Մկրտչյանի հետ։

Պաշտոնական հարցազրույցից շատ հեռու մի անմիջական ու սիրառատ զրույց ենք ունեցել երկուսիս համար շատ հարազատ «Թեյահոլիզմի» մասին։

-Լիլի, նախքան գրքի տպագրվելը, «Թեյահոլիզմը» հասանելի է եղել ֆեյսբուքյան էջի միջոցով։ Ե՞րբ և ինչպե՞ս է ծնվել գիրք հրատարակելու գաղափարը։

-Եփվեց էդ պահը բավական երկար։ Երբ «Թեյահոլիզմը» սկսեց ապրել իր «առանձին կյանքով», կարդացողների շրջանակի ընդլայմանը զուգահեռ, շատ էի ստանում արձագանքներ՝ գրքին սպասելու մասին։ Ու էդ մարդիկ շատ կարևոր դեր ունեցան գիրք հրատարակելու որոշմանը գալու հարցում։ Մինչ այդ միայն պատկերացումներումս կար էս ամենը, որովհետև ռեալ չէի համարում, որ ընկերներիցս ու մտերիմներիցս բացի էլի մարդիկ կկարդան գրածներս։

Բավական երկար շրջան, երբ արդեն որոշել էի, որ կհրատարակվի Թեյահոլիզմը, սպասում էի, որովհետև չէի ուզում «հում» բան ներկայացնել։ Եթե էդ պահին զգում ես, որ սա էն չէ, ինչ արժե ներկայացնել կարդացողիդ, պիտի թողնես, պիտի սպասես, պիտի հարգես։ Այ թե հետո ինչ կփոխեիր, էդ այլ հարց է․․․

Երբ հասկացա, որ ես էլ, կարդացողս էլ պատրաստ ենք, նստեցի համակարգչի առաջ ու սկսեցի զտել ու նորոգել պատմվածքներս։

-Ստեղծագործություններից շատերը կարճ հատվածների միջոցով հասանելի էին օնլայն տիրույթում նախքան գրքի հրատարակվելը։ Հայ գրականության մեջ սա դեռևս հազվադեպ երևույթ է։ Ի՞նչ ես կարծում, սա նպաստում է լսարանն ընդլայնելո՞ւն, թե՞ ինչ-որ առումով կարող է սփոյլեր դառնալ։

-Ճիշտ ես, Անահիտ ջան, սովորաբար մեկ-երկու հատված է ընտրվում և ներկայացվում որպես «այցեքարտ»։ Ես այլ կերպ վարվեցի ու հետագայում համոզվեցի, որ սա ճիշտ մոտեցում էր։

Սփոյլեր դառնալու վտանգ չկար, որովհետև ներկայացրել եմ առանձին հատվածներ, իսկ ամբողջական պատմվածքները, լուծումները, միասնականությունն ու, առհասարակ, բովանդակությունը թողել եմ գրքին։

Էս մոտեցման շնորհիվ ես նախապես ծանոթացրի կարդացողիս հերոսներիս հետ։ Շատերն իրենց գտան էդ հերոսների մեջ, որովհետև արդեն նրանց ապրածի մի պատառիկ զգացել էին։

Ի վերջո, երբ գիրքը կարդալուց հետո գրում են, որ առանձին հատվածներ բառ առ բառ հերոսի հետ անգիր են ասել, ուրախությունդ ու շնորհակալությունդ հասնում է անհավանական աստիճանի։ Ու ես ուրախ եմ կարդացողիս ու հերոսներիս էս ընկերության համար։

(Էստեղ ես վերհիշեցի իմ՝ անգիր արած ու ինքս ինձ վերագրած հատվածը…)։

-Գրքում զետեղված 11 պատմվածքներից յուրաքանչյուրը ենթավերնագրված է առաջին հայաքից առօրյայում հաճախ կամ մի փոքր հազվադեպ հանդիպող մարդկանց անուններով։ Բայց ավելի խորանալիս կարելի է նկատել, որ անուններից որոշները պարտմվաքի վերնագրից մի հատված են կրում իրենց մեջ։ Օրինակ՝ Հասմիկին բաժին է հասել «Հայերեն ենք սիրում»-ը, Կարենին՝ ԿարՄոտը, Խորենին՝ «Մոխրամանը»։ Անունների ընտրության մեջ որևէ յուրահատուկ օրինաչափություն կա՞, թե՞ զուգադիպել են։

-Հիշո՞ւմ ես՝ գրքի շապիկին ասում էի, թե սա գիրք է նկատելու մասին։ Այ դու շատ նուրբ բաներ ես նկատել։

Իրականում զուգադիպություն է, բայց հետո, երբ ես էլ նայեցի, հասկացա, որ ենթագիտակցությունս մի խաղ խաղացել է։

Անուններն ընտրել եմ հերոսիս մի լավ տնտղելուց հետո, երբ իսկապես հասկացել եմ, որ էս մարդը Խորեն է, Ռուբինա է, Կարեն կամ Լյուսի, որից հետո անունն էլ իր երանգն է բերել ու մի քանի գիծ ավելացրել արդեն դեմք, բնավորություն ու անգամ ձայն ունեցող հերոսին։

Էս հերոսները մեզանից յուրաքանչյուրի կյանքում կան՝ տարբեր անուններով, տարբեր սովորություններով, տարբեր խառնվածքներով, բայց նրանք իրական են, կան ու մենք նրանց ճանաչում ենք։

Պատմություններն էլ կյանքի պատմություններն են, էնպիսի բաներ, որոնք զգում ու ապրում է մարդը կյանքի այս կամ այն էտապում, իրավիճակում կամ հոգեվիճակում։

Նկատի ունեմ՝ սրանք ինչ-որ մարդու կամ մարդկանց կյանքի պատմություններ չեն, որ գրի եմ առել։ Մարդկանցից կերպարային գծեր եմ քաղել, անգամ ժեստեր ու միմիկա։ Ու նրանց շուրջ եմ ծավալել էն կյանքն ու իրավիճակը, մտքերն ու որոշումները, որոնք բոլոր մարդկանցից ամենից շատ իրենց հատուկ կլինեին։

-Թեյահոլիզմի թեմատիկ բովանդակությունը ծավալվում է սիրուց ու ընկերությունից մինչև ազնվություն ու հավատարմություն։ Ո՞րն է եղել այն գլխավոր ասելիքը, որը Թեյահոլիզմի հեղինակը ցանկացել է թեմաների այս բազմազանության միջոցով հաղորդել իր ընթերցողին։

-Հոգալու ու նկատելու խորհուրդն եմ փորձել ներկայացնել։

Գիտես, մենք հակված ենք ուշադրություն դարձնել իրադարձություններին, գործողություններին, էսպես ասած՝ «նյութեղեն» արտահայտում ստացողին, ու էդտեղ շատ շերտեր կան։ Էս շերտերի միջև շատ մանրուքներ ու դետալներ կան, որոնք սոսնձող, էական դեր ունեն, բայց որոնք հաճախ չենք վերլուծում, անգամ չենք էլ նկատում։ Ինչուների մի մեծ մաս հենց էդ դետալների հիմքն ունի։

Փորձել եմ ցույց տալ, որ էդ մի քիչ ավելին նկատելու, մի քիչ ավելի հոգալու շնորհիվ կարող ենք շատ պատճառներ հասկանալ, շատ որոշումներ կայացնել, շատ քայլեր ընկալել, մեր ու ուրիշների կյանքն էլ կամ անգամ ինչ-որ առանձին պահ ավելի լավը դարձնել։

Ու ճիշտ ես, էդ հիմնական ասելիքը ներկայացված է տարբեր թեմաների միջոցով, որ սուբյեկտիվ կամ միակողմանի մոտեցում չլինի, թե գուցե մի դեպքում սա «աշխատում է», մյուսում՝ չէ։ Փորձել եմ հնարավորինս լայն շրջանակում ներկայացնել էս գաղափարը։

-Գրքում տարբեր հերոսներից անունից հաճախ անդրադառնում ես Հրաչյա Աճառյանին։ Հենց օրինակ «ԿարՄոտը» վերլուծության ենթարկելու համար ևս մեջբերում ես Աճառյանի պարզաբանումը՝ կարոտ բառին։ Կա՞ն հայ կամ համաշխարհային գրողներ, որոնք առանձնապես ոգեշնչել են քեզ, կամ որոնց ստեղծագործություններն առանձնակի ազդեցություն են ունեցել քո ստեղծագործական մոտեցումների վրա։

-Աճառյանի հանդեպ անթաքույց հիացմունք ունեմ․ մեր լեզուն շա՜տ եմ սիրում, ու ինքն ինձ օգնում է, որ ամեն անգամ համոզվեմ, որ չքնաղ է հայերենը։

Տես, իհարկե կան հեղինակներ, որոնց շատ եմ սիրում, բայց փորձում եմ գրելու պրոցեսում նրանց «չդիմել» ոգեշնչման համար, որովհետև չեմ ուզում փոխադրության վերածել իրենց սիրուն արվեստը։ Այլ բան է, որ երբեմն առանձին տողեր սկսում եմ պրոյեկտել մեր կյանքի վրա, ինչպես մեր պոետների տողերը «Հայերեն ենք սիրում պատմվածքում»։

Ես մի անգամ ասել եմ, որ ինձ ոգեշնչում է մարդը, նրա ստեղծած արվեստը, ու իհարկե, էս պարագայում նաև գրական ստեղծագործությունները, երաժշտությունը, լուսանկարչի «բռնած» ինչ-որ շքեղ կադր և էդպես շարունակ։

-Թեյահոլիզմի շնորհանդեսը կայացավ փետրվարին, բայց դեռ գրախանութ չմտած՝ նախավաճառքի ընթացքում արդեն սպառվել էր առաջին հրատարակության մեծ մասը։ Գիրքը նաև ապրիլ ամսվա Երևանյան բեսթսելլերների առաջին եռյակում էր։ Ի՞նչն ես մեծապես համարում նման հաջողության գլխավոր գրավականը՝ որպես սկսնակ հրատարակվող հեղինակ։

-Միշտ մտածում եմ՝ ինչ ճիշտ էր ընտրված պահը, որովհետև եթե մի քանի օր ուշացնեինք, շնորհանդես անել չէր ստացվի արտակարգ դրության պարագայում, ու էդքան էմոցիա, էդքան սիրուն պահեր չէինք ապրի։

Նախ՝ հաջողությունը բոլորինս է էն մասով, որ հիմա գրական կյանքը շատ ավելի ակտիվ է, քան մի քանի տարի առաջ։ Ե՛վ հեղինակների, և՛ ընթերցողների ակտիվությունն ավելի մեծ է, ինչը միայն ուրախացնում է։

Կոնկրետ «Թեյահոլիզմի» պարագայում, կարծում եմ, էական դեր ուներ տարիներ շարունակ Թեյահոլիզմի ու կարդացողի ամենօրյա կապը։ Հարազատացել ենք մի տեսակ։ Ի սկզբանե, հենց էդ հարազատության հիմքով, որոշել էի ամեն բան իմ ձեռքով անել, անգամ գրքի շապիկը։ Փորձնական տարբերակ ստանալիս հասկացանք, որ տեխնիկական պայմաններից ելնելով դա բավական բարդ կլիներ, ուստի որոշեցի էդ մի էտապն ինքնուրույն անելուց հրաժարվել։ Մնացած ամբողջն անձամբ անելու գաղափարն այն էր, որ ուզում էի առաջին օրինակները կարդացողների համար ամեն բան իմ ձեռքով անել, առանց միջնորդների, առանց այլ անձանց։

Շնորհանդեսից հետո սկսեցինք նախավաճառքը, էդ ամբողջ պրոցեսով զբաղվել եմ ինքս, ու դրա ամենամեծ վարձատրությունը անմիջականությունը, էմոցիաներն ու դրական լիցքերն էին, որոնցով ամեն օրս լցվում էր, ու էսպես գրքերի մեծ մասը անձամբ գիտեմ՝ ում ձեռքում է, ում տան գրապահարանում է։ Էդ էլ է էն դետալներից, որ կարևոր է։

-Ապագա թեյահոլիկը ձեռք է բերել գիրքը, գազօջախից հենց նոր վերցրել տաք թեյնիկն ու պատրաստվում է սկսել ընթերցանությունը։ Ո՞րն է այն մեկ նախադասությունը, որով Լիլի Մկրտչյանը կցանկանար դիմել իր ընթերցողին։

-Բարի ընթերցումից զատ՝ էլի բան կասեմ։ Ամեն անգամ, երբ ինձ գրում են, թե որևէ տողի կամ հատվածի մեջ իրենց են գտել, մաղթում եմ, որ բարու ու լուսավորի մասին պատմող հատվածում գտնեն այդուհետ։ Ուրեմն՝ դա կմաղթեմ։ Եթե պիտի թեյահոլիկս գտնի իրեն որևէ տողում, թող դա ամենալուսավորի մասին պատմող տողը լինի։

 

***

Թող բոլորդ բախտ ունենաք սիրելու ու հարազատանալու էնպիսի գրքերի հետ, որոնց հեղինակների հետ զրույցները կլինեն անմիջական ու թեթև, իսկ նյութը վերջնական տեսքի բերելը՝ հաճելի ու ոգեշնչող։

Բոլորիդ ձեզ հետ մեծացող, ձեզ հետ ֆեյսբուքյան հրապարակումից անուշահոտ գրքի թերթերի վերածվող տողեր եմ մաղթում։

Ու թող բոլորդ կարողանաք գտնել ձեզ անհրաժեշտ ու ձեզ համար կարևոր ջերմությունը գրքերի կամ թեյի մեջ․․․ Միշտ։

Իմ զրուցակիցը երիտասարդ գրող, թարգմանիչ, երգահան Էլիզա Մխիթարյանն է:

-Քանի՞ տարեկանից եք սկսել ստեղծագործել:

-Ստեղծագործում եմ շատ վաղուց, առաջին անգամ տպագրվել եմ առաջին դասարանում։ Թերևս անկեղծ մի գաղտնիք բացեմ, անգամ ատամհատիկ կոչվող ավանդական արարողությանը, երբ պիտի պարզ դառնա երեխայի ապագա մասնագիտությունը, ես միանգամից վերցրել եմ գրիչ։

-Ինչպե՞ս սկսեցիք Ձեր գրական-ստեղծագործական ուղին:

-Առաջին դասարանում «Մենք» ամսագրում տպագրվելուց հետո շատ երկար դադար էր ինձ մոտ, և գրական-ստեղծագործական ուղիս շարունակվեց միայն 17 տարեկանում, երբ ընդունվել էի ԵՊՀ Արևելագիտության ֆակուլտետ։ Այդ ժամանակ ես սկսեցի թղթակցել «Թիվի Ալիք» շաբաթաթերթի «Շավիղ» գրական էջին, սկսեցի պարբերաբար տպագրվել, տարիների ընթացքում այնքան բան սովորեցի իմ խմբագրից, որ բառերով նկարագրելու չէ, այն խմբագրից, ով նաև հետագայում դարձավ իմ գրքի խմբագիրը՝ Սերգեյ Հարությունյանը։ Այդ ժամանակ նաև մի գրական մրցույթում իմ «Դժոխքից 50 մետր հեռու» պատմվածքը ճանաչվեց լավագույն արձակ գործ, որը հետագայում մի շարք ամսագրերում ու թերթերում տպագրվեց։ 17 տարեկանից սկսվեց հիմնական ուղիս, բազմաթիվ թերթերից, ամսագրերից առաջարկներ ստացա, կայքերից առաջարկներ ստացա, համահավաք ժողովածուներում տպագրվելու առաջարկներ և այդպես մտա մի աշխարհ, որի անունն է «Գրականություն»։

-Ի՞նչ է Ձեզ համար գրականությունը:

-Մարդկության պատմությունը կհավասարվեր զրոյի, եթե չլիներ գրականությունը։ Գիրքը մարդկության պատմությունն է, եկեք մի պահ պատկերացնենք, որ աշխարհում ոչ մի գիրք չգրվեր, այսօր մենք ոչինչ չէինք իմանա մեր պատմության մասին, պատկերացնենք, որ աշխարհում ոչ մի գրող ծնված չլիներ, ոչ ոք չգրեր մարդկային հույզերի մասին, ոչ ոք չպատմեր իր ժամանակաշրջանի մասին, ոչ մի պատմավեպ չգրվեր և այդպես շարունակ։ Կլիներ աղետ։ Այնպես որ, բարձր գրականությունը ոչ միայն իմ, այլև ամբողջ մարդկության պատմությունն է և սա բացարձակ ու անքննելի ճշմարտություն է։

-Հատկապես ո՞ր ժանրով եք ստեղծագործում:

-Նախընտրում եմ գրել կարճ պատմվածքներ, նորավեպեր, որոնք ունեն անսպասելի ավարտ և ընթերցողի համար ապահովում են լարված ընթացք: Ունեմ պատմվածքներ, որտեղ պատմական դրվագներ են նկարագրված։ Ինքս աբսուրդ, էքզիստենցիալ գրականության սիրահար եմ, իմ գրականության մեջ ակամա կան նաև այդ դրսևորումները, մասնավորապես՝ մարդկային գոյության, կեցության խնդրի որոնումները, աբսուրդային դրվագներ և այլն:

-Իսկ ի՞նչ եք կարծում՝ ո՞ր ժանրի ստեղծագործություններն են առավել հետաքրքրում ժամանակակից հայ երիտասարդությանը:

-Ժամանակակից հայ երիտասարդության հետաքրքրությունները շատ տարբեր են, չեմ կարող ասել՝ ո՞ր ժանրն է ավելի հետաքրքրում, բայց հաստատ կարող եմ ասել, որ պաթետիկ բովանդակությամբ գրքերը շատ քչերին են այլևս ձգում։ Ժամանակակից մարդն առհասարակ ձգտում է կարճ գրքերի, կարճ, բայց բովանդակալից խոսքի, եթե օրինակով խոսեմ, ապա անցած դարում, եթե որևէ հեղափոխության ժամանակ մարդը պատրաստ էր իր հետ աթոռ վերցնելու և լսելու հրապարակախոսական երկարաշունչ ճառեր, ապա այսօրվա երիտասարդը դա հաստատ չի անի։

-Ո՞րն է Ձեր ամենասիրելի գիրքը, որը խորհուրդ կտաք բոլորին կարդալ:

-Սիրելի գրքեր շատ ունեմ, բայց ամենասիրելի գրքերը ամենասիրելի գրողի կողմից գրվածներն են։ Խոսքը Ֆրանց Կաֆկայի մասին է, ով ինձ համար եղել և մնում է համաշխարհային աբսուրդ, էքզիստենցիալ գրականության լավագույն ներկայացուցիչներից մեկը։ Խորհուրդ եմ տալիս կարդալ նրա բոլոր գրքերը, մասնավորապես՝ «Դատավարություն», «Կերպարանափոխություն» և «Դղյակը» ստեղծագործությունները։

-Ձեր գիրքը` «Ռոմանտիղմը», շատ հետաքրքիր է և՛ իր շապիկով, և՛ վերնագրով: Կարո՞ղ եք մեկնաբանել այն:

-Հետաքրքիր է «Ռոմանտիղմը», թե ոչ, ընթերցողը կասի և այս ընթացքում որքան որ լսել եմ կարծիքներ, դրանք եղել են դրական։ «Ռոմանտիղմն» իմ առաջին ձեռքբերումն է, առաջին հաստատուն քայլը, ես երջանիկ եմ, որ իմ առաջին գիրքը տպագրելու համար ոչ թե փորձել եմ հովանավոր գտնել, կամ դիմել տարբեր հրատարակչությունների, այլ հակառակն է տեղի ունեցել։ Ես երջանիկ եմ, որ իմ գրականությունը նկատել են և գնահատել։ Գրքում ներառված են կարճ պատմվածքներ, թեմաները շատ տարբեր են, բայց գրքի գլխավոր ուղեգիծն այն է, որ այս արդի աշխարհի խելահեղ շրջապտույտում մարդը նույնն է, նրա հույզերը նույնն են և նա միշտ ձգտում է դեպի հասարակը, դեպի սկիզբը, ինչպես գրքի առաջաբանում ասել է Մարգարետ Ասլանյանը՝ մարդը ձգտում է դեպի միակ կատարյալը, դեպի հասարակը՝ զբանս սկզբի։

-«Հիասթափությունը զարհուրելի հիվանդություն է»։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ձեր այս խոսքերը: Դուք հիասթափություն ապրե՞լ եք:

-Ցույց տվեք ինձ աշխարհում գեթ մեկ մարդու, ով չի ապրել հիասթափություն և ես կասեմ, որ գրել եմ բառեր ոչնչի մասին։ Անգամ փոքրիկ երեխաները, որ երազում են հեծանիվ ունենալ և ինչ-ինչ պատճառներով չեն ունենում՝ ապրում են հիասթափություն։ Ես էլ իմ կյանքում ունեցել եմ և վստահ եմ, որ դեռ շատ կունենամ հիասթափություններ, որովհետև սա կյանք է և վերջ։ Եվ այո, հիասթափությունը զարհուրելի հիվանդություն է, և ոչ մեկս ապահովագրված չենք այդ հիվանդությամբ վարակվելուց:

-Ձեր ձեռքբերումները որոշակի են նաև գեղարվեստական թարգմանության ոլորտում. բուն ստեղծագործական վիճակն ինչպե՞ս եք զուգորդում թարգմանական գործին:

-Ես «Երևանյան Էսքիզ» գրական, մշակութային հարթակի համահիմնադիրն եմ և հանրային կապերի ղեկավարը, ի սկզբանե թարգմանություններս սկսել եմ հրապարակել այդ հարթակում, իսկ հետագայում պահանջը մեծացել է և նաև այլ հարթակներում են սկսել հրապարակվել և հրատարակվել, մասնավորապես՝ այս պահին նաև թղթակցում եմ «Մշակութային հրապարակ» ամսաթերթին՝ տրամադրելով գեղարվեստական թարգմանություններ, որոնք անում եմ արաբերենից, քանի որ մասանգիտությամբ արաբագետ եմ։ Գեղարվեստական թարգմանությունը ոչ միայն չի խոչընդոտում, այլև օգնում է գրողական գործունեությանը։ Ասեմ, որ շատ բարդ է թարգմանել պոեզիա, հնարավոր չէ կատարել բառացի թարգմանություն, որովհետև այդ դեպքում ուղղակի կստացվի մտքերի մի կույտ, որը քո լեզվով ոչինչ չի տա ընթերցողին։ Գեղարվեստական թարգմանությունը շատ պատասխանատու աշխատանք է, կասեմ, որ թարգմանությունը կրկնակի հաջողված է, եթե այն կատարում է հենց գրողը, որովհետև գրողը կարողանում է տեսնել մեկ այլ գրողի պատկերները և որսալ դրա հայերեն տարբերակն այնպես, որ փոխանցի այն նույն շքեղությունը, ինչը բնագրում է։

-Ո՞րն է Ձեր կյանքի կարգախոսը:

-Վերջին տասը տարիների ընթացքում կյանքիս կարգախոսը Հեմինգուեյի խոսքերն են․ «Երբեք մի՛ շփոթիր շարժումը գործողության հետ»։

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք սկսնակ գրողին, ինչի՞ն պետք է առավել ուշադրություն դարձնել և ինչի՞ց խուսափել:

-Սկսնակ գրողին խորհուրդ կտամ շատ կարդալ և լինել գերակտիվ՝ փնտրելով հարթակներ սեփական գրականությունը մատուցելու համար։ Խորհուրդ կտամ լսել փորձառու կամ որոշակի ճանապարհ անցած գրողների կարծիքը իր գրականության վերաբերյալ և ընդունել առողջ քննադատությունը, իսկ լավ խոսեքրից չմեծամտանալ, այլ շարունակել հղկել սեփական գրիչը։

-Ի՞նչ ծրագրեր ունեք ապագայի հետ կապված:

-Ապագայի հետ կապված պլաններ շատ կան, որոնց մասին կնախընտրեմ լռել։ Կասեմ միայն այն, որ իմ ողջ ներուժը դրվելու է որակյալ, բարձր մշակույթի ստեղծման և պահպանման գործում։

Երբ աչքերս փակում եմ ու մի պահ պատկերացնում Շրի Լանկայի փողոցները, Նոր Գվինեայի բնությունը, Հնդկաստանի համեղ ուտելիքները, մարդակեր ցեղերին, նրանց վարքն ու բարքը, ակամա մտքումս մի անուն է պտտվում՝ Վարդան Սարգսյան՝ ամենաանվախ, ամենաէկզոտիկ ճանապարհորդ-հաղորդավարը: Նա գրեթե առասպելական կերպար ունի: Նրա տպավորիչ ռեզյումեն և պատմության հեռատես զարգացումը հետաքրքրում են բոլորիս:

-Ինչպե՞ս սկսեցիք Ձեր ճանապարհորդությունը: 

-Ես ճանապարհորդել սկսել էի մինչև հեռուստանախագիծը, արդեն ճանապարհորդում էի, շա՜տ-շա՜տ երկրներ էի այցելում, և այն ժամանակ հաճախ երգում էի, գումար էի աշխատում, ու այդ գումարը ծախսում էի հենց ճանապարհորդության վրա: Այնպես որ, այդ սերը եղել է վաղուց, ոչ թե հենց հեռուստանախագծից: Սկզբում, իհարկե, փոքր ճանապարհորդություններ էին, մաքսիմում՝ Եգիպտոս կամ Լիբանան: Հետո սկսեցի ավելի հեռու և հետաքրքիր վայրեր գնալ: Այդպես սկսվեց ամեն ինչ:

-Ո՞րն է Ձեր ամենամեծ անձնական ձեռքբերումը: 

-Ամենամեծ անձնական ձեռքբերումը իմ ընտանիքն է, աշխատանքը, որը ունեմ: Կարծում եմ՝ այո, այսօր երջանկություն է զբաղվել մի գործով, որը սիրում ես, ու ամենակարևորը, որ լավ ես կարողանում կատարել այդ աշխատանքը: Եվ այն, որ երկու հեռուստաընկերութամբ ինձ տեսնում եմ՝ «Armenia TV» և «ATV», դրան գումարած իմ տուրիստական գործակալությունը՝ «Vardan Travell»-ը, դրանք մեծ ձեռքբերում են ինձ համար: Երկուսն էլ կայացած են, ժողովրդի կողմից սիրված և ես մաքսիմալ եմ անում ամեն բան: Ծրագիրը հետաքրքիր է, հեռուստանախագիծը հետաքրքիր է, իսկ ճանապարհորդությունները ինձ հետ ապահով են և կազմակերպված:

-Եթե կարողանաք ժամանակը հետ տալ և երիտասարդ Վարդանին մեկ բան ասել, ապա ի՞նչ կլինի: 

-Կասեի, որ ավելի շատ ժամանակ տանը անցկացներ, քան օտար երկրում: Որովհետև երբ հարազատիդ կորցնում ես, նոր ես սկսում հասկանալ, որ ավելի շատ ժամանակ կարող էիր տանը լինել, շփվել: Չնայած՝ իմ պարագայում ես կարծում եմ, որ ամեն բան հասցրել եմ անել:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք ճանապարհորդությունների ձգտող երիտասարդներին: 

-Խորհուրդ կտամ շատ ճանապարհորդել: Եթե բյուջե կա, կարելի է ոտքով, կարելի է նույնիսկ Երևանին մոտիկ գյուղեր, քաղաքներ գնալ, ուսումնասիրել, հետաքրքիր վայրեր հայտնաբերել, ֆոտոշարքեր ստեղծել ինստագրամում, ֆեյսբուքում կամ այլ ցանցերում: Բլոգեր բացել յութուբում ու գտնել, նկարահանել նույն մարդկանց առօրյան, ինչպես են շփվում, ապրում: Այդ ամենը շատ հետքրքիր է: Ճանապարհորդությունը պարտադիր չէ լինի Բալի կղզում, իսկ եթե այդպես է, շատ ավելի լավ է: Բայց կարելի է սկսել հենց Հայաստանից:

-Ինչպե՞ս սկսվեց ձեր կարիերան: 

-Եթե խոսքը ճանապարհորդության մասին է, առաջին անգամ, երբ այցելեցի Հնդկաստան, իմ ֆեյսբուքյան էջում տեղադրում էի նկարներ, տեսանյութեր անսովոր վայրերից, իրենց ավանդական վայրերից, և մարդիկ անվերջ ասում էին. «Այս ինչ հետաքրքիր է, էլի տեղադրիր»: Կիսվում էին նաև, մեկնաբանություններ, դիտումներ, հետաքրքիր էր ամենը:  Այդպես առաջացավ ցանկություն այդ ամենը ավելի մասսայականորեն ներկայացնել, այսինքն՝ հեռուստատեսությամբ, ու այդպես սկսվեց: Ամեն ինչ իրականում սկսվել է հենց Հնդկաստանից: Ես հետո փորձնական մեկնեցի Եգիպտոս, ATV-ի հեռուստաընկերության համաձայնությունիից հետո, նկարահանումներ արեցի և վերադարձա: Չորս հաղորդում էի նկարել, որոնք ATV-ի պրոդյուսերը շատ հավանեց և ասաց. «Սրանով կարող ենք սկսել այս նախագիծը»: Այդտեղից ամեն բան սկսվեց:

-Որպես ավանդական ճանապարհորդ՝ ինչպե՞ս եք Ձեզ զգում: 

-Ժամանակին ճանպարհորդությունն ինձ համար հոբբի էր, հետո դարձավ հետաքրքրություն, հետո՝ աշխատանք, այսօր՝ բիզնես: Այսինքն՝ ես ճանապարհորդում եմ և գումար եմ աշխատում: Դա ամենակարևորն է, և դրան հասնելու համար պետք են շատ տարիներ, շատ ջանքեր: Եվ մեծ հարց է՝ կստացվի՞ քեզ մոտ, թե՞ ոչ: Ես կարողացա, ուստի դա իմ ապագան է:

-Ասեք երեք առանձնահատկություն, որ պետք է ունենա ամեն ճանապարհորդ: 

-Նայած՝ ինչ ճանապարհորդ: Եթե մարդ սիրում է ճանապարհորդել, գնալ որևէ քաղաք, ծովի ափին պառկել, հանգստանալ, այդ մարդկանց խորհուրդ կտամ ընտրել մաքսիմալ լավ հյուրանոց և վերջ: Իսկ եթե մարդ իսկապես, օրինակ՝ ինձ նման ճանապարհորդ է, պետք է լինի դիմացկուն, չհոգնի, փնտրի անվերջ ամենահետաքրքիրը, և մի բան տեսնելու համար չալարի 1-2 օր ճանապարհ ընկնել, նույնիսկ դժվարություններով՝ ավտոբուսներով, փնթի տեղերով և այլն: Ես ինքս այդպես եմ անում, մի փոքրիկ դրվագ տեսնելու, նկարելու համար երկու օր ընկնում եմ ճանապարհ՝ մեքենաներով, ավտոբուսներով, գնացքներով և այլն: Բայց հասնում եմ, որ այդ ամենը տեսնեմ: Պետք է լինես աշխատասեր և ջանք չխնայես:

-Ո՞րն է Ձեր սիրած ճամփորդական գիրքը, և ինչո՞ւ: 

-Ճանապարհորդական գիրք չգիտեմ, բայց ես անկեղծ շատ ժամանակ չունեմ գիրք կարդալու: Իմը ավելի համացանցն է, տեսանյութեր դիտելը, ուսումնասիրելը և այլն: Բայց գրքերից շատ եմ հավանում «Շանտառամ»-ը, Հնդկաստանի Մումբայ քաղաքի մասին պատմող գիրք է: Եթե չեք կարդացել, բոլորին խորհուրդ եմ տալիս անպայման կարդալ: Իսկ ճանապարհորդներից Միխայիլ Գոժուխովի վարած ծրագիրն եմ շատ հավանել: Մանկությանս տարիքի ծրագրերից է: Ճիշտ է՝ նա հիմա մեծ մարդ է, բայց ես ինստագրամով հաճախ շփվում և խորհուրդ եմ հարցնում նրանից: Ես մանկուց մեծացել եմ նրա ծրագրերը դիտելով, ինձ համար ամենահետաքրքիր նախագծերից էր: Իսկ գրքեր՝ որպես այդպիսին չեմ կարդացել:

-Ո՞րն է Ձեր սիրած վայրը: 

-Եթե երկրի մասին է խոսքը, ես Շրի Լանկան եմ շատ սիրում: Այնտեղ սիրում եմ հանգստանալ, իսկ եթե կոնկրետ տեղ նկատի ունեք, բնականաբար՝ տունս:

-Ինչի՞ց եք ոգեշնչվում։

-Ես սիրում եմ, երբ մարդիկ իմ նախագծերը դիտում են, և դրանով հեռուստատեսային ռեյտինգը բարձրանում է: Սիրում եմ զարմացնել, սիրում եմ գտնվել այնպիսի վայրերում, որոնց մասին մարդիկ նույնիսկ չեն լսել: Դա ինձ ոգևորում է, որ մյուս անգամ ավելին անեմ: Այսինքն՝ դու եթե ինչ-որ հետաքրքիր բան ես անում, հաջորդը չի կարող թույլ լինել, ուստի դա ստիպում է ամեն անգամ էլ ավելի կատարելագործվել: Ես կարծում եմ՝ ամենամեծ հաղթանակը դա է, ես չեմ վախենում խոչընդոտներից, չեմ վախենում դժվարություններից, վտանգներից: Իսկ գումարի համար փորձում եմ նաև հայթայթել, հովանավորներ գտնել և նկարահանել այն, ինչ ուզում եմ:

-Ո՞րն է Ձեր՝ ճանապարհորդ լինելու ամենադժվար մասը:

-Ինձ համար ճանապարհորդության ընթացքում դժվար մաս չկա, եթե դու սիրում ես այդ գործը: Եթե դու հայտնվես վայրի ցեղերի մոտ, քնես անհարմար վայրում կամ չքնես օրերով, շատ դժվար ճանապարհ անցնես, հոգնես, միևնույնն է, դա քեզ հաճույք է պատճառելու: Եթե դու դժվարանաս օրվա ընթացքում կամ քո կյանքի որևէ փուլում, նշանակում է դու ճանապարհորդել չես սիրում: Ուրեմն ընտրիր այլ ճանապարհ, գնա այլ երկիր, որտեղ կարող ես ծովի ափին պառկել, հանգստանալ, վայելել, լողալ ու մի քանի էքսկուրսավար վերցնել քաղաք տեսնելու համար։ Դա իմը չէ:

-Սիրած ավիաընկերությո՞ւնը: 

-Ես բոլոր ավիաընկերությունն էլ սիրում եմ, ճանապարհորդում եմ բոլոր ինքնաթիռներով, որը ավելի հարմար է լինում, և բնականաբար, որի տոմսն ավելի մատչելի է:

-Ի՞նչ տուրիստական գործակալություն եք սիրում՝ բացի Vardan Travell-ից: 

-Ոչ մի տուրիստական գործակալություն ինձ համար սիրված չէ, որովհետև ես ունեմ իմը, ինձ համար իմը լավագույնն է: Ես ճանապարհորդում եմ, կարող եմ ճիշտ խորհուրդ տալ մարդուն, և իմ աշխատակիցները՝ ևս: Ինձ համար իմն է լավը, ինչպես մյուս տուրիսական գործակալությունների տնօրենների համար՝ իրենցը: Դա նորմալ երևույթ է:

-Սիրած քաղա՞քը: 

-Սիրածս քաղաքը, բնականաբար, Երևանն է, դա չի քննարկվում:

-Առավել քիչ սիրած վա՞յրը: 

-Այդպիսի վայր չկա: Անկեղծ լինեմ՝ ես բոլոր վայրերն էլ սիրում եմ, բոլոր պետությունները սիրում եմ: Եվ այս հարցն ինձ համար տարօրինակ է:

-Եթե Դուք կարողանաք ժամանակ անցկացնել ցանկացած վայրում, ո՞ւր կգնաք: 

-Իհարկե, Շրի Լանկա։ Ես պատրաստ եմ ամիսը մեկ թռչել Շրի Լանկա: Այդ կղզում կա հանգստություն, ու հարցը բացարձակ ծովի ափի, ավազի, կամ օվկիանոսի մասին չէ, ուղղակի սիրում եմ այդ կղզին: Այնտեղ հանգստություն կա, չգիտեմ՝ ինչից է, բայց իմ հոգին է այնտեղ հանգստանում: Ես կարող եմ ամիսներով մնալ այնտեղ, փոքր տուն վարձել, ման գալ, շփվել մարդկանց հետ, ովքեր միշտ ժպում են: Շատ եմ սիրում Շրի Լանկան:

-Արդյոք զբաղված է Ձեր սիրտը: 

-Իմ սիրտը զբաղված չէ, ազատ է: Եվ շատ ժամանակ չկա տրամադրելու, ցավոք սրտի:

-Կորոնավիրուսի պատճառով ամենաշատը տուժել է զբոսաշրջային ոլորտը, ինչպե՞ս է այն անդրադարձել Ձեր ճամփորդությունների հետագա պլանների վրա: 

-Դե իհարկե, այս պահին չկան թռիչքներ, բայց հուլիս ամսից ունենք արդեն շատ ուղևորություններ, այնպես որ դեռ կհասցնենք ճանապարհորդել, իսկ այս պահին աշխատում ենք տանից, ու պետք է ասեմ՝ զանգերը չեն դադարում:

-Ի՞նչ ճակատագիր կունենա Ձեր հաղորդաշարը: 

-Ես մինչև հուլիս ամիս և Armenia TV-ի և ATV-ի համար ունեմ արված նկարահանումներ: Իսկ հաջորդ եթերաշրջանը լինելու է հոկտեմբերին, այնպես որ սեպտեմբերին հաստատ կգտնեմ մի երկիր, որտեղ կկազմակերպեմ նկարահանումները:

Ժողովուրդն ասում է՝ ճիշտը երեխայից իմացիր։ Ինչո՞ւ։ Քանի որ մանկական հոգիները, որոնք դեռ չեն կոփվել կյանքից, ու որոնց մտահորիզոնները դեռևս ավելի շատ ներս են ձգվում, քան արտաքին միջավայր, երբեմն ավելի դիպուկ անուն են տալիս իրերին՝ իրենց անկեղծ միամտությամբ բացատրելով այս կամ այն երևույթը, քան մեծահասակները։

Չնայած արտակարգ դրությանը, բակերում խաղացող երեխաների թվի մեջ վերջերս զգալի փոփոխություն չի նկատվում։ Թե ինչպես են փոքրիկներն ընկալում ու մեկնաբանում համաճարակը և դրանից բխող խնդիրները, թե որքանով են տեղյակ աշխարհում տիրող իրավիճակից, կարող եք կարդալ ստորև՝ մի քանի երեխաների օրինակով։ Նրանցից ստացած պատասխանները խմբագրված չեն՝ անմիջականությունն ու թոթով լեզվի  համուհոտը չկորցնելու նպատակով։ Հա, Քյավառի բարբառով:

Ի՞նչ է կորոնավիրուսը, ի՞նչ ես լսել դրա մասին։

Աշոտ (9 տարեկան)- Կորոնավիրուսը հիվանդություն ա, որ գալում ա, կպնում ա, մարդիկ հիվանդանում են, մեռնում են։

Սարգիս (7 տարեկան)- Եսիմ… բան չէ, վատ բան։

Գոհարիկ (10 տարեկան)- Կորոնավիրուսը շատ բարդ ու ծանր վիրուս ա, լսել եմ, որ մահացու ա։

Նատալի (6 տարեկան)- Կորոնավիրուսը վատ նշան ա, որովհետև մարդկանց հիվանդացնում ա։ Գլխի ցավ, հազ, փռշտոց… դու տեվիզրով (հեռուստացույց) չե՞ս նայել։

Անի (9 տարեկան)- Ինքը վտանգավոր վիրուս ա։ Որ մեկը կպավ՝ մեռավ։

Մաքսիմ (4 տարեկան)- Կորոնավիրուսը… ըմ… փոքր ա ինքը։ Համ էլ ես կորոնավիրուսի խաղ եմ խաղում կոմպուտրով, գիտե՞ս։

Պե՞տք է վախենալ կորոնավիրուսից։

Աշոտ- Հա, որովհետև վիրուս ա. էկավ, կպավ, դու էլ կմեռնես։

Սարգիս- Խա… վը, ի՞նչ ես ծզղալու (ծիծաղելի) բաներ խարցնում։ Որ վտանգավո՜ր ա, ի՞մալ չվախենամ։

Գոհարիկ- Այո՛, պետք ա վախենալ, որովհետև եթե հիվանդանաս, կարող ա մահացու լինել։

Նատալի- Էդքան էլ չէ։ Մեր Հայաստան չկա կորոնավիրուս։

Անի - Ըհը, որովհետև կհիվանդանանք, իսկ հիվանդանալը վատ ա։

Մաքսիմ- Պետք ա վախենանք, որովհետև ինքը վախենալու բաներ ունի։ Բայց կարանք բոքսով տանք փորին, փախնի։

Ի՞նչ տեսք ունի այդ վիրուսը։

Աշոտ- Կլոր, Շռեկի հանգաճներով (ականջներով), անտեսանելի… Չէ՜, անտեսանելի չէ, ուղղակի պիտի մանրադիտակով նայես։

Սարգիս- Կլոր ա, կանաչ ու լիքը երկար աչքերով։

Գոհարիկ- Դե վիրուսը տաքություն ա տալիս մարդուն, գրիպ, հազ, էդ տեսքով ա։

Նատալի- Վիրուսը կլոր ա,  արևի նման ա, բայց կլոր։ Կանաչ գույն ա, բայց իր էն արևի նման շերտերը է՜, այ դրա մեջը կարմիր ա։

Անի – Կլոր, պոզերով վիրուս։

Մաքսիմ- Փոքր բան ա։

Ի՞նչ է կարանտինը։

Աշոտ- Երբ մարդիկ մնում են տանը, որ չվարակվեն ու չվարակեն, եթե արդեն հիվանդ են։

Սարգիս- (ծիծաղելով) Չե՞ս իմանում։ Որ տո՜ւնը պիտի մնանք։

Գոհարիկ- Կարանտինը էն ա, որ երբ ինչ-որ ծանր հիվանդություն ա լինում ու դու չպետք ա տնից դուրս գաս։ Այ դա ա։

Նատալի- Որ մանկապարտեզները, դպրոցները փակվում են։

Անի- Կարանտինը… որ պիտի տունը մնան, որ էդ վիրուսը իրանց չկպնի։

Մաքսիմ- Որ գլուխը ցավում ա, փռշտում ես, հազում ու մամաները չեն թողում դուրս գնանք։

Ի՞նչ չպետք է անել կարանտինի ժամանակ։

Աշոտ- Պիտի դուրս չգան, որ չտուգանվեն։ Մնան տանը ու ախտահանվեն։

Սարգիս- Պետք ա դիմանան։

Գոհարիկ- Կարանտինի ժամանակ պետք ա քիչ ներսուդուրս անել ու մարդկանց հետ շատ չշփվել։

Նատալի- Կարող ա մենք դիմակ չդնենք, չլվացվենք, մարդու պաչենք կամ ձեռքը բռնենք, կարողա կորոնավիրուս ա էդ մարդը, մենք էլ կպնենք։

Անի – Չի կարելի տնից դուրս գալ։

Մաքսիմ- Պետք ա չպաչեն մարդիկներին։ Պետք ա մենակ պապաները գնան խանութ, ուտելիքներ առնեն ու գան։

Այս ընթացքում տա՞նն ես լինում, թե՞ դրսում էլ ես ժամանակ անցկացնում։

Աշոտ- Չեն թողում դուրս շատ գամ, բայց մեկ-մեկ ստացվում ա։

Սարգիս- Որ տունը անելու բան չլնում, էթում եմ դուրս։

Գոհարիկ- Ավելի շատ տանն եմ մնացել, մեկ անգամ եմ դուրս եկել։

Նատալի- Դուրս էլ եմ գնում, բայց դիմակով։ Պապային ասել եմ՝ դիմակ առնի, որ թողեն դուրսը խաղամ։

Անի – Մեկ-մեկ դուրս եմ գնում։ Ախր տունը հոգնում եմ։

Մաքսիմ- Որ արև ա լինում, գլխարկը դնում եմ, դուրսը խաղում եմ, բայց հենց մաման կանչում ա, շուտ գալիս եմ տուն։

Տանը ինչպե՞ս է անցնում օրդ, ձանձրանո՞ւմ ես։

Աշոտ- Նստում եմ, պապայի հետ նարդի եմ խաղում, չեմ ձանձրանում։

Սարգիս-  (մտահոգ դեմքով) Չեմ ուզում էլ խոսամ…

Գոհարիկ- Օնլայն դասեր եմ անում, օնլայն պարապմունքներ ու լավ ժամանակ եմ անցկացնում ընտանիքիս հետ։

Նատալի- Հը՞, չէ, դաս եմ սովորում։

Անի – Չեմ ձանձրանում։

Մաքսիմ- Ի՞նչ… Չգիտեմ՝ ինչ ա ձանձրանալ…

(Շարունակիր միտքը) այս օրերին մաման ասում է…

Աշոտ- Ասում ա՝ մոռացի հեծանիվ քշելդ, պրծավ։

Սարգիս- Մաման ասում ա` փոխեք լուրերի ալիք։

Գոհարիկ- Էս օրերին մաման ասում ա՝ մնա տանը ու ձեռքերդ լվա։

Նատալի- Մաման ասում ա՝ կորոնավիրուս չլիներ, հանգիստ գնայիք մանկապարտեզ, քոլեջ, դաս սովորեիք, զբաղված լինեիք ու չկռվեիք։

Անի – Ասում ա՝ գոնե դպրոցը բացվի, էրեխեքը մեղք են։

Մաքսիմ- մաման ավելի շատ ա վախենում, որովհետև ինքը չի գնում դուրս, չի գնում խանութ։ Մենակ պապան ա գնում, բա՜։

Կարոտու՞մ ես մանկապարտեզը/նախակրթարանը/դպրոցը։

Աշոտ- Չէ, տունը լավ ա։

Սարգիս- Մի քիչ։

Գոհարիկ- Շատ եմ կարոտում դպրոցը, դասընկերներիս ու ուսուցիչներիս։

Նատալի- Ես նախակրթարան եմ գնում ու շա՜տ եմ կարոտում։

Անի – Կարոտում եմ իմ դասարանը։

Մաքսիմ- Ըհը։

Ի՞նչ ես կարծում՝ ե՞րբ կվերանա հիվանդությունը։

Աշոտ- Մի օր։

Սարգիս- Մի շաբաթից։

Գոհարիկ- Իմ կարծիքով վիրուսը շատ ուշ կվերջանա։

Նատալի- Երբ բոլորը լավանան։

Անի – Հաջորդ տարի։

Մաքսիմ- Երբ բոլոր մարդիկները կենդանիներ չուտեն, մենակ հաց ուտեն։

Երբ կարանտինն ավարտվի, ի՞նչ ես անելու։

Աշոտ- Ընկերներիս հետ իջնելու եմ ներքևները՝ ման գալու։

Սարգիս- Հլը չեմ իմանում։ Որ պրծնի, կմտածեմ։

Գոհարիկ- Կգնամ, իմ ընկերներին կտեսնեմ ու ավելի շատ ժամանակ կանցկացնեմ բնության գրկում։

Նատալի- Երբ կորոնավիրուսը վերջանա, ես կարող եմ դուրս գալ առանց դիմակի, կարող եմ գնալ մի տեղ, մարդկանց կարող եմ գրկել, պաչել…

Անի -  Կէթամ ընկերներիս հետ խաղալու։

Մաքսիմ- Գնալու եմ պարտեզ, խաղալու եմ պարտեզի ընկերներիս հետ։ Որ իմ դասատուն թողա, բոլոր երեխաներով կլինենք դուրսը, ճոճանակներով կճոճորվենք։

Քեզ դո՞ւր է գալիս տնից սովորելը, ինչու՞։

Աշոտ- Հա, դաս անելուց տնեցիք օգնում են։

Սարգիս- Չէ, կուզի էթի դպրոց։ Տունը լավ չէ։

Գոհարիկ- Ոչ, ինձ դուր չի գալիս օնլայն դաս անելը, որովհետև լինում ա, որ ուսուցիչները թեմա են բացատրում և լինում ա, որ խնդիր ա առաջանում, ու մենք դասը չենք հասկանում։ Հետո նորից մամաների օգնությամբ ենք սովորում։

Նատալի- Երկուսն էլ լավ ա։ Տնից էլ ա լավ։ Կարո՞ղ եմ մի բան ասել։ Իմ դասատուն այսօր ինձ սովորեցրել է Հայաստանի մարզերը։ Չգիտե՞ս քանի հատ են..․ վայ-վայ-վա՜յ։

Անի – Սենց լավ չէ, ավելի լավ ա էթանք դպրոց։ Տունը դաս անելուց սաղով խոսում են, խանգարում են։

Մաքսիմ- Ուրիշ բան հարցրա, էլի։

Ինչպե՞ս է առաջացել այս վիրուսը քո կարծիքով, ինչպե՞ս է տարածվել։

Աշոտ- Չինաստանում ա առաջացել նենց, ոնց որ մնացած հիվանդություններն են առաջանում։ Մեկը հիվանդացել ա հանկարծ ու մյուսները վարակվել են։

Սարգիս- Չինացիների որդ-բլոճ ուտելուց։

Գոհարիկ- Վիրուսը, իմ կարծիքով, առաջացել ա ինչ-որ կենդանու սպանելուց։ Քանի որ Չինաստանում ա առաջացել, իսկ Չինաստանում շատ են ինչ-որ կենդանիներ սպանում ու ուտում։ Հնարավոր ա, որ էդ կենդանու կեղտոտ օդից ա առաջացել հիվանդությունը։ Ու տարածվել ա, երբ մարդիկ մի երկրից մի ուրիշ երկիր են գնացել։

Նատալի- Որովհետև չղջիկներին, խխունջներին Հնդկաստան մարդերը կերել են, եկել են Հայաստան, հարսանիք է եղել… կերել են, եկել են Հայաստան, մարդկանց վրա կորոնավիրուս են կպցրել ու գնացել։

Անի – Չինացիքը օձ ու կարիճ ա կերած։

Մաքսիմ- Որ բոլորը կեղտոտ են եղել, ձեռքերը չեն լվացել, բոլոր կենդանիներին սպանել են, վիրուսը եկել ա մարդիկներին վախեցնի։

Ի՞նչ պետք է անենք, երբ աշխարհը համաճարակի մեջ է:

Աշոտ- Պիտի պահենք հիգիենայի ու մնացած կանոնները։

Սարգիս- Ալկոգել խմենք, լվացվենք։

Գոհարիկ- Եթե աշխարհում վիրուս կա, ուրեմն չպետք ա մարդկանց հետ շփվենք, պետք ա ձեռքերը մաքուր պահենք ու տնից շատ դուրս չգանք։

Նատալի- Դիմակ կրել և օճառով կամ սպիրտով լվացվել։

Անի – Ալկոգելով լվացվենք։

Մաքսիմ- դիմակ դնենք, պիտի… համ էլ բժիշկը ասել ա, որ պիտի ախտահանեն, համ էլ դիմակով մի տեղ էթանք, համ էլ պիտի օճառով լվացվենք։