Մոտ 7 տարի ապրել ցրտի մեջ, դաստիարակել փոքր երեխաների առանց հացի, դաս սովորել մոմի լույսի տակ, ջուր կրել տանից շատ հեռու աղբյուրից…  Վանաձորցիները դեռ հիշում են այդ օրերը:

-Դպրոցում շատ ցուրտ էր, ամեն օր մի ծնող փետ էր տանում, որ դպրոցում վառեն: Երեխեքը տաք շոր չունեին ու մրսում էին: էդ վախտ Կիրովական նոր տրիկոներ էին ծախում, որ աշխատավարձս ստացա, մի հատ առա, որ երեխեն շատ չմրսի: Որ սկեսուրս տեսավ աշխատավարձս ինչի վրա եմ ծախսել` հետս կռվեց, բայց ավելի լավ է ես սոված մնայի, քան իմ երեխեն մրսեր:

-«Գլորիա» կարի ֆաբրիկայում էի աշխատում: Ամիսը 7000 դրամ էի ստանում ու ամբողջը հաց, ուղղակի ցամաք հաց առնելու վրա էի ծախսում:

-Տղես առանց ինձ դասերը չէր անում, սպասում էր գայի: Ես էլ աշխատանքից ուշ էի գալիս, ու ստիպված մոմի լույսի տակ էինք սովորում: Ջղայնանում էի վրան, որ առավոտը տատիկի հետ չի սովորում, բայց դե տատը չէր կարողանում օգնել, ի՞նչ աներ քյորփես:

-1998 թ-ն էր, արդեն լույս ունենում էինք: Լույսի մեծ պարտք էի կուտակել, բայց մեր թաղային էլեկտրիկը հասկանում էր վիճակս ու մեր լույսը չէր կտրում: Մի անգամ իմ նախկին ուսուցիչը խնդրեց, որ մշակույթի տանը լույս տամ: Ես էլ ասեցի, որ չեմ կարող, բայց վերջում տվեցի, որովհետև ուսուցիչս էր, ո՞նց չտայի: Էլեկտրիկը իմացավ ու ասեց, որ էլ չտամ, թե չէ իմն էլ կանջատի: Ես էլ ասեցի ուսուցչիս, որ էլ չմիացնի, բայց խաբեց ու հետո իմ լույսը առանց ինձ ասելու էլի օգտագործեց: Մեր լույսը անջատեցին: Այդ ձմեռ ո’չ լույս ունեցանք, ո’չ էլ գազ:

-1992-93 թ-ին խանութներում ընդհանրապես հաց չկար: 93-ին նոր սկսեցին կոմբիկորմից (համակցված կեր) հաց թխել: Էլ չէի կարող երեխաներիս սոված պահել, ստիպված մեկնեցի երկրից:

Տատիկս մի օր 90-ականները հիշելիս երանությամբ ասաց.

-Ի՜նչ լավ օրեր էին, է…

Ախր, չէ’, տատ, լավ օրեր չէին: Ու հաստատ գիտեմ, որ երբեք չէիր ուզենա հետ գնալ նորից այն օրերը, որովհետև իմ ծնվելուց դու էլ ես գնացել Հայաստանից: Չնայած նրան, որ այդ ժամանակ արդեն այդքան վատ չէր, բայց չեմ մեղադրում, ես էլ քեզ պես կգնայի:

Կգնայի, որովհետև երբ ինքս ինձ հարցնում եմ, թե քանի օր կկարողանայի դիմանալ ցրտին, պատասխանս միայն մեկն է լինում` ՈՉ ՄԻ, ԵՍ ՈՉ ՄԻ ՕՐ ՉԷԻ ԴԻՄԱՆԱ…

Օհ՜ո,  ի՞նչ է կատարվում… Գլուխս պտտվում է, ինձ է թվում, թե շոգից է: Հանկարծ լսեցի ուսուցչի ձայնը՝ երկրաշարժ… Խուճապ… Ճչոց… Բոլոր երեխաները վազում էին դեպի դուռը: Ես էլ չհասկացա՝ ինչպես դուրս եկա դպրոցից: Այնքան շատ էին դեպի դուռը վազող երեխաները, որ կարծես, ոտքերս օդի մեջ լինեին,- պատմում է մայրս՝ Վերժինե Պետրոսյանը: Այն ժամանակ նրանք ապրում էին Չարենցավան քաղաքում,- Չգիտեմ՝ ինչքան ժամանակ անցավ,  ու երբ արդեն ամեն ինչ պարզվեց, ամեն դասարանից  մի երեխա ուղարկեցին դեպի դասարանները, քանի որ մեր պայուսակները, գրքերը, վերարկուները ներսում էին մնացել, և մենք ցրտից  դողում էինք: Որոշ ժամանակ հետո բերեցին մեր իրերը, ու մեզ ուզում էին ճանհապարհել տուն, երբ հանկարծ ականջիս հասավ, որ «տասներեք»  հարկանին փլվել է… Ինձ համար դա ավելի մեծ խուճապ էր, քանի որ հիվանդության պատճառով քույրս տանն էր մնացել, իսկ հայրս ու մայրս աշխատանքի էին:

Չեմ էլ հիշում, թե ինչպես հասա մեր շենքի բակ: Հասել էի և, ասես, չէի կարողանում գլուխս վեր բարձրացնել և տեսնել, որ շենքին ոչինչ չէր պատահել, շենքի բակում հավաքված բազմության մեջ գտա մորս, հետո եղբորս գտանք, իսկ հայրս, շենքի բակում հայտնվելուն պես, բարձրացավ շենք, թեև չէր թույլատրվում: Երբ բարձրացել էր, տեսել էր, որ հարևանի աղջիկը նույնպես տանն է եղել ու քրոջս ցնցումներից առաջ տարել էր իրենց տուն:

Երբ հայրս բարձրացել էր շենք, նրանց ձայներից էր հասկացել քրոջս գտնվելու վայրը: Հայրս նրանց գտել էր տան մեջ իրար փաթաթված և վախից ճչալիս: Այդ և առաջիկա մի քանի օրը մեզ չէին թողնում բարձրանալ շենք, քանի որ այն բավականին վնասվել էր:

Հատուկ մեքենաներ տրամադրեցին մեզ՝ գիշերելու համար, բայց մենք ինչպե՞ս կարող էինք գոնե մի քանի րոպեով տուն չմտնել և չվերցնել առաջին անհրաժեշտության պարագաներ: Երբ մտանք տուն, առաջին հերթին հեռուստացույցը միացրեցինք, որպեսզի տեսնենք,  թե ինչ է կատարվում, սակայն ոչինչ չէր ասվում, բայց որոշ ժամանակ անց Հարությունյանը ելույթ ունեցավ և հասկացրեց, որ Լենինականը չկա: Խուճապը էլ ավելի շատացավ, քանի որ  մեր բարեկամների մեծ մասը այնտեղ էին գտնվում, այդ պատճառով ինձ, քրոջս, եղբորս տարան մեր բարեկամի տուն, իսկ հայրս ու մայրս մեկնեցին Լենինական…

Ցավոք այդ աղետը խլել էր մեր շատ հարազատների կյանքը…

Այս  ամենը ինձ պատմեց մայրս, ճիշտ է դժվար էր նրա համար վերհիշել այս ամենը, բայց ինչ արած, երբ կրկին այդ օրն է՝ դեկտեմբերի 7-ը:

Լուսանկարը՝ Հովհաննես Սարգսյանի

Հիշողություն, որը ներկայացնում է մի ողջ ազգի զավակների կորուստ ու կսկիծ:

Չեմ ուզում առանձնացնել մեկի պատմությունը, քանի որ յուրաքանչյուր՝ 1988թ դեկտեմբերի 7-ին զոհված, արժանի է հիշվելու և հիշատակվելու: Ըստ տվյալների, Սպիտակի երկրաշարժը ընդգրկել էր Հայաստանի միլիոնավոր բնակչություն ունեցող տարածքի 40%-ը: Հանրապետության 514 հազար քաղաքացի, 15-20 աստիճան սառնամանիքի պայմաններում, մնացել էր առանց տանիքի: Ամբողջությամբ կամ նշանակալի մասով ավերվել էր 21 քաղաք և շրջկենտրուն, 324 գյուղ: Խորհրդային Միությունում 1988թ դեկտեմբերի 10-ին հայտարարվեց սուգ: Զոհվածների թիվը անթիվ և անսահման կարելի էր համարել: Երկրաշարժը ամենից առաջ մեծ վիշտ է՝ երեխաներ կորցրած հայրերի  ու մայրերի, ծնողներ կորցրած երեխաների համար, անսահման տառապանք:

Ընդամենը մի քանի տարի էր անցել այդ օրերից, երբ լույս տեսավ «Հիշողություն» շաբաթաթերթը: Մայրս պատմում է, որ սուրբ մասունքի պես շատերն էին թերթը գնում: Թերթում անուն առ անուն ներկայացված է պատմություններ զոհվածների մասին. ով որտեղ է եղել և ինչպես է մահկանացուն կնքել: Այդ շաբաթաթերթը այսօր նույնիսկ թերթելուց կսկիծ ես ապրում, յուրաքանչյուր էջի տեսնելով նկարները նրանց, ովքեր կարող էին ապրել և արարել: Ցավալի երկրաշարժից հետո ապրող մարդկանց հիշողությունն է: Այսօր նույնիսկ արդեն գյումրեցի դարձած լենինականցին ժամանակի միավոր դարձրած ասում է. «երկրաշարժից առաջ» և «երկրաշարժից հետո»: Ճիշտ է, գյումրեցին իր տոկունությամբ հաղթահարեց ցավը՝ միգուցե, բայց միևնույն է, յուրաքանչյուր դեկտեմբերի 7 չի կարող առանց Պատարագի ու աղոթքի բացվել, քանի որ հարկավոր է հարգանքի տուրք մատուցել զոհվածներին և այն սերնդին, ով կարողացավ ցավը հաղթահարել և առաջ նայել: Ու այսօր թող մի նոր «Հիշողության» շաբաթաթերթ ստեղծվի, որում տեղ կգտնեն թասիբով Գյումրու թասիբով ու հյուրասեր բնակչության նկարները և քաղաքիս արդեն կառուցված շենքերն ու փողոցները:

Լուսանկարը՝ Հովհաննես Սարգսյանի

Այսօր ես ներկա էի «Գյումրին առանց տնակների» հիմնադրամի «հաշվետվությանը», որտեղ ներկայացված էր 2017թ.-ին կատարած իրենց աշխատանքը: Տեսա, որ 29 տարի է անցել, բայց դեռևս կան շատ անավարտ գործեր, ու թող այլևս չերկարի ու շուտափույթ լուծում ստանա անօթևան մնացած յուրաքանչյուր գյումրեցու երազանքը:

Իմ ընտանիքի հինգ անդամներից երեքը՝ հայրս, մայրս և տատս, այսօրվա պես են հիշում 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ի չարաբաստիկ ու ահասարսուռ եղելությունը: Ապրում էին Վանաձորում: Նրանք դառնությամբ են պատմում այդ օրերի դեպքերը: Տատս ամենայն մանրամասնություններով է այն ներկայացնում ու բավարարում իմ հետաքրքրասիրությունը:

-Առավոտվա հանդարտ ժամերից էր: Կյանքում չէիր պատկերացնի, որ երկրաշարժը մարդկանց խաղաղ կյանքը կփչացներ: Լա՜վ եմ, է, հիշում. ժամը ուղիղ 11:45 էր: Ոտքերիս տակ սկսեց էնքան ուժեղ դղրդալ, որ քիչ էր մնում ընկնեի: Տանը երեքով էինք. ես ու հորաքույրներդ:  Իմ միակ խնդիրը նրանց արագ տնից հեռացնելն էր: Հանկարծ ահավոր ուժեղ շրմփոց եկավ: Հյուրասենյակում լատվիական կոմոդ ունեինք՝ մեծ ու ծանր: Ընկավ, ու ամեն ինչ փշուր-փշուր եղավ: Ես սարսափած էի: Արագ դուրս վազեցինք: Բակում արդեն լիքը ժողովուրդ էր հավաքվել՝ մեծ, փոքր, կին, երեխա: Լացի ու տագնապի ձայն էր չորս կողմը: Հարևանուհուս ամուսինը տանը քնած էր, իսկ ինքը չէր կարողանում արթնացնել : Շուրջը  քաոս էր: Ու հետո էլ չեմ հիշում՝ երբ ավարտվեց, ու երբ ամեն ինչ հանդարտվեց:

Ավելի տարբեր են հորս ու մորս պատմածները: Նրանք դեռ դպրոցական էին այդ տարիներին: Հայրս պատմում է.

-Յոթներորդ դասարան էինք: Հիշում եմ, որ կենսաբանության դասաժամ էր: Այդ ժամանակ դեռ շատ բան չգիտեինք երկրաշարժի մասին ու չէինք պատկերացնում, որ դա էդքան աղետալի կլինի: Դե, պաշտպանվելու մասին էլ չեմ ասում. Ի՜նչ ապաստարան, ի՜նչ բան… Մեր իմացածը մենակ սեղանի տակ մտնելն էր: Այն էլ՝ էդ նեղ պահին մենք միայն խուճապի մատնվեցինք: Մինչև մենք՝ երեխեքս, գլխի կընկնեինք, թե ինչ էր կատարվում, մի քանի վայրկյանում մեզ դուրս հանեցին:  Ահագին վնասվեց դպրոցի շենքն էդ մի քանի րոպեներին: Մինչև հիմա աչքիս առաջ են ողբալի էն դրվագները, երբ 10 տարեկան եղբայրը ամբողջ բակով քրոջն էր ման գալիս ու չէր գտնում: Դրանք դժոխային պահեր էին ողջ ժողովրդի համար:

Մայր պատմում է, որ պապիկս այդ ընթացքում գյուղում մենակ ապրելիս է եղել, ու որ նրանք ավելի շատ անհանգստացած էին պապիկի համար.

-Պարզվեց, որ գյուղում նրանց օգնություն էին ցուցաբերել սննդով ու հագուստով: Այդտեղ համարյա տուն չէր մնացել. ամեն տեղ ավերակներ էին: Սուր ցավով եմ հիշում մի դեպք, որ մինչև հիմա աչքերիս առջևից չի հեռանում: Գյուղացի ծերունի էր: Կորցրել էր թե՛ տունը, թե՛ ընտանիքի հինգ անդամներին: Նա կողք կողքի շարած՝ երգում ու պարում էր նրանց դիակների շուրջ: Խելագարվել էր…Այդ տեսարաններից հետո դժվար է պատկերացնել այդ մարդկանց վիճակն ու դրությունը: Հիշում եմ նաև, որ երկրաշարժին հաջորդող ամիսներին գյուղերում շատ կտեսնեիր կռնատ ու անոտ մարդկանց:

Վշտով ու դառնությամբ են նրանք հիշում քսանինը տարի առաջ կատարված այդ մղձավանջը, որն ավերեց Հայաստանի հյուսիսը: Տատս ամեն անգամ պատմածի վերջում ավելացնում է.

-Գնան ու էլ երբեք ետ չգան այդ օրերը, տղա ջան…

1988 թվականի երկրաշարժի մասին քիչ բան գիտեմ, սակայն ինձ մեր մեծերը որոշ բաներ պատմեցին։ Սպիտակը մեր մարզից, առավել ևս մեր գյուղից՝ Արագածից, հեռու է, բայց մարդիկ զգացել են, որ երկրաշարժ է (ժաշք):

Նուշիկ տատին ինձ մի քանի բան պատմեց։

-Դեկտեմբերի 7-ին գետնին ձուն չկար, համարյա անձրև էր գալիս։ Տունը նստած էի, մեկ էլ ուժեղ դղրդուն էկավ։ Ես իմացա, թե տրակտոր ա անցնում շոշով: Ըսի տենամ՝ էդ ի՞նչ տրակտոր ա։ Հելա նայի, բան չկար։ Հետո գլուխս պտտվավ։ Ըսի՝ վայթե թունավորվել եմ։ Ի՞նչ եմ կերել, որ սենց խելքս մաղումա։ Գնացի պառկա կառավաթի վրեն, տեսա չընցավ։ Մի 5-10 րոպե պառկա, հետո հելա։ Հելա, մեկ էլ գնացի մամայի մոտ: Մեր կողքի հետ էր պապայիս տունը։ Գնացի մամային ըսեցի. «էս ի՞նչ դղրդուն ա», ասեց. «Այ բալա ջան, ժաշք էր: Հավերն ընենց խճխճալով փախան քոզը: Հավերը շուտ զգացին, էտի հաստատ ժաշք էր»։

Մեկ էլ մի 10 րոպե անցավ, արդեն շուխուռ ընգավ, որ ընդհանուր Հայաստան երկրաշարժ էր։ Հետո արդեն իմացանք՝ ինչ էր կատարվում, ինչ սուտուն-գոմուր էր ընգել աշխարհ, ուժեղ ժաշք էր։ Բարեկամներ չենք ունեցել, բայց ամուսինս իրա ավտոյով մարդկանց էր հանում հողի տակից։ Բա, գնացին, օգնեցին։ Մի բան պատմեց, որ եկավ։ Ըսեց՝ տուն էր քանդվել, երեխու ձեն էր գալիս։ Մտել են ու տեսել են օրորոցի մեջ բալուրով երեխայա։ Էտ ժաշքը, որ էղել էր, մերը պառկել էր երեխու օրորոցի վրա։ Մերը մեռել էր։ Երեխուն, որ հանին, աչքերը թփթփացնելով բացել էր։ Երեխուն հանել էին, հետո տվել էին հարազատներին։ Մի 8-10 ամսական երեխա էր էղել։ Մերը ընգել էր օրորոցի վրեն, որ բան չեղնի իրա երեխուն։ Տես՝ ջիգյարն ինչ բանա,- հուզվելով ասաց Նուշիկ տատիկը։

Մի ուրիշ բան էլ պատմեց ֆիզիկայի ուսուցիչ պարոն Սարգսյանը։

-Դպրոցն էինք։ Կանգնած դասն էի բացատրում։ Աշակերտները, որ նստած էին, ավելի շուտ զգացին, որ երկրաշարժ է։ Խառնվեցին իրար։ Դպրոցի երեխեքին արագ դուրս հանեցինք դպրոցից։ Հաջորդ օրը՝ դեկտեմբերի 8-ին գնացինք Սպիտակ։ Էն, ինչ մենք տեսանք, ուղղակի աննկարագրելի էր։ Անթիվ զոհեր։ Իրար կողք-կողքի դագաղներ էին շարված։ Մեքենաներ, բժիշկներ։ Քաոս էր։ Որդնավ էլ գնացինք։ Հիմա կոչվում է Ջրաշեն։ Գիտե՞ք ինչքան աշակերտներ են տուժել, զոհվել։ Այդ օրը աշխատանքային օր էր։ Բոլորը աշխատանքի էին։ Գործարաններում, դպրոցներում, ձեռնարկություններում… Եթե հանգստյան օր լիներ, միգուցե կարողանային դուրս գալ իրենց տներից։ Մինչև հիմա էլ մարդիկ կան, որ տուն չունեն, դոմիկներում են ապրում։ Երբ արտասահմանից եկան օգնության, ասացին, որ երկու տարում ամեն ինչ կվերականգնեն։ Բայց ո՞ւր ա: Հիմա էլ ասում են՝ մինչև 2020 թվական։ Տեսնենք։

Էսպես կարճ ներկայացրեց մեր ուսուցիչը և անցավ դասին։

-Ես թութունի հավանգներն էի կախում,- պատմում է Լենա տատիկս,-  Անո հորքուրդ էլ տներն էր մաքրում երկրաշարժին, մեկ էլ որ տենում ա՝ շարժվում ա, երկու ձեռքով սերվանտի շուշեղենը բռնում ա, որ չընկնի: Ռեհանենք էլ դուրսը կանգնած…

-Ինչ անպետք եղանակ ա, -ներս մտնելով ասաց մայրիկս:

-Էհ, այ քեզ բան, ձմեռ ա, սենց պիտի անի, թե՞ սովորել եք, որ տաք պիտի լինի, արև պիտի լինի…

-Բան չասի…

-88-ին էլ հո՞ արև էր, ի՞նչ խեր տեսանք: Գնա, քանի՜ մարդ մեռավ, ինչ զոհեր ունեցանք… Էն խեղճ Հայկուշս էլ 3-րդ մանկականում էր աշխատում, սմենի էր, պիտի սմեն հանձներ գար, բուժքույր էր, էլի: Սմենը վերջացրեց, որ պիտի գար, չթողեցին: Սաղ սմենչիկներին հավաքեցին, լցրեցին սամալյոտ ու սոված-ծարավ, դուզ Լենինական: Ասում ա՝ էդ ինչ բան էր, սենց չորս յան դիակ, մարդիկ ընկած, կոտորված… Հայկուշենց, որ լցրին սամալյոտ, ուղարկին, Ֆուրմանենք եկան, որ գնայինք Գագոյենց մորքուրների հավարին: Արդեն ճամփեքը փակ էր, Երևանի յանի ճամփեն փակել էին, էնքան  տրանսպորտ էր լցվել: Մենք էլ չգիտենք, որ Հայկուշը գնացել ա Լենինական: Է, ոչ հեռախոս կար, ոչ բան կար…

Հայկուշս ի՞նչ պիտի պատմեր, լավ բան չէր պատմում…Պատմելու բան չի, որ պատմես… Երեխես եկավ վախեցած, գույնը գցած, մի սուտկա էլ էնտեղ պահին, էհ…

Վարորդը հարմար տեղավորվեց և գործի գցեց շարժիչը: Անձրևը չէր դադարել, աշնանային այդ օրը մի տեսակ շատ թաց էր, ասես մտածված չէր դադարում, ու ասես դա էությունները կապելու փորձ էր, ես հաստատ չգիտեմ: Ինչպես չգիտե՞մ՝ ինչո՞ւ պատուհանից չնայեցի այդ կնոջը՝ գոնե աչքերով նրան ուղեկցելու համար: Հավանաբար, դա կապված էր վերջին հայացքից ունեցածս վախի հետ: Դա այն վերջին հայացքն էր, որ քեզ հաշվետու էր դարձնում: Գուցե մի քանի քայլ ցեխոտ ճանապարհով անցնելուց հետո նա իր արցունքների հետ մաղվի ու վերջանա:

Տիկին, ես գիտեմ, որ Դուք սա երբեք չեք կարդա: Չնայած դրան՝ չեմ գրում Ձեր վերջին խոսքերն ու մահվան մասին Ձեր տեսակետը: Կգրեմ մի քանի բան ընդամենը՝ ոչ մեկին չնեղացնելու համար:

Որոշել էի հանգստյան օրերս անցկացնել հարազատներիցիս մեկի տանը ու գլուխս մի քանի օրով ազատել դասերի մասին մտածմունքներից: Շնչակտուր ինձ ներս գցեցի մեքենան և ուշացողի դժկամ հայացքս բոլորի վրա սահեցնելով հասկացա, որ ոտքի վրա պետք է անցնեմ ոչ երկար ճանապարհը: Այդ պահին մի երիտասարդ, միանգամայն գոհ իր արարքից, ոտքի կանգնեց, ու հայացքով առաջարկեց նստել: Շնորհակալություն ասացի ու նստեցի:

Շունչս դեռ տեղը չէր եկել, երբ վերջապես վարորդը հիշեց իր առաքելության մասին: Նկատեցի կողքիս նստած կնոջ պաղ հայացքը, որը կարծես մանրամասն ուսումնասիրում էր շրջապատը: Գուցե մտածում էր՝ ինչ գեղեցիկ է աշխարհը անձրևի տակ, կամ ինչու են մարդիկ սարսափահար փախչում ու թաքնվում անձրևից: Սկսեցի չդադարող անձրևի մասին մի քանի բան ասել, բայց նա ձևացրեց, թե չի լսում ու շարունակեց դուրս նայել պատուհանից: Փաստորեն, ես անգամ մի հայացքի չարժանացա: Ահ, իր գործն է:

Որոշեցի էլ հայացք չմուրալ ժլատ կնոջից ու ինքս իմ վրա թեթևակի բարկացած՝ աչքերս կախեցի: Մտածում էի՝ ինչպես կանցնեն այդ մի քանի օրերը, ու ես արդյո՞ք կկարողանամ վերջացնել ու ճիշտ ժամանակին վերադարձնել գրադարանից վերցրած գիրքը: Անձրևը շարունակում էր համառել:

-Սիրո՞ւմ ես անձրևը:

-Ոչ այնքան շատ:

-Ինչո՞ւ:

-Մի բան ինձ վանում է:

-Իսկ աղջիկս քո տարիքում շատ էր սիրում: Ուրիշ էր, շատ էր տարբերվում իր ընկերներից: Բայց հաճախ դրա համար նրան ապտակում էի:

Կանգ է առնում: Թույլ ժպիտով նայում ինձ ու շարունակում.

-Մի անգամ դասերի վերջանալուց մեկ ժամ ուշ եկավ տուն: Ամբողջովին թրջված էր, բայց բարձր տրամադրութամբ: Հարցրի՝ ինչու է ուշանում, երբ տանը այդքան գործ կա անելու: Հաջորդ օրը ծննդյանս օրն էր, ու հյուրեր էին գալու: Չպատասխանեց: Մի քանի անգամ էլ հարցրի, էլի չպատասխանեց, բարկացա ու ապտակեցի: Նա սկսեց լաց լինել, պայուսակից հանեց ինչ-որ գեղեցիկ փաթեթավորված տուփ ու տվեց ինձ: Հասկացա, որ ամեն ինչ փչացրի ու անտանելի վատ զգացի: Բայց դա ոչնչով չօգնեց. նա արցունքները սրբելով գնաց իր սենյակ: Մի քանի օր հետո նա չէր էլ հիշում՝ ինչ էր եղել այդ օրը: Չնայած՝ լավ էլ հիշում էր, ուղղակի կարողանում էր լավ ձևացնել: Ես այդ ապտակը երբեք չմոռացա: Ու գիտե՞ս, դա այն հիշողությունն է, որը ոչ մի կերպ իր սրությունը չի կորցնում, ամեն անգամ ծակում է:

Նա լռեց: Հոնքերը մոտեցան իրար, ձեռքը տարավ աչքերին, բայց չնկատեցի արցունքները: Գուցե էությունն էր լացում, դրա համար արցունքներ չկային: Այդքանով հիշողությունները չվերջացան: Թվում է՝ ամբողջ ճանապարհը, չդադարող անձրևը նրան հնարավորություն էին տվել ասելու տարիներ շարունակ իրեն տանջած խոսքերը, թվում էր՝ իր համար նշանակություն չուներ՝ ով կնստեր իր կողքին, նա, միևնույնն է, կխոսեր, նա կփորձեր հանգստանալ: Ինչևէ:

Զգացմունքները երբեք տառերի չեն վերածվելու, իսկ եթե ցանկանում ես վերածել, ուրեմն պետք է ժլատ գտնվես, որ քեզ էլ մի բան մնա, որ քո մութ խորքերում միշտ արձագանքի նրա ձայնը:

Շուտով հիշողությունների ճանապարհը վերջացավ, նա նայեց ինձ մի վերջին հայացքով: Չժպտաց: Կարծես գիտեր, որ տխրությունն իր դեմքին սազում է: Իջավ մեքենայից ու արագ կորավ մարդկանց մեջ: Ես, չգիտեմ՝ ինչու, չնայեցի նրա ուղղությամբ մի վերջին անգամ:

Տիկին, այժմ ինչքան կուզեի, որ այդ օրը անձրևոտ չլիներ, ու ես երբեք քեզ ժլատ անվանած չլինեի:

Ձմռան առաջին ձյունը անշուշտ կարևոր իրադարձություն է, և այդ օրը պետք է լինես տանը: Այդ օրը վարագույրները չպիտի բացես և միայն քիթդ մեկ րոպեով պատուհանից դուրս հանես, համոզվելու համար, որ ձյուն է գալիս։ Այդ օրը պետք է ծածկոցի տակից դուրս չգաս, գիշերային հագուստդ չպետք է հանես և ոչ մի դեպքում լավ տեսք չպետք է ունենաս: Թեյը միշտ կողքիդ լինի և կատուդ էլ ուշադրություն չպահանջի։ Հենց այդ օրը պետք է սոցցանցեր չմտնես, ոչ թե մտնես ձյան մասին մյուսներին տեղեկացնելու համար, նկարվելու և կարճ՝ մի քանի վայրկյան տևողությամբ վիդեոներ նկարելու համար, որտեղ ձյան փաթիլները դանդաղ (կամ էլ արագ, ո՞վ գիտի) իջնում են ներքև, և բացվում է դիմացի տեսախցիկը, որտեղ քո թարթիչներին փաթիլներ են իջել։

Ախր, ձյունը այնքան անձնական է: Ամեն մեկը ձյան փաթիլները յուրովի է ընդունում թե ոչ, չգիտեմ, գիտեի, բայց հենց գրելուս պահին կասկածեցի։ Հանրայնացնելու փոխարեն լավ է միացնես ամենասիրելի ֆիլմդ և նայես, հնարավոր է կեսից քնես։ Երազումդ պետք է տեսնես այն մեկին, ով ցանկալի է, բայց անհասանելի։ Իմ դեպքում, դա ես եմ… Իմ ներսի Էլիզաբեթը, ում չեն կարող կոչել Էլիզա, Էլիզ, Լիզ, Լիզոկ, որովհետև նա դրանցից և ոչ մեկն էլ չէ։ Այն Էլիզաբեթը ով հասկանում է, որ այս աշխարհում որտեղ մեզ մեծացրել են, այնքան շատ է գարշելին, և այնքան քիչ է խաղաղությունը։ Որտեղ երեխայիդ ապագան կախված է քո դրամապանակի հաստությունից։
Տեսա՞ր՝ ինչպես առաջին ձյան փաթիլներից հասա մինչև մարդկանց փողից կախվածությունը։
Ասում են՝ չորեքշաբթի ձյուն է գալու, ու դու սովորականի պես արթնանալու ես ու դպրոց ես գնալու, այս իմ գրածները կարդալու ես և անցնես, քեզ համար ձյունը բնության սովորական երևույթ է, իսկ ինձ համար մարդու վարդագույն ակնոցները աչքերից գցողը։