Դու քայլում ես փողոցով, ու հանկարծ մի շուն դուրս է գալիս քո առաջ: Դու վախից մի կողմ ես թռչում, գոռում, աղաղակում, իսկ կողքից էլ մեկը անխղճորեն քարով հարվածում է ու հեռացնում այդ անմեղ արարածին քո ճանապարհից։ Տե՛ս, հիմա դու ինքնավստահ և հանգստացած շարունակում ես քայլել, բայց դու բաց թողեցիր, դու չտեսար ամենակարևորը, որը թաքնված էր շան աչքերում, այն աչքերում, որոնք քեզ էին նայում՝ կարեկցանք ակնկալելով։ Ախր, նա չէր պատրաստվում քեզ վրա հարձակվել ու կծել, այլ գուցե մեկ կտոր չորացած հաց խնդրելու համար էր եկել, գուցե քեզ էր նայում, քանի որ վստահ էր, որ դու կդառնաս իր ընկերը, չէ՞ որ ամենահավատարիմ կենդանին է։ Չէ, կարիք չկա, որովհետև դու չնկատեցիր։

Հաջորդ վայրկյանին հանկարծ քեզ է մոտենում մի մարդ, ով գուցե քո օգնության կարիքն ունի, բայց այնքան է շփոթված, որ հուզմունքից չի կարողանում խոսել ու հեռանում է։ Մտածում ես, թե ժամանակի կորուստ էր, կամ գուցե այլ բան, բայց դու կրկին չնկատեցիր այն, ինչը պետք էր առաջինը նկատեիր։ Գուցե նա այնքան խելացի էր, գուցե դու իրոք կարողանայիր օգնել, բայց չէ՞ որ դու չտեսար նրա իրական ներաշխարհը, դու նույնիսկ նրան հետ չպահեցիր, երբ նա նույնքան անվստահ քայլերով հեռացավ, ինչպես և եկել էր։

Ահա երեկո է, լուսինն այնքան պայծառ է, որ ուզում ես թռչել ու հասնել նրան, իսկ այն ծառերի մասին, որոնց ճյուղերի շարժումից ստեղծվում է կախարդական մեղեդի ու հաճելի զով, դու անգամ մեկ վայրկյան չես մտածում, որ շատ հնարավոր է՝ մի քանի օրից այդ ծառը չորանա, քանի որ դրան դիտում են որպես իր պարտականություններին պարտաճանաչորեն հետևող ռոբոտ, չէ՞ որ այն պարզապես մի սովորական կանաչ արարած է։ Ցավալի է, դու չնկատեցիր, որ դրա ոտքերի մոտ հողը ծարավից ճաքել է, և դու չես ջրի այն հաջորդ առավոտ, որովհետև չնկատեցիր ու վերջ։

Աննկատ մնացին նաև հին կազմով, բայց ոսկե պարունակությամբ այն գրքերը, որ բարի պապիկը ամիսներ շարունակ փայփայում է ու հույսը չի կտրում, որ մի օր դրանք կնկատվեն այն գեղեցիկ, գունագեղ ու նոր կազմով գրքերի և գերզարգացած սարքավորումների կողքին։

Մարդիկ քայլում են մռայլ դեմքերով, մեկը չի ժպտում մյուսին, քանզի կարծում է, թե դիմացինը այլ բան կմտածի. և դա շատ հնարավոր է, որովհետև շատերը չեն ընկալում այն համախմբելու ու ջերմացնելու զորությունը, որ ժպիտն ունի իր մեջ։ Նույնիսկ այն կրպակի աշխատակցուհին չի ուզում նկատել դա՝ աջ ու ձախ փնթփնթալով, որ իր խանութ մտնում են առանց իմանալու, թե ինչ են ուզում, և որ ինքը ժամանակ չունի կանգնելու ու սպասելու, թե երբ գնորդը կկողմնորոշվի։ Դե հա, չի էլ նկատում, որ էդպես վիրավորում է իր դիմաց կանգնած մարդուն:

Հիշում ես կյանքիդ դառը դեպքերը, հիշում վատն ու մութը, ու քեզ զգում ես ամենադժբախտ մարդն այս աշխարհում։ Էլի դժգոհ ես ու էլի չես մտածում, որ ամեն օր մարդիկ կորցնում են մերձավորներ, երիտասարդ զինվորներ, մանկահասակ երեխաներ, բայց նրանք շարունակում են ապրել, իսկ դու դեռ փնփնթո՞ւմ ես։ Ո՛չ, դու չփորձեցիր հիշել կյանքիդ լավագույն դեպքերն ու ամենամեծ նվաճումները, որոնք կստիպեին քեզ տխրելու փոխարեն նոր կյանքով լցվել ու հստակ քայլերով առաջ շարժվել։

Դու չտեսար լավը, չտեսար այն, ինչը պետք է տեսնեիր, ու ինչն իրականում այնքան տեսանելի է, բայց ցավոք, ամեն ինչ գնաց բնականոն հունով, ու դու կրկին ու կրկին չնկատեցիր։

Կարելի է թվել այս աննկատելիների շարքը, ու ահա, այդ ժամանակ ևս մեկ բան մենք չենք նկատի։

Չնկատեցիր, չես նկատում ու չես նկատի, եթե չուզես։ Ու ահա, կյանքը թռչում է, բայց ցավոք այն փյունիկի պես չէ։ Այն նորից թևեր չի առնում, իսկ ամենացավալին այն է, որ անցնում է սահուն ու աննկատ, ու  ամենակարևորը, չնկատելու սավանի ներքո։

Աչքերս փակել եմ, չեմ հավատում, որ ես կորցրել եմ, որ դատարկ տեղ մնաց սրտումս:

Մեկ-մեկ կորցնում ես հոգեպես, ու ինչքան էլ ֆիզիկական գոյություն կա, դեռ կորուստիդ մեջ, ինքդ ներսումդ արդեն կորուստ ես գրանցում, երբ էլ չես սիրում, երբ քեզ խաբում են, երբ չես գնահատվում: Կամաց-կամաց հարմարվում ես քո ստեղծած կորստի հետ ու փորձում առաջ նայել, փորձում դասեր քաղել: Մտքումդ թերահավատորեն կարծում ես, որ էլ չես գտնի տեսակդ գնահատող, քեզ հասկացող ու հավատացող, երբեք չստող ու անդավաճան մարդկանց, բայց արի ու տես, որ Աստված քեզ նվիրում է մարդկանց, որ հաստատ կողքիդ են առանց որևէ նախապայմանի:

Մեկ-մեկ, իսկ գուցե շատ հաճախ, մենք կորցնում ենք, դատարկ տեղ է մնում ու կարոտ։ Կարոտ, որ երկինք է քեզ տանում, դեպի ամպեր, դեպի սպիտակ: Կորուստդ այստեղ հնարողը դու չես, այլ կյանքը, որ որոշեց քեզ ցավեցնել, քեզ ստիպեց զգալ կորուստը իրական և ոչ մտածված-գրված ու բեմականացված:

Դժվար է, գիտե՞ք:

Շատերը կարծում են, որ իսկական կորուստը լացը, ընդմիշտ սև կրելն ու անընդհատ ցավդ բարձրաձայնելն է:

Գիտե՞ք՝ կորուստը որն է, չէ, բոլորս էլ գիտենք, ինչ հարց եմ տալիս: Բայց հավատացեք, այն այդքան էլ թափված արցունքները չեն, բարձր լացն ու կարմրած աչքերը:

Երբ տնից դուրս ես գալիս, մեծ բացում ես կիսաբաց աչքերդ, նայում երկինք, փնտրում կարոտդ, կորուստդ, երբ սրտիցդ ծորացող արցունքի մրմուռը դեռ թաց է, բայց դու քայլում ես, ինքը բռնում է քո ձեռքն ու ժպտում բոլորին, շատերը կարծում են՝ անցավ-գնաց. արդեն ժպտում ես, ուրեմն էլ ոչինչ: Բայց, ոչ: Այն ամենը, ինչ կապված է սրտի թրթիռի, սիրո, սրտի ցավի հետ, սոսկ անձնական է ու հեչ պարտադիր չէ, որ քո ցավով ուրիշը նույնպես ապրի, քեզ խղճա ինչ-որ տեղ, կարեկցանք զգա: Կորուստը քոնն է, ու ինքդ պիտի հաղթահարես ու առաջ նայես, շարունակես սիրել, կարոտել ու թաքուն լացել:

Բայց ես կասեմ, թե որն է կորուստը: Երբ հոգիդ է մոռացել, երբ էլ չես հիշում, լոկ այդ ժամանակ է կորուտը: Իսկ քանի դեռ մարդը երկնքում, բայց քո սրտում է, ինքը ապրում է: Ուստի, մարդն է մարդուն կյանք տալիս և կենդանի պահում այնքան ժամանակ, որքան սիրում է, հիշում ու կարոտում:

Որոշել էի սրա մասին անգամ չգրել, բայց էսօր նեղվել էր սիրտս, էսպես ստացվեց:

Երբեմն մենք հիանում ենք մեր ժամանակակից ճարտարապետների և դիզայներների նոր աշխատանքներով: Շատ հաճախ դրանք այնքան ճոխ են, որ սկսում են ճնշել մարդուն։ Ես այսօր Նոյեմբերյան քաղաքի հին տներից մեկում էի։ Այնտեղ չկար ժամանակակից դիզայն կամ ճարտարապետություն, բայց կար հնություն, հին փայտի հոտ և վերջ ի վերջո, ձեռքով կատարված աշխատանք պատերին, որից հոսում էր ժամանակը, այնտեղ բնակվածների կյանքը, լավ ու վատ օրերը ու մարդկային ջերմությունը։

Ամառ, երբ չես հասկանում, թե ինչպես է անցնում ժամանակը, երբ չես հասկանում, թե երբ եկավ օգոստոս ամիսը, երբ փորձում ես ամփոփել ամառը, բայց դու ոչինչ չես հասցրել անել, որ ամփոփելու բան ունենաս:

Ամառ. առավոտյան արթնանում ես, չնայած՝ հարց է՝ արդյո՞ք ժամը 14:00-ն առավոտ է համարվում: Լավ, ինչևէ, արթնացար, արդեն նախաճաշի ժամն անցել է, ուստի ճաշում ես և անցնում համակարգչի դիմաց նստելուն, համացանցը փորփրելուն։

«Համակարգչի առաջ նստեցի՞ր, համացանցը փորփրեցի՞ր, դե հերիք է, վեր կաց»,- ներքին ձայնն ինձ հուշում էր: Լավ, իրոք հերիք է, որոշում եմ վեր կենալ, վեր եմ կենում, մեկ էլ աչքիս առաջ հեռախոս է ընկնում: Ո՞նց դիմանամ գայթակղությանը, ո՞նց չմտնեմ ինստագրամ: Լավ, մի 10 րոպեով էլ մտնեմ ինստագրամ ու վերջ:

Իմ վերը նշված խոսքից 45 րոպե անց․

-Վեր կենամ, գնամ գիրք կարդամ,- ասացի ես, երբ արդեն օգոստոս էր:

Դե, կարծում եմ, որ մեկ ամիսը այդքան էլ քիչ ժամանակ չէ գիրք կարդալու համար: Դրա համար՝ ի գործ:

Մի քանի ճամբարի էի դիմել, անցել, բայց չգիտեմ՝ ինչու, չգնացի։

Լավ, երկար-բարակ չխոսեմ, օգոստոսին վերջապես խելքս գլուխս եկավ, որոշեցի կտրվել համակարգչից ու հեռախոսից ու ինձ հանձնել կրթությանն ու գիտությանը:

Դե, ինչպես ասում են՝ լավ է ուշ, քան երբեք:

Դիլիջանում եղանակը անձրևային է, ու ես նորից նստած մեր պատշգամբում՝ նայում եմ երկնքին ու մտածում։ Այսօր թռչունները շատ են, տեսնես ո՞ւր են թռչում։ Թռչունները կթռչեն, էլի հետ կգան, իսկ եթե տարինե՞րը թռչեն, կարո՞ղ են հետ գալ։ Զգացի, որ շատ ծանոթ մտքեր են, մի անգամ էլ են առիթ ունեցել գլխումս հայտնվելու։ Բայց ե՞րբ։ Հա, հիշեցի, վերջին զանգին։

Վերջին զանգ, դպրոցի բակ, սև ու սպիտակ հագուստներ, ժպտացող դեմքեր ու իմ արտասվախառն աչքերը։

-Հը՞ն, Լուս, խի՞ ես լացում, ի՞նչ ա եղել,- լսում եմ դասընկերոջս ձայնը։

-Ախր, վերջին զանգ ա։

-Գի՞ժ ես, նենց ես ասում, ոնց որ քո վերջին զանգը լինի։

Իրոք, իմ վերջին զանգին մի տարի կա դեռ, բայց ախր, ժամանակը այնքան արագ է թռչում, որ շուտով հերթը ինձ էլ կհասնի։ Իսկ ես չեմ ուզում մեծանալ…

Գա՞նք իրականություն՝ ներկա։ Ամառային արձակուրդներ, օգոստոս, հաշված օրեր սեպտեմբերի 1-ին։ Հիմա իրոք այս տարի իմ վերջին զա՞նգն է լինելու։ Ավարտելո՞ւ ենք, ամեն մեկս մի տե՞ղ գնանք։ Տեսնես՝ տարիներ հետո կհանդիպե՞նք։ Թռչում են, էլի, տարիները, իսկ մենք հաճախ չենք նկատում։

-Լո՞ւս։

-Հա՞, մամ։

-Արի՛, հաց ենք ուտում։

Արդեն պիտի գնամ, մտքերս էլ կիսատ մնացին, լավ, հետո կշարունակեմ։ Վերջին անգամ նայում եմ երկնքին․ թռչուննե՞րն էլ թռան։

Ամա՞ռ է, հանգստանո՞ւմ եք, բայց հիշում եք, չէ՞. մեկ շաբաթից սկսվում է նոր ուսումնական տարին: Այ, այդպես, կփչացնեմ ձեր ամառային տրամադրությունը: Կատակում եմ, շատերն անհամբեր սպասում են: Ուրեմն,հիշենք, թե ինչով ենք զբաղվելու դպրոցում և համալսարանում. Ճիշտ է, սովորելով, և ես շարունակում եմ հետաքրքրաշարժ մաթեմատիկային նվիրված իմ հոդվածաշարը: Գնացինք: 

Հիշո՞ւմ եք՝ մաթեմատիկայի մասին նախորդ նյութում կանգ առանք ռացիոնալ թվերի վրա, որը իդեալական տիեզերքի հիմքն էին համարում, բայց փիլիսոփա Հիպասուսը մի պարզ հաշվարկ արեց և ամեն ինչ փչացրեց:

Բայց, նախ խոսենք արմատի մասին, ծառի չէ, ոչ էլ բառի… Մաթեմատիկական արմատի մասին:

Թվի քառակուսին գիտենք՝ երբ թիվը բազմապատկում ենք իրենով: Իսկ այ, արմատը պարզում է, թե որ թվի քառակուսին է տրված c թիվը: Իրական թվերի հետ աշխատելիս արմատի պոչից կպած անպայման ԹԱԲ (թույլատրելի արժեքների բազմություն) ենք գրում. «արմատատակ» արտահայտությունը պետք է 0-ից մեծ լինի: Տրամաբանենք. թվի քառակուսին թվի բազմապատկումն է իրենով, եթե թիվը, որը իրենով ենք բազմապատկում, կամ որ նույնն է՝ քառակուսի ենք բարձրացնում, դրական է, արտադրյալը նույնպես դրական է, իսկ եթե մեր թիվը բացասական է, այն իրենով բազմապատկելիս նորից դրական թիվ պետք է ստացվի, քանի որ երկու բացասական թվերի արտադրյալը դրական է, այստեղից էլ կարող ենք հասկանալ, որ օրինակ 4-ը և՛ 2*2-ն է, և՛ (-2)*( -2)-ը: Ուրեմն հասկացանք, որ արմատատակ արտահայտությունը միայն դրական կարող է լինել:

Բայց մինչ Հիպասուսին հիշելը, Պյութագորասի մասին էլ պետք է խոսենք: Հա հա, էն Պյութագորասը, որի թեորեմը հաստատ բոլորս հիշում ենք, եթե նույնիսկ դպրոցում լավ չենք սովորել: Ուղղանկյուն եռանկյան էջերի քառակուսիների գումարը հավասար է ներքնաձիգի քառակուսուն: Երևի ավելի մանրամասն ամեն ինչ վերհիշենք:

Ուղղանկյուն է կոչվում այն եռանկյունը, որի մի անկյունը սուր է՝ 90°: Եռանկյան էջերը ուղիղ անկյան կից կողմերն են, իսկ ներքնաձիգը՝ դիմացի կողմը: Նկարում էջերը նշված են a և b, իսկ ներքնաձիգը՝ c: Ըստ Պյութագորասի թեորեմի՝ a²+b²=c²: Իմաստը հետևյալն է. եռանկյան բոլոր կողմերը, եթե լրացնենք և դարձնենք քառակուսիներ, ինչպես նշված է նկարում, ապա քանի որ քառակուսի պատկերի մակերեսը իր կողմի քառակուսին է, ուրեմն ներքնաձիգով լրացված քառակուսու մակերեսը c² է, իսկ էջերինը, համապատասխանաբար, a² և b²:

Պյութագորասի թեորեմը պրակտիկորեն նշանակում է, որ նկարի վարդագույն քառակուսին ներկելու համար այնքան թանաք կօգտագործես, ինչքան կանաչ և կապույտ քառակուսիները ներկելու համար:

Այ հիմա հասանք Հիպասուսին, ով ուղղանկյուն եռանկյան էջերը վերցրեց 1 չափանի և ցանկացավ հաշվել ներքնաձիգը: Ստացվեց 1²+1²=c², կամ որ նույնն է՝ 2=c², հենց էստեղ էլ անհրաժեշտություն առաջացավ օգտագործելով արմատը, լուծումը ստացվեց՝ c=√2 կամ c=-√2, բայց քանի որ c-ն երկարություն է, այն բացասական լինել չի կարող, հետևաբար ընդունում ենք միայն դրական արմատը՝ ներքնաձիգի երկարությունը √2 է:

Հենց այս անմեղ փորձն էլ ամեն ինչ խառնեց իրար, քանի որ √2-ը 1-ի և 2-ի արանքում այնպիսի մի տեղ է, որի կոնկրետ արժեքը ոչ ոք չգտավ։ Այն ռացիոնալ թիվ չէր, քանի որ կոտորակային տեսքով չէր արտահայտվում, հետևաբար՝ ոչ ամբողջ էր, ոչ բնական: Հենց էստեղ էլ հայավարի բացականչեցին՝ «Ի՜…», ու ստեղծվեցին իռացիոնալ թվերը՝ թիվ, որի միայն մոտավոր արժեքը կարող ես ասել:

Հավես է, չէ՞…

Ասենք՝ երեք ամիս էր։ Շատ բան չփոխվեց։ Մի քիչ հետհեղափոխական անհանգստություն, մի քիչ մռայլ եղանակ, մի քիչ մոտիվացիայի պակաս, մի քիչ նոր մարդիկ, մի քիչ էլ արև։ Վերջինից շատ քիչ կար Քարինջ գյուղում։

Մեր մեջ ասած՝ ամռանը ոչ մի գիրք չեմ կարդացել ու մեր մեջ ասած` սա առաջին այդպիսի ամառն էր։

Վեց տարեկան Աքսելի կարծիքով՝ ես պիտի բարձր խոսեմ, երբ ցածր եմ խոսում, իրեն թվում է, թե տխուր եմ։ Նա առաջին անգամ այս տարի դպրոց կգնա ու շատ տխրեց, երբ իմացավ, որ ես իր հետ չեմ գնալու։ Ամառվա ընթացքում այն մարդը, որի հետ շփումը աննկարագրելի ու հաճելի է եղել, հենց այս վեց տարեկան ու խոշորաչյա երեխան էր։

Օգոստոսի 17-ի մեծ հանրահավաքը միասին դիտեցինք։ Մտավ տուն ու միանգամից բղավեց.

-Տելեվիզրի ձենը բրձացրու, քու վարչապետը չի՞։

Հետո միասին նայեցինք։ Ասում եմ.

-Աքսե՛լ, ի՞նչ է նշանակում տնտեսական աճ։

Վրդովվում է․

-Հերիք ա, էլ հարցեր մի՛ տու, վի՜։

Ամռանը ամենաշատ ինձ ուղղված հարցը հետևյալն է եղել. «Մազերդ ինչի՞ չես սանրում»։

«Հըմ… Եսիմ, հավես չկա, է, համ էլ էսպես խուճուճ եմ ուզում մնան»,- մտքումս պատասխանում եմ, իսկ բարձրաձայն միայն ուսերս եմ բարձրացնում։

Անիմաստ սովորություն ձեռք բերեցի. սերիալ եմ նայում։ Ամեն երեկո բերանս ձեռքերով փակում եմ, որ ծիծաղիս ձայնից մերոնք չարթնանան։ Գիտեմ` լավ բան չեմ անում, ուրիշների լացի վրա բերանս եմ բացում, բայց դե, ես մեղավոր չեմ, ծիծաղ է ու գալիս է (լեզու հանած սմայլիկ)։

Հիմա երկարատև թմբիրից քիչ-քիչ հետ եմ գալիս։

Մոտավորապես անեն օր ժամը 12-ին նոր արթնացել եմ ու էլի քնել, անընդհատ։ Հիմա տրամադրվում եմ, ուզում եմ արթնանալ «ամառ» կոչված քնից, երազի նման անցած քնից, որին կարելի է տուգանել արագությունը գերազանցելու համար։

Ուզում եմ ասել` էս հոդվածով վերադառնում եմ «մեծ քաղաքականություն» ու սրանից հետո լիքը լսելու եք անունս։ Կարճ ասած՝ զզվեցնելու եմ։