Ուզում եմ հասկանալ ուսանողների մի զանգվածի (խոսքս իմ համալսարանի` մանկավարժականի մասին է), որը միշտ դժգոհ է ամեն ինչից, ամեն պարագայում:

Մեր համալսարանը ուսանողներին մեկ կիսամյակ անվճար ուղարկում է լողի պարապմունքների «Ակվատեկում»: Մատների վրա կարելի է հաշվել այն ուսանողներին, որոնք դրական են վերաբերվում այս ամենին: Առանձնացնեմ այն ուսանողներին, որոնք առողջական խնդրից ելնելով չեն կարող գնալ` ներկայացնելով համապատասխան թուղթ: Իսկ ինչ վերաբերվում է այն ուսանողներին, որոնք ասում են՝ ի՞նչ լող, է, իրենք ուղղակի պիտի նույն «Ակվատեկին» ամսական խոշոր անդամավճար վճարեն ու հայտարարեն` ես լողի եմ գնում, էդպես էլ արեք: Ուղղակի ես միշտ նկատել եմ, որ մեր ուսանողների համար ինչ լավ բան էլ անեն, միևնույնն է, դժգոհ են:

Կամ, օրինակ, «classroom» հավելվածը: Այն ունի որոշակի բացասական կողմեր, բայց դրանք միայն տեխնիկական են: Հավելվածի միջոցով դասախոսները գնահատվող առաջադրանքներ են տեղադրում, որոնք ուղղակի շատ հեշտ ակտիվության գնահատական են ապահովում: Եթե ուսանողը սեմինարի ժամանակ գնահատական չի ստացել, ապա առաջադրանքը կատարելով՝ կունենա ակտիվության գնահատական: Իրենք էլի պիտի բողոքեն` իմաստը ո՞րն է այդ առաջադրանքի, բան չեմ հասկանում, դժվար ա: Ախր, դու եկել ես համալսարան, ոչ թե դպրոց, ու այստեղ քեզ շատ դժվարություններ են հանդիպելու, իսկ այդ առաջադրանքի հիմքում ընկած սլայդ պատրաստելը կամ ճիշտ պատասխանի տարբերակն ընտրելը դժվար չէ, ուղղակի դու սովորել ես երևի, որ ամեն ինչ պատրաստի պետք է լինի:

Կամ, նույն հավելվածում դասախոսության տեղադրումը շատ դրական կողմ ունի: Նույն դասախոսությունից օգտվելով՝ կարող ես ռեֆերատ գրել: Բայց դուք էլի եք բողոքում, որ չկա իմ թեման, չեմ գտնում: Իսկ եթե մենք ապրեինք մեր դասախոսների ուսանողական տարիներին, ու մեզ ուղղակի թեմա տրամադրեին, նույնիսկ գրքերի ցանկ չտային, որ հիմա տրամադրվում է պարտադիր, մենք դա էլ չէինք անելու: Բա նրանք ինչպե՞ս են արել: Ես անկեղծ, շատ կդժվարանամ, իսկ այսօրվա ուսուցման համակարգը խաղ ու պար է: Այսքանը:

«Մարդու իրավունքները տրված են բոլոր մարդկանց՝ անկախ ազգային պատկանելությունից, բնակության վայրից, լեզվից, կրոնից, ազգային ծագումից և այլ կարգավիճակից»։

Ինչպես միշտ` պարապում եմ քննությունները: Դե, տարին արդեն մոտենում է իր ավարտին, ինչը չի նշանակում Նոր տարվա պատրաստություն, մանդարին, «բլինչիկի լիստերը մի կեր», աղմուկ, Հարրի Փոթեր, այլ` քննություններ, ստուգարքներ, լացուկոծ, «բա ես հիմա սա ո՞նց անեմ» և այլն:

Մարդու իրավունքներ, մարդու իրավունքներ, մարդու իրավունքներ… Հա, բա վե՞րջը:

Դե, չգիտեմ:

Ըհն, ոնց որ մեր 17.am-ի փակ խմբում գրեցին:

«Դեկտեմբերի 10- մարդու իրավունքների միջազգային օր»։

«Ինչի, հիմա դա նշո՞ւմ են», – մտածեցի ես, ու լեզուս վառելով, խմեցի սուրճիս 4-րդ բաժակը:

«Տո չէ, հա»,- իմ միակ ու անբաժան ընկերը` ենթագիտակցությունս, իրեն չի կորցնում:

Բայց ես հիմա մարդու իրավունքներ եմ, չէ՞, ուսումնասիրում, վաղն էլ պետք է «զաչոտս» փակեմ:

Ախր, մարդու իրավունքները երբեք էլ չեն հիշվում գործնականում, է:

Տեսությունը բոլորս էլ գիտենք: Գիտենք, որ յուրաքանչյուրս էլ ունենք խոսքի ու ձայնի իրավունք, ունենք ինքնապաշտպանվելու իրավունք, դատարանում խոսք արտահայտելու իրավունք:

Բայց ունե՞նք որ:

Մտովին գնամ հետ` 2-րդ դասարան:

Ուզում եմ հիշել` մարդու իրավունքներին ես ընդհանրապես ականատես եղե՞լ եմ, թե՞ ոչ:

-Դու սուս,- լսում եմ ինչ-որ ծանոթ ձայն։

-Ինչի՞, չե՞մ կարա խոսամ,- կոտրտված ձայնով մի աղջիկ էր խոսում։

-Չէ, չես կարա: Ես եմ տենց ասում։

Փոքր, անիմաստ զրույց էր, որը լսել էի բուֆետ վազելու ճանապարհին:

Լավ, մի քիչ էլ ինձ Վանգայի կամ էլ Նոստրադամուսի տեղը դնեմ` ճանապարհորդեմ ժամանակներով:

-Բայց ախր, ես մեղավոր չեմ։

-Դու երբեք էլ մեղավոր չես,- փողոցի բարկացած տղան էր գոռում ընկերոջ կամ էլ ուղղակի ծանոթի վրա։

-Կներես, իրոք,- խեղճը չհասցրեց «իրոք» բառն արտասանել, միանգամից դեմքին բռունցքով ստացավ։

Լավ, հիմարություններ ես հիշում:

Մարդու իրավունքները միշտ էլ կան, եղել են ու կմնան:

«Նյութերդ կարդա, այ մարդու իրավունքների պաշտպան»,- կարիք չկա հիշեցնելու, թե ով է խոսում:

«Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր», հոդված 1. «Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար՝ իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով»։

Լավ, կհիշեմ, առաջին հոդվածները միշտ էլ հեշտ են հիշվում:

Հեշտ են հիշվում նաև երթուղայինի դեպքերը, երբ հաշմանդամ տղայի համար վարորդը չափից դուրս վեհ ու անդաստիարակ էր: Հեշտ են հիշվում այն բոլոր հայկական «ավանդական» ընտանիքները, որտեղ կինը հալածանքների է ենթարկվում: Հեշտ կհիշվեն նաև այն բոլոր բժիշկները, որոնք նկարիչներ էին ուզում դառնալ, այն բոլոր-բոլոր տնտեսագետները, որոնք հրաշալի երաժիշտներ կլինեին:

«․․․քանզի անհրաժեշտ է օրենքի իշխանությամբ պաշտպանել մարդու իրավունքները, որպեսզի նա, որպես վերջին միջոց, հարկադրված չընդվզի բռնակալության ու ճնշման դեմ»,- «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր», նախաբան, 1948։

Փակում ու մի կողմ եմ դնում բոլոր նյութերս, ուղղակի պառկում եմ գետնին ու ցանկանում եմ հիշել գոնե մի դեպք, որը կնկատվի որպես իրական մարդու իրավունքների պաշտպանության դեպք:

Մեր օրերում բոլորս հումանիստ ենք դարձել, մարդու իրավունքների պաշտպան, բայց ախր, գոնե մի դեպք չենք կարողանում հիշել ու հպարտ ասել.

-Մարդու իրավունքները լիովին պաշտպանված են։

Վաղը տուն կգամ, մաման կասի.

-Հըն, ի՞նչ ստացար։

-«Նստի, 9» ստացա, մամ։

-Մարդու իրավունքների՞ց։

-Ահա։

-Բայց դու տենց լա՞վ գիտես մարդու իրավունքները։

-Էհ,- կասեմ ես ու կգնամ հաց ուտելու…

1․ Կարթնանայի, կլվացվեի, ու հավանաբար մայրս կկանչեր նախաճաշելու։

2․ Ուտելու ընթացքում կհագնվեի, ու էդ ամեն ինչին զուգահեռ, կբողոքեի, որ ջեմ չկա ուտելու։ Մայրս կասեր, որ երբ լինում ա, չես ուտում, էլ ինչի՞ լինի։

3․ Մինչև ցերեկ կգնայի ընտրատարածք, որովհետև կմտածեի, քանի մարդիկ չեն արթնացել, գնամ շուտ ընտրեմ ու գամ, հետո համբերություն չկա էդքան հերթ կանգնելու։

4․ Հենց հասնեի ընտրատարածք, շուրջս կնայեի ու մտքիս մեջ թաքուն կհպարտանայի, որ չափահաս եմ ու ունեմ ընտրելու հնարավորություն։

5․ Պատահականությամբ կմոտենայի մարդկանց, կհարցնեի` բա ո՞ւմ եք ընտրում: Մի կուսակցության անուն կտային, հետո կռիվ կանեի, կասեի` հա, ինչի՞ ասացիք որ, ո՞վ եմ, որ վստահեցիք ասացիք։

6․ Կմոտենայի, ցույց կտայի անձնագիրս, կասեին` առաջին անգա՞մ եք ընտրում, ես էլ օձիքս ուղղելով կասեի՝ այո։

7․ Հետո քվեաթերթիկիս վրա հերթով կկարդայի բոլոր կուսակցությունների անունները, քմծիծաղ կտայի, գլուխս տխուր կօրորեի, բայց հետո քվեաթերթիկիս վրա արևներ կնկարեի, կծալեի կդնեի ծրարի մեջ։

8․ Կմոտենայի քվեատուփին, ծրարը կգցեի դրա ներսը ու դուրս կգայի ընտրատարածքից, հպարտանալով, որ ոչ թե ասել եմ, թե ոչ մի կուսակցության չեմ հավատում՝ դրա համար չեմ գնում ընտրության, այլ չեմ հավատում, բայց գնում եմ պաշտապնելու կարծիքս, որ հետո կարողանամ ապացուցել։

9․ Տուն կգայի, մերոնք հավանաբար կհարցնեին, թե ում օգտին եմ քվեարկել, որովհետև իրենք էլ ունեն ծայրահեղ տարբեր ֆավորիտներ, կասեի՝ ոչ մեկին, մեծ հաշվով կլռեին, կամ էլ միայն մայրս կասեր՝ ու՜ֆ, հաց կուտե՞ս։

10․ Հաջորդ օրը, երբ պարզ կլինեին ընտրության արդյուքները, ուղղակի հավատով լցված ու աչքի տակով կստուգեի, բայց հաստատ չէի զարմանա, եթե ուզածիս հակառակը տեսնեի, որովհետև ես ուզածիս հակառակը դեռ էնքան ժամանակ կտեսնեմ, մինչև մեծամասնությունը ապուշ չլինի, ոնց որ կասեր Ռեմարկը։ Բայց ես էլի հավատով կսպասեի մտքի հեղափոխությանը։