Sabina Davtyan

Պոեզիան ասում է

Հայերենում ասում են․ «Քեզ հետ հաճելի է զրուցել»։

Պոեզիան ասում է․ «Մտքերս արդեն վաղուց քո ձայնով են խոսում իմ գլխում»։‌

Հայերենում ասում են. «Դու մի առանձնահատուկ մարդ ես»։

Պոեզիան ասում է. «Քո ներկայությունը անտեսանելի թելերով հյուսված է իմ զգացմունքների, հույզերի ու հույսերի մեջ, և ամեն անգամ, երբ քեզ տեսնում եմ, կարծես իմ աշխարհը վերագտնում է իր կորցրած գույները»։

Հայերենում ասում են. «Դու ինձ համար կարևոր ես»։

Պոեզիան ասում է. «Քո ամեն մի ժպիտը դառնում է մխիթարություն, և քո հայացքում ես գտնում եմ իմ խաղաղությունը, որտեղ ոչ մի փոթորիկ չի կարող քանդել այն, ինչ ներսումդ ստեղծել ես»։

Հայերենում ասում են. «Ես քեզ կարոտում եմ»։

Պոեզիան ասում է. «Քո բացակայության պահին ժամանակը դադարեցնում է ընթացքը, իսկ լռությունն այնքան ծանրանում է, որ նույնիսկ ամենափոքր հնչյունը դառնում է աղմուկ։ Կարոտը մաշվում է ներսից, և քո անունն է արձագանքում ամեն անխոս անկյունում»։

Հայերենում ասում են. «Ես չեմ կարող քեզ մոռանալ»։

Պոեզիան ասում է. «Քո հիշողությունները թաքնված են ամեն մի առօրյա պահի մեջ՝ առավոտյան սուրճի տաք գավաթում, աշնան թափվող տերևներում և երեկոյան լույսերի մարող ստվերներում։ Ամեն ինչ քեզ է հիշեցնում, որովհետև դու արդեն ժամանակից դուրս ես»։

Հայերենում ասում են. «Դու փոխեցիր իմ կյանքը»։

Պոեզիան ասում է. «Քո գոյությունն իմ կյանքում գույն դարձրեց ամեն մի վայրկյանը, և հիմա, երբ նայում եմ իմ անցյալին, տեսնում եմ, թե ինչպես է քո ներկայությունը հյուսել իմ ներկայի ամեն մի մանրամասն»։

Հայերենում ասում են. «Մենք բաժանվեցինք»։

Պոեզիան ասում է. «Դու հեռացար, բայց քո ստվերն ու քայլերը դեռ շարունակում են ներկա լինել իմ հիշողության ամեն մի անկյունում։ Չկա մի օր, որ քո ձայնը չհնչի իմ մտքերի մեջ, իսկ քո բացակայությունը դարձել է իմ մշտական ուղեկիցը՝ լուռ, բայց ուժեղ»։

Հայերենում ասում են. «Ես միշտ քեզ հետ կլինեմ»։

Պոեզիան ասում է. «Թեկուզ բաժանի մեզ տարածությունը, օրերը, ու մեր ճակատագրերը այլ ուղիներ բռնեն, ես միշտ կգտնեմ քեզ իմ մտքերի մեջ, այնտեղ, որտեղ մեր սիրո պատմությունը շարունակվում է, անգամ եթե կյանքը կանգ առնի»։

Angela Sedrakyan

Իմ գրածները ոչնչի՝ քո մասին են…

Երևի ամենատարրական բանը կգրեմ, բայց կգրեմ՝ բարև… Աշունը սկսվել է,  իսկ ծննդյանս օրից ուղիղ մեկ ամիս է անցել, չեմ էլ հիշում՝ սպասու՞մ էի շնորհավորանքիդ, չնայած, եթե չեմ հիշում՝ ուրեմն չէի սպասում։

Էս քաղաքում տեղեր կան, որ արժի աչքերդ փակ անցնել, ու ես արդեն փակ չեմ անցնում, այլ պարզ, նայում եմ էդ «տեղի» աչքերի մեջ, կամ սրտի, կամ հոգու։

Հիշում եմ էդ ձմռան «տաք» օրը, խոստումների, երդումների ու արցունք սրբոցիի, «Ես քեզ չեմ ցավեցնի էնպես, ոնց քեզ կցավեցնեին երբևէ», փաստորեն դու «մեղավոր ես» էլ ավելի ժամանակից շուտ շատ բան հասկանալուս ու հիմա, ավելի շատ քայլերս հաշվարկելու մեջ, քո շնորհիվ ամեն օր անխոցելի դառնալուս ու Աստծո տված բումերանգի մասին հիշելուս համար: Հա, մեկ էլ հիշում եմ տաք շուրթերդ, որ մատներիս էին հպվում, համբուրում էին, չէին հավատում էդ մեծ հրաշքին, հետո՝ հավատացին, երևի դրա համար էլ չկաս, երևի դրա համար ես հիմա զրոյացած վիճակում, երևի դրա համար եմ չգոյությանդ հետ հաշտվել, ներել, անցել…

Ներում եմ, որովհետև ներելն իմ գործը չի, որովհետև էդ ծածուկ աղոթքների մեջ միշտ խնդրել եմ Իրեն՝ վերջ տա տառապանքներիս, որոնք ունեմ ու, որ երբևէ կունենամ:  Փաստորեն դու տառապա՞նք էիր, բայց չէ, որ տառապանքի պահին եկար ու ասացիր, լիքը բան ասացիր, փաստորեն՝ ուղղակի էին, քո նման անուղղակի։

Էս տողերը անհասցե են, բայց ուղարկում եմ ուղիղ քո հասցեով, ո՞վ կպատկերացներ, որ ամենամեծ հիասթափությանս անվան մեջ հենց այն տառերն են,  որ մարդկանց համար այդքան կարևոր է իրար ասել, իսկ դու զգոն պիտի լինես, քո մասին կգրվի, որովհետև կարդացողը պիտի հասկանա՝ ինչպիսին պիտի չլինել։

Դու անջնջելի հիասթափություն դարձար, դու քո նման մարդուն երբեք ոչ մի հնարավորություն չտվող մեկը դարձար, փոխարենը՝ ես մեծանում եմ ամեն օր, չտանելով էն վստահության երկու կամ երեք կաթիլը, որ ունեի, ու որը վառել էիր իմ մեջ, երևի դրա համար եմ հիմա սա գրում, երևի դու չես էլ հասկանում՝ ինչ է մարդու հոգեբանությունը, ապրումը, էմոցիան, երևի դու ես մեղավոր, որ սրտիս թելը խճճվել է, ու էդ ամենն այն մեծ հիասթափությունից, չընդունելուց ու չտանելուց։ Քեզանից հետո սովորել եմ՝ մի քանի բառով հստակ գրել ուզածը, որովհետև երկար տեքստերն էլ իմ կյանքում տեղ չունեն, իսկ այն, ինչն ուզում էի շարունակ միայն քեզ պատմել ու պատմել, հասկացա՝ հետաքրքիր չեն քեզ, իսկ աշխարհում ամենաշատը անտարբերությունը չեմ տանում, բայց հիմա ասում եմ քեզ՝ ես անտարբեր եմ քո հանդեպ, իսկ իմ գրածները ոչնչի (քո ոչնչի) մասին են։

Davit Shabazyan

Թե երբ են հարություն առնելու մեռածները

-Տա՞տ, իսկ որ մարդիկ կմեռնին, ի՞նչ կեղնի։

-Չգիտեմ, բալես․․․
Տատս արդեն վաղուց չկա, բայց ես համոզված չեմ, որ հիմա նա գիտի այդ հարցի պատասխանը (դե՜, հասկանում ես՝ ինչ նկատի ունեմ)։
Երբեմն վարկածները այնքան շատ են, մարդիկ քեզ այնպես համոզված են ինչ-որ վարկած ներկայացնում, կարծես թե նրանց վճարել են դրա համար, իսկ նրանք, ջանք չխնայելով, իրենց ֆանտաստիկ կրոնական, երբեմն էլ հակակրոնական առասպելներն են պատմում քեզ ու մի բան էլ նեղանում են, երբ կարծիքը չես կիսում իրենց հետ։
Այս պահիս այստեղ եմ այդ վարկածներից մեկի մասին ձեզ պատմելու, որը լսել եմ ոմն X-ից, ուղղակի դա այն մասին չէ, թե ինչ է լինում, երբ մարդիկ մահանում են, այլ մի հետաքրքրական պատմություն է այն մասին, թե երբ են հարություն առնելու մեռածները։
Մի օր ոմն X-ի հետ քայլում էինք Խանջյանով, խոսում ՀՀ ֆուտբոլի ազգայն հավաքականի վերջին փայլուն ելույթից, և հանկարծ նա ինձ հարցրեց.

- Էդ ֆուտբոլիստներին ինչքա՜ն շատ մարդ է ճանաչում, չէ՞: Ինչ դժվար է իրենց համար։
- Բայց ի՞նչն է դժվար, – հարցրի ես։
- Ըըը․․․ Լավ, նստիր` ասեմ, – ասաց նա՝ կարծես չուզենալով։
- Քանի՞ հոգու ես ճանաչում, որ հարություն են առել։
Ես մի տեսակ գույնս գցեցի ու շփոթված պատասխանեցի.

- Բայց այս ամենը ի՞նչ կապ ուներ քո հարցի հետ, չեմ հասկանում։
- Չէ, դու հարցիս պատասխանիր, քանի՞ հոգու։
Ես մի պահ մտածեցի և պատասխանեցի.

- Դե, ոչ մեկին էլ չեմ ճանաչում, չհաշված Աստվածաշնչյան տարբերակը։
- Չէ, դրա մասին չէր խոսքս, գիտե՞ս՝ ինչի չես ճանաչում։
- Ինչի՞։
- Որովհետև մարդ հարություն է առնում այն ժամանակ, երբ իրեն այս աշխարհում ճանաչող բոլոր մարդիկ մահանում են․․․
Ես մի պահ չկարողացա հասկանալ նրա ասածը, հայացքս հարցական էր, մի քիչ վախեցած։
- Լավ, մոռացի՜ր, վե՜ր կաց, գնացինք, – ասաց ոմն X-ը։
Բավական երկար ժամանակ է անցել այդ օրվանից, բայց ես դեռ այսօրվա նման հիշում եմ իր ասած խոսքերը, իր վարկածը, որը նա կարծես չուզենալով էր կիսվել ինձ հետ: Նա ինձ բացատրում էր, թե մենք որտեղից ենք դեժավյուներ ունենում, և որ այդ հարություն առնել ասվածը ծնվելու նման է: Մենք ամեն անգամ ծնվում ենք նորից, երբ աշխարհում բոլոր մեզ ճանաչող մարդիկ արդեն մահացած են լինում, ծնվում ենք ավելի խելացի, բայց և ավելի չար ու վայրենի, և որ մարդկությունը այսպիսի մի ցիկլի մեջ է ընկել, և որ ինչքան շատ ենք մենք նորից ծնվում, այդքան ավելի մոտեցնում ենք աշխարհի կործանումը։
Չգիտեմ, նա ճիշտ էր, թե սխալ, կամ նա իրական էր, կամ էլ թե որերորդ անգամ էր ծնվել, բայց նրա վարկածը վարկած էր, որն իրավունք ուներ, համենայնդեպս, գոյություն ունենալ։

np

Կյանքը՝ 44 օրվա սահմաններում

Չզարմանաս, խնդրում եմ, բայց պատերազմը այնքան հարազատ ու անբաժան է դարձել, որ առանց դրա օրս չի անցնում։ Դու էլ առանց դրա չկաս, և չեք էլ լինի… Սեպտեմբերի 27… Ուղիղ չորս տարի է, որ ապրում ես մղձավանջի ու քաոսի մեջ։ Փորձում ես լիարժեք ծիծաղել, ուրախանալ, բայց հոգուդ խորքում տանջվում ես ու դանդաղ մեռնում։ Օգնել չի կարող ոչ ոք, և ոչ ոք չի փորձի օգնել. նրանք վախենում են արձագանքիցդ, վախենում են քեզանից։ Մնացածը միայն կասեն, որ հպարտ են, որ քեզ ունեն, հպարտ են, որ գիտեն ու ճանաչում են քեզ։ Հերոս ես դու, բայց, գրողը տանի, ինչ գնով։ Կես մարդ դարձած, հետ ես եկել՝ բարձր ձայներից մինչև հիմա սարսռում ես։ Չէ, վախը քոնը չէ, դու չես վախենում. ուղղակի մոռանալ չես կարողանում ու քնել՝ նույնպես։ Հիշում եմ ամեն մի ասածդ ու ապրածդ։ Ամեն բառդ դաջվել է ոչ թե ուղեղումս, այլ հոգումս։ Չեմ կարողանում անդորր գտնել։ Չեմ կարողանում մոռանալ քո ապրումները՝ անքուն գիշերները, սովին մատնվելդ։ Հիշում եմ, թե ինչպես ձյունը հալեցնում էիր՝ խմելու ջուր ունենալու համար, չգիտես որտեղից ուտելիք հայթայթելու ջանքերդ։ Հիշում եմ նաև զինակիցներիդ վախը, երբ թշնամու համազարկերի տակ կռվում էիր։ Եվ հիշում եմ այն օրը, երբ համարյա ընկերոջդ կողմից փամփուշտ ստացար։ Պատերազմի դաշտում ոչինչ առաջվա պես չէր, և դու վերադարձար, բայց երբեք նույնը չես լինի…

Շուրջբոլորը քեզ «հերոս» են ասում։ 44 օր Օմարը կանգուն պահող հերոսներից մեկն ես եղել՝ ուժեղ, հաստատակամ, կռվել ես կոպիտ, առանց վարանելու։ Նույնիսկ ուտելիս զենքդ մի կողմ չես դրել, միշտ պատրաստ՝ ամեն վայրկյան նոր մարտի։ Բայց իրականում միայն ես գիտեմ, որ նուրբ հոգի ունես։ Քո ներսում ապրում է մի մարդ, որը խաղաղության կարոտ է, որը զգում է ամեն ցավ ու կորուստ։ Դու ապրում ես պատերազմի ստվերում, բայց քո հոգին չի կորցրել իր փխրունությունը։ Կռվի դաշտում դաժան ես եղել, բայց սրտիդ խորքում՝ զգայուն ու խոցելի։ Դու կարեկցում ես, սիրում ես, ու թեպետ այդ ամենը թաքնված է մահվան և պայքարի թանձր շերտերի տակ, ես զգում եմ, թե ինչպես է ամեն ինչ ապրում քո ներսում՝ չարտահայտված, բայց վառ։ Աշխարհը քեզ տեսնում է որպես անպարտ հերոս, բայց ես գիտեմ, որ ամեն հաղթանակդ ներսումդ մի նոր սպի է թողնում, մի նոր ծանրություն՝ հիշեցնող այն ամենը, ինչից ստիպված ես եղել հրաժարվել հանուն հայրենիքի։

Uluntc

Վրձինը ու Լիլիթը

Դեռ օգոստոսի 33-ն էր…

Հենց ամենաանսպասելի վայրկյանին, որ թվում է, թե մեր կյանքը տակնուվրա շուռ է եկել, մենք կորցրել ենք ինքներս մեզ ու մեր զգացմունքները կառավարելու կարողությունը, ամեն ինչ փոխվում է: Փոխվում ենք նաև մենք: Մենք կրում ենք ժպիտ մեր դեմքին ու երջանկություն մեր ներսում:

Իմ օրերը սկսվում են ու վերջանում  ծանր պայուսակը ուսիս մի կերպ տրանսպորտների մեջ շախմատ խաղալով, աջ ու ձախ վազվզելով: Բայց ես երջանիկ եմ ինձ համարում: Ես դժգոհ դեմքով վազում եմ վերևից դեպի ներքև կանգառների գծով, որ հասցնեմ իմ ավտոբուսին: Ես գալիս եմ տուն, վազում եմ մի սենյակի մեջ, որ հասցնեմ գործերս ժամանակին ավարտելը: Հետո վազում եմ, որ հասցնեմ հանգստանալ… Եվ ես փորձում եմ… Բացում եմ վերջերս սիրելի դարձած գիրքը ու տառերի հետ համընթաց վազքի մեջ փորձում շուտ ավարտին հասցնել, որ էլի հասցնեմ…

Մենք վազում ենք, մենք շտապում ենք ոչ միայն փողոցում, կանգառում՝ ավտոբուսին հասնելու համար, այլ նաև տանը, մտքերում, ամենուր… Մենք շտապում ենք: Շտապում ենք, և դա երևի թե մեզնից յուրաքանչյուրիս կյանքում կայացրած լավագույն ճիշտ որոշումներից է, որովհետև մենք շտապում ենք մերը հասցնելու ու մեր նպատակին  հասնելու համար:

Գիրք, հանգիստ, դաս, աշխատանք… Շղթա է անելիքների՝ հասցնելու:

Ես, համենայնդեպս, շղթան փորձում եմ հասցնել իր տրամաբանական նպատակակետին: Հարցնում եք՝  ո՞րն  է դա: Շղթան ավարտվում է հենց իմ ներսից, լսվում է «համարյա» արտահայտությունը, որը երբևէ չի բարձրաձայնվում, որովհետև իմ շղթան չի վերջանում: Դե՜ , նպատակակետերը անընդհատ շատանում են …

Շղթան շարունակում  է ցիկլիկ ընթանալ, և մենք եզրագծում ենք այդ շղթայական գործընթացը: Որպես կենտրոն ընտրում հասցնելը, որը մեզ պետք է մղի  դեպի առաջ և կորցնում ժամանակի կորուստը հասցնելու գործընթացի մեջ: Ես համենայնդեպս փորձում եմ հասցնելու մեջ հասցնել … Բայց հասցնելուն զուգընթաց մեզ կոտրում են ներսից: Կոտրում են կյանքի ու մեր առջև անընդհատ մեծացող ու դեպի վեր սավառնող երազանքները: Ինձ ճանաչողները միանգամից կպնդեն իմ գունատարօրինակ տեսակի մասին: Ես միշտ եմ երազում, նույնիսկ հիմա, որ էլի փշրվում եմ… Ես մինչև վերջ հավատս չեմ կորցնում, որ սրտումս պահած երազանքները մի օր ի կատար ածեմ: Գիտեմ, որ երազանքների մասին չեն բարձրաձայնում, բայց ես ուզում եմ խոսել ամենակարևոր երազանքիս մասին: Ես երազում եմ, որ իմ գունախառը երազանքները չխամրեն այդքան շատ գույների մեջ…

Արդեն օգոստոսի 33-ն է, և ես շտապում եմ հասցնել էլի հասցնելու մեջ:

Sabina Davtyan

Ժամանումներ ու մեկնումներ

Լռություն էր տիրում, իսկ ես հենց այս լռությունն եմ սիրում, քանի որ ինքս ինձ հետ մենակ եմ: Բացեցի ավտոմեքենայի պատուհանն, ու աչքս  ընկավ գրվածքին` ժամանում ու մեկնում: Ավտոմեքենան դանդաղ գնում էր դեպի մեկնում:  Ուզում էի բղավել ու կանգնեցնել մեքենան, բայց ի՞նչ էի ասելու, ինչպե՞ս էի մեկնաբանելու արարքս, չէ՞ որ դու գաղտնիք ես  ու պետք է գաղտնիք էլ մնաս…

Գիտե՞ս, մենք  երբեք ճիշտ ժամին ու ճիշտ տեղում չհանդիպեցինք, քանզի անգամ հիմա մեզ բաժանում է մեկ հարկ: Ես վերևում եմ, որ մեկնեմ, իսկ դու ներքևում ես, որ ժամանես: Քեզ մոտ բոլորը, այդ թվում և դու՝ անսահման երջանիկ են վերադառնալու կապակցությամբ, իսկ ես նայում եմ շուրջս` բոլորը տխուր են, որովհետև գիտեն, որ գնացողները, ինչքան էլ խոստանան, որ վերադառնալու են, մեկ է, գնում են անվերադարձ: Սիրելիս, խնդրում եմ լսիր մտքերս, քանզի այդպես էլ չսովորեցի քո մասին բարձրաձայն խոսել, իսկ հիմա քո մասին մտքերը կանգնել են կոկորդումս ու կուլ չեն գնում: Զգում եմ կոկորդումս ուժեղ քերոց, որը գնալով անտանելի է դառնում: Գիտե՞ս, հիմա ավելի եմ տանջվում, որ գիտեմ շատ մոտ ես, քան երբ մոլորակի մյուս ծայրում էիր: Գրողը տանի, վերջին րոպեներն են, նայում եմ հեռախոսիս, բայց այն լռում է: Փնտրում եմ հեռախոսահամարդ ու ոչ մի կերպ չեմ գտնում: Գլխիցս ջնջվել է, իսկ երբ փորձում եմ հիշել, միայն անհասկանալի լղոզված թվեր եմ տեսնում: Մենք սպասում ենք, նույնիսկ հիմա, երբ սպասելը  կրկնակի դժվար ու անիմաստ է: Մարդկային ճակատագրեր փրկած ու կործանած բառ՝ սպասում: Հավանաբար սպասում ես, որ զանգեմ ու բարի գալուստ մաղթեմ, բայց չէ՝ մի սպասիր: Փոխարենը իմացիր, որ ես  քեզ այնքան երկար եմ սպասել, որ արդեն կարող ես  չգալ, որովհետև…

Որովհետև էլ իմաստ չունի, քանզի արդեն իմ հեռանալու ժամանակն է:

Ես  հեռանում եմ կամ պարզապես փախչում քեզանից ու քեզ կապող թելերից, որոնք արդեն ինձ այնքան են սեղմում, որ ոսկորներս ամեն պահի կարող են հազարավոր մասերի փշրվել: Ցավից վաղուց չեմ վախենում: Վախենում եմ փշրված հեռանալուց, քանզի ամրանալու դեպքում քո հանդեպ չեմ զգալու այլևս ոչինչ:

Հեռանում եմ այն մտքով, որ հեշտ ենք լքել իրար, քանզի ավերել ենք բոլոր մեզ կապող քաղաքներն ու երկրները, կամուրջներն ու արահետները ու իրար հասնելու փոխարեն, ոչ թե կոտրել ենք պատնեշներ, այլ հակառակը` կառուցել:

Հեռանում եմ գլուխս բարձր, իսկ շուրթերս` սեղմած: Հեռանում եմ անդարձ քո կյանքից: Հեռանում եմ մի վայր, որտեղ քեզ հիշեցնող ոչինչ չկա, չնայած վստահ եմ, որ այնտեղ օդն առանց քեզ կախված է, իսկ ժամանակը` կանգ առած:

Ես հեռանում եմ, իսկ դու վերադարձիր, սիրելիս, ու դուրս արի փողոց, որ քամիները գրկեն ու փարվեն քեզ իմ փոխարեն:

Վերադարձիր, որ ուրիշ մեկը սիրի քեզ իմ փոխարեն…

Taguhi Aghasyan

ԴԱԴԱՐ

Մեկդարյա քարե դիցուհին կանգնած է իմ առաջ ու չի հավատում, որ լքելու եմ իրեն։ Տխրության քողը չի հանում վրայից. Նեղացած է։ Մեղավոր եմ զգում։

Երկու շաբաթ առաջ Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանն ավարտած ուսանողները երևի կհասկանան ինչ եմ զգում հիմա։

-Ինչո՞ւ ես գնում,-հարցնում են աջ ու ձախ կողմից, և թվում է` պատերի կանչն է ինձ հասնում։

-Դադար է պետք…

Շատերը չեն հասկանում, բայց ճանապարհները ավելի գեղեցիկ են, երբ դրանք դադարներով ենք անցնում։ Ճիշտ պահին կանգ առնելը ոչ թե նահանջի նշան է, այլ նոր ուժով առաջ ընթանալու։

-Այս սեպտեմբերին ես ուսանող չեմ։

-Կսպասեմ գալուդ,- շշնջում է դիցուհին և հրաժեշտ տալիս` հպարտանալով, որ  ուր էլ գնամ, չեմ մոռանալու իրեն:

Նույն հպարտությունը ես եմ զգալու, երբ ամեն անգամ իմանամ հարազատ բուհի ձեռքբերումների ու հաջողությունների մասին: Հարազատ բառը բառարանում մոտ տասը հոմանիշ ունի: Ես հենց այդ բառով եմ բնութագրում ՀՊՄՀ-ն, որովհետև դրա տակ թաքնված է հազար ու մի պատճառ, թե ինչու եմ այդքան շատ սիրում մեր բուհը: Պատահաբար կամ դիտավորյալ ես այստեղ եմ հանդիպել իմ կյանքը փոխած մարդկանց: Այս պատերի ներսում միշտ կատարվում է անհավանականը:

Մի կախարդական բան կա այստեղ…

Araqsya Tonoyan

Հիվանդանոցային պրակտիկայի խճանկար

2024 թվական, հուլիս։

-Երբ զգամ, որ աշխարհը լքելու ժամանակն է, վերջին պատվերս լինելու է ինձ այրելը։ Մի՞թե կարելի է թույլ տալ, որ որդերը խժռեն մարմինդ, իսկ օրգաններիդ հետ վարվեն անփութորեն՝ այնպես, ինչպես կցանկանան, և դա ոչ ոք չի տեսնի։

Լսվեց Անուշիկի ձայնը, որ գունատ, ոչ մի էմոցիա չարտահայտող դեմքով դուրս եկավ դիականոցից։

- Անո՛ւշ, այ Անուշիկ, լավ չե՞ս զգում։

- Էս ո՞ւր եմ ընկել, էս մասնագիտության համար բավական ուժեղ չեմ։ Դե, պատկերացնենք մի պահ, մի ժամանակաշրջան երբ բոլոր մարդիկ կլինեն իրենց տեղերում, օրինակ՝ ուսուցիչը որպես ուսուցիչ իր աշխատանքով կկերտեր հայրենասեր, կիրթ, բարեպաշտ մարդ, ոչ թե պարզապես կմաշեր իրեն տրված 45 րոպեն։ Օրինակ՝ վարչապետը որպես վարչապետ մեծ նվիրումով կծառայեր իր ժողովրդին, պատվով կկառավարեր երկիրը, ոչ թե կթալաներ։ Կամ օրինակ, ես, որ հիմա այստեղ եմ ու չգիտեմ, թե ուր եմ գնում…

Միանման մարդկանց շարքեր, այդ շարքերում մեռած մտքեր…

Ամեն մարդ, եթե իր գործը սիրով կատարեր ու լիներ իր տեղում անմնացորդ նվիրումով, գուցե ամեն բան այլ լիներ։

- Արի գնանք, հերիք է տրտնջաս։ Վերևում ծնունդ կա, կարող է օգնելու գործ լինի,-ասաց պրակտիկանտներից մեկը՝ Մարիամը՝ փորձելով ցրել մռայլ մթնոլորտը։

-Օ, էս ինչ տեսարան է…

Աննկարագրելի գեղեցկություն, հոգուս հարազատ, գեղեցիկ աչքեր, կապույտ աչքեր։

Մեծ տատս ասում էր, երբ կինը ծննդաբերում է, այդ ժամանակ ամենաչքնաղն է, որովհետև մայր է դառնում, ամենամեծ պարգևը Աստծո կողմից։

-Եկե՛ք էրեխեք ջան, եկե՛ք, տեսեք ինչ ուժեղ աղջիկ ունենք,       4-րդ տղեն ա ունենում։ Հլը ուժ տուր, ուժ տուր։

-էս մեկի անունը ի՞նչ եք դնելու։

Առաջնեկի անունը Հայկ է՝ ի պատիվ Հայկ Նահապետի, երկրորդի անունը Տիգրան է՝ ի պատիվ Տիգրան Մեծի, երրորդի անունը Սողոմոն է՝ ի պատիվ Թեհլերյանի։ էդպես է, չէ՞, Արևիկ  ջան։ Երեքի ժամանակ էլ իմ աշխատանքային օրն է եղել։

-էդպես է, էդպես։ Սա էլ Դավիթս է, արդեն սասունցու ոգով եմ դաստիարակել, հենց իմացել եմ գոյություն ունի։

-Աչքդ լո՜ւյսս։ Էս էլ քո Դավիթը, քո ուզածի պես խոժոռադեմ, խիստ,-ծիծաղում է մանկաբարձը։

Ակամա հիշում եմ իմ սիրելի  դասախոսի խոսքերը, որը երկար տարիներ աշխատել է որպես մանկաբարձ-գինեկոլոգ,  ով նաև փրկել է կյանքս տարիներ առաջ. «Բալիկը երբ ծնվեց, դուրս եկավ արտաքին միջավայր, սթրեսի՝ գերհույզի մեջ է, քանի որ լքում է իր տունը՝ ներարգանդային կյանքը… Առաջին ճիչը, որ լսվեց, նշանակում է` թոքերը սկսեցին գործել։ Առաջին շունչը եղավ, պետք է բալիկին դնել մայրիկի կրծքին, փորի վրա, որ լսի մայրիկի սրտի աշխատանքը ու իրեն նորից իր տանը զգա»։

Ինչ հետաքրքիր է, չէ՞, մի տարածք, որտեղ ծնվում են կյանքեր, միաժամանակ մեռնում են մարդիկ՝ ավարտվում են կյանքեր։ Հիվանդանոց կամ առողջարան. մեկը գալիս է ծաղիկներով, մեկը գնում՝ արցունքներով, իսկ մեզ մնում է համբերատարություն, ուժ ու կամք։

Mariam Tonoyan new

Մատերիա և ոգի

Մահվան աչքերի մեջ նայել և չմեռնել․ ծանո՞թ է։ Հիշում եմ՝ երբ փոքր էի, սովորություն ունեի լճի մեջ գլուխս սուզել և ուսումնասիրել, թե ինչպես է ավազը սահում ոտքերիս տակից, թե ստորջրյա աշխարհն ինչ արագությամբ է կուլ տալիս ոտնահետքս, թե հետ-հետ քայլելիս ինչ համառությամբ են ոտքերս գրկում մամուռները, ու թե ինչպես են քարերը փափկում, որպեսզի ինձ վրա ջրերի իշխանությունը հաստատեն։ Գլուխս սուզած՝ ես տեսնում էի, թե ինչպես է գալիս հաղթական ալիքը, ոտքերս պոկում գետնից, խցանում ականջներս, քիթս, լցվում աչքերիս մեջ, ինձ վեր հանում․․․ Ողջ ուժով փորձում էի ոտքի կանգնել կամ գոնե մեջքի շրջվել, բայց մատներս այնքան ծանր էին թվում, ուր մնաց կարողանայի շարժել թևերս կամ մարմինս։ Մի խոսքով՝ միաձուլվել էի ջրերին, ես ջրերի մի մասն էի՝ թաղանթին կպած, ինչպես սպիտակուցը ձվի մեջ, և մինչ կկարողանայի կոտրել ձուն և դուրս գալ, պետք էր նախ չվախենալ և չդիմադրել։ Դա մոգական ծես էր հիշեցնում, և չնայած ամեն անգամ ընտանիքիս անդամների զգոնության շնորհիվ փրկվելիս գիտակցում էի, որ մահը գայթակղիչ է, բայց կյանքն ավելի թանկ, միևնույն է, նույն խաղը կրկնում էի ամեն հաջորդ անգամ, և ամեն անգամ հաջողվում էր փրկվել։ Նման իրավիճակումներում, կամ  օրինակ երբ մեքենան ընթացքից կտրուկ արգելակում էր՝ կանխելով աղետը, երբ մուրճը սահում, ո՛չ մեխին էր խփում, և ո՛չ էլ մատին, ես մտովի միշտ պատկերացնում էի չփրկությունը։ Ես պատկերացնում էի մարմինս անշարժացած ջրից դուրս հանելիս, տաքսի նստելիս մտածում էի, թե ինչպիսի վթարի դեպքում ինչպես եմ վնասվելու, և ֆիզիկական ցավ էի զգում այդ երևակայական պատկերներից։ Ճիշտ է, այլևս լճում չեմ խեղդվում, որովհետև դադարել եմ ջրին մոտ գնալ, բայցև չեմ դադարում պատկերացնել ինձ շրջապատող ամեն ինչի, մատերիայի՝ կենդանու, բույսի ու ծառի, քարի ու աստղերի, մոլորակների չգոյությունը, չփրկությունը, ավարտը․․․

․․․Դիահերձարանը այլ կերպ էի պատկերացրել ողջ կյանքում՝ ինչպես սովորաբար ֆիլմերում է լինում։ Երևի ֆիլմերում սառնարանային հատվածն են նկարում, չգիտեմ, այդ մասը չտեսա։ Հակառակ պատկերացումներիս՝ դիահերձարանը կապույտ չէր ներկված և ամեն կողմից լույսեր չկային։ Մի սովորական մաքուր հիվանդանոցային սենյակ էր, փոքր ինչ տհաճ հոտ էր տարածվել օդում։ Դիահատական սեղանի դիմաց կանգնած էր դիահերձողը՝ բարձրահասակ, չափազանց գունատ ու ոչ մի էմոցիա չարտահայտող դեմքով, կարծես քնից նոր արթնացած և դեռևս աչքերը կիսատ բաց արած, ամեն ինչին արդեն ծանոթ և որևէ բանի չսպասող մի մարդ։ Այդպիսի դեմք կարելի է հանդիպել մուլտֆիլմերում․ իմ առաջին ասոցացիան Ֆինիս և Ֆերբ մուլտֆիլմի Ֆերբի կերպարն էր։ Քիչ անց հասկացա, որ ոչ թե քնաթաթախ է, այլ քեֆն է լավ։ Դե ի՞նչ մեղադրես, սթափ գլխով ո՞վ մարդ կհերձի։ Նրա կողքին երիտասարդ ու գեղեցկատես դատաբժիշկն էր։ Նա միակն էր, ով երբեմն-երբեմն կարողանում էր ժպտալ։ Նա հերթով ուսումնասիրում էր օրգանները, վիրահատական դանակով կիսում ձեռքն առած սիրտը, որպեսզի հասկանար մահացության պատճառը, հաճախ մտածում էր բարձրաձայն, կամ ավելի ճիշտ՝ խոսքերն ուղղված էին դիահերձողին, որը ոչ մի բառ չէր խոսում, ու թվում էր, թե չէր էլ լսում։

Մերկ, բաց որովայնով դին դիահատական սեղանին տեսնելիս էլի մտածում էի մատերիայի ավարտի մասին։ Այո, սա այլևս մարդը չէր, սա այն մարդը չէր, որին բոլորը ճանաչել են, խոսել նրա հետ, դիպչել, սա լոկ մատերիան էր։ Առանց հոգու մատերիան դեֆորմացվել էր, վերաձևվել, դատարկվել։

Մանկուց ինձ տանջող մի հարցի համար ինքս ինձ պատասխան ու եզրակացություն մտածեցի։ Մա՞հն է հաղթում, մա՞հն էր ավարտը, թե՞ մահին են հաղթում։ Մի բան ինձ համար գոնե այդ պահին և այդտեղ պարզ էր՝ հաղթել էր ոգին, որ մահն աչքերում, կես հոգի, կես մատերիա՝ կանգնել էր դիահատական սեղանի առաջ ու աշխատում էր։

 

Astghik Ghazaryan

Պապը

Բահն ուսին առած՝ Երեմ պապն իջնում էր զառիթափը: Քայլերը շփոթ էին, մի քիչ անփույթ: Չէ՛, ճանապարհից նա երբեք չէր հոգնում: Մտքե՞րն էին ծանրություն անում: Ճակատի ծալքերը օրվա դարդ ու ցավի թարգմա՞նն էին, թե՞ անցնող ութսուն գարունների գծած ակոսները՝ դժվար է ասել: Ինքն էլ չնկատեց, թե ինչպես հասավ կամրջակին, ու թե ինչպես գլխարկն ընկավ ջրի մեջ: Գլխարկը… Ինչու՞ ձեն չհանեց. դե տղամարդ է, պիտի գոռար, խփեր էլ… Բայց ընդամենը դուռը բարկացած ետնափակ տվեց ու  դռան հետ շրխկացրեց դժգոհությունը բախտի՞ց, թե՞ կնոջից.

-Իմ հըմար կնիկ չի սա, ցավ ա…

-Գլխարկը տի՛,  կլուխդ մրսցնես վեչ,- լսվեց Հրանուշի ձայնը ներսից։

Երեմը երեխու պես հնազանդ տուն մտավ գլխարկի հետևից, բայց այս անգամ դուռը կամացուկ հետ արեց՝ կարծեք ուզելով անտես լինել կնկա աչք ու ականջից։

Գլխարկը լողում էր ջրերի վրա, իսկ պապը, որ արդեն անցել էր կամուրջն ու նստել կանաչի վրա, կապույտ մանրիկ աչքերով նայում էր սև գլխարկի ընթացքին: Հիշեց մորը՝ Աստղիկին՝ սև լաչակով… Մոր սառը, տխուր դեմքին հարմարված կապույտ աչքերը նմանվում էին սև շապիկի վրա կարված մի զույգ կապույտ կոճակների: Նմա՞ն էր իր մորը: Փորձեց հոր դեմքը հիշել, բայց հիշեց միայն էն գիշերը, մոր լացը, իր սենյակի խալիչայի վրա կախված թուրը… Հրանուշը երբեք չի հիշի իր հորը։ Բայց փոքր թոռանը տատն էնպես է պատմում հոր ու աքսորի մասին, ասես ինքը  խանձարուրի մեջ փաթաթված, աշխարհից անխռով ու աշխարհի հետ հաշտ քնած չէր էդ գիշեր։ Բայց մի օր պիտի «զարթներ», չէ՞։ Մի օր պիտի խռովեր բախտից, Երեմից, հարսներից ու… հորից։

Հոր աքսորը Երեմին չչարացրեց։ Նա ուղղակի դարձավ զգուշավոր, քչախոս։ Ու դարձավ ավելի ուշադիր իր մորը բախտակից ու անվանակից հարևանուհու՝ Աստղիկի ընտանիքի նկատմամբ։ Ու մի օր էլ սիրտը թպրտաց նրա աղջիկ Հրանուշի պատկերից. երկար հյուսքը ոտքերն էր թակում, մեջքը՝ բարակ, ոտ ու ձեռը՝ լիքը, գլուխը՝ բարձր ու հպարտ։ Ու մի օր էլ գլուխը կախ մտավ Ղազարանց շեմից ներս։ Երջանկություն բերե՞ց Երեմի համար Հրանուշը՝ Երեմն ինքն էլ էր դժվարանում պատասխանել, բայց երեք տղա բերեց, ծառի երեք ամուր ճյուղ՝ նոր ճյուղեր տվող ու ծաղկող ճյուղ։ Ղազար պապի ծառը փարթամացրեց Հրանուշը ու հնազանդության խոստման տեղ ծառի հարատևության խոստում տվեց։

Նստած տեղից Երեմ պապը վեր կացավ, ծնկները մաշված դռան նման ինչ-որ ձայներ հանեցին: Հիշեց գլխարկը, որ արդեն չէր նշմարվում հորիզոնում… Ականջներում արձագանք տվեց Հրանուշի ձայնը.

-Գլխարկը տի՛, կլուխդ մրսցնես վեչ…

Երեմը մտքի մեջ իրար կողքի դրեց կորած գլխարկն ու Հրանուշին, շալվարին կպած հող ու խոտի հետ թափ տվեց սպասվող մի նոր կռվի միտքը, պարապ մնացած բահն ուսին առավ ու քայլերն անշտապ ուղղեց այգին: