-Սերյոգ, արի էս կողմով գնանք (թե ինչու` Սերյոգ, որովհետև այդպես սիրուն է հնչում, ու իրեն դուր է գալիս),- ինձ թվում ա` էնտեղ լիքը նկարելու բաներ կլինեն:

-Է, չէ, մյուս կողմով գնանք:

Բայց քանի որ ես աղջիկ եմ, իսկ Սերյոգն էլ ջենթլմեն, հաղթեցի ես: Գնացինք իմ ասած ճանապարհով: Ֆոտոներ էինք անում, երբ հեռվից մի քանդված շինություն տեսանք, մտածեցինք հին տուն է և գնացինք նկարելու: Բայց կիսաքանդ շինությունը մի հինավուրց եկեղեցի էր, ի զարմանս Սերյոգի և ի ուրախություն ինձ:

-Բա որ ասում էի, չէիր լսում, մի բան գիտեի, էլի,- ուրախ-ուրախ ասացի ես ու սկսեցի նկարել: Նկարելու շատ հետաքրքիր բաներ կային: Եկեղեցու պատերը կիսաքանդ վիճակում էին գտնվում, բայց մի զարմանալի բան կար. պատերի վրա ամբողջովին անվնաս էին մնացել փորագրված խաչքարի պատկերները: Շատ ֆոտոներ արեցինք: Լրիվ մոռացել էինք, որ արդեն երկար ժամանակ է, ինչ միայն եկեղեցու դրսի պատերն ենք նկարում: Երբ մտանք եկեղեցի՝ քարացանք: Եկեղեցուց միայն սյուներն էին մնացել, եկեղեցին ամբողջովին դատարկ էր: Աջ ու ձախ եկեղեցու ավերված քարերն էին ընկած, որոնց վրա զարդանախշեր կային: Հանկարծ քանդված խորանի մոտ մի ծեր կնոջ նկատեցինք, ով ծնկաչոք աղոթում էր: Մի քանի րոպե լուռ նրան էինք նայում՝ լսելով նրա կցկտուր բառերը: Աղոթքը ավարտելուց հետո տատին մեզ մոտեցավ: Միայն տեսնել էր պետք նրա ծերացած դեմքը, սպիտակած մազերն ու խորիմաստ աչքերը: Անունը Ռիմա էր, պարզվեց, որ նա ամեն օր գալիս է եկեղեցի, մաքրում է, կարգի բերում: Մոտեցավ մեզ ու  այնպես էր նայում, ասես եկեղեցու ներսում երբեք մարդ չէր տեսել:Բարի հայացքով ջերմ-ջերմ մեզ բարևեց, լիքը հարցեր էր տալիս, հետաքրքրվում մեզնով: Նույնիսկ ինձ հարցրեց, թե քանի երեխա ունեմ, ես էլ կարմրեցի ու կամաց ասացի, որ տասնյոթ տարեկան եմ: Իսկ երբ խնդրեցինք, որ իրեն լուսանկարենք, ուրախացավ, ուղղեց գլխաշորը ու իր տխուր հայացքով նայեց ինձ: Երբեք չեմ մոռանա նրա հայացքը:

Լուսանկարը` Գայանե Ավագյանի

Մոռացա ասել, նա պատմեց մեզ, որ գտնվում ենք տասներեքերորդ դարում կառուցված Սուրբ Գևորգ եկեղեցում: Այսքան ժամանակ եկեղեցին կանգուն է մնացել, սակայն ցավոք եկեղեցի այցելողների քանակը քիչ է: Չկան հարմարություններ, որ մարդիկ մոմ վառեն: Քարերի վրա են վառում: Տեսնելով վառված մոմերի քանակը՝ կարող էինք եզրակացնել, որ քիչ թվով այցելուներ են լինում: Մարդիկ մոռացել են հինավուրց եկեղեցիները:

Գնալիս տատիկը մեզ շատ խորհուրդներ տվեց, թեպետ ասաց, որ գլուխը շատ է ցավում ու խոսելու ցանկություն չունի:

Տատիկի տխուր և ծերացած դեմքը երբեք չեմ մոռանա:

-Եթե կարելի է, պատմեք, թե  ինչպես եք սկսել լուսանկարել, որտե՞ղ եք սովորել:

-Ես, կարելի է ասել, լուսանկարիչ դարձել եմ բախտի բերմամբ, որովհետև դա ամենևին պլանավորված չէր: Սովորում էի հագուստի ձևավորում և ուզում էի մոդելավորող դառնալ: Հետո հայրս ինձ ֆոտոապարատ նվիրեց (այդ ժամանակ ես 18 տարեկան էի) ու սկսեցի լուսանկարել մեր հարևաններին: Լուսանկարչությունը դարձավ իմ հոբբին: Շատ պատահմամբ մասնակցեցի Զավեն Խաչիկյանի կազմակերպած ֆոտոժուռնալիստիկայի դասընթացներին: Մեր հարևանները, որոնց ես լուսանկարում էի, շատ էին ոգևորված, ու մի անգամ նրանցից մեկը տեղեկացրեց, որ մի ստուդիայում աղջիկ լուսանկարիչ են փնտրում: Ես գնացի: Մոտավորապես 10-15 աղջիկ էին եկել: Լուսանկարիչը բոլորին հերթով ստուգում էր՝ ով ինչպես է աշխատում և վերջում ասաց .

-Ես քեզ եմ ընտրում, վաղվանից կարող ես գալ աշխատանքի:
Ես իմ կարիերան սկսեցի «Յուպիտեր» ֆոտոստուդիայում: Եվ մի տարի շարունակ այնտեղ անձնագրի և վինետկայի համար դիմանկարներ էի անում: Հետո պատահաբար նույն Զավեն Խաչիկյանը, որը «Արմենպրես»-ում ֆոտոխմբագիր էր աշխատում, զանգեց, ասաց, որ գնամ Արմենպրես. աշխատանք կա: Ես ասացի, որ չեմ կարող, որովհետև այն ստուդիայում հազիվ էի սովորել իմ գործը ճիշտ կատարել: Բայց ի վերջո գնացի, և սկսվեց դժոխքը: Դա 2002 թվականն էր, և դաշտում կին ֆոտոլրագրողներ չկային: Ֆոտոլրագրողները հիմնականում 40-50 տարեկան տղամարդիկ էին, ովքեր, երբ առաջին անգամ ինձ տեսան, հարցրին. «Ամուսինդ ո՞նց ա թողնում, որ աշխատես»: Որին հաջորդում էր. «էսօր ի՞նչ ես եփել»: Եվ նմանատիպ հեգնական հարցեր, որովհետև նրանք վստահ էին, որ այս դաշտը կնոջ տեղը չէ: Բայց երբ իմ լուսանկարները հայտնվեցին «Հայաստանի Հանրապետություն» թերթի առաջին էջին, դա շատ պատվաբեր էր, ու իրենք նկատեցին, որ իրենց հավասար աշխատում եմ: Այնուհետև 2004-2005 թթ. ֆոտոլրագրության հրաշալի կուրս եղավ՝ Ռուբեն Մանգասարյանի  և World Press photo–ի կազմակերպած համատեղ կուրսերը, որը 9 ամիս տևեց: Այն ավելի ամրապնդեց իմ մասնագիտական հմտությունները: Հետո սկսեցի աշխատել ստուդիայում, թղթակցել «Երևան», «Ֆորում» ամսագրերին և «Ռոյթերս» գործակալությանը: Այսպես տարբեր փուլերով անցնում էի ու այդ ողջ ընթացքում մտածում. «Ի՞նչ եմ ուզում անել ես: Ո՞րն է իմ ասելիքը»:

Ու մի շատ հետաքրքիր դրվագով փոխվեց իմ հետագա կյանքը: Երբ սովորում էի Կովկասյան լրատվամիջոցների ինստիտուտում,  մի առաջադրանքի ժամանակ մեզ հանձնարարվեց դիմանկարի միջոցով ցույց տալ հարաբերություններ: Ցեղասպանության 90-րդ տարելիցն էր, և ես որոշեցի վերապրածի գտնել ու գտա 100-ամյա Ամլիկյան Ռամելային: Իմ արած ֆոտոն էլ հաղթող ճանաչվեց: Երկու տարի անց հասկացա, որ պիտի փնտրեմ ու գտնեմ որքան հնարավոր է շատ վերապրածների, և որքան հնարավոր է արագ, քանի որ նրանք  տարիքով բավականին մեծ էին: Մի հուզիչ պատմություն կա շարքի ֆոտոներից մեկի հետ կապված: Գտա մի վերապրած կնոջ և, երբ նա ինձ տեսավ, փաթաթվեց ու սկսեց համբուրել ձեռքերս ու ասաց՝ ես գիտեի, որ դու կգաս: Հետո նրա տղաները պատմեցին, որ իրենց մորը Եղեռնի ժամանակ փրկել է մի ֆրանսուհի, ու ինքը ողջ կյանքում սպասել է նրան, ու խնդրեցին, որ ոչինչ չասեմ:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում 4 Plus-ը :

-Դա կոլեկտիվ խումբ է, որի հիմնադիր անդամն եմ: Մենք դասընթացներ և ցուցահանդեսներ ենք կազմակերպում  ու հիմնականում ֆոկուսը դնում ենք կին լուսանկարիչներին աջակցելու ու խթանելու վրա:

-Արդյո՞ք Դուք կարծում եք, որ այս ասպարեզը իրոք կնոջ տեղը չէ և արդյո՞ք Ձեր մաշկի վրա զգացել եք դա :

-Ես երբևէ չեմ զգացել, որ դա կնոջ գործ չէ: Ինձ թվում է՝ բոլոր գործերն էլ կանայք կարող են անել և նույնիսկ ավելի լավ: Եթե դու զգում ես, որ կարող ես այդ գործը անել (իսկ ես դա զգում էի, որովհետև ուրիշ ասպարեզում ինձ չէի պատկերացնում), ուրեմն, կհասնես բարձունքների: Իմ մասնագիտությունը նաև իմ մտածելու ձևն է: Կանայք լուսանկարչության մեջ նոր ոճ են բերում, նրանք շատ ավելի հետևողական են ու խորը:

-Երբ բախվում են մասնագիտական հաջողությունները և մարդկային որակները, ֆոտոլրագրողն ի՞նչ պիտի անի :

-Ցանկացած պարագայում ես կարևորում եմ մարդկային կյանքը:

-Ինչպե՞ս եք ընտրում ֆոտոշարքերի թեմաները:

-Այն պետք է ինձ հուզի, հակառակ դեպքում ոչինչ չի ստացվի:

-Աշխարհում կա՞ն հայտնի կին լուսանկարիչներ:

-Դայան Արբուսը: Նա իմ ամենասիրելի կին լուսանկարիչն է ու ինձ ոգեշնչողը: Նա իսկական հեղաշրջում արեց, երբ 1930-ական թվականներին գնաց, շրջեց ԱՄՆ-ի գաղութներով, նկարեց փոքրամասնություններին ու մերժված մարդկանց:

Վերջում մեզ՝ պատանի թղթակիցներիս, խորհուրդ տվեց ազնիվ, պարզ ու համարձակ լինել, անընդհատ շարժվել ու անմնացորդ նվիրվել աշխատանքին:

Նյութը գրի առան` Աստղիկ Քեշիշյանն ու Ասպրամ Փարսադանյանը

Մեդիա ճամբարի մասնակիցների կողմից առաջարկված գաղափարների շնորհիվ նկարահանվեց հերթական Pixilation-ը: Երրորդ անգամն է, որ մասնակցում եմ նման կարգի նկարահանման: Նախորդ երկու անգամներում որպես նկարահանվող էի, իսկ այս անգամ՝ դիտորդ: Հանձնարարությունս հետևյալն էր. հետևել նկարահանման ընթացքին, ֆոտոներ անել և ներկայացնել, թե ինչ է Pixilation-ը:

Pixilation  դիտելիս թվում է, թե այն նկարահանելը հեշտ է, բայց իրականում այդպես չէ: Նկարահանելու համար անհարաժեշտ է ծով համբերություն, կայուն նյարդային համակարգ, համակ ուշադրություն և լավ հիշողություն: Ահնրաժեշտ է, որ յուրաքանչյուր  կադր նախորդի շարունակությունը լինի, իսկ  դիրքերի  փոփոխություն՝ միայն հարկ եղած ժամանակ, հակառակ դեպքում ֆոտոները չեն ընդհանրացվի  և Pixilation-ը պարզապես կվերածվի ֆոտոշարքի: Չնայած  այս ամենը բավական դժվար է, բայց և այնպես նկարահանման գործընթացը նաև զվարաճալի է ու անչափ հետաքրքիր: Եվ այսպես, յուրաքանչյուր կադր մի քանի անգամ նկարելուց հետո որոշակի շտկումների են ենթարկվում և կարծես թե մոտենում վերջնական տարբերակին: Ահա ևս մեկ բան, որ սովորեցի մեդիա դասընթացների ընթացքում: Ամեն ինչ դեռ առջևում է:

-Չէ, չէ, ախր ո՞նց են պառկած գնալու:

-Ըստեղ մի բան էլ կա, օձը մենակ ուղիղ կարա գնա:

-Ախր, դրա իմաստը չեմ հասկանում, մի քիչ նորմալ բան ասեք:

-Ավելի լավ ա` նավը չհրեն:

-Ա՜, ես հասկացա՜, կարելի ա ոչ թե նավ, այլ մեքենա:

-Լավ, ուրեմն ըսենց կանենք…

Հիմա կմտածեք՝ էս ի՞նչ խառնաշփոթ է, անհասկանալի բաներ են խոսում, բայց իրականում սկսվել է «փիքսիլեյշն» ֆիլմի գաղափարների քննարկումը: Բուռն քննարկումներ էին ընթանում, չնայած, որ մեր բացօթյա քննարկմանը փորձում էին խանգարել կայծակը, անձրևն ու քամին: Մենք բոլորս շատ ոգևորված էինք: Սկսվեցին աշխատանքները:-Հիմա գտեք ամեն մեկդ ձեր նմանին:

Ի ուրախություն ինձ՝ ես իմ նմանին չգտա:

-Լավ, կանգնեք ըստ հասակի ու որոշենք, թե ով քնած դեմք ունի:

Քնած դեմքն ու հասակները պետք էին մեր հերթական գաղափարի համար: Քանի որ ոչինչ միանգամից չի լինում, և «փիքսիլեյշնը» այնքան էլ հեշտ բան չէ, ինչքան թվում է, մեր գաղափարները դեռ քննարկման մեջ են, իսկ նկարահանումը՝ կիսատ:

Մեզանից շատերը հաճախ բողոքում են, որ իրենց քաղաքում, օրինակ` Երևանում կամ Գյումրիում, քչացել են մարդիկ, փողոցները դատարկվել են և այլն:Իսկ դուք եղե՞լ եք Հայաստանի գյուղերից մեկում:

Երեկ ֆոտոարշավի էինք մեկնել Հայաստանի Ալափարս գյուղ, որը երևի ձեզանից շատերը չգիտեն,  գտնվում է Կոտայքի մարզում: Առաջին հայացքից բավականին հետաքրքիր ու պատմությունով հարուստ գյուղ էր թվում, բայց… Լրիվ էն «Սուտլիկ որսկանի»  պատմությունը հիշեցի, որն ասում էր, թե մի տուն կար, մեջը` երեք պառավ, երկուսը` մեռած, բայց էս դեպքում ես կըսէի` կիսամեռ,  մինի բերանում էլ ըսկի շունչ չկար: Տների դռները փակ էին. մեկը փակ էր, որովհետև տան տերերը տեղափոխվել էին, մյուսի տերը հավանաբար իր կովերին էր տարել արածեցնելու, դե իսկ երրորդի տերն էլ երևի էն կիսամեռ տատիկներից մեկն է, ով պառկել է իր խոնավ ու մութ տանը` առանձնանալով ինքն իր հետ…

Ինչքա~ն պատմություններ են ստեղծվել էս գյուղում, ինչքա~ն նոր կյանքեր են եղել էստեղ, ու ինչքա~ն տարիներ են անցել էս ամեն ինչից:  Թվում էր, թե էն տեղափոխված բնակիչներից մեկը իր հետ տարել է ամեն ուրախ պատմություն ու թողել գյուղի լավն ու բարին էն իմ նկարած ժանգոտված դռներից մեկի հետևում:

Նախքան գյուղ հասնելը մտածում էի, որ գյուղում հաստատ տարածված կլինի նոր թխած լավաշի անու~շ հոտը, գյուղ մտնելիս կտեսնենք էդ լավաշներից մեկը թաքուն վերցրած մի երեխայի, նոր տարվա չիր պատրաստող նորահարսերի ու էս տեսակ լիքը երևակայական պատկերներ, որոնք էդպես էլ իրականություն չդարձան` ինձ «դիլխոր» թողնելով:

Ինձ թվում էր, թե գյուղում ընդհանրապես մարդ չի ապրում, ու երբ հանկարծ վերջապես տեսանք մեկին, որը պլշած աչքերով մեզ էր նայում, մեր էրեխեքից մեկը ասաց.

-Լա’վ, խեղճին շատ վրա չտաք, վախեցնեք: Առանց էն էլ ինքը մեզանից վախենում է:

Ողջ օրվա ընթացքում էդ գյուղը, որ հաստատ նման է Հայաստանի ներկայիս գյուղերի մեծ մասին, մտքիցս դուրս չեկավ ու մինչև հիմա էլ չի գալիս: Ախր, ամեն ինչ սկսվել է գյուղից, ու մենք ներկայանալի ենք մեր հին ու ավանդական առօրյայով, որ, ցավո~ք, վաղուց սկսել է հեռանալ մեզանից:

Զարթուցիչը նորից զնգաց, ինն անց կես էր, իսկ մենք ժամը իննին պետք է գնայինք նախաճաշի: Սենյակակիցներիս հետ արագ պատրաստվեցինք, իջանք ճաշարան: Նախաճաշն ավարտելուն պես նայեցինք օրակարգին:

-Օ՜, ֆոտոարշավ դեպի Աղվերանի հարակից գյուղերից մեկը՝  Ալափարս:

Տաք հագնվեցինք, վերցրինք ֆոտոապարատներն ու շարժվեցինք դեպի Ալափարս: Մեքենայի մեջ երեխաները զրուցում էին, զվարճալի պատմություններ էին պատմում, և ճանապարհը բավականին կարճ էր թվում: Հասանք գյուղ, բաժանվեցինք երկու խմբի և սկսեցինք որսալ ամենահետաքրքիր պահերը:

Գյուղում հազվադեպ էին մարդիկ երևում, իսկ հանդիպողներն էլ ամաչում էին նկարվել: Մի քիչ քայլեցինք գյուղի փողոցներով, տեսանք երեխաների, որոնք իրենց բակի նստարանին նստած խաղում էին: Երբ մեզ տեսան, նրանցից մեկն ասաց.

-Տղերք, թռանք, նկարում են:

Ու սկսեցին արագ փախչել: Փախչող ու ամաչող մարդկանցից բացի հանդիպեցինք նաև երեխաների, որոնք բակում խաղում էին և համաձայնեցին, որ նկարենք իրենց: Տղաներից մեկի ձեռքին հաց կար, որը նա անընդհատ թաքցնում էր: Հանդիպեցինք նաև Հռիփսիմեին, ով սոխ էր գնել և տուն էր տանում:

Ֆոտոարշավն անցավ շատ   հետաքրքիր, ու մենք հոգնած, բայց ստացված նկարներով վերադարձանք հյուրանոց: