-Ի՞նչ մասնագիտություն ունեք, ի՞նչ եք սովորում։

-Իմ անունը Էլայզա է, ես Գերմանիայից եմ, տասնինը տարեկան և ներկա պահին աշխատում եմ որպես կամավոր Երևանում։ Ես դեռ չեմ ընդունվել համալսարան, իսկ ավագ դպրոցն ավարտել եմ անցյալ տարի։ Հավանաբար սեպտեմբերից կընդունվեմ համալսարան։ Ցանկանում եմ ֆիզիկա սովորել, բնական գիտություններ։

-Լավ, իսկ ինչո՞ւ եք կամավորություն անում։

-Երբ ես դեռ դպրոցում էի, գիտեի, որ հաստատ պետք է ֆիզիկա ուսումնասիրեմ, բայց չէի պատկերացնում համալսարանում հենց միանգամից սովորել, ու որոշեցի գնալ ուրիշ երկիր, հանդիպել տարբեր մարդկանց, ծանոթնալ տարբեր մշակույթների հետ։ Նաև ինձ հետաքրքրում էր՝ կարող եմ ես ապրել ուրիշ երկրում, լրիվ միայնակ ու հույսս դնել միայն ինքս ինձ վրա։ Այդ պատճառով էլ ես հիմա այստեղ եմ։

-Որտե՞ղ եք Դուք ներկա պահին աշխատում որպես կամավոր։

-Ես հիմա Վահան Տերյանի անվան համար 60 դպրոցում եմ կամավոր։ Դա միջնակարգ դպրոց է, որտեղ աշակերտները առաջինից իներորդ դասարանում են սովորում։

-Դժվա՞ր է աշխատել Ձեզնից տարիքով փոքրերի հետ։ Որո՞նք ենք դժվարությունները։

-Աշակերտները գերմաներեն են սովորում երրորդից իներորդ դասարաններում և ես կարծում եմ, որ ավելի հեշտ է աշխատելը փոքրերի հետ։ Չորրորդից վեցերորդ դասարանցիների հետ շատ հաճելի է աշխատելը, նրանք ոգևորված սովորում են գերմաներեն։ Նրանց հետ ավելի հեշտ է հաղորդակցվելը, որովհետև նրանք դեռ լավ չեն տիրապետում լեզվին, բայց գտնում են ինձ հետ խոսելու ճանապարհներ, իսկ յոթից ութերորդ դասարանցիների հետ աշխատելը շատ դժվար է, որովհետև նրանք ուշադիր չեն դասերին և չեն լսում։ Իներորդ դասարանցիների հետ աշխատելն էլ է հեշտ, նրանք հետաքրքիր մարդիկ են։

-Ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչ է կամավորի աշխատանքը Ձեզ տալիս։

-Այն ինձ ավելի բաց մարդ է դարձնում։ Ես գրեթե ամեն օր նոր մարդկանց եմ հանդիպում։ Նաև երեխաների հետ աշխատելը։ Գերմանիայում ես դեռահասների հետ եմ հիմնականում աշխատել, իսկ այստեղ ինձանից տարիքով փոքրերի հետ աշխատելը շատ բան է սովորեցնում։

-Դուք գիտեի՞ք Հայաստանի մասին մինչև այստեղ գալը։

-Ոչ այդքան շատ։ Մինչև իմանալս, որ գալու եմ Երևան, ես Հայաստանի մասին գիտեի միայն այն, որ դուք նույնպես մասնակցում եք Եվրատեսիլին։ Հետո արդեն սկսեցի ուսումնասիրել երկիրը, այդ ժամանակ թավշյա հեղափոխությունն էր տեղի ունենում, որն ինձ շատ հետաքրքրեց։

-Ո՞ր երկիր էիք ցանկանում գնալ։

-Հարավային Ամերիկա։ Բայց դա ինձ այդքան էլ չէր հետաքրքրում, ուղղակի ես ինձ միշտ պատկերացնում էի Լատինական Ամերիկա գնալիս, որովհետև իմ կազմակերպության կամավորների մեծամասնությունը գնում է հենց այնտեղ։ Ինձ չի թվում, որ հիմա կնախընտրեի Լատինական Ամերիկան։ Ես ուրախ եմ, որ Հայաստանում եմ։

-Կպատմե՞ք Ձեր կազմակերպության մասին, ինչո՞վ եք զբաղվում այնտեղ։

-Կազմակերպությունը կոչվոմ է Kulturweit: Միտքը նրանում է, որ երիտասարդները շփվեն օտարերկրացիների հետ։ Գերմանական ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն համագործակցում է կազմակերպության հետ։ Կան նաև տարբեր ծրագրեր, որոնք ուսուցիչների են ուղարկում տարբեր երկրներ, որպեսզի նրանք կամվորական աշխատանք կատարելով կրթեն երիտասարդներին։ Իսկ իմ աշխատանքն ուղղակի օգնելն է դասախոսներին։ Ես չեմ կարող դասավանդել, որովհետև չունեմ մասնագիտական որևէ կրթություն, բայց ես աջակցում եմ դասախոսներին, զրուցում եմ աշակերտների հետ, օգնում նրանց կատարել որոշ աշխատանքներ, մենք միասին պատրաստվում ենք քննություններին։

-Ի՞նչ սպասելիքներ ունեիք մինչև Հայաստան գալը։

-Սպասելիքնե՞ր։ Իմ պատկերացումներն ավելի տարբեր էին իրականությունից և ես չեմ կարող սպասելիքներս թվարկել, բայց ես ակնկալում էի, որ Հայաստանի հասարակությանը կլինի ավելի տարբեր, քան Գերմանիայինը, և իսկապես այն տարբեր է, բայց ավելի լավ տեսանկյունից։ Ես կարծում էի, որ ավելի դժվար կլինի, ավելի դժվար մենակ ապրելը, ինչը հիմա ընդհանրապես դժվար չէ։ Նաև ես շատ կարճ ժամանակում ընկերացա ուսուցիչների և աշակերտների հետ և մեկ ամսից զգում էի ինձ ինչպես տանը։

-Ի՞նչ խնդիրների եք հանդիպել այստեղ։

-Ավելի շատ սովորությունների հետ էին կաված դժվարությունները։ Գերմանիայում ես հստակ գիտեմ, թե որ ժամին ինչ պետք է անեմ, իսկ Հայաստանում պետք է շատ ճկուն ու արագաշարժ լինես։ Հայաստանում կարող է մարդիկ պլանավորեն ճանապարհորդություն, որին պետք է դու ներկա լինես, իսկ շարժվելու ենք երկու ժամից։ Ես սիրում եմ ամեն ինչ պլանավորել, և դա ինձ մի փոքր դժվար տրվեց։ Մնացած սովորությունները դրական են։ Օրինակ՝ Հայաստանում, երբ նոր մարդու ես հանդիպում, նա քեզ անպայման հրավիրում է իրենց տուն՝ սուրճ խմելու, իսկ Գերմանիայում, երբ մարդիկ նման բան են ասում, դա նկատի չեն ունենում։ Հայաստանում մարդիկ շատ հյուրընկալ են։ Նրանք քեզ սուրճի են կանչում և մեկ ժամից դու նրանց տանն ես։ Ինձ համար տարօրինակ էր մարդկանց հետ նման հեշտությամբ կապվելը։

-Ի՞նչ պատկերացումներ ունեիք Հայաստանի հասարակության մասին մինչև գալը։ 

-Ես չէի սպասում, որ Երևանն այսքան ժամանակակից քաղաք կլինի։ Երբ համեմատում եմ իմ կյանքն այստեղ ու Գերմանիայում, ապա հասկանում եմ, որ այստեղ ես ավելի ժամանակակից կյանք եմ վարում, որովհետև ես Գերմանիայի փոքր գյուղից եմ, իսկ այստեղ ես ավելի մեծ հնարավորություններ ունեմ։ Հասարակությանը ես ավելի փակ էի պատկերացնում, չէի ակնկալում, որ այսքան հյուրընկալ կլինեին հայերը։ Ես շատ պատկերացումներ ու ակնկալիքներ չունեի, որովհետև շատ տեղեկություն չունեի Հայաստանի մասին։

-Նշեք մի քանի բաներ, որոնք հավանում եք Հայաստանում։

-Ես շատ եմ հավանում հյուրընկալությունը, մարդիկ շատ պարզ են։ Նրանք քեզ օգնում են որտեղ որ լինես։ Ես նաև սիրում եմ Երևանը։ Որոշ մարդիկ չեն հավանում մայրաքաղաքը, բայց իմ կարծիքով այն գեղեցիկ քաղաք է։ Հայաստանի բնաշխարհը զարմանալի է։ Ես ճանապարհորդել եմ Հայաստանում և ամեն անգամ այն ինձ ապշեցրել է։ Ես եղել եմ Դիլիջանում, Գյումրիում, Կապանում, Գորիսում, Խոր Վիրապում, Գառնիում, Գեղարդում, Սևանում և հուլիսին հնարավորություն կունենամ ուրիշ տեղեր այցելելու։

-Ի՞նչ կասեք լեզվի մասին։ Ինչպե՞ս եք հաղորդակցվում Դուք տեղացիների հետ։

-Իմ կազմակերպությունը պարտադրում է անցնել գոնե մեկ լեզվի դասընթաց, և ես ընտրել եմ հայերենը, բայց այդքան շատ գիտելիքներ չունեմ, որովհետև այդքան լուրջ չէի վերաբերվում։ Ես հիմա ավելի շատ եմ հասկանում, քան խոսում, և եթե լուրջ վերաբերվեի, ապա ամեն ինչ ավելի լավ կլիներ։ Օրինակ՝ խանութներից օգտվելիս ես գիտեմ հիմնական բառերը, որոնք պետք կգան, բայց ավելի շատ ձեռքերս եմ օգտագործում, մեկ-մեկ նաև օգնում է անգլերենը։ Երբ նոր մարդկանց եմ հանդիպում, հիմնականում անգլերեն եմ խոսում նրանց հետ։

-Ո՞րն է Ձեր աշխատանքի ամենահետաքրքիր մասը։

-Ինձ թվում է՝ ամենահետաքրքիր մասն աշխատելն է նոր մարդկանց հետ։ Քննությունները երկու մասի են բաժանված՝ գրավոր և բանավոր։ Գրավոր հատվածում աշակերտները պետք է համեմատեն տարբեր կարծիքներ։ Օրինակ՝ ով պետք է օգնի տնային գործերում, ով պետք է աշխատի, ինչ հագուստ պետք է կրել և նման այլ հարցեր, որոնք շատ հետաքրքիր են։

-Հիմա Դուք ազա՞տ եք, քանի որ քննություններն ավարտվել են։

-Ես մի քանի անգամ գնացել եմ դպրոց հունիս ամսին։ Թղթաբանական հարցեր կարգավորելու համար։ Նաև մի քանի հուշումներ եմ գրել հատուկ հաջորդ կամավորի համար։ Հուլիս և օգոստոս ամիսներին ես ազատ եմ ու կարող եմ անել այն, ինչ կցանկանամ։

-Դուք հաջորդ կամավորին հանդիպելո՞ւ եք։

-Ոչ, չեմ հանդիպելու։ Իրականում ես դա չեմ հավանում իմ կազմակերպությունում, բայց գիտեմ՝ ինչու են այդպես անում։ Եթե հանդիպեինք, ապա նոր կամավորներն ամեն ինչ մեզնից կիմանային և ամբողջ հետաքրքրությունը կկորչեր։ Ես կարող եմ հուշումներ ու նշումներ գրել նրանց համար։ Օրինակ՝ իմ սիրելի վայրերի մասին Երևանում։

-Եվ որո՞նք են Ձեր սիրելի վայրերը։

-Ես սիրում եմ Մանկական երկաթուղին, որովհետև այնտեղ համեմատաբար ավելի հանգիստ է, անաղմուկ, Միրզոյան գրադարանը, Թումո այգին։ Նաև գիշերային Կասկադը շատ գեղեցիկ է։

-Ինչո՞վ եք զբաղվում Դուք և մնացած կամավորները ազատ ժամանակ։

-Մենք հիմնականում զբոսնում ենք քաղաքում, հանդիպում նոր մարդկանց։ Երևանում շատ են բարերն ու փաբերը, որն իսկապես շատ լավ է, և ժամանակ առ ժամանակ մենք գնում ենք այնտեղ։ Շաբաթ և կիրակի օրերին, եթե ազատ ժամանակ ենք ունենում, անպայման դուրս ենք գալիս քաղաքից։

-Դուք նշեցիք, որ շատ դեռահասների եք հանդիպում։ Որո՞նք են տարբերությունները հայ և գերմանացի դեռահասների միջև։

-Իրականում շատ զարմանալի էր հայ դեռահասներին հանդիպելը, նրանք ավելի հասուն են, քան գերմանացիները։ Տասնհինգ-տասնվեց տարեկան դեռահասները Հայաստանում գիտեն՝ որտեղ են ցանկանում սովորել, ինչ են ցանկանում անել իրենց կյանքի հետ, և նրանք իսկապես ցանկանում են այդ ամենն անել, ու անում են դրան հասնելու բոլոր գործողությունները, իսկ Գերմանիայում դեռահասները շատ հանգիստ են, նրանք գնում են դպրոց և գալիս տուն, վերջ։ Իսկ այստեղ դեռահասները գնում են Թումո, սովորում են տարբեր երաժշտական գործիքներ նվագել, տարբեր լեզուների են տիրապետում, սպորտով են զբաղվում։ Նրանք այնքան շատ բան ունեն անելու այստեղ, Գերմանիայում այդպես չէ, որովհետև ամեն ինչ այնտեղ հեշտ է տրվում։ Հայաստանում բոլորը պայքարող են։

-Գերմանիայի դեռահասների հետ համեմատ՝ հայերը բավական ազատամի՞տ են։

-Իմ կարծիքով՝ կախված է, թե ով է զրուցակիցդ։ Իմ դպրոցի իներորդ դասարանում բոլորն աղջիկներ են, և ես նրանցից մի քանիսի հետ կարող եմ խոսել ամեն ինչից, և մնացածի հետ որոշ թեմաներ ընդհանրապես չեմ կարող քննարկել, սակայն իմ կարծիքով մարդիկ բավականին ազատամիտ են։ Դա նաև կախված է մշակույթից ու արժեքներից։

-Ի՞նչ դրական լիցքեր կտանեք Ձեզ հետ Հայաստանից։

-Հայաստանում ես ավելի շփվող եմ դարձել, ավելի շատ գիտելիքներ ու փորձ ունեմ հասուն կյանքից, որոնք նույնպես ինձ շատ կօգնեն։ Ես հայ ընկերներ ունեմ, որոնց հետ հասցրել եմ մտերմանալ։

-Եվ վերջում, ի՞նչ կցանկանաք հաջորդ կամավորներին։

-Առաջնահերթ՝ հաջողություն։ Դա ամենակարևորն է, հետո խորհուրդ կտամ նրանց շփվել, շփվել հայերի, մյուս կամավորների, առհասարակ, մարդկանց հետ։ Ակտիվ լինել աշխատավայրում, երեխաների հետ մաքսիմալ աշխատել։ Բացահայտել երկիրը, քաղաքը։ Սա շատ լավ հնարավորություն է։

 

1970-ական թվականներին գրող, երգահան, դպրոցի հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչ Գևորգ (Ժորա) Հակոբյանը իր կնոջ հետ Վ․ Սասնաշեն գյուղում հիմնեց «Ծովասար» երգչախումբը։ Եպրաքսյա տատիկը երգչախմբում մենակատար է եղել ստեղծման օրվանից սկսած։

«Ծովասար»-ի ամենատարեց մասնակիցը մեծ ոգևորությամբ է պատմում երգչախմբի հաջողությունների մասին, որը սկզբում ելույթ էր ունենում Հայաստանում, իսկ հետո նաև Խորհրդային Միության այլ երկրներում։

-Մոսկվայում «Օստանկինո»-ում ինք ելույթ ունեցել։ «Գքելե»-ն ինք երգել, մեկ լը «Ախպեր-ախպեր ես քու շուն, ի՞նչ իս պարծել քու իշուն»։ Հոպար Ռազմիկն էլ ըսեց, թե հելաք, հասաք Մոսկվա, էշ հանիք բեմ, ուրիշ երգ չկա՞ր։

Շատ տարիներ առաջ Եպրաքսյա տատիկը «Մերիկ-Մերիկ» երգն է կատարել «Գորանի» ֆիլմում, հիմա էլ, երբ մեկ-մեկ ռադիոյով հատվածներ է լսում, շատ է ուրախանում։ Նա նաև Գևորգ Հակոբյանի հեղինակած «Քելե լաո» երգի առաջին կատարողն է եղել։ Երգել է Վահագն Դավթյանի, Մուշեղ Գալշոյանի, Սիլվա Կապուտիկյանի ու Զորի Բալայանի համար։

-Առաջ շատ լավ էր, էդ բոլոր կգա իմ աչքի առաջ։

2 տարի առաջ Lousnelius ռոք խումբը այցելել է Եպրաքսյա տատիկին ու ներկայացրել է «Քելե լաո» երգի իր remake-ը։ Նա տղաներին շատ էր հավանել, «շատ լավ երեխեք էին», remake-ն էլ մեղմ էր ստացվել, լավ էր, ոչինչ։ Եպրաքսյա տատիկը ասում է, որ կարևորը հոգով երգելն է։

-Մարդ պտի երգի իր հոգու երգը, ես ինչ որ կերգիմ, տեսնալ իմ։

Եպրաքսյա տատիկի մասին կարելի է շատ երկար պատմել, երկար-բարակ նախադասություններով նկարագրել նրա սերն ու նվիրվածությունը ժողովրդական երաժշտությանը, կամ էլ կարելի է ուղղակի ասել, որ նա արդեն 86 տարեկան է, առողջությունն էլ առաջվանը չէ, ձայնն էլ մեկ-մեկ կտրվում է, բայց իր կյանքի 86 տարիների ընթացքում նա ոչ մի օր չի դադարել երգել։

Երկու տարի առաջ սեպտեմբերի 1-ին գնացի դպրոց՝ սկսելու նոր ուսումնական տարին: Լսել էի, որ դպրոց է գալու նոր ուսուցիչ, բայց անձամբ չէի ճանաչում։ Դպրոցներում միշտ էլ սեպտեմբերի մեկին միջոցառումներ են լինում, և հենց դրա ժամանակ տեսա մի երիտասարդ տղայի, որը նկարում էր բոլոր աշակերտներին, հետո էլ հիացած և լայն ժպիտով նայում նրանց: Շրջվում է, թեթևակի բոլորին աչքով տալիս, ապա նորից հիացած նայում:

-Երեխեք, էս մարդը ձեզ տարօրինակ չի՞ թվըմ, մի տեսակ շատ ա ծիծաղըմ:

-Նա մեր ֆիզկուլտուրայի նոր ուսուցիչն է՝ Անդրանիկ Մանուկյանը,- ասաց ընկերներիցս մեկը:

Ֆիզկուլտինստիտուտում դասախոս է եղել: Մեր նախորդ տարվա ֆիզկուլտի ուսուցիչը՝ Հայկը, իր ուսանողներից է եղել: Հայկը զրույցի ժամանակ նրան ասել է, թե գյուղում ոչինչ չի ստացվում անել, ընկեր Մանուկյանն էլ պատասխանել է․

-Եթե ես լինեի քո փոխարեն՝ ցույց կտայի՝ ինչպես աշխատես:

«Դասավանդի՛ր, Հայաստան» ծրագիրը պատահականության սկզբունքով նրան երկու տարով գործուղել է հենց Մովսես ու հենց որպես ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչ:

-Ինչ դի անիլ, էտա մի գնդակ դի տալ, ասի՝ ինչ ուզըմ եք, խաղ արեք, էլի, դասամիջոցի զանգն էլ չտված՝ ասի քնացեք փոխվեք, միշտ էլ տհե ա լել, քանի դասատու ա եկել քնացել:

Հաջորդ օրը, երբ եկա դպրոց, աշակերտները խոսում էին ընկեր Մանուկյանի բարի ու ջերմ վերաբերմունքի մասին: Ես չէի հասկանում՝ ինչ էր կատարվում։ Զանգը հնչեց, և առանց մի վայրկյան ուշանալու՝ դուռը բացեց ընկեր Մանուկյանը: Լայն ժպտաց ու ասաց․

-Եկեք աթոռները շրջանաձև դնենք և զրուցենք:

Դե, մենք էլ արեցինք այն, ինչ նա էր ասում:

-Ես ընկեր Անդրանիկն եմ, ինձ այդպես կդիմեք,- բոլորս զարմացած իրար նայեցինք և տեսանք, թե ինչպես գրպանից հանեց նոթատետրը և սկսեց գրառումներ անել: Տվեց մի հարց, որ ինձ երբեք չէին տվել,- երեխեք, ի՞նչ երազանք ունեք:

Հոգուս մեջ ինչ-որ բան տեղից շարժվեց, չգիտեմ՝ ինչու աչքերս լցվեցին: Ես հասկացա, որ երազանք չունեմ, ես երբեք դրանից չեմ ունեցել:

Ժպիտը դեմքին՝ գլուխը բարձրացրեց և ասաց․

-Երազեք, երեխաներ, դա շատ կարևոր է:

Մենք նրա հետ այնքան հաճելի ընկերական զրույց ունեցանք, որ այդ քառասունհինգ րոպեները մի ակնթարթ թվացին, և ես առաջին անգամ չէի ցանկանում լսել դասամիջոցի զանգի ձայնը, բայց այն հնչեց, և ես զանգի փոխարեն լսեցի երազանքիս ձայնը, և նույնիսկ տեսա երազանքս, որ այնքա՜ն ջերմ էր ժպտում: Հաջորդ ֆիզկուլտուրայի ժամը անցավ սպորտ դահլիճում, բայց ուրիշ կերպ, այն նման չէր իմ անցած ֆիզկուլտի դասերին: Հիշում եմ, մի օր վոլեյբոլի դաս էր, ես խուսափում էի մասնակցելուց, ցանկացա դուրս գնալ, բայց ընկեր Մանուկյանը թույլ չտվեց։ Փոխարենը գնդակը տվեց ինձ, որ ես փորձեմ։ Ես ասացի, որ չեմ կարող, և նա ինձ տվեց երկրորդ ուղենիշը․

-Ալլա ջան, «չ» տառ չկա, «չեմ կարողանում» չկա:

Ես հասկացա, որ ոչ թե չեմ կարող, այլ դեռ չի ստացվում:

Մի օր ընկեր Մանուկյանը առաջարկեց դպրոցի պատին մի պաստառ ամրացնել, որի վրա փակցված կլինեին ուսուցիչների անուններով փոքրիկ ծրարներ: Աշակերտները կարող էին որևէ ուսուցչի նամակ գրել և գցել ծրարի մեջ: Գաղափարը շատ մեծ հավանության արժանացավ մեր տնօրենի կողմից, և հենց հաջորդ օրը պաստառը արդեն պատրաստ էր:

Որոշեցի նամակ գրել ընկեր Մանուկյանին, նշեցի անուն ազգանունս և գցեցի ծրարի մեջ: Հաջորդ ֆիզկուլտի ժամին նրա ժպիտից հասկացա, որ նա կարդացել էր նամակս: Եվ այն ժպիտը, որը ինձ մի ժամանակ տարօրինակ էր թվում, հիմա այնքան հարազատ է, յուրահատուկ է և կարևոր:

Ես դեռ փոքր ժամանակվանից ոչ մի խմբակի չէի գնացել, բայց երբ ընկեր Մանուկյանը բացեց խմբակներ, ես բոլորին գնացի: Բացվեց ազգային պարի խմբակ, լրագրության խմբակ, «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի աջակցությամբ ձեռք բերեցինք ֆոտոապարատ, դա մեզ շատ ոգևորեց։ Սկսեցինք հոդվածներ պատրաստել գյուղի հետաքրքիր զբաղմունք ունեցող մարդկանց մասին: Արդեն տեսանյութեր ենք պատրաստում, և բոլորը անհամբերությամբ սպասում են դրանց: Հետո բացվեց նաև առաջնորդության ակումբ, որտեղ ընկեր Մանուկյանը մեզ առաջնորդին հատուկ գիտելիքներ էր փոխանցում: Նրա հետ միասին սկսել էինք ծրագրեր փնտրել, որ կարողանայինք իրագործել գյուղում: Մեր ընկեր Մանուկյանը այդ ամենը այնքան սիրով էր անում, դպրոցում կար ռոբոտաշինության խմբակ, բայց չկար «Արմաթ» ինժեներական լաբորատորիա: Ծրագիր գտանք, դիմեցինք և շահեցինք: Տասներորդ դասարանի երկու տղա գործուղվեցին Երևան և սովորեցին աշխատել բրուտագործական հաստոցի վրա: Նորից ծրագիր գտանք, դիմեցինք և արվեստանոցի գույք ձեռք բերեցինք: Հիմա մեր կավագործ ընկերները տարածաշրջանի երեխաներին անվճար սովորեցնում են:

Այսօր ընկեր Մանուկյանի շնորհիվ մենք հասկացել ենք, որ համայնքի զարգացումը հենց մեր ձեռքերում է:

Ես չէի հավատում, որ այս ամենը մեզ հետ էր կատարվում: Մենք այնքան բան ունեինք, բայց իմ մեջ մի վախ կար: Երկու տարին մի քանի ամսից լրանում էր, ես վախենում էի կորցնել այն, ինչը ինձ այնքան դժվարությամբ էր հասել: Ժամանակն էր երազանք պահելու, մի երազանք, որը շատ բան կարող էր փոխել։ Ես աչքերս փակեցի և ամբողջ սրտով սկսեցի աղոթել․ «Տեր Աստված, հենց արա, վեր ընկեր Մանուկյանը քնա վեչ»։

Օրերը անցնում էին, մենք շատ էինք մտերմացել մեր ուսուցչի հետ: Բայց ամեն անգամ նրա հետ խոսելիս ինձ թվում էր, թե վերջին անգամ եմ խոսում: Ես գիտեի, որ գնալուց հետո նա էլի կապ էր պահելու մեզ հետ, բայց ես մեկ է չէի հաշտվում դրա հետ:

Եկավ մայիսը։ Մի անգամ, ինչպես ամեն կիրակի, ես սովորականի նման գնացի պատարագի, բայց տեղի ունեցավ անսպասելին: Պատարագից անմիջապես հետո մեր գյուղի քահանա Տեր Աբելը կնքեց ինձ, և երբ երեսս լվաց, և աչքերս բացեցի, տեսա ընկեր Մանուկյանին։ Նա նորից ժպտում էր իր լայն ու սիրալիր ժպիտով: Դեռ փոքր ժամանակից սպասել էի իմ կնունքին: Գնացինք Տեր Աբելենց տուն, և այդտեղ ընկեր Մանուկյանը ասաց, որ մի որոշում է կայացրել, որի մասին ցանկանում է ասել բոլորիս:

-Ես որոշել եմ մնալ Մովսեսում, ապրել այստեղ, իմ բիզնեսը դնել ու էլ երբեք չգնալ:

Այդ պահին ես այնքան երջանիկ էի: Աչքերիս դիմացով անցան այդ երկու տարիները, մեր ձեռքբերումները: Մեկ օրվա մեջ այդքա՜ն երջանկություն, հիշեցի երազանքս, որը պահել էի: Պատմեցի բոլորին երազանքիս մասին, և Տեր Աբելը ինձ մի բան ասաց․

-Ալլա ջան, շնորհակալ եմ երազանքիդ համար:

Այդ պահին ես ինձ այնքան սիրված էի զգում իմ ընկերների և հարազատների կողմից:

Ընկե՛ր Մանուկյան, հիմա երևի կարդալով գրածս՝ Ձեր աչքերի անկյունում արցունքի կաթիլներ կհայտնվեն, կամ էլ երևի լայն կժպտաք ինչպես միշտ, չգիտեմ, բայց կասեմ, որ շնորհակալ եմ, որ ինձ սովորեցրիք երազել, շնորհակալ եմ այն ժպիտների, այն ջերմության համար, որ միշտ տալիս եք: Հիշեք, որ ես ուր էլ լինեմ, ինչ էլ անեմ, զգալու եմ Ձեր կարիքը: