Նախորդ նյութս իմ շատ սիրելի ու հարազատ քաղաքի՝ Վարդենիսի բարբառի մասին էր։ Այդ նյութը շատ մեծ արձագանք գտավ թե՛ իմ համաքաղաքացիների շրջանակներում, թե՛ մնացած ընկերներիս մոտ, նույնիսկ խանութներ մտնելիս վաճառողները ասում էին. «Վա՜յ, էն «Վարդենիսերեն» նյութի հեղինակը դու ես, չէ՞։ Շատ լավն էր, ապրես շատ»։ Ու այդ ամենից ոգևորված որոշեցի շարունակել այդ բառարանը։  Բնականաբար, երկար տարիներ կողք-կողքի ապրելուց, Վարդենիսի բարբառի վրա իր ազդեցությունն է թողել  հարևան (թշնամի) երկրի բառացանկը։ Վարդենիսի բարբառում շատ են թուրքերենից և վրացերենից արված փոխառությունները։ 

Եվ այսպես.
Անցած անգամ չէի գրել «կո» բառի մասին,  որը ուղղակի չենք կարող թարգմանել։ «Կո»-ն կո կոն ա».  նմանատիպ «մազալու» պատասխան կստանաք,  եթե վարդենիսցիներից հարցնեք «կո» բառի նշանակությունը։
Հա, իսկ «մազալու»-ն էլ էդ տարօրինակն է կամ զարմանալուն, բայց միևնույն է, բացատրությունը էլի ամբողջ իմաստը չի արտահայտում։
Գտնվելով Վարդենիսում անընդհատ կլսեք «գյա» բացականչությունը։ Դա տղա ընկերների դիմելաձև է։ Դե, շարունակենք սովորել վարդենիսերենը.

ակուշկա-պատուհան
բոստան-այգի
գսմաթ-բախտ
գյանդավ-քաշած օղի
գյոլ-ջրափոս
գսա-զրույց
գյվազ-կավե աման
գյուզ-պոպոկ
միջխան-երկու դաշտերի միջև եղած սիզախոտածածկ սահման
վռազ-շտապ
խայսաթ-բնավորություն
հաջաթ-իր
հալբաթ-երևի
սանդըխք-բուրդ մանելու գործիք
պաքյել-համբուրել
գոնախ-հյուր
բախըլնալ-չուզենալ
դոր-ուր
մեյդան դուրս գալ- հրապարակ դուրս գալ
քյաֆթառ-ծերացած
թալել-գցել
գութի-տարա
գոնդախ-բարուր
շաքիլ-դեմք
հազրա-պատրաստի
բըշտել-վիրավորել
թորկել-թույլ տալ
խըլըսավ-վերջացավ
գյախ-գյախ-երբեմն
խանդակ-փոս
լեն-լայն
փեշերք-քղանցք
ջուխտ-զույգ
խտըտած-գրկած
կոթ-ճյուղ
կանա-կարող է
օղըրթ-ճիշտ
հերթիս-երթիկ
գըլըրեկ-վերև
ջոջ ափեր-մեծ պապի
խերկյ-հերկած տարածք
կասա-ասաց
այլի ֆռանգյի-տարբեր տեսակի
գյազան-ալյումինե մեծ կաթսա
համաշա-միշտ
թամաշա էնել-նայել
գյուլաշ-կոխի բռնվել
թարաֆ-ժամանակ
ժնջիլ-շղթա
ջերգյա-շարք
օթախ-ճաշասենյակ,  հյուրասենյակ
ռաֆադա-հացադմփիկ (լավաշ թխելու հարմարանք)
մոստկալ-պոռթկել
քյունջ-անկյուն
բալքե-գոնե
գոլ-կարճաթև
հոդա-գոմ
կյառ-խուլ
գեղի մեջ-քաղաքի կենտրոն
չանգյալ-պատառաքաղ
քյոնձաղ-աղքատիկ կացարան
քյուրսա-աթոռակ
սարսարի-խենթ
լագյան-աման
հառիքյ-առաստաղ
մինդար-ներքնակ
հիրկուն-երեկո
մհալ չենել-չբարեհաճել
պադռել-զզվել ինչ-որ մեկից
պադրտել-ճաքճքել

Ուրեմն մի բառ կա,  չենք կարող բառերով իր ամբողջ իմաստը արտահայտել, դա «քյունջուպուճախ» բառն է։ Մոտավոր նշանակում է` բոլոր անկյունները, արանքները։
Աբռ-ժբռ-տհաճ մարդիկ՝ տարբեր «կեղտոտ»  միջավայրերից
ափռ-ցփռ կամ ամբախ-զամբախ խոսել-անհիմն  խոսել, վատ բառերով վատաբանել մարդուն,  ասել այնպիսի բաներ,  որոնք չեն համապատասխանում իրականությանը։
Չթարգմանվող մի բառ էլ կա՝ «թմախ»,  որն իր գրական համարժեք բառը չունի,  բայց կան այդ բառով կազմված բառեր,  որոնք կարող ենք թարգմանել,  ինչպես օրինակ՝ թմախ քյար-ժլատ,  ագահ, քձիբ։

Վերջերս կարդում էի «17.am»-ի նյութերը և նկատեցի, որ այն թղթակիցները, ովքեր այս կամ այն մարզից են, գրում են իրենց բարբառի մասին: Նշեմ, որ ես գտա շատ բառեր, որոնք նման էին մեր բարբառային բառերին: Իմ առաջին նյութի մեջ նույնպես գրել եմ բարբառային բառեր: Իմ կարծիքով այդ բառերը, որոնք օգտագործում էր տատիկս, ավելի քաղցր են դարձրել իմ նյութը: Եվ ես որոշեցի հրապարակել իմ գյուղի՝ Լճաշենի բարբառից որոշ հետաքրքիր և հաճախ օգտագործվող բառեր և արտահայտություններ:

Ամբրոց-աթարի դեզ

Ադե-մայր

Գուզ-ընկույզ

Գիդում եմ-գիտեմ

Գռշտել-հրել

Գոթի-ծույլ, անբան

Թալվա-գոմ

Թխշել-նստել

Կարակոփուն-կայծակ

Կմշնալ-ափսոսել

Կութի-հագուստի սնդուկ

Հալբաթ-երևի

Քյասիբ-աղքատ

Օյումշել-ուշքի գալ

Օղրթ-ճիշտ

Նվսատ-բկլիկ

Չխիշև-խնայողաբար

Ջեջիմ-ծածկոց

Տիլ-ցեխ

Սալըխ-լուր

Աստղիկ տատիկի հետ «Դուռակ» ենք խաղում: Ճիշտ է, նա իմ հարազատ տատիկը չի, այլ հարևանուհուս մայրն է, բայց նա ընդունում է ինձ որպես իր թոռնիկ: Միշտ ինձ հեքիաթներ է պատմում, և ես միշտ սիրով լսում եմ նրա հեքիաթները: Նա մեր գյուղ է եկել Արտաշատից: Սիրում եմ նրա բարբառը:

-Հըլը բաժնի էդ կառտերը, խաղանք,- ես արագ-արագ խառնեցի ու բաժանեցի:
-Քանի՞ հադ պըտի տաս, չո՞րս:
-Չէ՛, վեց:
-Լա՛վ, բաժնի:
-Ըհը, «Կոզրը» «Քյափն» ա՝ քյարփինջը:
-Հմի ես իկյաս ե՞մ:
-Չէ, վեցը իմ մոտն ա, ես եմ գալի:
-Արի, դե:
Ես նայեցի խաղաքարտերիս ու սեղանին դրեցի երկու հատ ութ: Մեկը «ղառի» ութն էր, մյուսը՝ սրտի: Աստղիկ տատին մատը պարզեց դեպի իր խաղաքարերը, երկու անգամ խաղաքարերի վրայով այս կողմ, այն կողմ տանելուց հետո հարցրեց.
-Էդ հընչի՞ ես երգու հադ էգե, հընչի ըտենց կարելի ա՞:
-Հա, Աստղի՛կ տատի, կարելի ա:
-Լավ, դը ան քեզի մի ադ ինը, մի հադ էլ յոթ:
-Հա, բայց սրանք չեն ծածկում է:
-Հընչի՞ չեն ծածկում, հը՞ն:
-Յոթը, եթե «կոզր» չի, չի կարա ծածկի, ինն էլ՝ էդ մասթից չի:
-Հա՜, լավ, աղջի՛կ ջան, լա՛վ, գիդես խաղալ չգիտե՞մ, ա՛ն քեզ՝ երգու հադ տաս, եղա՞վ:
-Եղավ, ես էլ չունեմ, դե «բիտա»:
-Սպասի՛, ես ունեմ, ես տաս ունեմ:
-Է՜, դու չես կարա գաս, իմ հերթն ա:
-Հընչի՞: Հա, լա՛վ «բիտա», ինձ երկու հատ քար տու դե:
Ես այդ խաղաքարերը դրեցի մի կողմ և չխաղացած խաղաքարերից երկուսը վերցրեցի ինձ և երկու հատ տվեցի Աստղիկ տատիկին: Նա վերցրեց խաղաքարերը և շփոթված հայացքով նայեց իմ տված խաղաքարերին:
-Վայ քու տերը խընդա, էս ի՞նչ եգավ ինձ, հընչի՞ նորմալ քար չեկավ,- ինքն իրեն խոսում էր,- հմի ես իկյաս ե՞մ:
-Հա՛, հիմա դու արի:
-Ա՛ն, դը քեզի երգու քար,- այդ ասելուն պես, սեղանին դրեց երկու խաղաքար` մեկը «խաչի» ութ, մյուսը՝ «խաչի» տասը:
-Աստղի՛կ տատի, սխալ ես էկե, ըտենց խաղ չկա:
-Էդ քու հմար կա, իմ հմար չէ՞, բը դու ո՞նց էն վախտ ինձի էրգու քար տվիր:
-Ես էն վախտ երկու քար տվեցի հա՛, բայց երկուսն էլ ութ էր, ուղղակի տարբեր մասթերի, իսկ դու ինձ երկու նույն մասթի քար ես տվել, մեկը պիտի քաշես:
-Վայ քու տերը խընդա, լավ՝ ըհը,- ասելուն պես, տասը հետ քաշեց:
Ու թարսի պես, ինձ մոտ ութին ծածկելու համար մի հատ տասը կար, ու ես ծիծաղս հազիվ զսպելով, տասով ծածկեցի:
-Հընչի՞ կխնդաս, աղջիկ ջան, բը էն վախտ, որ էդ տասը տալիս էի, մի բան գիդի չէ՞,- ծիծաղելով ասաց ու նորից հետ բերեց այդ «խաչի» տասը:
Խաղը նորմալ ընթանում էր. ես գցում էի` Աստղիկ տատիկն էր ծածկում, ինքն էր գցում՝ ես էի ծածկում: Արդեն սեղանին մնացել էր երկու չխաղացած խաղաքար:
-Վա՜յ, վա՜յ, վայ, ջա՜ն, վայ, վայ,- քթի տակ երգում էր նա,- հըմի ես էլի իկյաս ե՞մ:
-Չէ՛, ես եմ գալիս,- ասացի ես ու, նայելով խաղաքարերիս, ժպտացի, քանի որ իմ ձեռքում լավ խաղաքարեր էին:
-Արի՛ դը:
Ես սեղանին դրեցի երկու «վալետ», որոնցից մեկը «կոզրի վալետն» էր:
-Հըլը տեսնա՞ս ես, որ էլի երկու հատ իկյաս է:
Ես ժպտացի: Նա նայում էր մե՛կ սեղանին և մե՛կ իր քարերին, ու հայացքը խառնվում էր իրար:
-Ա՛ն, ըսրան «կոզրի կառոլ», ըսրան էլ՝ «կոզրի յոթ», հլը տես է, սաղ «կոզրերս» տանես, բը ես ի՞նչ անեմ առանց «կոզր», հը՞ն, «բիտա՞»:
-Չէ՛, իմ մոտ «Կառոլ» կա,- ժպտալով ասացի ես ու դեպի Աստղիկ տատին պարզեցի սրտի «կառոլը»: Նրա դեմքը այլայլվեց:
-Հըմի ես ի՞նչ անես եմ, հը՞ն, քաշեմ ծածկե՞մ, ծածկեմ քաշե՞մ,-ինքն իրեն սկսեց խոսել:
-Դե, եթե չունես, պիտի քաշես:
-Հո ես գի՞ժ չեմ, որ քաշեմ:
-Դե, «կոզրով» ծածկի:
-Հո ես գի՞ժ չեմ, որ «կոզրերս» տամ:
-Բա ի՞նչ պիտի անենք:
-Լա՛վ, ան էս «կոզրն» էլ տամ, վա՜յ:
-Բիտա:
Ես քաշեցի սեղանի երկու քարերը, քանի որ Աստղիկ տատի ձեռքին դեռ վեց հատ էլ կար:
-Վայ քու տերը խնդա, հըլը նայի, որ սաղ «Կոզրերը» քաշես է, հմի ես իկյա՞ս եմ:
-Ահա՛,- ասացի ես:
Խաղը էլի իր հունի մեջ ընկավ, ու ես հաղթեցի:
-Նայ, որ հաղթես է ընձի, հլը նորից բաժնի, խաղանք:
Ու ես նորից բաժանեցի խաղաքարերը: Մենք չնկատեցինք, թե ինչպես ժամանակն անցավ, մենք երկու ժամ խաղում էինք: Ես դեռ ուզում էի շարունակել խաղալ, բայց նաև ուզում էի քնել, քանի որ մյուս օրը դասի էի:
-Էդ քունդ տանես է՞, կուզե՞ս հեքիաթ պատմեմ, լսես:
-Ահա՛,- ես մի կողմ դրեցի խաղաքարերը և, տեղավորվելով Աստղիկ տատի կողքին, սկսեցի լսել նրա հեքիաթը: Այն շատ երկար էր, բայց, միաժամանակ, շատ հետաքրքիր…

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Լույսը նոր էր բացվել, երբ արթնացա և մի փոքր ընդմիջումից հետո նկատեցի, որ մայրիկս պատրաստվում է հաց թխել: Նա որոշել էր հացը թխել գազօջախով, բայց իմ երկար թախանձանքներից ու խնդրանքներից հետո նա ձեռնամուխ եղավ հացը թխել թոնրով:

Ես նրան ասում էի, որ եթե նա թոնրով չթխի, ապա իմ ամբողջ մեկ շաբաթվա ճամբարի դասերը կընկնեն ջուրը, իսկ եթե թոնրով թխի, ապա ես նրա վերաբերյալ հետաքրքիր նյութ կգրեմ և ֆոտոներ կանեմ:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Դե ինչ, ես նրան կարողացա համոզել, բայց համոզելու հետ մեկտեղ նա ինձ մի քանի աշխատանք հանձնարարեց, որ անեմ: Ես նրան օգնեցի ցախ և փայտ կոտրատելու ժամանակ, օգնեցի բացել երդիկը, որպեսզի թոնրի ծուխը դուրս գա:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Այդ ընթացքում իմ մտքում մի հիանալի միտք ծագեց, բայց ես դա նրան ասացի այն ժամանակ, երբ արդեն թոնիրը վառած էր: Ես խնդրեցի մայրիկին, որ նաև գաթա թխի՝ խոստանալով, ճամբարի բոլոր մասնակիցները մեզ հյուր կգան: Ճիշտ է, ես գաթա չեմ սիրում, բայց նրան համոզեցի, որ թխի, որովհետև այդ դեպքում ամեն ինչ հիանալի և հետաքրքիր կընթանար:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Մայրս մեծ չարչարանքով կատարեց այդ ամենը, որովհետև դժվար է սոված ու ծարավ գործ անել, նստած տեղում, այն էլ` ծխի մեջ: Անգամ ես չէի կարողանում մի քանի րոպե այնտեղ մնալ նկարելու համար:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Ավետիսյանի

Երբ մայրս ավարտեց իր գործը, ինձ առաջարկեց փորձել իր թխած գաթայից, ու չնայած ես ամբողջ կյանքում գաթա կերած չկայի, շատ հաճույքով էի ուտում, ինչպես նաև մեծ հպարտությամբ էի գնահատում նրա կատարած անթերի աշխատանքը:

Հիմա դուք էլ կարող եք տեսնել, թե ինչերի է ընդունակ մայրական սերը: