Հիմա բոլորիս օրը դժվար է պատկերացնել առանց երաժշտության, այն կարծես մեր կյանքի մի մասն է դարձել: Հատկապես հիմա` 21-րդ դարում, այն դարձել է ավելի հասանելի: Ամեն վայրկյան կարող ենք լսել մեր ցանկացած երգը, մեր ցանկացած երգչի կատարումը: Նախնադարում մարդիկ հավատացել են, որ երաժշտությունը ազդում է մարմնի վրա: Նախկինում ևս երաժշտությունը շատ կարևոր դեր է խաղացել մարդկանց կյանքում: Այ օրինակ` Չինաստանում մահապատժի են ենթարկել այն երգահաններին, որոնք իրենց երգի հնչյունների ներդաշնակությունը խախտել են:
Ըստ իմ տվյալների, երաժշտություն լսողների քանակը ավելի է մեծացել 20-րդ դարում, որովհետև այդ ժամանակ նոր տարածում է գտել ռադիոն, և մարդիկ սկսել են դառնալ ռադիոյի մշտական ունկնդիրները: Փաստ է, որ ոչ մի ժամանակաշրջան աչքի չի ընկել այնքան երաժշտական ոճերով, որքան այսօր է: Հնում բժիշկները երաժշտության միջոցով փորձել են բուժել հիվանդներին, գտնելով, որ յուրաքանչյուր օրգանին համապատասխանում է իր հնչյունը կամ հնչյունային միացությունը:
Շատ մարդիկ գիտեն, որ երաժշտությունը օգտակար է, բայց քչերը գիտեն, որ այն բացի հաճույք և ուրախություն պատճառելուց, կարող է առողջարար լինել և հաջողությունների բերել կյանքում: Օրինակ` դասական երաժշտությունը նպաստում է առողջ քնին: Սիրելի երաժշտության երկար լսումը օգնում է ձերբազատվել սթրեսից: Պայքարում է տխրության դեմ: Բարելավում է արյունատար անոթների աշխատանքը:
Երաժշտությունը բացառիկ երևույթ է` մշակույթի ամենանուրբ և, միաժամանակ, ամենագեղեցիկ ոլորտներից մեկը, և ես չեմ կարող իմ կյանքը պատկերացնել առանց երաժշտության, և անգամ նյութը պատրաստելիս եմ երաժշտություն լսել:
Երաժշտությունը իմ կյանքն է
Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի
Երաժշտությունը մի ուրիշ աշխարհ է, աշխարհ, որտեղ գտնում ես ինքդ քեզ: Ես իմ կյանքը առանց երաժշտության պատկերացնել չեմ կարող…
Ահա թե ինչ է լինում, երբ տատիկս ինձ տեսնում է ականջակալներով.
-Էդ անգոջնիդ (ականջներիդ) հի՞նչ էս տիրալ:
-Տատի, ականջակալներ ա, երգ եմ լսում:
-Քինա տասերդ է սովորի:
-Տատ, սովորել եմ արդեն:
Ու տատիկս գլուխը շարժելով հեռանում է: Հետո գալիս է եղբայրս:
-Հեռախոսդ տուր մի քիչ խաղ խաղամ:
-Ամբողջ օրը կոմպի մոտ նստած ես, հիմա էլ ասում ես` տուր խաղամ: Երգ եմ լսում, չեմ կարա տամ:
Ու եղբայրս նեղացած գնում է: Հիմա էլ մայրիկը.
-Սոն~ա,Սոն~ա: Չե՞ս լսում:
-Հա, մամ, ի՞նչ ա եղել, երգ եմ լսում:
-Արի’, ինձ օգնելու բան կա:
-Մամ, կլինի՞ մի քիչ հետո, մի քիչ երգ լսեմ նոր:
-Դիր մի կողմ, արի, հետո կլսես:
Ու մայրիկը բարկանում է…
Ախր, ի՞նչ անեմ, որ առանց երաժշտության չեմ կարող: Չեմ հասկանում` ե՞ս եմ մեղավոր, թե՞ երաժշտությունը:
Գյուղս
Իմ գյուղը թաքնված ժայռերի մեծ ու փարթամ ծառերի մեջ դարերի պատմություն ունի: Տատիս խոսքերով, գյուղս ստեղծվել է 1400-ական թվականներից հետո: Գյուղի անվան հետ կապված շատ պատմություներ կան: Օրինակ, որ դիմացի բլուրից մարդկանց մի խումբ իջել ու բնակություն են հաստատել ներքևում` գյուղի անունը կոչելով Ներքին Կարմիրաղբյուր, կամ երբ գյուղի աղջիկները բարձրացել են սարերը և գետի վրա կարմիր վարդի թերթիկներ նետել: Գետը իջել է ներքև` կարմիր ներկված, ժողովուրդը հեռվից տեսնելով, գյուղի անունը կոչել է Ներքին Կարմիրաղբյուր: Ճիշտն ասած, չեմ կարող ասել` որ պատմությունն է ավելի ճիշտ, որվհետև այնքան գեղեցիկ ու հետաքրքիր է գյուղս, որ շատ պատմություններ կունենա իր հետ կապված, որից անգամ տատս տեղյակ չի լինի: Տատս նաև ասում է, որ մեր տարածաշրջանի ժողովուրդը եկել է Ղարաբաղից, և մեր արմատները Ղարաբաղից են: Այնպես որ, կարող եմ հպարտությամբ նշել, որ ես կիսով չափ ղարաբաղցի եմ: Ներքին Կարմիրաղբյուրի ժողովուրդը հիմնականում զբաղվում է հողագործությամբ: Սովետի ժամանակ մարդիկ զբաղվել են ծխախոտագործությամբ, անասնապահությամբ, բայց այդ ամենը եղել է կոլեկտիվ: Իսկ հիմա էլ գյուղում զբաղվում են հողագործությամբ ու անասնապահությամբ, բայց արդեն մասնավոր: Ուղղակի այն ժամանակվա ծխախոտի փոխարեն հիմա խաղող են մշակում: Չնայած դա էլ ակտիվորեն չէն անում, քանի որ թշնամու կրակի տակ է այգիները: Բայց գյուղս կամաց-կամաց երիտասարդանում է, մարդիկ հաղթահարում են պատերազմի հանդեպ վախը: Նրանց դեմքին ժպիտ է հայտնվում ավելի եռանդով են աշխատում, ինչպես այն ժամանակ, երբ առաջին անզամ եկան գյուղ` բնակություն հաստատելու:
Մարդու «բաղադրատոմսը»
Բարև, ես Իննան եմ: Ու ես կարծում եմ, որ մարդու ամեն փոքրիկ արարք շարունակում է ստեղծել հենց իրեն՝ մարդուն: Ամեն միտք, ամեն խզբզած նկար, ամեն կարդացած գիրք, ամեն քնքուշ խոսք կամ վիրավորանք, ամեն ավտոբուս, տաքսի, մարշրուտկա նստել կամ չնստել, ամեն հագած կամ ժամերով ընտրած շոր, ամեն ծախսած գումար, հեռախոսի կամ համակարգչի desktop-ի նկար, ամեն լավ գործ և օգնություն: Ամեն մի ընկերն ու բարեկամը շարունակում է ստեղծել մարդուն, և անպայման բոլոր-բոլոր նախնիները, որոնք դեր են ունեցել մարդու՝ լույս աշխարհ հայտնվելու մեջ:
Ես արդեն վաղուց հավատում եմ, որ մարդու կերպարի բոլոր փոքրիկ բաղադրիչները իրար հետ շա՜տ սերտ կապի մեջ են, այն է. աչքերի կողքի փոքրիկ կնճիռները, ժպիտը, մազերի ու մաշկի գույնը, նիհարությունն ու գիրությունը, շարժուձևը, որոշումներ կայացնելու առանձնահատկությունները, աշխարհով հետաքրքրվածության աստիճանը, բնավորությունը, փորձը, հիշողությունները, կարծիքները ամեն ապուշ բանի մասին, կրթությունը, ձգտումները, ճաշակը, երազանքներն ու երազները, աշխատելու ու հանգստանալու ձևը, սիրած զբաղմունքները, նախընտրելի խմիչքները ու հազար ու մի բան, որոնց միտքը ընդհատվեց, քանի որ ինչ-որ բան ասաց քույրս:
Եվ դա է պատճառը, որ այլևս վաղուց չեմ հավատում, երբ գեղեցկությունն ու, այսպես կոչված, «ներքին» հատկանիշներն իրար հակադիր են դնում: «Աղջիկը այդքան էլ գեղեցիկ չէ, բայց շատ բարի է», կամ «Սիրուն չի, բայց լավ մարդ ա»: Չկա բայց, կա ամբողջականություն, որ չի մասնատվում, բայց զգացվում է միշտ:
Լավ: Իսկ եթե իմ ամեն մի հատկությունը իմ մասնիկն է, ուրեմն իմ ծուլությունն է՞լ է իմ մասնիկը: Ծուլություն, այսինքն «лень», ու թող անունը լինի Լենա: Լենան շատ լավն է ու տարբեր: Երբեմն անիմաստ ու չվաստակված, որ սկզբից ապուշությամբ է զբաղված, իսկ հետո՝ գլուխը կախում, կարծես, գոյություն ունենալու իրավունք չունի: Իսկ երբեմն՝ շատ տաք, աշնանային, թեյ սիրող, գրել սիրող, մտածել, երազել, ոտքը ոտքին դնել ու… տաքանալ: Երաժշտություն սիրող: Նա է օգնում ինձ երազել, զգալ կյանքիս տարբեր փուլերում կատարվող հոգևոր ու ֆիզիկական փոփոխությունները, նա է ստիպում ինձ գրել, երբեմն խոսել ավել-պակաս, զբաղվել ապուշությամբ, բայց միշտ երազել, ու երազել…
Աշունն ավարտվում է
Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի
Լուսանկարը՝ Մուշեղ Վարդանյանի
Ամեն տարի մեծ սպասումով ու հատուկ երջանկությամբ եմ հիշում աշունը, մտածում նրա գեղեցկությունների մասին: Այն ինձ համար մի ուրիշ աշխարհ է. աշունն ընդհանուր կողմեր ունի իմ ներաշխարհի հետ. թախծոտհարցական հայացք, հաճախ թաց աչքեր, լռություն, գունագեղ ու բազմապիսի հագուստներ…
Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի
Ամեն տեղ ուրիշ է աշունը: Ես սիրում եմ Հայաստանի և հատկապես Երևանի աշունը. ամեն օր արթնանում եմ մի ուրիշ թարմությամբ, աշխատում վայելել յուրաքանչյուր պահի և յուրաքանչյուր երևույթի գեղեցկությունը:
Ինձ շատ է գրավում արևածագը: Արթնանալով սենյակ ներթափանցած արևի առաջին շողերից` իմ տրամադրությունը լինում է երկնային, դրախտային, լուսավոր, երբ ամեն մի հոգս թվում է անցողիկ և լուծելի: Արևը սկսում է բարձրանալ` տարածելով լույսը քաղաքի վրա, լուսավորելով Մասիսների լուսապսակ ճակատները. ձյունը փայլփլում է, կարծես ադամանդ լինի:
Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի
Կարևոր է ինձ համար արևածագը. այն ինձ տալիս է ուժ, եռանդ, վառ տրամադրություն և դրական լիցքեր:
Հատկապես շատ եմ սիրում մայրամուտը: Սիրում եմ և’ ծովի, և’ Մասիսների մոտ: Ամեն օր այդ ժամին դուրս գալով տանից` զարմանում եմ, թե ինչպիսի՜ հրաշք է ստեղծել բնությունը: Նայում և չեմ հագենում: Արևը կարմրում է: Նրա ճառագայթները, ընկնելով ամպերի վրա, երկինքը գունավորում են վարդագույն,նարնջագույն, դեղին, երկնագույն, վառ կարմիր և առահասարակ, ծիածանի բոլոր գույներով:
Առաջին ժամ
-Կներեք, ընկեր Մարգարյան, կարելի ա՞:
Եթե առավոտյան մամային չեմ տեսնում, հենց սրանք են լինում այդ օրվա իմ առաջին բառերը:
-Վահե ջան, էս էլի ուշանո՞ւմ ես:
-Դե,՜ ընկեր Մարգարյան, մինչև տնից եկա՜, հասա՜…
Հա, իմիջիայլոց, մեր տունը դպրոցից հեռու ա ուղիղ երկու կիլոմետր: Հիմա կասեք` ուրիշ դպրոց գնա: Հա, բայց մեր մյուս դպրոցն էլ երկուսուկես կիլոմետր ա հեռու: Ես սովորում եմ առաջին դպրոցում, կամ ինչպես մեր մոտ են ասում` «ցածի դպրոցում»: Համապատասխանաբար, մյուս դպրոցին ասում են` «վերի դպրոց»:
-Նստի լավ, բայց էլ չուշանաս:
Վերարկուս կախեցի կախիչից ու նստեցի իմ «գահին»: Բոլոր ընկերներիս դեմքին գրած ա` «քնել եմ ուզում»: Երևի իմ դեմքին էլ:
Չգիտեմ, չեմ հասկանում կողքերս ինչ ա կատարվում: Բոլորը խոսում են ինչ-որ մի բանի մասին, բայց ուղեղս չի «վերծանում» նրանց խոսքերը: Ընկեր Մարգարյանի բերանից դուրս են թռչում սինուսներ, կոսինուսներ, հավասարումներ ու լոգարիթմներ: Հասմիկն ու Սոնան, հասկացած, գլխով են անում, իսկ մյուսները կամ քնել են, կամ պատրաստվում են քնել, կամ երազում են քնելու մասին:
Ա՜խ… Էս ո՞վ էր: Կարևոր չի: Ապրի ինքը: Վերարկուս գցեց վրաս: Ու ըհը, վազում եմ դպրոցից տուն, որ քնեմ: Բայց զանգը տվեց, ու դրա հետ մեկտեղ ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բանով տալով գլխիս, արթնացրեց ինձ ու բարձր հայտարարեց.
-Երեխեք, ֆիզկուլտ ա, իջանք:
Իջնե՞մ, թե՞ քնեմ: Լավ, է: Իջա…
Եթե արտակարգ իրավիճակ լինի
Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի
Ակամայից մարմնովս սարսուռ անցավ և հարցրեցի մայրիկիս.
-Մամ, իսկ կարա՞ Երևանում էլ տենց երկրաշարժ լինի:
-Իհարկե: Սեյսմիկ գոտում է գտնվում Երևանը, կարող է: Այսօր նույնիսկ Երևանի նորակառույց շենքերը ապահովագրված չեն երկրաշարժից, Աստված չանի, եթե լինի, Երևանը կավիրվի:
Իսկ քույրիկս, լսելով մայրիկի պատմածները, չանհանգստացավ ինձ նման, այլ հանգիստ լսում էր:
-Ան, էնպես հանգիստ ես նստած, ոնց որ քո քաղաքում չի էդ երկրաշարժը լինելու:
-Հա լավ, ի՞նչ կա վախենալու: Շատ միջոցներ կան երկրաշարժից պաշտպանվելու, վախենալ պետք չի:
-Բայց ախր, մեզ ո՞վ բացատրեց, թե ինչպես պետք է վարվենք, որ չվախենանք:
-Ժամանակը գա` կիմանաս, դու դեռ աշակերտ ես, իսկ դրանք բուհում են անցնում: Այդ դեպքերում ամենակարևորը՝ պահը ճիշտ օգտագործելն է:
Ինձ հիմա շատ է հուզում այս հարցը. ինչո՞ւ այդ մասին մեզ չեն սովորեցնում դպրոցներում, իսկ մանկապարտեզների երեխանե՞րը: Մի՞թե այդ տարիքի երեխաները աղետների ժամանակ ապահովագրված են:
Ինչո՞ւ հենց հիմա
Լուսանկարը՝ Սիանա Զալալյանի
-Լիլիթ, գիտե՞ս, ձեր տան ցանկապատը քանդելու են:
Ես և ընկերուհիս ուշադրություն չդարձնելով գնացինք, քանի որ դա առաջին անգամը չէր, որ նա ստում էր: Քայլում էինք, և նա նորից եկավ ու ասաց.
-Լիլիթ, քանդելու են, քանդելու են:
Մենք շրջվեցինք դեպի Էդմոնը և հարցրեցինք պատճառը: Նա էլ մեծ ոգևորությամբ պատմեց բակում տեղի ունեցածը: Ասաց, որ մարդիկ էին եկել ու ասում էին, թե քանդելու են ձեր և Աննա տոտայի ցանկապատը` խաղահրապարակ կառուցելու համար:
Հարց առաջացավ, եթե խաղահրապարակ են կառուցում, ինչո՞ւ են քանդում ցանկապատը: Նա էլ ասաց, որ տարածքը պետք է մի քիչ ընդարձակվի, այդ պատճառով էլ քանդելու են: Կարծեցինք, թե նորից ստում է և ցույց տվեցինք, թե հավատում ենք, որպեսզի հանգիստ թողնի: Շարունակեցինք մեր ճանապարհը: Հաջորդ օրը նկատեցի, որ Աննա մորաքրոջ ցանկապատը հանել են, իսկ արդեն հաջորդ օրը սկսեցին բակը քանդել: Եվ մենք արդեն սկսեցինք հավատալ Էդմոնին: Բակի բնակիչները դժգոհ էին, բացի երեխաներից: Մեծահասակները մտածում էին, որ դա այնքան էլ լավ չի, քանի որ ամբողջ օրը խաղացող երեխաների բղավոցներ են լսվելու:
Մի անգամ էլ, երբ քաղաքապետը եկել էր, բնակիչներից մեկը մոտեցավ նրան: Մեզ թվաց, որ նա բողոքելու է, սակայն այդպես չեղավ: Նա բոլորովին այլ խնդրի մասին էր խոսում: Շինարարությունը սկսել են, մոտ չորս շաբաթ առաջ, սակայն այն դադարեցվել է եղանակների փոփոխության պատճառով: Հավանաբար շինարարությունը կշարունակվի գարնանը: Մեզ մտահոգում է այն, որ բակը ավերված է, և փոքր երեխաները չհասկանալով, գնում-ընկնում են այդ փոսերի մեջ:
Ես շատ ուրախ եմ, որ վերջապես մի փոփոխություն կլինի մեր բակում, բայց ավելի լավ կլիներ, որ կառուցվեր գարնանը, որպեսզի հիմա ստիպված չլինենք ջրափոսերի միջով քայլել:
Լուսանկարը՝ Մարիամ Հովհաննիսյանի
Լուսանկարը՝ Մարիամ Հովհաննիսյանի
Ամենաթանկը
-Մամ, մամ, ո՞ւր ես դրել մեր անձնագրերը։
-Մեր ներքևի դարակում ա դրած։
Գնացի մայրիկենց ննջասենյակ ու բացեցի դարակը։ Դարակի մեջ լիքը թղթապանակ կար։ Մեկի մեջ նկարներ էին, մյուսի մեջ մեր փաստաթղթերը, մյուսի մեջ էլ… Սա ի՞նչ է։ Ես բացեցի թղթապանակը։ Թղթապանակի մեջ բացիկներ էին։ Կարդացի միայն երկուսը։
«Երբ նայում եմ քո աչքերին,
Ողջ աշխարհն է ինձ ժպտում,
Ցանկանում եմ անվերջ ժպտաս,
Մեր տան հրաշք, միշտ շողաս»։
«Իմ թանկագին մայրիկ, ես շնորհավորում եմ սրտանց քո տոնը։ Ցանկանում եմ ամենա-ամենալավ բաները, ամենակարևորը՝ առողջություն, երջանկություն, կանաչ ճանապարհ ու խոստանում եմ, որ երբեք քեզ չեմ բարկացնի»։
Դեմքս պայծառացավ ու սկսեցի ժպտալ։ Ակամայից հիշեցի, որ փոքր ժամանակ մարտի 8-ի կամ որևէ առիթի կապակցությամբ մայրիկների, տատիկների, քույրերի համար բացիկներ էինք պատրաստումմեր ձեռքով ու սրտի տրոփյունով դրանք հանձնում նրանց։ Ինչքան թանկ են իրականում այս բացիկներն ինձ համար։
Ես մոռացա անձնագրերի մասին, որոնք ինձ շտապ հարկավոր էին։ Ես վաղուց մոռացել էի, որ այսպիսի բացիկներ եմ պատրաստել, ինչ եմ գրել, ինչ զվարճալի ձեռագիր եմ ունեցել… Ես մոռացել էի, բայց մայրս իր համար ամենաթանկագին նվերները խնամքով պահպանել էր ամենակարևոր փաստաթղթերի հետ։
Գյումրու հոգևոր խորհրդանիշը
Լուսանկարը՝ Անի Առաքելյանի