Գյուղս

Իմ գյուղը թաքնված ժայռերի մեծ ու փարթամ ծառերի մեջ դարերի պատմություն ունի: Տատիս խոսքերով, գյուղս ստեղծվել է 1400-ական թվականներից հետո: Գյուղի անվան հետ կապված շատ պատմություներ կան: Օրինակ, որ դիմացի բլուրից մարդկանց մի խումբ իջել ու բնակություն են հաստատել ներքևում` գյուղի անունը կոչելով Ներքին Կարմիրաղբյուր, կամ երբ գյուղի աղջիկները բարձրացել են սարերը և գետի վրա կարմիր վարդի թերթիկներ նետել: Գետը իջել է ներքև` կարմիր ներկված, ժողովուրդը հեռվից տեսնելով, գյուղի անունը կոչել է Ներքին Կարմիրաղբյուր: Ճիշտն ասած, չեմ կարող ասել` որ պատմությունն է ավելի ճիշտ, որվհետև այնքան գեղեցիկ ու հետաքրքիր է գյուղս, որ շատ պատմություններ կունենա իր հետ կապված, որից անգամ տատս տեղյակ չի լինի: Տատս նաև ասում է, որ մեր տարածաշրջանի ժողովուրդը եկել է Ղարաբաղից, և մեր արմատները Ղարաբաղից են: Այնպես որ, կարող եմ հպարտությամբ նշել, որ ես կիսով չափ ղարաբաղցի եմ: Ներքին Կարմիրաղբյուրի ժողովուրդը հիմնականում զբաղվում է հողագործությամբ: Սովետի ժամանակ մարդիկ զբաղվել են ծխախոտագործությամբ, անասնապահությամբ, բայց այդ ամենը եղել է կոլեկտիվ: Իսկ հիմա էլ գյուղում զբաղվում են հողագործությամբ ու անասնապահությամբ, բայց արդեն մասնավոր: Ուղղակի այն ժամանակվա ծխախոտի փոխարեն հիմա խաղող են մշակում: Չնայած դա էլ ակտիվորեն չէն անում, քանի որ թշնամու կրակի տակ է այգիները: Բայց գյուղս կամաց-կամաց երիտասարդանում է, մարդիկ հաղթահարում են պատերազմի հանդեպ վախը: Նրանց դեմքին ժպիտ է հայտնվում ավելի եռանդով են աշխատում, ինչպես այն ժամանակ, երբ առաջին անզամ եկան գյուղ` բնակություն հաստատելու:

Մարդու «բաղադրատոմսը»

Բարև, ես Իննան եմ: Ու ես կարծում եմ, որ մարդու ամեն փոքրիկ արարք շարունակում է ստեղծել հենց իրեն՝ մարդուն: Ամեն միտք, ամեն խզբզած նկար, ամեն կարդացած գիրք, ամեն քնքուշ խոսք կամ վիրավորանք, ամեն ավտոբուս, տաքսի, մարշրուտկա նստել կամ չնստել, ամեն հագած կամ ժամերով ընտրած շոր, ամեն ծախսած գումար, հեռախոսի կամ համակարգչի desktop-ի նկար, ամեն լավ գործ և օգնություն: Ամեն մի ընկերն ու բարեկամը շարունակում է ստեղծել մարդուն, և անպայման բոլոր-բոլոր նախնիները, որոնք դեր են ունեցել մարդու՝ լույս աշխարհ հայտնվելու մեջ:
Ես արդեն վաղուց հավատում եմ, որ մարդու կերպարի բոլոր փոքրիկ բաղադրիչները իրար հետ շա՜տ սերտ կապի մեջ են, այն է. աչքերի կողքի փոքրիկ կնճիռները, ժպիտը, մազերի ու մաշկի գույնը, նիհարությունն ու գիրությունը, շարժուձևը, որոշումներ կայացնելու առանձնահատկությունները, աշխարհով հետաքրքրվածության աստիճանը, բնավորությունը, փորձը, հիշողությունները, կարծիքները ամեն ապուշ բանի մասին, կրթությունը, ձգտումները, ճաշակը, երազանքներն ու երազները, աշխատելու ու հանգստանալու ձևը, սիրած զբաղմունքները, նախընտրելի խմիչքները ու հազար ու մի բան, որոնց միտքը ընդհատվեց, քանի որ ինչ-որ բան ասաց քույրս:
Եվ դա է պատճառը, որ այլևս վաղուց չեմ հավատում, երբ գեղեցկությունն ու, այսպես կոչված, «ներքին» հատկանիշներն իրար հակադիր են դնում: «Աղջիկը այդքան էլ գեղեցիկ չէ, բայց շատ բարի է», կամ «Սիրուն չի, բայց լավ մարդ ա»: Չկա բայց, կա ամբողջականություն, որ չի մասնատվում, բայց զգացվում է միշտ:
Լավ: Իսկ եթե իմ ամեն մի հատկությունը իմ մասնիկն է, ուրեմն իմ ծուլությունն է՞լ է իմ մասնիկը: Ծուլություն, այսինքն «лень», ու թող անունը լինի Լենա: Լենան շատ լավն է ու տարբեր: Երբեմն անիմաստ ու չվաստակված, որ սկզբից ապուշությամբ է զբաղված, իսկ հետո՝ գլուխը կախում, կարծես, գոյություն ունենալու իրավունք չունի: Իսկ երբեմն՝ շատ տաք, աշնանային, թեյ սիրող, գրել սիրող, մտածել, երազել, ոտքը ոտքին դնել ու… տաքանալ: Երաժշտություն սիրող: Նա է օգնում ինձ երազել, զգալ կյանքիս տարբեր փուլերում կատարվող հոգևոր ու ֆիզիկական փոփոխությունները, նա է ստիպում ինձ գրել, երբեմն խոսել ավել-պակաս, զբաղվել ապուշությամբ, բայց միշտ երազել, ու երազել…

Աշունն ավարտվում է

Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի

Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի

Աշունը լռում է: Նույնիսկ քաղաքի բազմերանգ աղմուկի միջից: Աշնան արևը հիշեցնում է ջերմության մեղմության մասին: Գարնան արևի կիրքն իմաստնացած շոյում է ուսերդ, դեմքդ…Դեղինն ու կարմիրը տեր են դառնում աչքերիդ ու սրտիդ: Պատմում են գույնի մասին: Պատմում են մոր տաք ձեռքերի ու հոր իմաստուն լռության, եղբոր հետ համատեղ աշխարհի բացահայտման խորհրդի ու քրոջ անհատակ կապույտ աչքերի մասին: Ու լռում է առջևում սպասվող կյանքի մասին: Ու ստիպում ապրել առջևում սպասվող կյանքն ու գնահատել գույնը:
Լուսանկարը՝ Մուշեղ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Մուշեղ Վարդանյանի


Ամեն տարի մեծ սպասումով ու հատուկ երջանկությամբ եմ հիշում աշունը, մտածում նրա գեղեցկությունների մասին: Այն ինձ համար մի ուրիշ աշխարհ է. աշունն ընդհանուր կողմեր ունի իմ ներաշխարհի հետ. թախծոտհարցական հայացք, հաճախ թաց աչքեր, լռություն, գունագեղ ու բազմապիսի հագուստներ…
Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի


Ամեն տեղ ուրիշ է աշունը: Ես սիրում եմ Հայաստանի և հատկապես Երևանի աշունը. ամեն օր արթնանում եմ մի ուրիշ թարմությամբ, աշխատում վայելել յուրաքանչյուր պահի և յուրաքանչյուր երևույթի գեղեցկությունը:
Ինձ շատ է գրավում արևածագը: Արթնանալով սենյակ ներթափանցած արևի առաջին շողերից` իմ տրամադրությունը լինում է երկնային, դրախտային, լուսավոր, երբ ամեն մի հոգս թվում է անցողիկ և լուծելի: Արևը սկսում է բարձրանալ` տարածելով լույսը քաղաքի վրա, լուսավորելով Մասիսների լուսապսակ ճակատները. ձյունը փայլփլում է, կարծես ադամանդ լինի:
Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի


Կարևոր է ինձ համար արևածագը. այն ինձ տալիս է ուժ, եռանդ, վառ տրամադրություն և դրական լիցքեր:
Հատկապես շատ եմ սիրում մայրամուտը: Սիրում եմ և’ ծովի, և’ Մասիսների մոտ: Ամեն օր այդ ժամին դուրս գալով տանից` զարմանում եմ, թե ինչպիսի՜ հրաշք է ստեղծել բնությունը: Նայում և չեմ հագենում: Արևը կարմրում է: Նրա ճառագայթները, ընկնելով ամպերի վրա, երկինքը գունավորում են վարդագույն,նարնջագույն, դեղին, երկնագույն, վառ կարմիր և առահասարակ, ծիածանի բոլոր գույներով:

Առաջին ժամ

-Կներեք, ընկեր Մարգարյան, կարելի ա՞:

Եթե առավոտյան մամային չեմ տեսնում, հենց սրանք են լինում այդ օրվա իմ առաջին բառերը:

-Վահե ջան, էս էլի ուշանո՞ւմ ես:

-Դե,՜ ընկեր Մարգարյան, մինչև տնից եկա՜, հասա՜…

Հա, իմիջիայլոց, մեր տունը դպրոցից հեռու ա ուղիղ երկու կիլոմետր: Հիմա կասեք` ուրիշ դպրոց գնա: Հա, բայց մեր մյուս դպրոցն էլ երկուսուկես կիլոմետր ա հեռու: Ես սովորում եմ առաջին դպրոցում, կամ ինչպես մեր մոտ են ասում` «ցածի դպրոցում»: Համապատասխանաբար, մյուս դպրոցին ասում են` «վերի դպրոց»:

-Նստի լավ, բայց էլ չուշանաս:

Վերարկուս կախեցի կախիչից ու նստեցի իմ «գահին»: Բոլոր ընկերներիս դեմքին գրած ա` «քնել եմ ուզում»: Երևի իմ դեմքին էլ:

Չգիտեմ, չեմ հասկանում կողքերս ինչ ա կատարվում: Բոլորը խոսում են ինչ-որ մի բանի մասին, բայց ուղեղս չի «վերծանում» նրանց խոսքերը: Ընկեր Մարգարյանի բերանից դուրս են թռչում սինուսներ, կոսինուսներ, հավասարումներ ու լոգարիթմներ: Հասմիկն ու Սոնան, հասկացած, գլխով են անում, իսկ մյուսները կամ քնել են, կամ պատրաստվում են քնել, կամ երազում են քնելու մասին:

Ա՜խ… Էս ո՞վ էր: Կարևոր չի: Ապրի ինքը: Վերարկուս գցեց վրաս: Ու ըհը, վազում եմ դպրոցից տուն, որ քնեմ: Բայց զանգը տվեց, ու դրա հետ մեկտեղ ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բանով տալով գլխիս, արթնացրեց ինձ ու բարձր հայտարարեց.

-Երեխեք, ֆիզկուլտ ա, իջանք:

Իջնե՞մ, թե՞ քնեմ: Լավ, է: Իջա…

Եթե արտակարգ իրավիճակ լինի

Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի

-88 թիվն էր: Հիշում եմ, աշխատանքի վայրում նստած ենք, մեկ էլ հատակը շարժվեց, ապա շենքը սկսեց ճոճվել, մենք սարսափած դուրս եկանք շենքից և մի քիչ հետո լսեցինք, որ Գյումրին և Սպիտակը ավերված են, իսկ Նալբանդ գյուղը, որտեղ էլ երկրաշարժի էպիկենտրոնն էր, միանգամից գետնի տակ է անցել,- պատմում էր մայրիկս, իսկ մենք ուշադրությամբ լսում էինք նրան:
Ակամայից մարմնովս սարսուռ անցավ և հարցրեցի մայրիկիս.
-Մամ, իսկ կարա՞ Երևանում էլ տենց երկրաշարժ լինի:
-Իհարկե: Սեյսմիկ գոտում է գտնվում Երևանը, կարող է: Այսօր նույնիսկ Երևանի նորակառույց շենքերը ապահովագրված չեն երկրաշարժից, Աստված չանի, եթե լինի, Երևանը կավիրվի:
Իսկ քույրիկս, լսելով մայրիկի պատմածները, չանհանգստացավ ինձ նման, այլ հանգիստ լսում էր:
-Ան, էնպես հանգիստ ես նստած, ոնց որ քո քաղաքում չի էդ երկրաշարժը լինելու:
-Հա լավ, ի՞նչ կա վախենալու: Շատ միջոցներ կան երկրաշարժից պաշտպանվելու, վախենալ պետք չի:
-Բայց ախր, մեզ ո՞վ բացատրեց, թե ինչպես պետք է վարվենք, որ չվախենանք:
-Ժամանակը գա` կիմանաս, դու դեռ աշակերտ ես, իսկ դրանք բուհում են անցնում: Այդ դեպքերում ամենակարևորը՝ պահը ճիշտ օգտագործելն է:
Ինձ հիմա շատ է հուզում այս հարցը. ինչո՞ւ այդ մասին մեզ չեն սովորեցնում դպրոցներում, իսկ մանկապարտեզների երեխանե՞րը: Մի՞թե այդ տարիքի երեխաները աղետների ժամանակ ապահովագրված են:

Ինչո՞ւ հենց հիմա

Լուսանկարը՝ Սիանա Զալալյանի

Լուսանկարը՝ Սիանա Զալալյանի

Սովորականի պես ընկերուհուս հետ դուրս էի եկել զբոսանքի: Հանկարծ բարձր տրամադրությամբ եկավ մեր բակի երեխաներից մեկը՝ Էդմոնը, և ասաց.

-Լիլիթ, գիտե՞ս, ձեր տան ցանկապատը քանդելու են:

Ես և ընկերուհիս ուշադրություն չդարձնելով գնացինք, քանի որ դա առաջին անգամը չէր, որ նա ստում էր: Քայլում էինք, և նա նորից եկավ ու ասաց.

-Լիլիթ, քանդելու են, քանդելու են:

Մենք շրջվեցինք դեպի Էդմոնը և հարցրեցինք պատճառը: Նա էլ մեծ ոգևորությամբ պատմեց բակում տեղի ունեցածը: Ասաց, որ մարդիկ էին եկել ու ասում էին, թե քանդելու են ձեր և Աննա տոտայի ցանկապատը` խաղահրապարակ կառուցելու համար:
Հարց առաջացավ, եթե խաղահրապարակ են կառուցում, ինչո՞ւ են քանդում ցանկապատը: Նա էլ ասաց, որ տարածքը պետք է մի քիչ ընդարձակվի, այդ պատճառով էլ քանդելու են: Կարծեցինք, թե նորից ստում է և ցույց տվեցինք, թե հավատում ենք, որպեսզի հանգիստ թողնի: Շարունակեցինք մեր ճանապարհը: 
Հաջորդ օրը նկատեցի, որ Աննա մորաքրոջ ցանկապատը հանել են, իսկ արդեն հաջորդ օրը սկսեցին բակը քանդել: Եվ մենք արդեն սկսեցինք հավատալ Էդմոնին: Բակի բնակիչները դժգոհ էին, բացի երեխաներից: Մեծահասակները մտածում էին, որ դա այնքան էլ լավ չի, քանի որ ամբողջ օրը խաղացող երեխաների բղավոցներ են լսվելու:
Մի անգամ էլ, երբ քաղաքապետը եկել էր, բնակիչներից մեկը մոտեցավ նրան: Մեզ թվաց, որ նա բողոքելու է, սակայն այդպես չեղավ: Նա բոլորովին այլ խնդրի մասին էր խոսում: 
Շինարարությունը սկսել են, մոտ չորս շաբաթ առաջ, սակայն այն դադարեցվել է եղանակների փոփոխության պատճառով: Հավանաբար շինարարությունը կշարունակվի գարնանը: Մեզ մտահոգում է այն, որ բակը ավերված է, և փոքր երեխաները չհասկանալով, գնում-ընկնում են այդ փոսերի մեջ:
Ես շատ ուրախ եմ, որ վերջապես մի փոփոխություն կլինի մեր բակում, բայց ավելի լավ կլիներ, որ կառուցվեր գարնանը, որպեսզի հիմա ստիպված չլինենք ջրափոսերի միջով քայլել:
Լուսանկարը՝ Մարիամ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Ամենաթանկը

-Մամ, մամ, ո՞ւր ես դրել մեր անձնագրերը։
-Մեր ներքևի դարակում ա դրած։
Գնացի մայրիկենց ննջասենյակ ու բացեցի դարակը։ Դարակի մեջ լիքը թղթապանակ կար։ Մեկի մեջ նկարներ էին, մյուսի մեջ մեր փաստաթղթերը, մյուսի մեջ էլ… Սա ի՞նչ է։ Ես բացեցի թղթապանակը։ Թղթապանակի մեջ բացիկներ էին։ Կարդացի միայն երկուսը։
«Երբ նայում եմ քո աչքերին,
Ողջ աշխարհն է ինձ ժպտում,
Ցանկանում եմ անվերջ ժպտաս,
Մեր տան հրաշք, միշտ շողաս»։
«Իմ թանկագին մայրիկ, ես շնորհավորում եմ սրտանց քո տոնը։ Ցանկանում եմ ամենա-ամենալավ բաները, ամենակարևորը՝ առողջություն, երջանկություն, կանաչ ճանապարհ ու խոստանում եմ, որ երբեք քեզ չեմ բարկացնի»։
Դեմքս պայծառացավ ու սկսեցի ժպտալ։ Ակամայից հիշեցի, որ փոքր ժամանակ մարտի 8-ի կամ որևէ առիթի կապակցությամբ մայրիկների, տատիկների, քույրերի համար բացիկներ էինք պատրաստումմեր ձեռքով ու սրտի տրոփյունով դրանք հանձնում նրանց։ Ինչքան թանկ են իրականում այս բացիկներն ինձ համար։
Ես մոռացա անձնագրերի մասին, որոնք ինձ շտապ հարկավոր էին։ Ես վաղուց մոռացել էի, որ այսպիսի բացիկներ եմ պատրաստել, ինչ եմ գրել, ինչ զվարճալի ձեռագիր եմ ունեցել… Ես մոռացել էի, բայց մայրս իր համար ամենաթանկագին նվերները խնամքով պահպանել էր ամենակարևոր փաստաթղթերի հետ։

Գյումրու հոգևոր խորհրդանիշը

Լուսանկարը՝ Անի Առաքելյանի

Լուսանկարը՝ Անի Առաքելյանի

Գյումրու Սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցին աչքի է ընկնում իր վեհությամբ և գեղեցկությամբ:
Եկեղեցու շինարարությունը ընթացել է 1859-1873 թթ., այն կառուցել են տոհմիկ որմնադիր Պապիկ Կարապետյանը (Բարտաշոյանց), վարպետաց վարպետը (ուսատաբաշի, իսկ որոշ հիշատակություններում` Ճարտարապետը) Թադևոս Կարապետյանը (Անտիկյանց) և Արդար Մանուկը (Մանուկ Պետրոսյան): Եկեղեցու բուն շինարարության ամբողջ 14 տարիների ընթացքում գյումրեցի հարուստները շինարարների, վարպետների և բանվորների համար ամեն օր հաց են դրել շինհրապարակում:
Շինարարության ղեկավարը Արդար Մանուկն էր ,նա ամեն շաբաթ գնում էր Անի, նայում Մայր Տաճարին, գրի էր առնում ամեն քարի չափսը , գույնը և վերադառնալով տալիս էր այդ ամենը մյուս վարպետներին, ու նրանք սկսում էին կառուցել: Եկեղեցին դիմացել է Լենինականի 1926 թ. ավերիչ երկրաշարժի հարվածներին, սակայն մի քանի տարի անց սովետական իշխանությունները մարտնչող աթեիզմի շրջանակներում փորձել են քանդել այն, ինչպես և` Երևանի ու Հայաստանի մի շարք այլ եկեղեցիներ: Ըստ որոշ պատմությունների, տրակտորով ճոպաններով քաշքշել են զանգակատունը, որը քանդել չի հաջողվել, որովհետեւ բավականաչափ ամուր է եղել, ի վերջո մի շարք քննարկումներից հետո, որոշվել է եկեղեցու հյուսիսային կողմում հսկա դպրոց կառուցել, դրանով էլ փակել եկեղեցու տեսքը Մայիսյան ապստամբության հրապարակի և քաղաքային խորհրդի շենքի կողմից, և մոտ 50 տարի եկեղեցին, Սբ.Աստվածածին տաճարի պես փակված է եղել շենքով, Ամենափրկիչը` 2-րդ դպրոցով, իսկ Աստվածածին եկեղեցին «Մանկական աշխարհ» խանութով: Երկրորդ դպրոցի շենքը քանդվեց և հեռացվեց դեռևս մինչեւ 1988 թ. երկրաշարժը: Ականատեսների վկայությամբ, 1988 թ. դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժի ժամանակ ցնցումներից նախ փլվել է զանգակատունը, ապա մի քանի ակնթարթում փլվել է նաև Ավագ գմբեթը, թափվելով եկեղեցու կենտրոնում: Եկեղեցուց պահպանվել էր միայն զանգակատան մուտքի պատը և եկեղեցու արևելյան կեսը` առանց գմբեթի: Մինչ այդ ավերիչ երկրաշարժը սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցին ծառայել է որպես ֆիլհարմոնիա, որտեղ կայացած համերգներին մասնակցում էին աշխարհի տարբեր երկրներից ժամանած երաժիշտներ:
Նախորդ տարի` 2014թ., ավարտվեց եկեղեցու արտաքին կառուցումը և տեղի ունեցավ խաչի օծումն ու տեղադրումը: Այժմ տեղի է ունենում եկեղեցու ներքին հարդարումը: Հուսանք շուտով ականատես կլինենք սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցու բացման արարողությանը:

Ուրբաթը

Ամռան օրերից մեկն էր: Մեր շենք տեղափոխվեց մի տղամարդ, ով հարևանների վկայություններով, երիտասարդ էր, և ազգականի դատարկ տուն էր տեղափոխվել մոտակա գյուղերից մեկից, որպեսզի աշխատանք գտնի Ամասիայում: Աշխատանք չկար: Ամասիացիներից շատերն էլ հեռացել էին քաղաքից այդ պատճառով:
Նրան իր ապրելակերպով նմանեցնում էին «Ռոբինզոն Կրուզո» գրքի հերոս Ուրբաթին, և մենք սկսեցինք նրան այդպես անվանել: Ուրբաթը շիշ էր հավաքում, հանձնում և հաճախ այդ փողով երեխաներին քաղցրավենիք էր գնում: Նա փողոցից հավաքում էր ծխախոտի մնացորդներ և ծխում: Իսկ թե ինչ էր ուտում, ինչպես էր ապրում, մենք չգիտեինք:
Շուտով սկսեց Ամասիայի ցրտաշունչ ձմեռը: Ուրբաթին մեկ-մեկ տեսնում էինք փողոցում: Ձմռան օրերին աղբ էր հավաքում, այրում և տաքանում:
Հունվար ամսին էր, երբ հարևաններն սկսեցին խոսել, թե նա տանից մի քանի օր դուրս չի եկել, և ոտնաձայներ էլ չեն լսվել: Կանչեցինք տան տիրոջը: Նա բացեց դուռը, և տեսավ, որ Ուրբաթը մահացել է: Նա սրտի կաթված էր ստացել: Նա մահացել էր մենակության մեջ: Բժիշկները ասացին, որ եթե նրա կողքին գոնե մեկը լիներ. կարող էր նրան փրկել:
Այդ ամենը երբ մենք իմացանք, շատ տխրեցինք: Մենք մեզ էինք մեղադրում, թե ինչու գոնե մի օր նրա դուռը չբացեցինք և չօգնեցինք:
Ըստ իս, մենակության մեջ մահանալը ամենասարսափելի և ամենատխուր մահն է:

davit aslanyan

Թե ինչու Հայաստանը չի «արտադրում մեգաաստղեր»

Երևի նկատած կլինեք, որ հայաստանցիները հազվադեպ են փայլում միջազգային հարթակներում, իհարկե, բացառություն են կազմում սպորտի ու վերջին տարիներին նաև միջազգային օլիմպիադաներում մի քանի պատանիների հաղթանակները: Համենայնդեպս տեսնելով, որ սփյուռքում հայերը ավելի հեշտ են դառնում մեգաաստղեր, կրկին բարձրացնում եմ բողոքիս ձայնը: Երևի մեզ շատ են պարտադրում: Շատ բաներ ՀՀ օրենսդրությամբ են պարտադիր, շատ բաներ պարտադիր է դարձնում, այսպես կոչված, հայկական, կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել, հայաստանյան մենթալիտետը:
Առհասարակ չափից շատ է պարտադիրը մեր կյանքում: Ու մենք էլ պարտադրված պարտադիր կատարում ենք բոլոր այդ պարտադիր կետերը: Ոչ, ճիշտ հասկացեք, դեմ չեմ պարտադիրին, բայց դեմ եմ պարտադրելուն: Բացատրեմ: Կարծում եմ, որ բոլորդ էլ կհամաձայնեք, որ հարևան երկրի լեզուն իմանալը, միանշանակ, առավելություն է, մանավանդ այն դեպքում, երբ օրեցօր ավելի ու ավելի են սերտանում մեր ու այդ իքս երկրի հարաբերությունները: Ուստի կհամաձայնեք, որ հրաշալի կլիներ օրենքի մոտավորապես այսպիսի կետը «…ամեն համայնքում պարտադիր ունենալ իքսերեն լեզվի խմբակ, որը կտրամադրի բավարար գիտելիքներ` իքսերենով շփվելու համար…»:
Իսկ ի՞նչ ունենք: Օրինակ, տարրական դասարաններում երգեցողության, կերպարվեստի պարտադիր և ոմանց համար պարտադրված դասընթացներն են: Այսպես` եթե 8 տարեկան երեխան ունի սարսափելի վատ նկարչական կամ երաժշտական տաղանդ, ուրեմն այն, որ երեխան չի ունենա գերազանցիկի կոչում անաչառ գնահատաման դեպքում, ակնհայտ է: Չասեք, թե դա կապ չունի, և դրանից գիտելիքները չեն պակասի: Իսկ այդքան «պարտադիր» հասարակության կարծի՞քը: Շատ մարդիկ կհետաքրքրվեն գերազանցիկներով, շատերը կժպտան գերազանցիկներին, շատերը կնախատեն մյուսներին, որ չեն աշխատում բավարար չափով առանց անգամ իմանալու «պարտադիր հարվածայինների» պատմությունը:
Պարտադիր է բոլորին տալ հնարավորություն ի ցույց դնելու իր ողջ ներուժը: Պարտադիր է` ոչ մեկին, ոչինչ չպարտադրելը: