Լուսինե Կարապետյանի բոլոր հրապարակումները

Նպատակի ու հաղթանակի մասին

Տեքստս սկսում եմ երեք կաչաղակների մասին պատմելով, որոնք հայտնվում են պատուհանիցս այն կողմ, ծառի ճյուղերին, որը չգիտեմ, ով է տնկել, ով ջրել կամ ով մեծացրել:

Պատուհանները մարդու կյանքի պատմության մեծագույն բացահայտումներից են, պատուհանը ինքնին բացահայտում է: Հազարամյակներ առաջ  գետնափոր տներին պատուհաններ չեն եղել, հետո եղել են փոքրիկ կլորները` մաքուր օդ կացարան բերելու համար: Ժամանակները փոխվում են, պատուհանները` ևս: Լավ, պատկերացրեք, թե չլինեին  պատուհանները, մեր կյանքը արդյո՞ք նույնը կլիներ:  Հա, միգուցե մաքուր օդ տանդ մեջ չէր լինի, սենյակումդ ու գուցե հոգումդ էլ լուսավոր չէր լինի: Մարդիկ չէին խոսի պատուհանների մասին, և որ հիմա ամենահետաքրքիրն  է, ես չէի տեսնի այդ կաչաղակներին, որոնք փեղկի, ծառի ճյուղերի նստած են, որոնց արմատների մասին տեղյակ չեմ, ու կապույտ երկնքի հետ շատ իրական ու բնական բնանկար չին ստեղծի:

Մեր կյանքի լավագույն մասերը, կարելի է համարել դրանք, երբ նպատակներիդ կամ երազանքներիդ հասնելու ճանապարհին ես գտնվում: Հիանալի է, բայց մենք հիմնական գործը անելով մոռանում ենք այն գեղեցիկը, որը մեր կյանքի աղն է: Այդ նպատակներից մեկի իրագործման համար էլ ես հայտնվեցի Վայոց Ձորի մարզի Խաչիկ գյուղում: Վերադառնում եմ երեք կաչաղակներին, որոնց երևի դուք չտեսնեք, որովհետև հենց փորձում եմ նկարել, միասին թռչում-գնում են:

Տեքստիս շարունակությունը նվիրում եմ Խաչիկում գտնվող բոլոր  այն տներին, որոնց միայն կտուրներն են նշմարվում ձյան հաստ շերտի տակից: Այն կտուրներին, որոնք երկար ժամանակ ծուխ չեն տեսել,մարդկային ձայն չեն լսել, չեն տխրել, բայց չեն էլ ուրախացել: Տուն տանող ճանապարհը` հանգիստ, բայց փակ: Ձյունն էլ մեղմ ու անշտապ է գալիս, գիտի` իրեն մաքրող չկա:

-Ժամանակ կար, ակումբում մեծ խաղեր, երեկույթներ էինք կազմակերպում: Բոլորս գնում էինք, ուրախանում: Հիմա, հիմա դասարանների մեծ մասում մի երկու հոգի են, գյուղի ժողովուրդը քչացել ա, ամեն մեկը իրա խնդիրն ունի, ամեն մեկը իրա տնով,-պատմում են խաչիկցիները:
Երեկոյան քայլքի ժամանակ ձայներ, որոնք ոչ այնքան հեռու գտնվող զորամասից էին գալիս, պարզ արձագանքում էին: Մայրամուտը Խաչիկից աննկարագրելի է, բայց փողոցներում մարդ չկա, վայելող չկա, միայն արձագանքը: Հա, ես իմ նպատակին կամաց-կամաց հասնում եմ, շուրջս եմ նայում վայելելու համար կյանքը. աղը քիչ է: Գրեթե վստահ եմ, որ նույն իրավիճակն է տիրում Հայաստանի համայնքների մեծ մասում: Տեքստս ավարտվում է, կարճ թելի նման, տխրած երկար չեմ գրում, կարծում եմ, որ կարդացողն էլ է տխրում:
Տեքստս ուզում եմ ավարտել: Շատ մարդիկ սիրում են Խաչիկն էնպես, ինչպես ես եմ սիրում իմ հարազատ քաղաքը: Ես չեմ ուզում, որ այստեղի դպրոցի դասարաններում երկու հոգի լինեն, չեմ ուզում միայն զբոսաշրջիկները վայելեն այս գեղեցկությունը, բայց միևնույն ժամանակ, ուզում եմ մասը լինել գյուղի ակումբում իրականացվող միջոցառումների: Վերադարձը հետընթաց չէ, վերադարձը հաղթանակ է: Այստեղ ձեզ սպասում են:

 

Փետրվար, 2016

Lusine Karapetyan

ԱԶՆԱԲԵՐԴ

Վերջերս լրացրեցի այն բացը, ինչի շնորհիվ փոքրիշատե կամբողջանային պատկերացումներս իմ գյուղի մասին: Բայց պատկերացումները լիակատար կդառնային, եթե ես իսկապես տեսած լինեի այն: Կարոտում եմ մի բան, որը երբեք չեմ տեսել: Կարոտս փարատվում է մեկ այլ գյուղով, որը կարծես թե ստեղծված է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար: Բացեմ փակագծերը: Չնայած նրան, որ ապրել ու ապրում եմ Վայքում, այնուամենայնիվ, հայրենական գյուղս Ազնաբերդն է: Այն գտնվում է Նախիջևանում: Կոչվել է Ազնաբերդ, քանի որ եղել է ինչ-որ ժամանակ, երբ այդտեղ ապրել են ազնվական ընտանիքներ: Երկար չեմ կարող պատմել ազնվական ընտանիքների մասին, քանի որ չունեմ բավարար տեղեկություններ: Բայց մի բան հաստատ է, այդտեղ մարդիկ եղել են համառ, չեն ընկճվել ոչ մի բանից և ամուր կառչած են եղել իրենց մի բուռ հողից: Դրա վառ ապացույցն է 17-րդ դարում Շահ Աբասի կողմից կատարված տեղահանությունը, որից զերծ է մնացել մեր գյուղը: Երբ հայրս պատմում է պատմություններ գյուղի անցյալի մասին, հոգիս լցվում է տաքարյուն հային բնորոշ հայրենասիրությամբ, իսկ երբ գեղեցիկ բնությունն ու անծայրածիր խաղողի այգիներն է հիշում, ասածի բացը լրացվում է ճկուն հայուհիների ճկուն պար հիշեցնող քնքուշ մտքերով, և ակամայից ցանկություն է առաջանում լինել այդտեղ: Բայց այդ գյուղի պատմությունը հաճախ ինձ ստիպում է նեղսրտել: Պատերազմ առանց կռվի. այդպես եմ պատկերացնում Նախիջևանի վիճակը 19-րդ դարի վերջին: Մի քանի տարում հայաշատ Նախիջևանից հայեր մնացին միայն մեր գյուղում, և գյուղի բնակիչները ստիպված լքեցին իրենց գյուղը նույնպես, այլապես հայերը  ոչ թե կտեղահանվեին, այլ կբնաջնջվեին այդտեղից:

Տեղաբնիկները դուրս էին գալիս՝ ձեռքերում ճամպրուկներ, տոպրակներ, ծաղիկներ, խաղողի որթեր… Խաղողը նրանց համար խորհրդանշական բնույթ է ունեցել: Խաղողը ապրելու հույսն է… Մարդկանց քարավանը անվերջ գնում էր, սկզբից մեծերը, հետո փոքրերը, իսկ նրանց թիկունքը պաշտպանում էին երիտասարդները: Երիտասարդներից հետո քայլում էր հայրս՝ որպես երիտասարդների միջից փորձառուն, ձեռքին` մի փունջ մեխակ:

Ինչքան փորձությունների միջով ես անցել, հա՛յ: Բայց հայը միշտ ոտքի է կանգնում, ոտքի կանգնեց և այս անգամ: Ազնաբերդցիները հաստատվեցին Վայոց ձորի և Արարատի շրջաններում: Վայոց ձորի մարզում հիմնվեց մի գյուղ՝ Նոր Ազնաբերդը, որտեղ մինչև օրս ապրում են մեր գյուղացիները՝ անտեսելով օտարի գնդակները: Եվ իսկապես, այդ գյուղը կարծես թե ստեղծվել է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլ նաև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար:

Հ.Գ. Այս օրերին հայոց նորօրյա գաղթի ճանապարհը բռնեցին Աղավնոյի, Սուսի և Բերձորի հայերը: Մեր գաղթը  ե՞րբ է վերջանալու: Մենք ուզում ենք կանգ առնել և արմատներ գցել հողում, խորը, շատ խորը, հավերժական:

Հուլիս, 2014

 

Lusine Karapetyan

Գողացված Ֆեմիդան

Հոգնեցրել էին այդ խանութի փափուկ խաղալիքներն ու անիմաստ շարված գունավոր տետրերը: Բայց սկզբից մի անտարբեր հայացքով շոշափեցի, իսկ հետո մոտեցա ու սկսեցի մանրակրկիտ ուսումնասիրել արձանիկը: Այդ արձանի մետաղե դեմքը ծանոթ էր, չնայած աչքերը փակված էին «մետաղե լաթով»: Մի քանի վայրկյան ևս, և…

- Ֆեմիդա˜ն…,-բարձր ու զարմացած ճչացի ես:

Սկզբից մայրս մոտեցավ, հետո աշխատակիցները:

-Մա՛մ, մա՛մ, նայիր, Ֆեմիդան, արդարության Ֆեմիդան…

-Ի՞նչ Ֆեմիդա, ո՞ր Ֆեմիդան…

Ես մատնացույց արեցի գեղեցիկ արձանը:

- Արդարության, օրինականության Ֆեմիդան:

Մորս վախվորած աչքերը լցվեցին ուրախությամբ, որովհետև ես ուրախացել էի. գտել էի երկու շաբաթ փնտրած Ֆեմիդային:

-Սա Ֆեմիդան չէ, սա կշեռք համաստեղությունն է:

-Ի՞նչ կշեռք, սա Ֆեմիդան է, աստվածուհի է, հասկանո՞ւմ եք…

Ու երկար-բարակ սկսեցի պատմել Ֆեմիդայի մասին: Բայց աշխատակցի անտարբեր հայացքից հասկացա, որ նա արձանի մեջ միայն կշեռքն է նկատել, իսկ Ֆեմիդայի մասին չի հասցրել կարդալ…

-Դե՛, մի երկարացրու, ես սա գնում եմ քեզ համար, ուղղակի նվեր…

-Չէ՛, մամ, ես սա իմ փողերով պետք է գնեմ:

-Դու չես աշխատում, չէ՞:

-Բուֆետի փողերը  չեմ ծախսի, կհավաքեմ:

-Իսկ դպրոցում սոված կմնա՞ս, առողջությանդ հետ խա՞ղ ես անում:

-Առավոտյան կուտեմ, կքայլեմ, առողջ ապրելակերպ, և կխնայեմ նաև տրանսպորտի փողը:

-Իսկ ինչքա՞ն է արձանը:

-2000 դրամ, 10 աշխատանքային օր, 2 շաբաթ, հա մա՛մ, խնդրում եմ, արդարության աստվածուհու արձանը մայրիկիդ փողերով չէ, որ պետք է գնես:

-Լավ, լավ, լավ…

Խանութը դադարեց լսել մեր խոսակցությունը, և շարունակվեց այնտեղ տիրող անառևտուր լռությունը:

«Երկու շաբաթ: 2000 դրամ: Ամեն ինչ ճիշտ է»:

Ուրախ, առողջ, և որ ամենակարևորն է, նպատակասլաց երկու շաբաթ: Ամենադժվարը երկուշաբթին էր. մի քիչ հոգնեցուցիչ, բայց հարմարվեցի 200+200+200…=2000: Այդ երկու շաբաթվա ընթացքում Ֆեմիդան այնքան սիրալիր հայացքներ ստացավ, որ երբևէ չէր ընդունել: Ինչ լավ է, որ նրա աչքերը փակ էին, թե չէ մետաղե արձանը կշիկներ…

…-Բուֆետ կգա՞ս:

-Չէ՛, բուֆետ չէ,- ասացի ես ու կիսաուրախ, կիսահեգնական նայեցի դրամապանակիս 2000 դրամին:

-Գոնե դուրս գանք՝ մաքուր օդ շնչելու:

-Լավ, լավ գնացինք:

Եթե չլսեի ընկերուհուս և դուրս չգնայի  կամ եթե դրամապանակս սեղանին չթողնեի, ապա այդ օրը տուն վերադառնալիս կգնեի Ֆեմիդայի արձանը: Բայց ամեն ինչ այդպես չեղավ, ու դրամապանակս այդ օրը դատարկվեց գողության պատճառով: Չհետաքրքրվեցի, թե ով է վերցրել, չէի ուզում ինչ-որ մեկին մեղադրել գողության մեջ…

Խանութի կողքով անցնելիս Ֆեմիդայի վրա մի արհամարհական հայացք էի ձգում… Ինչ լավ էր, որ աչքերը փակ էին, և ավելի լավ էր, որ աչքերը փակ էին «մետաղե լաթով»:

Մանկական պատկերացումներս կյանքի արդարության մասին բախվեցին անարդար կյանքին… Անարդար կյանք, որտեղ Ֆեմիդան ոչինչ փոխել չի կարող:

Մայիս 16, 2014

Lusine Karapetyan

Իմ ընտանիքը

Ընտանիքը մեծ հասկացություն է: Տարիքի հետ այդ հասկացության իմաստը էլ ավելի է մեծանում: Իմ ընտանիքն էլ է նման բոլորի ընտանիքներին, և միևնույն ժամանակ, տարբերվում է բոլորինից: Իմ ընտանիքը միշտ լի է, ու այդտեղ հնարավոր չէ մրսել: Լի՝ բառիս բուն և փոխաբերական իմաստներով: Երբ փոքր էի, ինձ թվում էր, թե դա սովորական ընտանիքի մոդել է, բայց իմ մանկական պատկերացումները լիովին փոխվեցին, երբ սկսեցի այցելել իմ այն ընկերուհիների տները, որոնց ընտանիքի անդամների թիվը չէր անցնում երեքից: Զարմանալի է, նույն մեծության տները ինձ թվում էին ավելի մեծ ու ճնշող, որտեղ միշտ մրսում ես, չնայած լավ ջեռուցմանը: Ընտանիքի իմ պատկերացումներից միայն մի երկու դեպք եմ հիշում իմ մանկությունից (դե, մանկությունը այն ժամանակահատվածն է, երբ ամեն ինչ դրոշմվում է քո ենթագիտակցության և վարքի վրա):

Առաջինը, երբ երկրորդ դասարանում իմ ուսուցչուհին մեզ հանձնարարեց նկարել մեր ընտանիքները: Իսկ իմ նկարած նկարը ոչ միայն ուղղակի նկար էր, այլ, կոպիտ ասած, դասակարգում, ըստ տարիքի ու վայելած հարգանքի: Բազմոցին նստած էին տատիկն ու պապիկը, բազկաթոռներին՝ մայրիկն ու հայրիկը, իսկ մենք՝ ես, քույրս ու եղբայրս` աթոռներին ու գետնին: Դա է իմ երազած ընտանիքի իդեալը: Հարգանք, սեր, մեկը մյուսին զիջելու ունակություն… Ահա այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ է ընտանիքներին, հայկական ընտանիքներին: Իսկ մյուսը երևի ավելի լավ է տպավորվել իմ մեջ:

Մի վիրավոր ճնճղուկ ձեռքս փողոցից եկա տուն: Մայրս զայրացավ՝արգելելով տանը պահել թռչունին, իսկ ես լացակումած ու ի հակադրություն մորս, վերցրի թռչունին և փակվեցի սենյակումս: Ընտանիքիս մնացած անդամները հավաքվել էին կողպված դռան մյուս կողմում և խնդրում էին, ինչու չէ, նաև պարտադրում, որ դուռը բացեմ և ազատեմ թռչունին: Բայց ասեմ, որ փոքր ժամանակ էլ էի համառ ու չէի բացի, եթե չլսեի տատիկիս ասածը:

-Տոտոն (այդպես էին ինձ դիմում), տե՛ս, հիմա դու նեղսրտած ես, և մենք բոլորս անհանգստանում ենք քեզ համար, իսկ այդ ճնճղուկի ընտանի՞քը, չէ՞ որ նրանցն էլ է ընտանիք, նրանք էլ են անհանգստանում, երևի իրենց վիրավոր երեխայի համար կեր պիտի հայթայթեն, իսկ դու նրան վերցրել ու բերել ես տուն:

Ես լցված աչքերով նայեցի ճնճղուկին, հետո կողպեքին, բացեցի դուռը, դուրս հանեցի միայն ձեռքս, ճնճղուկը ափիս մեջ դրած, տվեցի տատիկին, հետո շարունակեցի լաց լինել: Բայց ոչինչ, փոքրիկ ընկերս ինձնից չէր նեղանա, ես կարող էի լաց լինել նաև ցածր գնահատական ստանալու պատճառով: Բայց այդ պատմությունը վառ օրինակ էր ընտանիքի միասնականության:

Այո՛, սա իմ ընտանիքն է, և միևնույն ժամանակ, երջանիկ ընտանիքի իդեալը:

Հրապարակվել է 2014/04/27 

Աշնան պատառիկներ

Lusine Karapetyan

#տարկետումլինելուԱ

Արդեն վաղը Ազգային Ժողովում քվեարկության է դրվելու «Զինվորական ծառայության և զինծառայողի կարգավիճակի մասին» օրենքի նախագիծը։ Նախագծի հաստատումը իրենից ենթադրում է տղա ուսանողների ակադեմիական տարկետման վերացում, բացառությամբ այն քաղաքացիների, ովքեր կնքում են պայմանագիր հավատարմագրված բուհերի հետ, որ համապատասխան մասնագիտություններ ձեռք բերելուց հետո միայն կանցնեն զինվորական ծառայության։ Ստացվում է այնպես, որ ներկայումս սովորող և ակադեմիական տարկետում ունեցող տղաները, իրենց կրթական շրջանն ավարտելուց հետո և մնացած տղաները՝ համալսարանը նույնիսկ անվճար ընդունվելու դեպքում, պարտադիր պետք է ծառայեն Հայոց բանակում։

Նախագիծը առաջադրվել է Պաշտպանության նախարարության կողմից և իր դրական արձագանքն է ստացել Կրթության և Գիտության նախարարության կողմից։ Սա «Ազգ-բանակ» հայեցակարգի անվտանգության ամրապնդման օրենսդրական արմատներն են դեռ։

Երևի նորություն չի լինի, թե ասեմ, որ յուրաքանչյուր երկրի ու հասարակության շարժիչ ուժը երիտասարդներն են։ Իսկ երիտասարդների ամենաակտիվ ու, պայմանականորեն ասած, փոփոխություն բերող կորիզը մեծամասամբ ուսանողներն են։ Հայաստանը երբեք չի եղել բացառություն։ Լինելով նախկինում զինվորականի դուստր, երկու հնարավոր վերաբերմունք պիտի ունենայի այս հարցի շուրջ․ դրական՝ քանզի փոքրիշատե միլիտարիստական գաղափարների շուրջ եմ մեծացել, չեզոք, քանի որ աղջիկ եմ, ու ինձ երբեք չի սպառնա ծառայելու կամ չծառայելու խնդիրը։ Բայց ամեն ինչ չէ, որ պետք է դիտարկել անհատական մակարդակում։

Այս խնդրի առնչությամբ ստեղծվեց «Հանուն գիտության զարգացման» նախաձեռնությունը՝ կազմված ամեն ինչ անհատական մակարդակում չդիտարկող երիտասարդ աղջիկներից ու տղաներից։ Նախաձեռնությունը արդեն տևական ժամանակ քննարկումներ, հանրային լսումներ, խաղաղ ակցիաներ է իրականացնում նախագծի դեմ։ Կարծիքների և քննարկումների մասին ամբողջական պատկեր կարող եք ստանալ խմբից և ֆեյսբուքյան էջից, ինչպես նաև Վիգեն Սարգսյանին և Լևոն Մկրտչյանին ուղղված բաց նամակից։

Այսպես․ անվճար ընդունված և տարկետում ստացած միայն 140 երիտասարդի համար է սույն տարկետումը դառնում բանակից «խուսափելու» միջոց, որովհետև միայն այդքան երիտասարդ կարող են շարունակել ուսումը ասպիրանտուրայում։ Իսկ բակալավրիատում անվճար տեղերի քանակը տատանվում է 1800-ի, իսկ մագիստրատուրայում՝ 400-ի սահմաններում։ Ինչպես հասկացանք, նրանցից միայն 140-ն է ամբողջապես ազատվելու բանակից, մնացածը՝ ծառայելու են, բայց որոշակի դադարից հետո։

Արծրուն Հովհաննիսյանը հարցազրույցներից մեկում նշում է, որ լրագրողներից մեկի ուսումնասիրությունը հանգեցրել է այն կարծիքին, որ պաշտոնյաների տղաները խուսափում են ծառայությունից երկու հիմնական ոլորտները կոռումպացնելով՝ կրթության և առողջապահության։ Ինձ իրավունք չեմ վերապահում բացառել ասպիրանտուրայում սովորող ոչ ահռելի քանակի երիտասարդներից մի քանիսի՝ համակարգի կոռումպացված լինելու պատճառով այդտեղ հայտնվելու և բանակից ազատվելու փաստը, բայց, արդյո՞ք ամենաօպտիմալ տարբերակն է՝ չորացած ճյուղը կտրելու փոխարեն կտրել ամբողջ ծառը։ Կամ չե՞ք կարծում, որ պետք է աշխատել ոչ թե ակադեմիական տարկետումները վերացնելու, այլ կոռումպացված կառույցների վրա վերահսկողությունը մեծացնելու ուղղությամբ։ Եվ այս մեթոդի օգտագործումը կոռուպցիան ուղղում է միայն առողջապահական ոլորտ․ կաշառք տվողի համար ոչինչ չի փոխվում, բայց երիտասարդ գիտնականների, գենդերազգայուն գիտական ոլորտի և առողջ հասարակության համար շատ բան է տանուլ տրվում։

Ամենաշատը ինձ համար հիասթափեցնող է այն փասը, որ այս օրինագիծը հավանության է արժանացել ոչ միայն Կրթության, այլ նաև Գիտության նախարարության կողմից։ Չէ՞ որ հայրենիքին ծառայելը միայն զենքով պաշտպանելու մեջ չէ, այդ դեպքում ինչի՞ համար են մասնագիտությունները։

Նախաձեռնության դեմ անհատների, ինչպես նաև Արծրուն Հովհաննիսյանի անձնական փորձի վրա հիմնված այն փաստարկին, թե՝ «գիտությամբ զբաղվել ցանկացողը կշարունակի գործունեությունը բանակից հետո», մեծամասնություն կազմող դեպքերում սին են: Ես դա հասկացել եմ իմ փոքր դիտարկումների արդյունքում՝ և՛ իմ կուրսում, և՛ ծառայած ընկերների շրջանակում։ Չընդհանրացնելով ուղղակի ասեմ, որ բանակից հետո տղաների ընկալումները աշխարհի նկատմամբ փոխվում են՝ հաստատ ոչ հօգուտ գիտության։

Այնուամենայնիվ, ևս մի դիտարկում․ ամենաուշը 4 տարի հետո զորակոչիկները կլինեն բացառապես 18 տարեկան, և տարիքային բազմազանությունը, ինչպես որ հիմա է, պարտադիր զինծառայողների շրջանում կվերանա ակադեմիական տարկետման հետ միասին, և միգուցե իրականանա նախագիծը կազմողների երազած սոցիալական արդարությունը՝ գիտնականներին դեմոտիվացնելով, և «վերացնելով կոռուպցիան» պաշտպանության ոլորտում։

Lusine Karapetyan

Կրթությունն ինչպես որ է, կամ` չշրջանցելով մարտահրավերները

Երբ ամառը կես է ընկնում, կարծես թե վերջանում են դիմորդների դեպրեսիվ օրերը: Ամենքն արդեն գիտեն՝ որտեղ են ընդունվել, ոմանք ուրախանում են իրենց բաժիններից, ոմանք տխրում՝ կարծելով, որ ավելի լավին էին արժանի, ոմանց ուղղակի չի էլ հետաքրքրում, թե ուր ընդունվեցին, որովհետև իրենց կրթությունը, մեղմ ասած, չի հետաքրքրում, իրենց միայն հետաքրքրում է արդյունքում տրվող թղթի կտորը՝ հետագայում որպես օժիտ կամ «գլուխ գովելու» առարկա դարձնելու համար։

Առաջին խմբի աշակերտ-ուսանողները որոշակի աշխատանքներ են անում, հետաքրքրվում են, իրենց պատկերացնում տարբեր մասնագիտությունների «կոշիկների» մեջ, պրպտում կայքերը, հարցուփորձ անում արդեն ուսանող ընկերներից, կարծիքներ հավաքում, որոշում են որոշակի մասնագիտությունների ցանկ, իրենք իրենց հետ «հայտարարի գալով» սկսում որոշակի առարկաներ պարապել ինքնուրույն կամ կրկնուսույցների մոտ։ Կրկնուսույցների ինստիտուտը Հայաստանում մի ուրիշ ուսումնասիրության առարկա է, այդ իսկ պատճառով այն հիմա կշրջանցենք։ Եվ քանի որ պատշաճ աշխատանքը պատշաճ գնահատականներ ու արդյունք է պահանջում, նրանք որպես կանոն ընդունվում են համալսարան, իրենց ուզած բաժիններ և հետևաբար, սովորում մոտիվացված։

Երկրորդ խմբի ուսանողները, նրանք, ովքեր կարծում են, որ ավելին կարող էին անել իրենց կրթության համար, երկու դասական ելք կարող են ունենալ՝ իրենց դպրոցական բացթողումները ուղղել համալսարանական կյանքի ընթացքում կամ դառնալ երրորդ տիպի ուսանողներից, որոնք կրթական համակարգի, ամենաքիչը ինձ համար, չհասկացվող օղակներն են։

Ուսանողների այս ուղղակի բաժանումը չի կարող արտահայտել բոլոր այն գործոնները, որոնք աշակերտները հանդիպում են իրենց ճանապարհին։ Ուսանող լինելը սոցիալան, տնտեսական մի շարք այլ գործոնների ազդեցության արդյունք կարող է լինել։ Ընտանիքներ կան, որոնք իրենց երեխաներին ուղարկում են այս կամ այն մասնագիտացմամբ կրթության, չհասկանալով, որ իրենց դուստրը կամ որդին ամենևին էլ չեն համապատասխանում այդ մասնագիտությանը, կամ, ասեմ ավելին, միգուցե ձեր ժառանգները ամենևին էլ նախատեսված չեն բարձրագույն կրթության համար, միգուցե նրանք մի փոքր ժամանակ հետո իրենց կոշկակարության կամ մատնահարդարման մեջ էին գտնում։ Եթե խնդիրը այդքան էլ ակնառու չի երևանաբնակ ընտանիքների և ուսանողների համար (չնայած ինքս չեմ կարծում, որ ուսման վճարը այնքան քիչ է, որ զգացնել չտա), այնուամենայնիվ մարզաբնակների համար խնդիրը եռապատկվում է․ ընտանիքները պարտավորվում են տալ վճարը, տան վարձը, կոմունալների և ձեռքի ծախսը, և բացի այդ սթրեսը, որ առաջանում է ոչ միայն աշակերտից ուսանողի անցման ժամանակ, այլև հանգիստ ու խաղաղ մարզային համայնքից ժխորոտ Երևանում բնակություն հաստատելը։

Ենթադրենք ուտոպիա է, և բոլոր աշակերտները ուսանող դառնալիս պատկանում են առաջին խմբին․ մոտիվացված են ու պատրաստ սովորելուն։

Կրթական հ.ամակարգում որոշակի թերություններ կամ ուղղակի աշխատակիցների կողմից թույլ տրված թերացումններ կան, որոնք զգալի ազդեցություն են ունենում ուսանողի՝ տվյալ մասնագետ զարգանալու կամ չզարգանալու, իզուր ժամանակ վատնելու կամ օպտիմիլիզացիայի վրա։ Ինքս սեպտեմբերից որպես 3-րդ կուրսի ուսանող-արվեստաբան կշարունակեմ ուսումս ԵՊՀ-ում ու դիտարկումներս կարող են վերաբերել միայն առաջին երկու տարվա իմ փորձառությանը։ Արվեստաբանին ո՞ր մի դժոխքում պետք կգա բնագիտությունը, էկոլոգիան, քաղաքագիտությունը, և եթե քո պատասխանը «ընդհանուր զարգացվածությունն է», ապա ես քեզ կպատասխանեմ, որ մենք մեր երկար ու ձիգ 12 տարիների ընթացքում պետք է որ դա արած լինեինք։ Իսկ մետաղադրամի մյուս կողմում հայտնվում է մեկ այլ խնդիր, երբ մենք ստիպված ենք լինում երկու արվեստաբանի համար մասնագիտական առականերից ընտրել որևէ մեկը, օրինակ մշակութաբանությո՞ւն, թե՞ կրոնի պատմություն, կինոյի՞, թե՞ երաժշտության պատմություն։ Չգիտեմ մյուս ֆակուլտետներում ինչպես է վիճակը, բայց առարկաների առումով մեզ մոտ մի քիչ խառն է։ Եվ իմ համեստ կարծիքով, վիճակը ավելի է բարդանում այն ժամանակ, երբ դասախոսները լինում են այլ ֆակուլտետներից․ որպես կանոն նրանք չեն անում իրենց լավագույնը այն դեպքերում, երբ լսարանը իր մասնագիտական առարկայի կրողը չէ։

Եթե չգիտեք, մի բան ասեմ․ ՀՀ-ն 2005 թվականին անցում է կատարել Բոլոնյան կրթական համակարգին։ Բոլոնյան համակարգի հիմնական նպատակներից մի քանիսին անդրադառնալով ուղղակի ասեմ, որ այն ենթադրում է Եվրոպայի ներսում ուսանողների և դասախոսների շարժունության հետ կապված խոչընդոտների վերացում, ինչը իրականացվում է, բայց իմ բախտը այնքան էլ չի բերում այդ առումով, որովհետև բոլոր փոխանակման ու այլ ծրագրերի մասին տեղեկություն ստանալու համար պետք է պատրաստվել պինգ-պոնգի գնդակ դառնալուն և դռնից դուռ նետվել՝ շատ հաճախ անհրաժեշտ ինֆորմացիան չգտնելով։

Հաջորդիվ, այս համակարգի «ընձեռած» առավելություններից է այն, որ ուսանողը կարող է արդեն կրթական գործընթացը հարմարեցնել իր նախասիրություններին և ժամանակին, ակտիվ կերպով մասնակցել իր կրթական գործընթացի կազմակերպմանը, այսինքն` ներազդել դրա վրա և հարմարեցնել իրեն: Բայց ցայսօր ոչ ոք ինձ չի հարցրել, նույնիսկ չի տեղեկացրել իմ չունեցած հնարավորության մասին, որ արդյո՞ք ինձ հարմար է սկսել դասը ժամը 9։30 և ավարտել 4-ին, արդյո՞ք հարմար է ունենալ մի դասաժամի չափով պատուհան դասերի ընթացքում կամ առաջին ժամի ֆիզկուլտուրա առարկայից հետո վազելով հասնել «սև շենք»՝ հաջորդ դասի համար։ Ոչ ոքի նույնիսկ չի հետաքրքրել այն փաստը որ մենք ստիպված են լինում ֆիզիկապես ներկա լինել դասերին նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մեր բանավոր կամ միջանկյալ քննությունների շրջանն է։ Եվ վերջապես, եթե այդ նույն համակարգը կրթության գլխավոր շեշտը ինքնակրթությունն է համարում, այդ դեպքում, ո՞վ ինձ կբացատրի, ինչո՞ւ են ավտոմատ կերպով իմ բացակայությունները ազդում իմ արդյունարար գնահատականների վրա, միգուցե ես գրադարանում իմ քննությա՞նն եմ պատրաստվում, կամ աշխատում եմ հանձնարարված էսսեների, հոդվածների և այլնի վրա՞։

Այս ամենը միգուցե իր համապատասխան պատասխանները ստանար, եթե իմ ֆակուլտետում գործեր մի կառույց, որը ունի իմ իսկ շահերը պաշտպանելու առաքելությունը։ Չնայած նախապաշարմունքներս Ուսանողական խորհրդի հետ դեռ երկար քննարկման թեմա է, այնուամենայնիվ կուզենայի տեսնել ՈՒԽ-ին իր բուն առաքելությունը իրականացնելիս։

Որպես վերջաբան․ ԵՊՀ 98-ամյակին մի ֆեյսբուքյան ստատուս էի գրել, թե բա իմ երազած ԵՊՀ-ում ամենքն իր գործը սիրով է անում, նույնիսկ հավաքարարը, որի աշխատանքի արդյունքում ուսանողը մեգակեղտոտ ու փոշոտ լսարաններում չի սովորում։ Այդտեղ ես էլ, դասախոսս էլ, դեկանատի աշխատողները և բոլոր-բոլորը անում ենք մեր աշխատանքը գերագույն հաճույքով։

Ամառը արդեն կես է ընկել, ինքնակրթվենք ու պատրաստվենք իսկական մարտահրավերներին։

Եվ այդ ծեսը, որ կոչվում է ընտրություններ…

Բոլորն էլ իրենց երիտասարդության տարիների վրա ժպիտով են հետհայացք գցում, բոլորը՝ նույնիսկ մենք որոշ ժամանակ հետո, սկսելու ենք երանությամբ հիշել «ուսանող տարիները» ու հաճախ փոշմանելու ենք շատ բաների համար, որոնք կարող էինք անել, բայց այնուամենայնիվ չարեցինք։ Ասենք, ըմբոստանայինք որակյալ կրթության համար, պայքարեինք մեր ձայնի ու արդարության համար։ Միգուցե մենք էլ մեր հաջորդներից պահանջեինք, ավելին, քան մենք ենք արել ու նրանց միջոցով մեր չիրականացրած երազանքները իրականցված տեսնեինք։ Միգուցե մենք էլ սկսենք երիտասարդներին ասել, որ նրանք մեր ապագան են, որ նրանցից է կախված մեր վաղվա օրը, մոռանալով, որ նրանք ներկան են, ինչպես մենք էինք եղել կամ ենք ժամանակին։ Դե մենք էլ երևի նրանց որոշակի դադարներով կասեինք, որ «Ապրեք, մեր արժանի զավակներն եք», կամ էլ, ավելի հաճախ, «Բա մեր ժամանակ էդպե՞ս էր»՝ կախված այն բանից թե, ինչ չափով նրանք կատարեցին մեր երազանքները։ Դա միայն այն ժամանակ, երբ մենք կլինենք ոչ ներկա, ոչ ապագա։

Երիտասարդ լինելը դժվար, հետաքրքիր ու հաճելի «գործ» է։ Այ, օրինակ, ես, ակադեմիական կրթությունս ստանում եմ ԵՊՀ-ում, որպես արվեստաբան։ Բայց ապագա մասնագիտությունիցս բացի, շատ ու շատ հոբբիներ ունեմ, որոնք վաղ թե ուշ կդառնան մասնագիտություն։ Դրանցից ամենաակտուալը այս պահի համար քաղաքացիական ակտիվությունն է կամ ակտիվ քաղաքացիությունը․անվանեք այնպես, ինչպես դուք կցանկանաք։ Ու պատճառ է դա, թե հետևանք, արդեն երկրորդ տարին է՝ ներգրավված եմ դիտորդական առաքելությունն իրականացնողների մեջ։ Առջևում ընտրություններն են, ու անկախ դրանից՝ անցյա՞լ ես, թե՞ ապագա, ունես ընտրելու իրավունք։ Ամեն ինչ սկսում է վերջինիս տեսակարար կշռի գիտակցումից։

Որպես արվեստաբանի, աչքիս ընկել է ոչ միայն ընտրական օրենսգրքի մի շարք շարադասական ու իմաստային սխալները, այլև մի շարք բացերը, որոնք ոչ միայն վանում են ընտրողին ընտրությունից, նաև բարդացնում հանձնաժողովի անդամների, ընտրողների ու նույնիսկ դիտորդների աշխատանքը։

Ամենաառաջինը հենց օրենսգրքի հոդվածներին է վերաբերում՝ ՀՀ Ընտրական օրենսգրքի հոդված 3-րդ, մաս 3-րդի համաձայն բոլորը, անկախ քաղաքական հայացքից ունեն ընտրվելու իրավունք, բայց նույն օրենսգրքի 14-րդ գլխի 81-րդ հոդվածն ասում է, որ ԱԺ պատգամավորության թեկանածու կարող են դառնալ կուսակցությունները ու կուսակցության դաշինքները։ Այսինքն, իմ իրավունքն է՝ լինել անկուսակցական, բայց ԱԺ պատգամավոր դառնալու համար պետք է լինել կուսակցական։ Այսինքն, խախտվեց իրավունքս։

Մյուս խնդիրները վերաբերում են ընտրության բուն ընթացքին ու, մեղմ ասած, դրա խրթինությանը։ Հիմա ուղղակի պատմեմ, թե ինչպես է նախատեսված կամ ինչպես պետք է լինի ընթացքը, այնուհետև անցնեմ իմ «արվեստաբանական» դիտարկումներին։

Ընտրողը՝ գալով քվեարկության սենյակ, մոտենում է մասնագետին կամ, այսպես ասած, օպերատորին (չգիտեմ՝ ինչու, տարածված է դարձել տեխնիկական սարքի մոտ նստող հանձնաժողովի անդամին կոչել օպերատոր) և ներկայացնում անձը հաստատող փաստաթուղթը։ Անձ հաստատող փաստաթուղթ կարող է հանդիսանալ նույնականացման քարտը, կենսաչափական անձնագիրը, ոչ կենսաչափական անձնագիրը և նույնականցման քարտին փոխարինող ժամանակավոր գրությունը։ Հանձնաժողովի անդամը անձը հաստատող փաստաթուղթը ներմուծում է սարք։ Դրանից հետո սարքի էկրանին կարող է առաջանալ 3 տեսակի նշաններ․ եթե հայտնվում է կարմիր նշանը, ապա՝ «խաղն ավարտված է․ դու երկրորդ անգամ ես քվեարկում», և քեզ ընտրատեղամասից դուրս են հանում բարեհամբույր ոստիկանները։ Եթե դեղին նշան է հայտնվում, ապա այնտեղ, ուր դու ես հայտնվել, քո ընտրատեղամասը չէ․ նորից փնտրիր անունդ ցուցակներում։ Հնարավոր է նաև, որ ինչ-որ խնդրի պատճառով սարքը չկարողանա կարդալ անձնագիրդ ու «օպերատորը» ստիպված է ինքը հավաքել անձնագրի տվյալները սարքի մեջ։ Եթե հայտնվեց կանաչ նշանը, ապա շնորհավորում եմ, խաղի առաջին փուլը բարեհաջող անցար։ Դու տեղադրում ես քո աջ ձեռքի ցուցամատի մատնահետքը, որից հետո սարքը, ճիշտ է, սև ու սպիտակ, բայց տպում է կտրոն, որի վրա քո նկարն է․ հաճելի է, չէ՞․ հուշ ընտրություններից։ Հետո մոտենում ես հանձնաժողովի մյուս անդամին ու տալիս կտրոնը, նա գտնում է քո անունը, դու ստորագրում ես քո անվան դիմաց։ Հանձնաժողովի նույն անդամը քո կտրոնի վրա ու քո անվան դիմաց դնում է իր անհատական կնիքը։ Դու վերցնում ես քո կտրոնը, անցնում հանձնաժողովի հաջորդ անդամի մոտ։ Նա քեզ տալիս է, ուշադրություն, բոլոր կուսակցությունների քվեաթերթիկներ ու մեկ ծրար, դու վերցնում ես քո «եղն ու բրինձը» ու գնում քվեարկության խցիկ։ Նախ ընտրում ես այն կուսակցության կամ կուսակցության դաշինքի թերթիկը, որին ուզում ես քվեարկել։ Թերթիկի առաջին էջում որևէ նշում չկատարե՛ս, բայց եթե ուզում ես, տարածքային թեկնածուին ընտրելու համար շրջում ես թերթիկը, գտնում նրան և նրա անվան դիմաց կատարում միատեսակ նշում։ Ապա քվեաթերթիկը առանց ծալելու դնում ես ծրարի մեջ, չօգտագործված թերթիկները գցում արկղի մեջ։ Ծրարը անկյունում կտրվածք ունի, որը կանխորոշում է քվեախցիկի մոտ աշխատող հանձնաժողովի անդամի գործը։ Նա, առանց քեզնից վերցնելու քո ծրարը, քվեաթերթիկին սոսնձում է դրոշմանիշը։ Դու գցում ես ծրարդ քվեատուփի մեջ ու եթե հաղթահարեցիր բոլոր բարդությունները, ապա կեցցես, կարող ես գնալ տուն (տեքստիս այս հատվածում, բնականաբար առանց սուբյեկտիվ զեղումների, օգտվել եմ ԿԸՀ-ի կողմից թողարկված տեսանյութից)։

Պետք է ընդունենք, որ այս ամենը նույնիսկ մեր սերնդակիցներին բացատրելը դժվար է, ուր մնաց, թե մեր մայրիկ-հայրիկներին, տատիկ-պապիկներին և բոլոր հարևաններին։ Գործընթացը ավելի պարզեցնելու համար, ընտրությունները փորձարկվեցին Սեմյոնովկայում, որտեղ սարքի հետ կապված մի շարք խնդիրներ առաջացան՝ կենսաչափական անձնագրերի դժվար կարդալուց սկսած և անձնագրերի պատճենները ընդունելուց վերջացրած։

Չնայած այս ամենին, կան մի շարք խնդիրներ, որոնք բնավ էլ կապված չեն սարքի հետ և որոնց մասին չնշել իսկապես չեմ կարող։

Նախ սկսեմ այնտեղից, որի մասին երևի սկզբից պետք էր խոսել։ Այս մեծ ծավալներ ընդգրկող ծեսին մասնակցելուց հետո նույնիսկ դու, միևնույնն է, վստահ չես կարող լինել, որ քո ձայնը հաշվվեց։ Քանի որ ինքնասոսնձվող դրոշմանիշի «դիմացկունությունը» դեռ ոչ ոք չի ստուգել, ու եթե նույնիսկ հաշվարկման ընթացքում այն պոկվի, քվեաթերթիկը կդառնա անվավեր։ Երկրորդ․ քվեախցիկից դու հեշտությամբ կարող ես դուրս հանել քո՝ չքվեարկած թերթիկները, այդպիսով դարձնելով քո քվեարկությունը բաց, կամ ամենաքիչը, կուսակցական ընկերոջդ ապացուցելու, որ նրանց օգտին քվեարկեցիր։ Հետո․․․ Փորձնական ընտրության ժամանակ պարզ դարձավ, որ աշխատանքից կոշտացած ձեռքերի մատնահետք կարդալը շատ դժվար է, բայց առանց մատնահետքի ընտրություն կատարել չես կարող։
Եթե այս ամենին կողքից հետևես, ապա հաստատ մտքովդ մի պահ կանցնի, որ ամեն բան արված է, որ քաղաքացին հենց իր կամքով հրաժարվի իր իրավունքից ու չգնա քվեարկության: Եվ եթե նույնիսկ իր մեջ ուժ էլ գտնի ու գնա, ապա ամեն ինչ արվի, որ իր ձայնը անվավեր ճանաչվի։

Ու այդ ամենին ավելանում է ընտրության օր նշանակողների «ստեղծագործական» մոտեցումը․ ընտրության նշանակված օրվանից մի տարի առաջ սահմանին պատերազմ էր, մեր մտքերում խառնաշփոթ, իսկ մի տարին այդ ամենը մոռանալու համար երկար ժամանակ չէ, չէ՞։
Երիտասարդ լինելը դժվար ու պատասխանատու «գործ» է, նամանավանդ հիմա, երբ դու պատասխանատու չես, իսկ ժամանակները առավել քան դժվարին են։

Հ․Գ․ Կարծում եմ, այս ամենի մասին իմանալը բոլորիս գործն է, բայց այս ամենը առավել քան անհրաժեշտ է դիտորդներին, քանի որ նրանք ընտրությունների ժամանակ հասարակության ամենամոտ կանգնած ու արհեստական խնդիրներն առաջին ձեռք լուծողներն են։
«Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Հայաստան» հակակոռուպցիոն կազմակերպությունը, որը իմիջիայլոց, կազմակերպում է դիտորդների հավաքագրումը, հայտարարում է, որ եթե դուք կամ ձեզ ծանոթ մարդիկ Հայաստանում չեն, կամ եթե Հայաստանում են, սակայն չեք/չեն մասնակցելու 2017 թ․ ապրիլի 2-ի խորհրդարանական ընտրություններին, կամ եթե ընտրողների ցուցակում հայտնաբերել եք մահացած կամ Հայաստանում չգտնվող անձանց, ապա այդ մասին նշեք իրենց համակարգում՝  https://citizenobserver.am/hy/elections/register ` օգնելով մեզ բացահայտել այլոց փոխարեն կատարվող քվեարկությունները: