Մեր քաղաքը նման է մնացած քաղաքներին …տարբերվելու աստիճան: Այստեղ գիշերները երկինքը տարբերվում է: Կմտածեք, թե նույն երկինքն է, նույն Լուսինը, բայց… իսկապես այստեղից  յուրօրինակ է:Դե լավ, իջնենք երկնքից: Իմ քաղաքը՝ չնայած իր փոքր լինելուն, ավելի շատ զբաղմունքներ ունի, թերևս երեխաների համար: Եվ յուրաքանչյուր ծնող իր  սրբազան պարտքն է համարում իր երեխային ընդունել, օրինակ, արվեստի դպրոցի ինչ-որ բաժին՝ տաղանդ բացահայտելու: Ես էլ էի այդ «տաղանդ որոնողների» շարքին դասվում: Առաջին դասարան . կատարյալ հրաշք: Այդտեղ դրախտային ներդաշնակությամբ էր դասավորված ամեն ինչ և´դաշնամուրի 85 ստեղները, որտեղ սպիտակները իրենք տաքուկ գրկում տեղ են հատկացրել սևերի համար, և´ հնգագիծը, որ այնքան մեծ գործ էր կատարում` իր վրա կրելով այդ հսկայական «սև կեռասներին»  (ես մինչև հիմա նոտաներին կեռաս եմ անվանում): Բայց ամենաներդաշնակը այդ դպրոցում սոլի բանալու նուրբ գալարներն էին և ուսուցչուհուս թավշյա ձեռքերը: Հետաքրքիր էր . ամեն անգամ դաշնամուրի ստեղներն հաշվելիս ուրիշ թիվ էի ստանում ՝84, 86, 83 , բայց ոչ` 85, իսկ երբ սկսում էի հաշվել դպրոցի դաշնամուրների ստեղների թիվը, դառնում էր իրական քաոս: Ինձ թվում էր կամ էլ դա իսկապես նմանվում  էր հանրահաշվական այն խնդիրներին , որոնք ինչքան էլ լուծեիր, միևնույնն է, չէիր ստանա այն ճիշտ պատասխանը , որը գրված էր գրքի հետևում: Ինչպես մնացած բնագավառներում այնպես էլ այստեղ վրա հասավ նորին գերազանցություն ձանձրույթը: Դաշնամուրը ձանձրացավ ինձնից, թե ես նրանից, այնպես էլ չհասկացանք  ո´չ ես, ո´չ դաշնամուրս: Իմիջիայլոց, նորին գերազանցությունը վրա հասավ, երբ երկրորդ դասարան էի: Եվ դժբախտաբար, իմ ուսուցչի ջանքերը զուր էին. նա մինչև յոթերորդ դասարան  փորձում էր իմ մեջ արթնացնել այն դաշնամուրասեր Լուսինեին, որն առաջին դասարանում բոլորի մեջ զարմանք էր առաջացնում ՝ այդքան դժվար դասերը, այդքան վարպետորեն նվագելով, երբ բոլորը ակնածանքով էին նայում և´ ինձ, և´ ուսուցչուհուս: Բայց զուր. նրա նուրբ մատները դեռ երկար էին իմ մատներին օգնելու իրենց «հասանելիք» նոտան փնտրել: 

Մայիսի վերջն էր : Արդեն երկու տարի էր արդեն, ինչ ավարտել էի : Դասերը շուտ ավարտեցինք, ու դա մեզ հնարավորություն տվեց այցելելու մեր ընկերուհուն, որը երաժշտական դպրոցի ամենաերտասարդ ուսուցչուհին է: Բախտի բերմամբ , թե պատահմամբ, նա այնտեղ չէր, և մենք միջանցքում նստած վայելում էինք քաոսային ներդաշնակություն. մի դռնից լսվում էր  Բախի, մյուսից` Մոցարտի ստեղծագործությունները,  մեկ այլ դռնից էլ աստղային զրույցին միանում էր Շոպենը: Իսկ այդ զրույցը անէացնում էր մեր ուսուցիչներից մեկի բարձր ծիծաղը, որն այնքան տաքուկ ու միևնույն ժամանակ, այնքան ճնշող է: Այդտեղ ներդաշնակ էր ամեն ինչ. չէ որ դպրոցը կոչվում էր արվեստի. արվեստն առանց ներդաշնակության նույնն է, ինչ ներդաշնակությունն առանց արվեստի, այսինքն, անհնար է: Չգիտես ինչու, աչքերս լցվեցին, ցանկացա նորից հետ բերել ժամանակը , նորից սովորել, նորից, բայց առանց նորին մեծության …Բայց այնուամենայնիվ չհապաղեցի, գտա երաժշտության նոտաներ ու…
-Բարև Ձեզ, ընկե´ր Ավագյան, կարելի՞ է ներս գալ: Այո´, այո´ դա ես եմ՝ չստացված դաշնակահարս:

Մենք՝ հայերս, ապրում ենք ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետությունում, ինչպես նշվում է ՀՀ սահմանադրությունում:

Միայն թե մեր պետությունում ապրելու համար հարկավոր է լավ կամ, ինչպես նշում են մեծահասակները, ճիշտ մասնագիտություն, որն էլ իրենց պատկերացմամբ, կամ բժիշկն է, կամ էլ իրավաբանը: Շա՜տ հետաքրքիր է…

Բայց մի՞թե կարելի է այս սոցիալական ու ժողովրդավարական երկիրը ‹‹պահել›› միայն իրավաբանների ու բժիշկների միջոցով. այդ դեպքում ի՞նչ են անելու արվեստագետները, մանկավարժները…Այսօրվա պայմաններից ու Հայաստանում արդեն իսկ ‹‹մոդա դարձած›› սովորույթից ելնելով՝ իհարկե, գնալու են ‹‹խոպան››:

Ամենացավոտ կողմ էլ այն է, որ խելացի թե անխելք, ընդունվում են բժշկական համալսարան, շատերը մի կերպ են ավարտում ու այդպես մի կերպ էլ բուժում են հիվանդներին. Ինչպես ասում է ժողովուրդը` ‹‹աչքի տեղը ունքն էլ հետը կհանէ››…

Մի անգամ եղբորս հարցրին, թե ինչ է անելու, երբ մեծանա: Նա էլ պատասխանեց, որ պարելու է, դպրոց է բացելու ու մեր ժողովրդական պարերը սովորեցնելու է երեխաներին ու երիտասարդներին: Ի զարմանս եղբորս՝ նրան ասացին, որ, ցավո՜ք, չի կարողանալու ընտանիքը պահել:

Ու այդպես էլ այսօր շա՜տ մարդիկ ընդունվում են թատերական ինստիտուտ, պարարվեստի ուսումնարան, մանկավարժական ինստիտուտ, ավարտում, բայց մնում գործազուրկ, ու զարմանալի չէ, որ Հայաստանը այդ ցուցանիշով գրավում է բավական ‹‹պատվավոր›› հորիզոնական:

Մի քանի օր առաջ ընկերուհիներիս հետ խանութում նվեր էինք ընտրում, միաժամանակ զրուցում էինք, անգլերեն ինչ-որ բառեր օգտագործում զրույցի ժամանակ: Ընկերուհիներիցս մեկը ‹‹Thank you, հայրիկ›› ֆիլմից մի դրվագ էր պատմում: Հանկարծ մի տարեց մարդ՝ ծովահենի գլխարկը գլխին, մոտեցավ ու ասաց.

-Thank you հայրիկ, շնորհակալություն, հայրիկ, спасибо папа…

-Վա՜յ, Դուք անգլերեն գիտե՞ք:

-Հա՜, բա ոնց, one, two, three, four, five…

Այս մարդու պես էլ շատերը  դերձակ,

ծովային, նկարիչ, երաժշտագետ, հաճախ էլ ուսուցիչ են դառնում ու մնում գործազուրկ:

Ինչևէ, եկեք ճիշտ մասնագիտություն ընտրենք, որպեսզի կարողանանք որևէ օգուտ տալ շրջապատին, ոչ թե մտածենք միայն սեփական ես-ի մասին…

Ես էլ, հետևելով մեծերի խորհրդին, որոշել եմ իրավաբան դառնալ. տեսնենք՝ երևի ամեն բան լավ կլինի…

Յուրաքանչյուր համայնք, որպես այդպիսին, դառնում է քաղաք ոչ միայն իր բնակչության թվաքանակից և տնտեսական զարգացման մակարդակից ելնելով, այլ նաև, որ ունի իր ուրույն մշակութային դեմքը: Ընդհանրապես գյուղ ասելով հասկանում ենք գյուղատնտեսություն, բանավան՝ բանվորական ավան,  արդյունաբերություն,  իսկ քաղաքը մշակույթն է, արվեստը: Հրազդանը ունի՞ իր մշակութային դիմագիծը…

Եթե ասեմ, որ Հրազդանը թատրոն ունի, ապա խիստ  նսեմացրած կլինեմ: Հայրենի քաղաքի թատրնը վաղուց արդեն ձեռնոց է նետել տգետ ավանդույթներով ու պատմությամբ հարուստ եվրոպական ու ռոսական թատրոններին  և քայլում է չգիտես թե ուր…

Իրականում ուղղակի դա մի շենք է, որի  վրա գրված է թատրոն, ու վերջ:  Հա, մոռացա շողշողուն կողպեքի մասին, որ ծանր կախված է այդ շինության դռնից: Մի քանի ագամ գնացել եմ այդտեղ ներկայացում նայելու հույսով, բայց միշտ չէ, որ կյանքում ակնկալիքներդ իրականանում են: Առաջին անգամ շատ փոքր էի, երբ գնացի թատրոն: Որքանով հիշում եմ, հեքիաթներ էին բեմադրել, ու հանդիսատեսը մեծամասամբ դպրոցականներ էին: Նախ, բեմը ամբողջովին դատարկ էր: Ոչ մի դեկորացիա չկար: Երեք-չորս հեքիաթ խաղացին ու այդ բոլորի ընթացքում մի հատ սև կտոր էին իրար ձեռքից քաշքշում, անիմաստ ինչ-որ վարագույրներն էին շարժում: Ամբողջ ընթացքում լարված փորձում էի ինչ-որ բան հասկանալ, բայց ապարդյուն, որովհետև հասկանալու ոչինչ էլ չկար: Պարտադիր չէ պրոֆեսիոնալ ռեժիսոր, դերասան կամ արվեստաբան լինել, որ հասկանաս, թե վարագույր շարժելով ներկայացում չի լինում: Խաղացողներից մեկը բեմին անիմաստ շարժումներ  էր անում(գերգերգերխաղ ), այնպես որ ծիծաղ առաջացներ, բայց մեր դասարանի ամենաջրիկ ու չար տղան անգամ ապուշ կտրած ուզում էր հասկանալ, թե ուր է ընկել: Հետո բեմից ինչ-որ մեկը այնպես բարձր բղավեց, որ դահլիճում նստած երեխան վախից սկսեց  լաց լինել: Ուսուցիչը փորձում էր դուրս հանել երեխային, որ հանգստացնի: Դիմացի նստարանից մի կին սկսեց ծղրտալ վերջինիս վրա. « Դու՛րս հանեք ձեր երեխային. նա խանգարում է ներկայացումը»:  Այդ կինը երևի այն տեսակներից էր, որոնք, եթե ինչ-որ բան չեն հասկանում, փորձում են ավելի բարձրագոչ բառերով թաքցնել իրենց տգիտությունը: Ահավոր խառանշփոթ էր դահլիճում: Հետաքրքիր չէր՝ չէին նայում: Ու ամբողջ դահլիճը չէր նայում: Թե ում համար էին խաղում՝ չհասկացա: Հետո իմացա, որ այդ գոռգոռացող դերասանները կատարում են նաև այդ շենքի տնտեսական բոլոր աշխատանքները.  ամեն ինչ հնարավոր է այդ շենքում: Ավելացնեմ նաև, որ թատրոնը չուներ կին դերասան: Հունական անտիկ թատրոնի նախատիպի՞ն ենք վերադառնում, երբ կնոջը արգելված էր բեմ բարձրանալ:

Հրազդանի «էքսպերիմենտալ»  թատերական կառույցը փակ ամրոց է : Ամառ լինի, թե ձմեռ, երբ թատրոնի կողքով անցնում եմ, տեսնում եմ, թե ինչպես է թատրոնի կտուրից բարձրանում վառարանի ծուխը: Պատուհանների խունացած վարագույրները միշտ պինդ փակված են, կարծես ծածկելու համար թատրոնի խունացած ներսը: Մեծերից շատ եմ լսել թատրոնի երբեմնի հրաշալի անցյալի մասին: Ինձ այնքան լավ բաներ  են պատմել թատրոնի նախկին դերասանական կազմի մասին, հատակապես գեղարվեստական ղեկավար Իշխան Ղարիբյանի մասին: Այստեղ խաղացվել է նաև Շեքսպիր: Եվ փաստն այն է, որ հիմա հրազդանցիները արհամարհում են այդ թատրոնը ու իրենց մշակութային կարիքները բավարարելու  համար հասնում են Երևան՝ ծախսելով մի քանի անգամ շատ գումար և ժամանակ:

Նորից նոր բեմադրություն: Նույն կրկնվող էքսպերիմենտները՝  ճռճռան վերնագրով: Գեղական ու անհասկանալի  խորհրդապաշտությամբ արդեն  որերորդ անգամ բեմի կենտրոնում թափահարվում էր  նույն  երկար  վարագույրը:  Ցանկանալով զարմացնել քաղաքային մտավորականությանը ` մեր թատրոնն  արդեն երկար տարիներ հեռացրել է իր իսկական հանդիսատեսին:

ՀԴԹ-ն ժողովրդական թատրոն է, ու ես թատրոն եմ գալիս և ուզում եմ բեմին սոցիալական դրամաներ նայել, մարդկային հարաբերություններ, ուզում եմ տեսնել այն հեղինակների գործերը, որոնք անցնում եմ դպրոցում,  ուզում եմ տեսնել հայ և համաշխարհային դասականների գործերից, ինչո՞ւ ոչ, նաև ժամանակակից  դրամատուրգների պիեսներ հաճույքով կնայեմ, իսկ  թատերական լաբորատոր փնտրտուքները ՝ դպրոցականների գումարներով… Հը՞.  սրան  ոչ միայն պետական թատրոնները , այլ նաև օդեոններն  ու մխատները կնախանձեին:

Նախանձով եմ զրուցում գյումրեցի, վանաձորցի և Հայաստանի մյուս քաղաքներում ապրող ընկերներիս հետ, երբ խոսքը հասնում է թատրոնին: Նրանք այնքան շատ բան ունեն պատմելու իրենց քաղաքի մշակութային կյանքից:

17 տարեկան հանդիսատես