valentina

Հազար ու մեկ գիշերներից

Շատ ուշ էր, երբ ծնողներիս հետ վերադառնում էի տուն:

-Դու ինձ չսովորեցրիր մեքենա վարել: Էս անտերը շատ կարևոր է: Ինչի՞ վատ կլիներ, որ վարել իմանայի: Առևտուրն էլ կանեի, ըըը… Առևտուրն է․․․ Ըըը․․․ Առևտուրն էլ:

Պապան լուռ էր:

-Ես չեմ հասկանում, էս մեքենայի եղածն ի՞նչ է, որ չսովորեցի: Ախր, սա էնքան հեշտ է: Մի կոճակ ես սեղմում, մի ղեկ ես թեքում, մեկ-մեկ էլ էստեղ ես սեղմում, որ ուզում ես կանգնես: Վերջ: Իսկ դու մի օր ժամանակ չգտար, որ ինձ սովորեցնես:

Պապան էլի լուռ էր: Գրողը տանի, ոնց եմ հասկանում նրան:

-Հեսա վաղը դու կգնաս աշխատանքի, ես կփորձեմ վարել քո մեքենան: Էսպես չի կարող շարունակվել, կամ էլ վարորդական դասեր կվերցնեմ ու կգնամ սովորելու: Ես էլ եմ ուզում մեքենա վարել իմանալ, ես էլ եմ ուզում առևտուր անել:

Հանկարծ հայրս անջատեց շարժիչը: Սկզբում ոչինչ չհասկացա, ու նաև` թե ինչի կանգնեցինք, որովհետև շատ հեռու էինք տնից, իսկ մոտակայքում կանգնելու որևէ առիթ չկար:

-Իջի՛ր,- ասաց հայրս մեքենայից իջնելով:

-Ո՞ւր,- հարցրեց մայրս:

-Հենց հիմա սկսում ենք դասերը: Հենց հիմա էդ մի կոճակը սեղմիր, մի ղեկը թեքիր ու մի սեղմակը սեղմիր, երբ ուզես կանգնել: Հենց հիմա:

Ես էլի չէի հասկանում, թե ինչ է կատարվում իրականում, ու էն սերիալի դերասանների պես ուզում էի անընդհատ ասել. «Ոնց որ կինոյում լինենք» կամ «Ոնց որ կյանքս կինո լինի»:

-Հիմա ես պատրաստ չեմ,- լսվեց մամայի արդեն ցածր ձայնը:

-Ի՞նչ է պետք մի կոճակ սեղմելու համար: Դա հեշտ է, սկսիր:

Ես շարունակում էի ծիծաղել, որովհետև երբեք ծնողներիս նման իրավիճակում չէի տեսել: Ու ամենաանսպասելին այն էր, որ մայրս մոտեցավ ղեկին:

-Գոնե գուգլի որոնումների պատմությունը ջնջեի,- բարձր մտածում էի ես,- հեռախոսս ինձ հետ կդնեք, նոթբուքս, գրքերս ու թերմոսս ոչ մեկին չտաք: Հա՜, գրպանիս էն 230 դրամն էլ կտաք ձրիակեր եղբորս, որ վաղը առավոտ չարթնանա ու ամբողջ տան մեջ գոռա, թե հաց ուտելու փող է պետք: Գոնե վաղը թողնի մարդավարի արթնանանք, ը՜, բայց ինչպես միջին վիճակագրական դիակ:

-Վա՜յ դե,- արձագանքեց մայրս:

-Կոճակը չես սեղմո՞ւմ՝ գնանք:

-Պապ, մաման կատակ էր անում: Ախպերական, քշի գնանք, ես փոշմանեցի, էն 230 դրամն էլ չարժի էդ ձրիակերին տալ:

-Չէ, ես կսպասեմ,- պատասխանեց հայրս:

Մաման նստեց ղեկին, հայրս արագ մյուս կողմից նստեց կողքը: Գրողը տանի, 230 դրամս:

-Գնո՞ւմ ենք,- հարցրի ես:

-Ոչ, սկզբից պետք է կապենք ամրագոտին,- սկսեց ժամանակ շահել մայրս:

-Կապեցինք,- պատասխանեց հայրս:

-Ես էլ կապե՞մ,- հետևի նստարանին նստած՝ կրկին հարցրի ես:

-Դու էլ կապիր, նոր կգնանք,- ասաց մայրս կրկին ժամանակ շահելու ցանկությամբ:

Ինձ համար ամեն ինչ ավելի բարդ էր թվում, քան կյանքը սերիալի դերասանների համար: Մայրս, ով կյանքում լվացքի մեքենայից բացի ուրիշ ոչինչ չէր վարել, հիմա նստած էր ավտոմեքենայի ղեկին, ու մեզ պատրաստվում էր տուն հասցնել: Անցյալում մնացին բոլոր տնայինները, որոնք րոպեներ առաջ հանձնարարեց դասախոսս: Կարծես մորս ներշնչած լիներ Պաուլո Կոելյոն, ով ասել էր՝ եթե մի բան ես ուզում, ողջ տիեզերքն է նպաստում ցանկությանդ իրականացմանը: Բայց էս անգամ ոչ տիեզերքն էր մայրիկին փրկելու, ոչ էլ ալքիմիկոսը, որովհետև ոչ մի կոճակ էլ չկար:

-Բա չես սեղմո՞ւմ՝ գնանք:

-Չէ:

Ողջ ճանապարհին մտածում էի՝ ինչքան խենթ են ծնողներս, ինչքան սիրուն ու ինչքան հետաքրքիր: Մտքերս հօդս ցնդեցին, երբ տուն հասնելուն պես նկատեցի նոր դրամահավաք սկսած փոքրիկ եղբորս:

-Հիմա ի՞նչ ես անում:

-Դու փակվիր, կասեմ:

Փոքրիկ աբորիգենը ուշադիր նայում էր մայրիկի ու հայրիկի հոգնած ու մտազբաղ դեմքերին.

-Ես մի բան եմ հասկացել:

-Ի՞նչ,- միաձայն հարցրին ծնողներս:

-Թե ով է ձեզանից շատ աշխատում:

-Ո՞ւ,- հարցրի ես:

-Պապան ամեն օր աշխատավայրում իր համար հանգիստ նստած աշխատում է, իսկ մաման տանը ամբողջ օրը գործ է անում, բայց ոչ մի վարձատրություն չի ստանում: Չնայած, ասում է, որ իր վարձատրությունը մեր սերն ու ջերմությունն է: Մաման ավելի շատ է աշխատում, քան պապան:

-Ո՞ւ- էլի հարցրի ես:

-Ու դրա համար էսօր միայն պապան կտա վաղվա հաց ուտելու գումարը:

-Միայն այսօ՞ր,- ոգևորված հարցրեց մայրս:

-Մեր կազմակերպությունը միայն այսօրվա համար է հաշվարկներ անում, վաղվա օրը այլ հաշվարկ է,- խիստ գործնական տոնով պատասխանեց փոքրամարմին աբորիգենը:

Իսկ Մարկեսը պատուհանից նայելով լուռ ժպտում էր, ասելով.

-Սեր եմ ասել, է…

 

Հոկտեմբեր, 2018

Erik Petrosyan

Լուռ երկիր

Հայոց երկի’ր,

Կամքի երկի’ր,

Լուռ երկի’ր:

Պիտի’ լինես

Դու անվախ`

Ապրելու այս

Աշխարհի մեջ անիրավ:

Ապրելու, որ

Ստեղծես քո’նը,

Քո’ ձեռքով,

Արարես ու

Ցույց տաս քոնը`

Հպարտ դեմքով:

Արարես, որ

Ցույց տաս

Այս աշխարհին,

Որ կա’ հայը,

Ու երբեք չի կորչի:

Ու թե լինենք միախմբված,

Այս պահից,

Ուրիշ երկիր չի կարող

Բաժանել քո ազգին:

Հայոց երկի’ր,

Կամքի երկի’ր,

Լուռ երկի’ր:

 

Եվ այսօր ահա այս պատերազմում

Մենք պարտված եղանք,

Բայց սա դեռ սկիզբն է.

Մենք պետք է լինենք

Շատ համբերատար,

Աստված մեզ հետ է:

Շրջափակված է

Արցախն ոսոխով,

Բայց դեռ ձգտում է

Անկախ լինելուն:

Ու դու աշխարհ,

Անգամ չես տեսնում

Երբ այդ ամենը աչքիդ առաջ է տեղի ունենում:

Դու մի Փոքր Հայք`

Մեծ Հայքի կողքին:

Դու ես պաշտպանը

Քո Հայաստանի:

Այս երեկոն էլ,

Թող իջնի գլխիդ,

Ու թող որ բացվի

Լույսը այս խաղաղ:

 

Նայում եմ մի պահ

Քո վեհ ու վսեմ ճակատին`

Վրան նշմարված

Մի հավերժություն կա անգին:

Ճերմակ գագաթիդ

Ամպերն են իջել,

Դարձել հովանի:

Տապանն է կանգնել

Քո վրա Նոյի:

Արևն է հայացքը

Սևեռել լանջիդ,

Զմայլվել քո գեղեցկությամբ:

Ախ, ինչքան ես դու ինձ մոտիկ….

Մի Սուրբ լեռ,

Մի Մեծ Մասիս…

Erik Petrosyan

Ներկայանում եմ

Ես Էրիկ Պետրոսյանն եմ, ծնվել եմ 2009 թվականի մարտի 16-ին Ղուկասավան գյուղում, հողագործի ընտանիքում։ 2015 թվականին հաճախել եմ տեղի դպրոցը։ Հենց այս թվականից էլ սկսել եմ ավելի հաճախ այցելել եկեղեցի։ Ամեն կիրակի մասնակցում էի Արգավանդ գյուղի եկեղեցու հոգևոր դասերին և Պատարագին։ Բանաստեղծություններ սկսել եմ գրել վաղ տարիքից, երբ սկսել էի ասմունքել և գրել աքրոստիկոսներ։ Արդեն տասը տարեկանում գրեցի իմ առաջին բանաստեղծությունը․

Անթիվ, անհամար

Աստղերի մեջ

Մեծ աստղ շողաց

Երկնքում պայծառ։

Փոքրիկ քարայրում

Աստծո Որդին էր՝

Մանուկ Հիսուսը,

Որին էլ ծնեց

Մարիամը խոնարհ։

Այս բանաստեղծությունը գրելուց հետո ես փոխվեցի։ Սկսեցի ամեն օր ստեղծագործել, բայց այս շրջանի գործերից շատ քիչ բան եմ պահպանել։

2022 թվականին տեղափոխվել եմ Սիս գյուղ ու սկսել սովորել տեղի միջնակարգ դպրոցում։ Իմ հայոց լեզվի ուսուցչուհի Սեդա Մխիթարյանը, իմանալով, որ ստեղծագործում եմ, առաջարկեց տպագրել գրածներս։

Ես շատ եմ սիրում կարդալ, բանաստեղծներից սիրում եմ Պարույր Սևակին և Վահան Տերյանին։ Սիրում եմ կարդալ գրքեր, որոնցում ներկայացված է մեր Հայոց պատմությունն ու մեր հզոր արքաների կյանքը։ Հուսով եմ, որ ձեզ դուր կգան իմ բանաստեղծությունները, որոնք հիմնականում ունեն հոգևոր և հայրենասիրական ուղղվածություն։

***

Ամեն անգամ նայում եմ ես

Կապտականաչ քո լանջերին,

Մի պահ մտքով անհետանում,

Միանում եմ պաղ ջրիդ։

Աղոթում եմ քո վանքերում,

Որ պատերազմ չլինի,

Ու թշնամին մեր դարավոր

Մեր հողերին չտիրի։

***

Դու իմ Հայրենիք,

Իմ ապաստարան,

Իմ պապերի

Դու հանգրվան։

Դու դարերից եկած մի ազգ,

Հալածվել ես ամեն անգամ։

Որդիներդ գերի ընկած՝

Ցրված, կորած։

Տառապել ես ամեն անգամ,

Թե քո հողից

Ինչ-որ մասնիկ

Ցավ է տեսել,

Արցունք թափել,

Ողբացել է։

Տառապել ես ամեն անգամ,

Երբ թշնամին ներխուժել է,

Մեր տարածք

Եվ ուզել է բնաջնջել մեզ երկրից,

Չթողնելով մեզանից

Ոչ մի մասնիկ այս երկրին։

Տերևի ժամը

Տերևը խորհում ու մտածում էր.

Ի՞նչ կլինի նրա հետ հետո,

Գուցե նույն բախտին արժանանա,

Որ նաև տրվեց իր պապերին։

Նա նաև հիշեց իր անցած կյանքը։

Փոքր էր, շատ փոքր,

Տարով մեծացավ,

Եվ փարթամացավ

Ու կանաչ հագավ։

Հետո գնալով իր գույնը փոխեց,

Թառամեց ու դեղին հագավ։

Նա ծերուկ դարձավ ու մոտ էր ժամը,

Որ ընմիշտ հեռանա․․․

Մինչ նա կխորհեր ու կմտածեր,

Մի քամի եկավ ու նրան տարավ․․․

Ծաղիկ-երկիրը

Մի ծաղիկ բուսնել

Այգու անկյունում՝

Անկոտրում, խիզախ,

Պարկեշտ ու վսեմ։

Իր արմատները հողի խորքերում։

Միշտ հալածվել է տարբեր բույսերից՝

Մոլախոտերից։

Միշտ մաքառել է

Կանգուն լինելու,

Ազատ լինելու բարձր ձգտումով։

Ու երբ ծաղիկը բռունցք է դարձել,

Ուրիշ բույսերը երկյուղ են ապրել։

Այդպես ծաղկի արմատը

Հողի խորքերում

Միշտ աճել, աճել,

Ու մինչև այսօր

Կանգուն է մնում։

Ու այսօր ահա

Մոլախոտերը, որ նոր են ծնվել,

Կանգուն ծաղիկին հանգիստ չեն տալիս։

Բայց այդ ծաղիկը

Միշտ եղել է, կա,

Ու միշտ կլինի։

Tatyana Voskanyan

Աշխարհը մեկ Աստված ունի, և Նա ապրում է Արցախում

Ես մի թռվռուն ու երազանքներով լի աղջնակ եմ, որն ապրում էր Արցախ աշխարհի սրտում` Հադրութի Մեծ Թաղերում։ Իմ մանկությունը անցել է դրախտում, քանի որ Հադրութը երկրային «դրախտ» է։ Ես շատ լայն ու հետաքրքիր շրջապատ և մեծ գերդաստան ունեի իմ բնակավայրում։ Իսկ բնությունը ասես կախարդական լիներ, որը չորս կողմից շրջապատված էր վանքերով ու եկեղեցիներով։ Սովորում էի գերազանց ու հաճախում տարբեր խմբակներ։ Իմ կյանքի տասներկու տարիները անցել են այնտեղ, և իմ ապուպապերը ապրել ու արարել են Արցախ աշխարհում։ Ի դեպ, իմ նախապապը ապրել է 126 տարի, պապիկս շատ էր պատմում նրա մասին։ Այնքան երջանիկ և անհոգ էի… Սակայն իմ կյանքի ճանապարհը շեղվեց իր ուղուց…

Ո՞վ իմանար, որ 2020թ սեպտեմբերի 27-ը կլինի իմ վերջին երջանիկ մանկական լուսաբացը։ Չարաբաստիկ պատերազմի պատճառով մենք կկերտենք կյանքի նոր ու դաժան ճանապարհ՝ թողնելով ամեն ինչ… Ինչքան հոգու մեծ ցավ տանելով և դառնացած կարոտով հեռացա ես հայրենիքիցս՝ թերթելով մանկությանս էջը։ Ես չգիտեի, ու իմ ամենավատ երազում չէի կարող պատկերացնել, որ կարող եմ հեռանալ այն ճանապարհից, որտեղ կատարել եմ իմ առաջին քայլը, ասել իմ առաջին բառը։

Հիմա հոգիս փոթորկվել է խորը ցավից ու միայն այն նշույլ շողը, որ փափագում էր իմ մանկական հոգում, հիմա փակ է։ Փակ է այն միակ կյանքի ճանապարհը, որով ես պետք է գնայի իմ հայրենիք ու փարվեի լանջերին վեհ…

Ես գիտեմ, որ շատ դժվար է և անհնար է, որ ամեն բան այսքան վատ լինի, անարդար է, բայց աշխարհը լուռ է, կարծես ոչինչ չի եղել։ Իմ կյանքի ամեն մի առավոտ սկսվում է իմ Արցախ աշխարհի միակ ճանապարհով, որտեղ ապրում են 120 հազար մարդիկ՝ շրջափակված ազերիներով։ Նրանք զգում են մահվան շունչը, սակայն չեն լքի իրենց հայրենիքը։ Իհարկե, չեմ թաքցնում, որ ամեն առավոտ և երեկո տեսնում եմ մորս կարոտը, ցավը, տառապանքը, ու նրա աչքերից հոսող արցունքներից գոյացած գետը, որը ավելի է փոթորկում իմ հոգին։

Երազում եմ, որ իմ ծնողների հետ նորից ձեռք-ձեռքի բռնած` դեռ կքայլենք մեր ազատ կյանքի ճանապարհով։

…Եվ մենք զատված ենք, գուցե մասնատված, կիսատված գուցե: Ճիշտ է, մեզ չար մարդիկ ու պատերազմն են զատել իրարից, սակայն մենք զատված ու հեռացված ենք ժամանակով: Ու ես չեմ դադարում սպասել մեր հեռավոր, մեր բաղձալի կյանքի ճանապարհի բացմանը։

Հայության մեռած հույսերը հարություն են առնելու իմ Արցախում։ Եվ միայն կարոտի, ցավի ճիրաններում եմ հասկանում, որ կյանքում ոչինչ չի փոխվում, և ժամանակը չի բուժում, այլ ավելի է խորացնում հոգուս ցավը առ Հայրենիք։ Իմ կյանքի ճանապարհը շեղվեց իր ուղուց… Ի’մ կյանքի իմաստը, ի’մ Հադրութը մնաց հեռվում և գերության մեջ… Բայց աշխարհը մեկ Աստված ունի, և Նա ապրում է Արցախում։

Իմ Արցա’խ, դու դեռ կերտելու ես քո պատմությունը, տոնելու ես հաղթանակդ, և իզուր չեն քո զավակները իրենց վերջին շունչը թողել լանջերիդ… Ճանապարհ դեպի Հայրենիք` իմ կյանքի իմաստն է, իսկ իմ Արցախը` ողջ էությունս։ Թող մեզ ներեն երկնքի զավակները, թեպետ Աստծո ջերմ գրկում, բայց կտեսնեն դեռ հայրենիքի փառահեղ հաղթանակը։ Այս պատերազմը դեռ չի ավարտվել, մեր կյանքի ճանապարհը դեռ փակ է, այն կբացվի և կավարտվի հայի փառահեղ հաղթանակով։

Իսկ դուք տեսե՞լ եք

Մի կտոր հողում, այսքա՜ն երազանք։

Մի կտոր հողում, այսքան դառնություն,

Այսքան վիշտ ու ցավ…

Մի կտոր հողում այսքան կիսատ կյանք…

Իմ փոքրիկ սրտում

Այսքան մեծ կարոտ և փակ ճանապարհ…

Սպասիր ինձ, Արցախ…

Lilit Avanesyan Ararat

Բարև, ես Լիլիթն եմ և ես Արցախից եմ

Իմ մանկությունը անցել է աշխարհի ամենագեղատեսիլ վայրերից մեկում’ Արցախում: Ես 12 տարի ապրել ու մեծացել եմ Արցախի գողտրիկ անկյուններից մեկում’ Մեծ Շենում: Ես վեց տարի սովորել եմ իմ հարազատ գյուղի դպրոցում, որը կրում է Սասուն Դավթյանի անունը: Ես իմ գյուղից ունեմ շատ հիշողություններ, իմ կյանքի լավագույն 12 տարիները անցել են հենց այդ գյուղում: Ես ունեմ շատ ընկերներ, որոնց թողել եմ այնտեղ, բայց ես գիտեմ, որ դեռ հանդիպելու  եմ նրանց:

2020 թվական, աշուն, սեպտեմբերի սկիզբ․․․․ Բոլորը ուրախ գնում էին դպրոց, գնում էին չմտածելով, թե հետո ինչ կլինի: Եվ ահա եկավ չարաբաստիկ օրը’ սեպտեմբերի 27, առավոտյան ժամը 7:30 րոպե, և բոլորը խուճապահար եղած փորձում են փրկել իրենց կյանքը, քանի որ թշնամին ամբողջ ուժով հրետակոծում էր Ստեփանակերտը, Շուշին, Հադրութը և շրջակա տարածքները:

Այս ամենի պատճառով ես իմ ընտանիքի հետ դուրս եկա իմ հարազատ գյուղից՝ վերադառնալու հույսով: Նոյեմբերի 9-ի առավոտյան իմացա, որ պատերազմը վերջացել է, բայց չգիտեի, որ դրա դիմաց պետք է Արցախը տանք հակառակորդին:

Երբ իմացա այս լուրի մասին, մարմնովս մեկ սարսուռ անցավ, ես փորձում էի չհավատալ, բայց ավաղ, չէր ստացվում:

Սակայն Արցախ աշխարհի տառապանքները այսքանով չսահմանափակվեցին: Հիմա արդեն 58 և ավել օր է, ինչ թշնամին դավադրաբար փակել է Արցախը Մայր Հայաստանին կապող միակ ճանապարհը: Թշնամին պարբերաբար անջատում է Ստեփանակերտի լույսը, գազը, և դրա պատճառով հազարավոր երեխաներ չեն կարողանում հաճախել դպրոց, մանկապարտեզ: Բլոկադայի պատճառով Արցախում սկսել է ճգնաժամ, բայց արցախցին այնքան հզոր է, և այնքան կամք ունի, որ չի պատրաստվում հանձնվել:

Ես հիմա ինձ վատ եմ զգում, քանի որ այն ժամանակ գոնե կարող էի գնալ Արցախ, բայց հիմա չեմ կարող, քանի որ միակ ճանապարհը դեպի Արցախ փակ է թշնամու կողմից:

Ես հույս ունեմ, որ շուտով կավարտվի այս մղձավանջը, և արցախցին հաղթանակած դուրս կգա այս պայքարի միջից ևս: Ես որպես արցախցի կոչ եմ անում, որ ինչ էլ լինի, ինչ փորձություններ էլ լինեն, մեկ է, չպետք է կոտրվենք, այլ պետք է ավելի ուժեղ գտնվենք և համախմբվենք, որպեսզի կարողանանք պահպանել մեր իրավունքները, և ի վերջո այն հողը, որի համար հազարավոր հայորդիներ իրենց կյանքը զոհեցին:
ՀՊԱՐՏ ԵՄ, ՈՐ ԱՐՑԱԽՑԻ ԵՄ:

davit gorgoyan

Քիթ

-Արս, իմ արև, դու նեղվելու տեղ չունես. Տիգրան Մեծինը իրա անվան պես ա եղել,- մի աննորմալ պատռում էր կոկորդը, ինչպես Արքիմեդը լողանալուց կբացականչեր էվրիկան:

Մի քանի րոպե ուշադիր զննելուց հետո աչքերը պտտեցրեց այն հուսահատ հայացքով, որը առանց տարիների իմաստնության ու փորձի կտեսնեիր մեկի աչքերում, ում դիմաց ֆրանսիական թեորիայով անկաշկանդ համբուրվում են իր սիրած էակն ու ինչ-որ լպրծուն, ու թերությունը չընդգծելու համար կամաց ասաց․

-Լավ չես, իմին չի հասնի: Մաքսիմում քոնին:

Լռեց, մտածեց, նայեց, մտածեց, շարունակեց․

-Հա, բայց իմը բնական ա, քոնը ռինգի մեջ են թրծել:

-Ասե՞մ:

-Ասա:

-Սենց ավելի սիրուն ա, քան կլիներ: Թարս էլ մի նայի, ես ճաշակով տղա եմ:

Կենտրոնական բանկում դրամներն էինք խոշորացույցով ուսումնասիրում, երբ դեպքը պատահեց:

Արսենը դպրոցական ընկերս է՝ հասարակ տղա, որը լսում է ռուսական ախմախություն, սիրում` աղջիկներին, օձիքով վերնաշապիկ ու մեծ դրամապանակներ, բայց խնայում է ընդմիջման փողը դրամապանակը լցնելու համար: Հիմա էլ քոլեջում ենք սովորում, էլի իրար հետ: Ես ատում եմ Արսենի ճաշակը: Աննորմալն էլ դու ես:

Իններորդ դասարանում հայոց լեզվի ուսուցչուհին հանձնարարեց գրել, թե ինչ կփոխեինք մեր կյանքում, մեր մեջ: Արսենն առանց մտածելու, լայն ժպիտով, հիմար հայացքով ասաց.

-Քիթս:

Ուսուցչուհին շփոթմունքը ցույց չտվեց ու խրախուսելու համար գրել տվեց գրատախտակին, Արսենն էլ խրախուսվեց ու մինչև հիմա ամփոփում է իր էությունը գրատախտակին տառերով գրված իր քթի մեջ:

Արսենի քիթը տառերով գրվեց գրատախտակին ու չջնջվեց իմ հիշողությունից, որովհետև ամեն անգամ դասի ժամանակ արևելք նայելիս ես ակամա ստիպված եմ հիշել ու ժպտալ: Արսենը կողքիս է նստում: Երբեմն:

Ըստ իս՝ մարդու քթի ձևը արտացոլում է նրա բնավորությունը: Ինչպես չես կարող բացատրել զգացողությունը, որ ստանում ես երեխաներին դրսում հողով կամ գնդակով խաղալիս տեսնելուց կամ հենց նոր հայտնաբերած երգից մնացած բոլոր անգամները լսելու ցանկությունը մեկում սեղմելու անունակության հաճույքը, այնպես էլ քթի ու բնավորության հարաբերությունն եմ անկարող բացատրել: Պիտի նայես ու զգաս: Աննորմալն էլ դու ես:

Սյունեն՝ Ազնավուրին բնութագրող իր ֆեյսբուքյան ստատուսներից մեկում, բավականին գեղեցիկ կերպով նկարագրել է․ «Իր ներկա ստանդարտներով՝ երիտասարդ ժամանակ խիստ համեստ արտաքին տվյալներով խելքահան էր անում ամենագեղեցիկ կանանց, որոնք իր երաժշտության պես էսթետիկ էին՝ առանց ավելորդ բացվածքների, գռեհկության հասնող սեքսուալության, որովհետև ինքն էլ երբեք ստանդարտներին համապատասխանող կանանց չի սիրել: Տարբեր կանանց հետ լուսանկարներ թերթեք, մեկը բարակ շուրթերով է, մյուսը՝ լայն կոնքերով, երրորդը՝ մեծ քթով: Ու էդ ամենով հանդերձ սիրունիկ են, գրավիչ են, իսկապես ձգող են: Ու մտածում ես՝ էդ ինչ շքեղ դետալ-առանձնահատկություն են ունեցել, որով Ազնավուրը գերվել է, երանի-երանի մեկը մի օր մեզ էդպես նայի, մեր թերությունների մասին էդպես երգի»։

Դու էլ երևի Արսենի պես շարքային ոչ ստանդարտ քիթ ունեցող հայ ես, ով կոմպլեքսավորվում է ինչ-որ դիրքից նկարներ ունենալուց կամ հավանած աղջկա դիմաց մի որոշ դիրքով նստելուց: Դու քեզ ազատորեն վերագրում ես նրա ճաշակի տեր ու քննադատում ինքդ քեզ՝ նպաստելով ինքնագնահատականիդ անկմանը:

Ուզում եմ ասել քեզ, որ շարքայինը ոչ թե քո հարթուփոս քիթն է, այլ դու ու քո մոտեցումը արտասովորին: Ու քեզ առանձնապես ոչինչ չի տարբերում քառանկյուն հայացքներով սահմաններ գծող էն ոչնչությունից, ով ի զորու է ձայնի բոլոր ելևէջները օգտագործել ուսուցչին նվաստացնելու ու լսարանի առաջ «բեթմեն» խաղալու համար, ու քեզ համար էլ երևի հակառակ սեռը զուտ հաճույքների բավարարման աղբյուր է, իսկ խնջույքներին միայն մոր կենացը խմելը՝ հարգանքի չափանիշ:

Դու էլ այն շարքային հասարակն ես, ով խեղկատակ է պիտակավորում մեկին, ով ցույց է տալիս միանգամայն տարբերվող երգացանկը կամ ասում, որ սիրում է կարճ կտրվածքով ու դեղին մազերով աղջիկներին:

Վերջին մրցումներից հետո տուն մտնելիս մայրս սարսափած աչքերով նայեց ուռած, կապտած ու կիսաջարդած քթիս: Ժամանակի ընթացքում հայելու դիմաց կանգնելու ու սանրվելու հետ համատեղ չսիրված լինելու վախի փոխարեն փայլող աչքերով ես նայելու խորդուբորդ քթիդ: Քո՝ ինքդ քեզ գնահատելուց ես կախվածության մեջ դնում շրջապատի գնահատականը:

Գժվելիք են հայկական սիրուն, սապատավոր արծվաքթերը, գիժ եք դուք:

 

Հոկտեմբեր, 2018

valentina chilingaryn

60-ականների դոպամինը

Պապիկս ու տատիկս 1960-ական թվականներին Հայաստան են եկել Պարսկաստանի Հազարջրիպ գյուղից: Նրանց պատմելով` այդ գյուղը եղել է Պարսկաստանի ամենահայաշատ գյուղը: Շատ հետաքրքիր պատմություններ են հյուսված նոր եկողների մասին, բայց ամենահիշատակելի փաստը դեռևս մնում է այն, որ նրանք չափազանց շատ են սիրում թեյ։

-Պապի, կլինի՞ մի բան հարցնեմ:

-Ա՜յ բալա, դու հեր էլ ունես, մեր էլ ունես, գնա էդ հարցերով իրենց տանջի:

-Է՜, ընդամենը ուզում էի իմանայի՝ ո՞նց են սիրահարվում:

-Ո՞նց` ոնց են սիրահարվում: Դե, սիրահարվում են, էլի:

-Օրինակ՝ դու ո՞նց իմացար, որ սիրահարվել ես տատիկին:

-Աշխատանքային կոլեկտիվով գնացել էինք թանգարան, էս տատդ դես էր գնում, դեն էր գալիս, դես էր գնում, դեն էր գալիս, ես էլ ասացի՝ ո՞ւր ես գնում: Դե, տատուդ գիտես՝ սկսեց խունջիկ-մունջիկ գալ, ես էլ բռնեցի թևից ու տարա:

-Ո՞ւր, պապի: Ռոմանտիկ երեկոյի՞։

-Ա՜, չէ:

-Էլ երևակայությունս չի հերիքում սիրո հարցում, էլ ո՞ւր կարող էին գնալ սիրահարները:

-Քաբաբ ուտելու: Տարա, թարմ-թարմ միսը դրեցին լավաշի մեջ, սոխով-բանով սարքեցին, երկուսով կերանք:

-Վա՜յ, պապիկ, ոնց կուզեի՝ իմ ապագա ընկերն էլ այդքան ռոմանտիկ լիներ: Ո՜նց կուտեի:

-Է՜հ, ջահել ժամանակներ…

-Պապի, բա ո՞րն ա եղել էն ամենառոմանտիկ բանը, որ տատիկի համար արել ես:

-Ոչ մի բան, մեր ժամանակներում նման բաներ չեն եղել,- մոտեցավ տատս և արագ միացավ մեր զրույցին:

-Մեր ընտանիքը,- վեհ կեցվածքով շարունակեց պապս,- գյուղի ամենահարուստ ընտանիքն էր, որ փողոցով քայլում էի, տատդ ինձ էնքան էր սիրահարվել, որ քիչ էր մնում՝ իրեն պատշգամբից գցեր, որ դեմքս լավ տեսներ: Ես էլ ասի, որ հավանել է, ես էլ հավանեմ ու գնացի տատիկիդ ձեռքը խնդրելու:

-Դե վերջացրու, հա՜, աղավաղում ես իրականությունը: Դու հեչ էլ իմ սրտով չես եղել: Որ դու չգայիր իմ ձեռքը խնդրելու, մեր գյուղի բոլոր տղաները շարք էին կանգնել,- արագ միջամտեց տատս։

-Տո՜, սուտը… Էդ ո՞ր մեկն էր շարքի մեջ, որ ես չեմ իմացել:

-Լավ, վա՜յ, ժողովուրդ: Պապի, ո՞ր թիվն էր, որ ամուսնացաք,- հարցրի ես։

-71․․․

-Գժվե՞լ ես, այ մարդ, էդ ժամանակ դու բանակում էիր, մենք 69-ին ենք պսակվել:

-Այ, կնիկ, 71-ը չէ՞ր:

-69-ին պսակվեցինք, 71-ին դու արդեն բանակում էիր, որ ես Մարոյիս էի սպասում:

-Ո՞նց, տատ, դուք պսակվել եք ու պապիկը բանակ է գնացե՞լ:

-Բա, ես քո տարիքում արդեն պսակվել էի, տուն էի պահում:

-Գրողը տանի, ինչ ռոմանտիկ եք եղել դուք:

-Զզվցրեց էս էլ երրորդ անգամ, էդ ո՞րն ա,- բարկացավ պապս:

-Դե, ոնց որ սիրով էլի, պապի ջան,- պատասխանեցի ես։

-Հա, տատդ ինձ շատ ա սիրել:

-Է՜, պապի, դու ողջ իրականությունը աղավաղեցիր։ Աչքիս դու ես տատիկի համար հալվել, չես ուզում խոստովանել։ Հա՞, պապի:

-Դե հա, ես տատուդ շատ եմ սիրել: Որ հավանել էի, հաճախ էի սկսել այցելել իրենց տուն: Մի անգամ հերը ասեց՝ էս Չիլինգյարի տղան ինչի՞ է շուտ-շուտ գալիս: Ես էլ ասացի՝ լավ եմ անում, բա պիտի գամ: Առաջին անգամ էր, որ կյանքում մեկի համար նման քայլի գնացի:

-Տա՛տ, բա դու պապիկի մեջ ի՞նչն ես ամենաշատը հավանում:

-Ամեն ինչը,- արագ պատասխանեց պապին:

-Ա՜յ մարդ, թե էդ գործարանը ինչի քեզ էսօր ազատ օր տվեց,- բարկացավ տատս,- համարձակությունը, աղջիկս։

-Բայց դու կգրես՝ ամեն ինչը,- ականջիս կամաց փսփսաց պապիկը։

Սեպտեմբեր, 2018

 

Mariam Harutyunyan

Բարև, հիմար

Նորից այդ դռան ճռռոցը… Դա վերջինն էր, կամ գուցե, հերթականը. ինչ էլ, որ լիներ, մի բան հաստատ էր՝ դժվար է լինելու։ Անցյալը, մարդկային կերպարանք առած, նստած էր դիմացս։

-Բարև, հիմար,-ասացի։

Քայլերս ինձ տարան դեպի իմ սենյակի անշուք հայելին։ Հետաքրքիր էր արտացոլանքս՝ կիսավախեցած, կիսախավար, կիսալղոզված… Մի խոսքով՝ կիաատ էր, կիսատ էի։

-Բարև, հիմար։

Զգացածս ու մտածածս երբեք այսքան խառը չէին եղել։ Օրագիրս կորցրել եմ, բայց ես օրագիր երբեք չեմ ունեցել։ Սկսել եմ տարանջատել վախերս ու սպասելիքներս, բայց միշտ վախեցել եմ սպասելիքներ ունենալ։

-Անցյալը ուղիղ դիմացդ կանգնած է, չե՞ս ուզում հարցեր տալ նրան։

-Բարև, հիմար։

 

…Երեք, երկու, մեկ… ՎԵՐՋ…

Մենք մեր գծած ճանապարհի տխուր ճամփորդներն ենք. քայլում ենք, վազում ենք, հոգնում ենք։ Մենք սիրում ենք կարճ ճանապարհներ, բայց երկարն ենք նախընտրում։ Երազում ենք, բայց երազկոտությունը թուլամորթների մենաշնորհն ենք համարում, մենք սիրում ենք մեզ, բայց հոգու ամենախորքում խոստովանում ենք մեր անմտություններն ու թուլությունները։

Կյանքը տխուր դիմակահանդես է, իսկ մենք՝ դժբախտ դիմակավորներ։ Մենք անընդհատ դիմակափոխությամբ ենք զբաղվում ու կորցնում ենք մեր իրական դեմքը, իրական դիրքը, իրական անունը։ Դեմքերը լղոզված են, բութ ու զզվելի։ Տխուր ենք, որովհետև դիմակով շնչելը դժվար է։

 

Կըթ-կըթ-կըթ… Անձրևը սպառնում էր իր խոշոր կաթիլների տակ առնել փողոցի աղբի ավելցուկները, գետինը թաց էր, ոչ ոք չկար, հեռվից լսվում էր անտեր շների ոռնոցը։

Մոմավաճառ կինը ժանգոտած մետաղադրամները դրեց իր մուգ շագանակագույն թիկնոցի գրպանում, խաչակնքվեց (նա միշտ այդպես էր շնորհակալ լինում Աստծուն) և անձրևի հետ կռիվ տալով հեռացավ…

Ամեն ինչ սկսվում ու ավարտվում է ինքնաճանաչողությունից. նայիր հայելուն, ճանաչու՞մ ես այդ հիմարին, ուրեմն հաղթել ես։ Քո արտացոլանքը քո սեփական ծանրությունն է, որը քարշ ես տալիս ողջ կյանքիդ ընթացքում։

 

«Անցավ անցյալը անցավ…»

Սա հիմար բառախաղ չէ, արի վերլուծենք. անցյալը քեզ ձեռքով հրաժեշտ տվեց ու գնաց, թե ու՞ր՝ կարևոր չէ, բայց գնաց։ Անցյալը երբեմն ցավոտ է, բայց երբ գնում է, ցավն էլ իր հետ է տանում, ցավն ու անցյալը մեկտեղվում են ու պոկվում քեզնից։ Անցավ (առանց ցավի) անցյալը անցավ (գնաց, հեռացավ)։

Մոռացեք… Հիմար բառախաղ էր։

 

Ժամանակը անխիղճ է, բայց երբեմն ամենացանկալի բանն է մեզ համար։ Ժամանակը լուռ է, երբ մենք ենք գոռում, նա համբերատար սպասում է իր կայարանին, որ գնա… Գնա ու իր ամբողջ «ջանդակով» մխրճվի անցյալի մեջ։

Անցյալը վաղուց գնացել է, դու ես նրան քո կյանք հրավիրում։ Իսկ անցյալը սիրում է հեգնել, նա հիշաչար է ու աննրբանկատ։ Նա իմ սենյակում է։

-Բարև, հիմար…

Մարդկային ռեսուրսներից՝ ռեսուրսները միայն

Անտառում էնքան մութ ա։ Էլեկտրականություն չկա։ Մի քանի հատ մոմ էի գնել քաղաքից, տարել հետս, բայց մոռացել էի լուցկիների քանակը ևս հաշվի առնել։

Բայց դե մութ անտառում պիտի քայլեմ, չէ՞, իհարկե։

Մթությունից չեմ վախենում վաղուց։ Կուտակված լույսը զգալ չէր տալիս արտաքին մութը ու դրա տակ եղած վատ, դժվար, անանցանելի թվացող, դաժան, գեղեցիկ, սովորեցնող, սպանող, ապրեցնող լույսերի բացակայությունը։ Հա, լույսերը կարող են կուրացնելու չափ դաժան ու պայծառացնելու չափ գեղեցիկ լինել։

Հիշո՞ւմ ես էն հստակ ճանապարհը, որով անցնում էի աշխարհ հետ գնալու համար․ դուրս եկա, բայց՝ անտառ։

Ճանապարհից առաջ է՞լ էի անտառում, թե՞ իրոք աշխարհ էր, ինքս էլ չգիտեմ․ բայց ճանապարհը անցնելուց հետո եկածը հստակ էր․ մութ անտառ։ Իրականում ետևում թողած ճանապարհն էլ չէր փայլում իր լուսավորությամբ ու պայծառությամբ, ու աշխարհից գնված մոմերը այնտեղ էլ էի օգտագործում։ Իհարկե, ճանապարհի վրա էլ կային խանութներ, բայց ոչ բոլորում էին մոմեր վաճառում, վաճառածներն էլ կարճ ու շուտ խամրող էին։

Ինչևիցե, մոռանանք ճանապարհը՝ չկորցնելով ճանապարհի խանութներից գնված ու աշխարհից բերված մոմերը։ Քիչ թե շատ մոմերի ու լուցկու պաշարներով անտառ մտնելը բավականին վստահ քայլերով էին։ Վստահ քայլերով, անխնա մոմերն ու լուցկիները օգտագործելով ու անտառի մութ անկյունները լուսավորելով՝ բացահայտեցի մի թավուտ՝ իր բուսականությամբ, տարբեր արարածներով ու կանոններով։

Թավուտը գտնելու համար մոմերը ծախսելը անիմաստ չէր, թավուտն էլ խորթ չթվաց, որովհետև գրեթե բոլորս այդ թավուտում մի բանի էինք ձգտում․ լուսավորել անտառի մեր հատվածը այնքան, ինչքան կարող ենք։

Թավուտը ինչ-որ չափով բացահայտելուց հետո, մնացած մոմերը օգտագործելով, առաջ գնացի՝ բացելով նոր արահետ։

Արահետի մշակույթը, բարքերը ու վարքերը այդքան էլ խորթ չէին ինձ, բայց անտառի արահետում հանդիպած արարածները նոր էին, հետաքրքիր, գրավիչ այն աստիճան, որ պատրաստ էի վատնել բոլոր լուցկիներն ու վառել բոլոր մոմերը այդ արարածների միջից արդեն ընտրածիս հետ մեր իսկ արահետը պայծառացնելու ու խավարի անորոշությունը ցրելու համար։

Մոմերը օգտագործելու պատրաստակամությունը միայն իմը չէր, միակողմանի չէր։ Նա էլ էր այրում իր մոմերը մեր իսկ ընդհանուր արահետի համար։ Արահետից թավուտ, թավուտից արահետ ճանապարհները կարճ էին ու աննկատ թվացող, թավուտում եղած ժամանակ մտքումս արահետն էր ու բոլոր այն հնարավոր միջոցները, որոնցով կկարողանայի այն ավելի պայծառ ու հարատև դարձնել։ Մտքումս արահետը պահելով՝ նույնիսկ չէի էլ նկատում թավուտում հայտնվող մոմերը։

Օրեցօր արահետը լուսավորվում էր ու խորանում անտառի մեջ. արահետից թավուտ գալու միակ շարժառիթս նորից արահետ վերադառնալն էր։ Արահետում գտած անիրական ու իրականությունից կտրող արարածի մոտ մի օր սպառվեցին մոմերը՝ նախատեսված համատեղ արահետի լուսավորման համար․․․

Կիսախավար արահետում մնացած արարածիս այլևս իմ մոմերն էլ պետք չէին ինձ ու մեզ տեսնելու, արահետը շարունակելու համար։ Շրջվեց ու, անցած արահետի մոմերը հանգցնելով, հետ գնաց։

Արահետի մասին մտքերը, որ իմ պատկերացումների ապագայի անտառում այն լինելու էր լուսավոր ու դառնար անտառ անտառի մեջ, ստիպեցին ինձ էլ ետ շրջվել, վառել ինձ մոտ մնացած մոմերը ու ետ գնալ արահետով՝ նրան գտնելու ու իր հանգցրածը կրկին վառելու համար։

Ծախսելով մնացյալ բոլոր մոմերը ու լուցկիները` ներկա ու ապագա համատեղ արահետների համար ու ետ վերադառնալով՝ գտա քեզ խավարում․․․

Кончилось вино в бокале
Свет погас во всём квартале
И мы с тобой остались в темноте

Земфира – Мелодрама 

Աչքերիդ փայլը կորել էր ու մթնած արահետի պես խավարել։ Ամենավերջին մոմս վառելուց հետո այն հանգցրիր՝ չթողնելով «փնտրել ու փրկել մի բան, որը էլ չկա»։ Եղած մոմերի փոխարեն միացրիր մոտդ թողած մի անգույն, անշուք ու արհեստական լապտեր։ Լապտերը չէր կարող լուսավորել արահետը, ինչպես մոմը, ոչ էլ կտաներ դեպի անտառ անտառի մեջ․ երկուսս էլ գիտեինք։

Мы останемся друзьями
И как в дурацкой мелодраме
Я, конечно, вызову такси

Земфира- Мелодрама

Թողնում եմ քեզ այնտեղ, որտեղ գտել էի․․․ Առանց մոմ ու լուցկի մութ արահետը անցնելու, նոր մոմեր գտնելու ու նոր արահետներ բացահայտելու հույսը չսպանած խարխափում եմ: