Բարև, հրեշտակս… Երբեք չեմ մտածել քեզ գրելու մասին, չեմ մտածել, որովհետև ոչ մի անգամ չեմ ցանկացել քեզ պատմել իմ մասին: Գիտեմ, որ ինձ ավելի լավ ես ճանաչում, քան ես ինքս:

Ես գիտեմ, որ հետս ես ամեն պահի, ամեն րոպե ու ամեն տեղ: Հիմա էլ, երբ որոշել եմ քեզ գրել, դու ես ինձ օգնում, մտքեր տալիս, հետևում շարադրանքիս:

Երևի շոյում ես գլուխս, հա, ես զգում եմ քո նուրբ քնքշանքը: Պապ, հրեշտա՛կս, աղջիկդ մեծանում է, բայց ես նույն քո էն պուճուրն եմ, որ վախենում էր սարդերից ու ամեն անգամ տեսնելիս շալակդ էր թռչում:

Պապ, դու հիմա էլ ամեն ինչում կաս, դու ուղղակի ամեն ինչ ես:

Ինձ դրսում ծանոթներդ ու ընկերներդ քո նմանությունն են տալիս: Չկա ավելի լավ զգացում քան այն, որ նման եմ քեզ:

Երջանկություն է քեզ ունենալը: Նկատեցի՞ր` ես չեմ դադարել քո մասին ներկայով խոսելը: Գիտես, պապ, հրեշտակները չեն մահանում: Ուղղակի գալիս է ժամանակ, երբ մենք ուղղակի ֆիզիկապես անորոշ ժամանակով հեռանում ենք իրարից: Մեր մտքերը, հույզերը, հույսերն ու հիշողություններն անվերջ են:

Մենք իրար տված խոստում ունենք` երբեք չհանձնվել, ինչ էլ որ լինի: Հա, գիտես, պապ, ես քեզ տված բոլոր խոստումներս կատարում եմ հերթով:

Դպրոցում շատ էին ասում, որ ափսոս, քեզ մի քիչ չեմ քաշել մաթեմատիկական խնդիրներ լուծելիս: Դպրոցս փոխել եմ, պապ, էլ չեն ասում…

Հա, ամեն ինչ լավ է դպրոցում, ընկերներ ունեմ լավ: Ինձ ոչ մեկը չի նեղացնում, պապ, բայց ես մեկ-մեկ նեղացնում եմ չհասկանալով, ներում ես, չէ՞…

Գիտե՞ս, ես հիշում եմ մեր սիրած բոլոր մուլտերի անունները, մեր ամենասիրած շոկոլադը: Բայց գիտես, էլ չկա դրանից, երևի նեղացել է մեզանից: Վաղուց միասին չենք գնացել իր հետևից ու մեր տուն բերել:

Պա՜պ, Արմենն ու Վարդանն ամուսնացել են, բալիկներ ունեն: Հոպարը տղային քո անունն է տվել, քեզ նման է շատ, պապ, համ տեսքով, համ էլ բնավորությամբ:

Պա՛պ, ես քո կարիքը շատ եմ զգում: Գիտեմ` մենք իրար շատ ենք սիրում: Ժպտում ենք իրար` ամեն անգամ երկնքին նայելիս: Պա՛պ, մեր սերն ու կապվածությունը հավերժ է…

Նա լսեց, որ հեղափոխությունից հետո փոխանակման ծրագրերի միջոցով ավելի հաճախ են միջազգային կրթություն ունեցող դասախոսներ գալու և դասավանդելու համալսարաններում, ձեռքով թուլացրեց փողկապի կապը, դանդաղեցրած կադրով շարժեց ծանր գլուխը, ուրախությունից ճչաց ու հասկացավ, որ շուտով կրթությունը փոխվելու է իր երկրում, որովհետև արտասահմանից նոր շնչով, անգլերենի նրբագեղ ակցենտով ու տարօրինակ հագուկապով ջենթլմեններ (չփոխեք էլի օրիորդապնդիչ, ներվայնանում եմ էդ բառից) և լեդիներ (էս էլ թող ձևի համար մնա, որ բռնի) են ժամանելու Հայաստան: Կանգնեց հայելու առաջ, խորը շունչ քաշեց, ասաց՝ ինչ լավ է, որ դպրոցում ժամանակ չկորցրի սովորելու վրա, 2 տարի պարապեցի 3 առարկա՝ շտեմարան անգիր անելով, կարևորը հիմա համալսարանում էդ միջազգային կրթություն ստացած դասախոսների սեմինարներին կմասնակցեմ, վկայական կստանամ ու բիզնես կսկսեմ ՝դպրոց բացելով: Հագավ հոր սև կոստյումը, զգաց, որ կոստյումը շատ է սազում:

Ճիշտ է որոշել, որ պիտի բիզնեսմեն դառնա, հետո, երբ շատ դժվարությամբ աստվածային ամպիկներից ընկավ, հասկացավ, որ ուսերը լայն են, ասաց՝ կոստյու՞մն է որ պետք է գեղեցկացնի բիզնեսմենին ու թռվռալով գնաց տարեց տատիկին պատմելու նոր տեղեկության մասին:

Վազեց պատմելու, մինչդեռ իրականությունը կողքից նայելով լուռ ծխում էր, շարունակ կախում գլուխը՝ մերթընդմերթ հայացք նետելով նրան:

Գրողը տանի, ինչու՞ է իրականությունը ծխում, եթե կարող է իրեն խեղդել արնանման գինու մեջ, վերջ տալ պաթոսախեղդ արտահայտություններին, որ կրթությունը սկսում են փոխել հիմնաքարից, որոնք անլսելի են և անգամ արձագանքելու հնարավորություն չունեն ութ բլուր հեռավորության վրա գտնվող ժայռերի հետևում: Իսկ, եթե հայտնվի մեկը, հը՜մ, դե ասենք, Փոքր Մհերը, ժայռը իր բազուկներով ճեղքի, ասելով. «Իրականությունը ճիշտ էր, ես սխալվեցի» հայտնի արտահայտությունը:

Գիտե՞ք, երբ անհատը ցանկանում է տուն կառուցել, վերցնում է քարերը, ցեմենտը խառնում ավազի ու ջրի հետ, հետո քարերը իրար վրա է շարում՝ ամրացնելով արդեն պատրաստված շաղախով: Երբ ավարտում է շարել քարերը, չի բավարարվում միայն դրանով, սկսում է ստեղծել տանիք, իսկ ամենավերջում՝ վերանորոգում է տան ներսը: Դե հա, նորություն չասացի, բայց պատկերացրեք, որ մեր կրթությունը նույն շինությունն է, ուղղակի վթարային վիճակում, բայց մարդիկ աչք են փակում այդ ամենի վրա, շարունակում են նոր քարեր պատվիրել, այն էլ ՝ բազալտ, ինչու չէ՝ մարմար, գրանիտ, ֆելզիտ: Ի՜նչ շքեղ են հնչում, չէ՞: Մարդիկ շարունակ շարում են, գուցե իմանալով վերջը, որովհետև վերջը իմանալու համար պետք չէ շինարար լինել: Տան հիմնային աղյուսները միջնակարգ և ավագ դպրոցներն են: Աղյուսները ամուր չեն, որովհետև իրականում՝ չկան:

Չէ, ես չեմ եկել քար շպրտելու բոլոր ուսուցիչների վրա և բողոքելու նրանց աշխատանքից: Ուղղակի առաջարկում եմ վերանայել այն բոլոր առարկաների ծրագրերը, որոնք աշակերտը պարտավոր է սովորել: Ասում եք ֆիզկուլտուրան առողջարա՞ր է, որովհետև յուրաքանչյուր աշակերտ միտքը զարգացնելուց առաջ պիտի ունենա առողջ մարմին՝ առողջ հոգո՞ւմ: Ասում եմ, որտե՞ղ է գրված, կամ ո՞վ է ասել, որ շաբաթական 3 ժամ, 45 րոպե տևողությամբ ֆիզիկական դասը առողջարար է, եթե դասից հետո աշակերտները քրտնած վազում են մյուս դասին, որն էլ շատ հաճախ հիվանդության պատճառ է հանդիսանում: Լավ, ասում եք, որ պատմությունը կամ հայ եկեղեցու պատմությունը պիտի յուրաքանչյուր ոք անգիր իմանա, որովհետև հայրենասիրությունը սկսվում է սեփական պատմությունը իմանալուց, անկախ նրանից, դա պատկանում է իրականությանը թե ոչ, կամ, ավելի գեղեցիկ ասած, ճշգրիտ է, թե ոչ:

Եթե օրինակ, աշակերտը չունի մաթեմատիկական մտածելակերպ, կամ օրինակ, չի ցանկանում երկար պոեմներ անգիր անել, որովհետև մեկ է՝ մոռանալու է, արդյո՞ք չի կարող ունենալ ընտրության հնարավորություն: Օրինակ, Ֆինլանդիայում, եթե աշակերտը չի ցանկանում մասնակցել ֆիզկուլտուրայի կամ հայոց լեզվի դասին, իրավունք ունի դասից ազատ արձակվելու՝ պայմանով, որ այդ դասը կփոխարինի այլ դասով: Կարելի է փոփոխություններ սկսել մաթեմատիկա առարկայից: Շատ դպրոցներում աշակերտներին ստիպում են անգիր անել բանաձևեր, չհասկանալով դրանց իմաստը: Լավ, իմա՞ստը: Մեկ է, մոռանալու է, ախր, էդ առարկաները չպիտի լինեն միայն ավարտական քննությունները հանձնելու ու մոռանալու համար: Որպես հավելում, կարելի է անգլերենի դասը անցկացնել ոչ թե միայն ուսուցչի միջոցով, այլ նաև անգլալեզու դասախոսի, որը շատ լավ տիրապետում է անգլերեն ակցենտին: Շատ ավելի արդյունավետ կլինի, եթե երեխաները դպրոցում ստացած գիտելիքների միջոցով ընդունվեն համալսարան, առանց կրկնուսույցի մոտ պարապելու: Լավ, ասենք պատմության կամ անգլերենի շտեմարանը անգիր անելով ընդունվեն համալսարան, հետո դպրոցում ուսուցիչ աշխատելո՞ւց էլ պետք է բացեն շտեմարանի 3-րդ բաժնի 61-րդ հարցի 4-րդ տարբերակը, ու հիշեն Սանատրուկի գահակալման թվականները:

Շինության հիմնային քարերը շարելուց հետո, պետք է ուշադրություն դարձնել սյուներին՝ համալսարաններին ու քոլեջներին, որտեղ ավելի շատ են վխտում կոռուպցիոն ռիսկերը:

Վերջում, երբ ամեն քարը դրված կլինի, կարելի է շինությունը ծածկել ամուր տանիքով և ներսում իրականացնել նորարարություններ:

Միասին ամեն ինչ հերթականությամբ անելու ենք՝ երիտասարդական գաղափարներով ու մտքերով լեցուն, որովհետև խնդիրը միայն «վերևներինը» չէ, որ բողոքենք՝ թողնելով նրանց ուսերին, այլ բոլորինս է, քանի որ բոլորս ենք առնչվում այդ խնդրին:

Գուցե դրանից հետո իրականությունը սկսի խոսել (եթե արդեն չի սկսել) ծխելու փոխարեն

-Սոն, էն ակնոցով աղջիկը մեր երեխեքի՞ց ա,- նայում եմ ուղիղ մեր առաջ կանգնած աղջկան ու հեգնանքով հարցնում ընկերուհուս։

-Հա, Ման, դեմքը ծանոթ ա:

Դեմքը ծանոթ էր, բայց մեկ է՝ մենք մեզ ծանր էինք պահում ու չէինք մոտենում, որովհետև Մանեն չէր հավանել ակնոցով աղջկան…

Ճիշտ են ասում՝ երբ մարդուն սկզբում չես հավանում, վերջում քո մի մասնիկն է դառնում:

Ակնոցով աղջիկ կամ նույն ինքը.

-Լաուրա Մանուկյան, 16 տարեկան, Երևանից եմ։ Ուզում եմ դառնալ լրագրող, այս տարի դիմորդ եմ․․․

Դե, էսպես են, չէ՞ ներկայանում ծանոթանալիս կլոր սեղանի շուրջը:

Լաուրին միանգամից սիրեցի, երբ իմացա, որ նույն ֆակուլտետի դիմորդներ ենք:

Մոռացա ասել՝ ցուրտ ձմռանն ենք ծանոթացել, իսկ ամռանն արդեն գաղտնիքներ չունեինք:

Միասին պարապեցինք, միասին քննության գնացինք, իրար ուժ տվեցինք, լացեցինք, ծիծաղեցինք, բայց կարևորը՝ ընդունվեցինք:

Ընդունվեցինք ու ընդունեցինք իրար, հա, ու բոլորը գիտեն՝ մենք ընկերուհիներ չենք, մենք քույրեր ենք:

Իհարկե, ես եմ մեծն, ու կապ չունի, որ 10 օր է ընդամենը տարբերությունը:

Մենք միասին լիքը դռներ ենք թակել, լայն ժպտացել են, մեզ ընդունել են, դե, ինչու չէ, նաև չեն ընդունել…

Բայց մենք ուժեղ ենք, մենք հավատում ենք, ու ոնց Լաուրիկն է ասում. «Քուր, թեթև տար, լավ ա լինելու»:

Ըմմ, դժվար է գրել մի մարդու մասին, ում անտանելի շատ ես սիրում, գրողը տանի…

Լաուրի պայքարող տեսակն եմ սիրում:

Լաուրի հույս տալը, երբ հույսը լրիվ մարած է:

Լաուրի միշտ սոված տեսակն եմ սիրում:

Սիրում եմ, երբ անկեղծ ենք, որ ոչ թե կեղծավոր «Իմ կյանք, արև, լուսին» այլ հասարակ, պարզ ու անկեղծ. «Այ գրող, եկա՞ր»։

Հա, այ «գրող», եկա, եկանք, որ դառնանք մենք:

Հ. Գ․ Երևի ժամանակ առ ժամանակ պետք է մարդկանց ասել, որ սիրում եք իրենց, պետք է ժպտալ ու ստիպել, որ մեկ ուրիշն էլ ժպտա։

Դե, ո՞ւմ ես սպասում, ժպիտ պարգևող նամակդ գրիր։

Մեծ շունչ քաշելով՝ ավարտելով քննությունները, ուզում եմ ձեզ ներկայացնել 2017-2018 ուսումնական տարին՝ իմ առաջին կուրսը։ Անսահման արագ անցավ այս մի տարին։ Հիշում եմ սեպտեմբերի 1-ը, որ առանց հասկանալու, առանց պատրաստվելու նոր կյանք էինք մտնում։ Նոր, որտեղ կան թե՛ հիասթափություններ, թե՛ ուրախություն, թե՛ տխրություն։ Մի լսարանում 43 ուսանող, բոլորը տարբեր մտածելակերպի, 43 նոր ու կայացած ես-եր, որ առանց հասկանալու նոր կյանքի իմաստը՝ մեծ քայլ կատարեցին դեպի համալսարան։

Հիշում եմ, երբ ուսանող չէի, իսկ քույրիկս նոր էր ընդունվել, ասում էր՝ դեկան, դեկանատ, զամդեկան, միշտ մտածում էի՝ լավ ես է՞լ եմ նույն բառերը ասելու։ Երբ ընդունվեցի, հիշում էի այս ամենը ու խորը շունչ քաշելով ասում.

-Հա, էս էն ամեն ինչն ա, ինչ քույրիկիցս էի լսում։

Նոր ընդունված ուսանողի նման սկզբում պարտաճանաչ նստում էինք դասերին, նույնիսկ մի վայրկյան չէինք ուշանում զանգը տալուց։ Մի քանի ամիս հետո նոր հասկացանք, որ կարելի է մի քիչ ուշանալ՝ մի քանի վայրկյան։ Կարևորն այն է, որ սիրում ենք մեր համալսարանը, մեր ֆակուլտետը, մեր կուրսեցիներին։ Սիրում, հարգում, մի քիչ վիճում, իսկ հետո նորից սկսում ժպտալ իրար։

Մի քիչ պատմեմ իմ կուրսեցիներից։ Ամենակարևորն այն է, որ միշտ կհիշեմ ու կկարոտեմ այն ամենը, ինչ կապված էր այս մի տարվա հետ։

Երբեք չեմ մոռանա Ինգայի ասած. «Օ՜, բոժե մոյ»-ը։ Ինգ, լավ կհիշես, ինչքան էի ասում՝ մի հատ կասե՞ս էլի քո ասածը։

Լուս, դե գիտես՝ մենք եթե մի բան ենք ուզում ասել, ուրեմն՝ միշտ իրար հետ ենք ասում ու անպայման հավասար։

Վերգինե, չասեմ էլի էն, որ ջղայնացած ժողով եմ անում, իսկ դու ամենավերջում ամեն ինչ անում ես, որ ինձ խառնես, ես էլ ծիծաղեմ, բայց դե գիտես՝ մեկ է՝ չի ստացվում:

Մար, դե քո «գիտեմ»-ը․ մենք խոսք ենք տվել, որ քեզ պետք է մինչև չորրորդ կուրս սովորեցնենք, որ երբ ասում են՝ սիրուն ես, Մար ջան, ոչ թե ասես՝ գիտեմ, այլ ուղղակի՝ շնորհակալություն։

Ամենավերջում ուզում եմ պատմել ամենահավես, ամենակարևոր մարդու մասին՝ Աննայի։ Հա, հիշում եմ՝ ոնց չէինք սիրում իրար, յոլա չէինք գնում իրար հետ, իսկ հիմա ամենամտերիմ ընկերուհիներ ենք, մենք ամենահավես, ուրախ ու նույնիսկ տխուր պահեր ենք ունեցել իրար հետ։

Ես սիրում եմ իմ համալսարանը, իմ կուրսը, դասախոսներին։ Կարևոր են բոլորը կյանքում՝ ամենամեծ քայլերը անելու համար։

Հիմա ուզում եմ փակել մեր լսարարանի դուռը ու թողնել այնտեղ առաջին կուրսի ամենավառ, գունավոր, պայծառ օրերը։ Ուզում եմ՝ երկրորդ կուրսում ժպիտները, սերն ու հարգանքը կրկնապատկվեն։ Անկեղծ, շատ կկարոտեմ:

-Ախր, պա՛պ, ես մեղք չունեի: Ես խելոք կանգնած էի, պատուհանը կոտրվեց: Ինչի՞ չես հավատում ինձ:

-Իսկ, որ ճամփան փակվել էր, աշխատանքային մեքենաները, որոնք ապրանք էին տեղափոխում, մնացել էին ճանապարհի կեսին, էլի՞ դու մեղավոր չէիր:

-Ե՞ս: Հա, բայց ես էդ ժամանակ տանն էի:

-Պարտադիր չի, որ դու էնտեղ լինեիր: Դու տանից էլ ես «տեռոր» կազմակերպում:

Լռեցի:

-Լավ, պատուհանն ու մեքենաները դնենք մի կողմ: Բա էն խեղճ երեխան քեզ ի՞նչ էր արել:

-Պա՛պ, մի բան կա, որ դու չգիտես:

-Հիմա ի՞նչ ես արել:

-Պա՛պ, ապերը երեխա չի: Ինքը աբորիգեն ա:

-Դե վերջացրու: Ինձ թվում ա էն տարիքին չես, որ ասեմ՝ չի կարելի: Մեծ երեխա ես: Դու փոխանակ օրինակ ծառայես քրոջդ ու եղբորդ համար, կորցրել ես ժամանակի զգացողությունը,- լսվեց հորս զայրացած ձայնը:

-Լավ, պա՛պ: Մենակ մի՛ ջղայնացի, մի՛ջղայնացի, էլի,- վախից կուչ եկած սկսեցի հարթել իրավիճակը:

-Թե, էս մեքենան ինչի՞ փչացավ:

-Գուցե, յուղը չե՞ս փոխել:

-Հը՞ն:

-Թե՞ էդ չէին փոխում:

-Խելոք կարո՞ղ ես նստել, գնամ մարտկոցը ստուգեմ ու գամ: Ուշադիր նայելու եմ ընթացում: Խելոք նստի՛ր:

-Հա վա՜յ, ոնց որ չգիտես, թե ինչքան համեստ, անմեղ, հնազանդ երեխա եմ ես:

-Տանը, տեռորիստ ենք մեծացնում, ասում ա ` հնազանդ,- դժգոհելով մեքենայից դուրս եկավ հայրս:

Արդեն 2 ժամ էր, ինչ անշարժ մնացել էինք մայթին, որովհետև մեքենայի շարժիչը որոշել էր չաշխատել: Հայրս անընդհատ փորձում էր հասկանալ պատճառը, իսկ ես օգտվում էի ազատ ժամանակից ու մի լավ նրա գլուխը տանում: Որովհետև, չկա աշխարհում ավելի լավ հանգստի տարբերակ, քան ազատ ժամանակդ ընտանիքիդ հետ անցկացնելը:

-Չէ, մարտկոցն էլ չէր,- տխուր վերադարձավ հայրս,- սպասենք մինչև այլ մեքենա գա, մեքենան չի շարժվում:

-Ոչինչ, պա՛պ: Տես, ի՜նչ եմ գտել քո մեքենայի միջից: Էսպես սեղմում եմ, էսպես ա լինում, հետո էստեղից սեղմում եմ, էսպես ա լինում:

-Մանր ավտոմաս էր` օգտագործման ենթակա: Ջարդեցի՛ր: Ափսոս, դրա երջանկությունը սեղմելու մեջ չէր, այլ օգտագործման:

-Ի դեպ, շատ անորակ ապրանք էր: Ի՞նչ ես կարծում, ինչի՞ են արտադրում նման անորակ ապրանքներ, որոնք մի հատ սեղմելուց պիտի կոտրվեն:

Լուռ էր:

-Շատ ճիշտ ես, պա՛պ: Ոնց չէի մտածել, ախր: Անիմաստ են արտադրում, զուտ շահի համար:

Էլի լուռ էր:

-Ինձ թվում է, պետք է ճիշտ մատերիալ ընտրեն, քե՞զ էլ, չէ՞: Դիմացկուն չէր մատերիալը:

Անարձագանք:

-Ես էլ եմ քեզ հետ համաձայն, պա՛պ: Իհարկե, ամեն ինչ մատերիալից է կախված:

Անպատասխան:

-Պա՛պ, պա՛պ, մոռացել էի լրիվ: Ուղարկածս վերջին նյութը տեսա՞ր:

-Շատ սուբյեկտիվ էր: Լրագրողը պիտի օբյեկտիվ լինի: Ինչի՞ ես հեղինակավոր կարծիքդ ամբողջ տեսանյութի մեջ «պտտել»:

-Ա՜, նույն սխալը երկրորդ անգամ եմ անում:

-Բա, մի արա: Եթե գիտես սխալ ա, մի արա: Ես պատկերացնում եմ, եթե թափառական շների մասին ռեպորտաժ նկարեիր, ինչ պիտի անեիր:

-Ո՞ւ:

-«Պետք է անխնա վառել բոլոր շներին: Դրանք ոչնչի պիտանի չեն: Միայն վնաս են պատճառում: Վառել: Վառել: Վառել:» Վստահ եմ, հենց էսպիսի վերնագիր պիտի ունենար:

-Է՜, պա՛պ, էդպես մի ասա: Մյուս անգամ ավելի ուշադիր կլինեմ:

-Լավ, բայց միայն նյութ պատրաստելիս չէ: Դուռ, պատուհան, տուն, ճանապարհ փակելիս էլ: Ու առհասարակ:

-Անգամ անանուն իրերի ձեռք տալուց:

-Անգամ …

Շարքը կշարունակվեր, եթե մեքենայի շարժիչը չսկսեր աշխատել: Ի՜նչ լավ է, գոնե մեքենայի շարժիչը իմ կողմից է:

Արևն առավոտյան արթնացավ, լվացվեց, խմեց մայրիկի պատրաստած երիցուկի անուշաբույր թեյը, բայց դեռ շարունակում էր հորանջել, աչքերը իրենք իրենց փակվում էին, ի՞նչ անել։ Հնարամիտ արևը գտավ դրա լուծումը. կոպերը սոսնձով ամրացրեց դեղին ճակատին ու փորձեց հաղթահարել մռայլ տրամադրությունը։ Ի՞նչ արած, ուրիշ ելք չկար: Դա էլ նրա պարտականությունն է՝ վաղ արթնանալ ու կյանքը լցնել լույսով ու ջերմությամբ։ Արևը երբեք չի դժգոհում, չի փնթփնթում, բոլորին ժպտում է ու բարի լույս մաղթում, մեկ-մեկ նաև հաճոյախոսում ու որպես համաձայնություն՝ բարձրացնում իր թեյի գավաթը, ինչպես եղավ այսօր, երբ նա երկնքից լսեց մանուշակագույն ավտոբուսում տեղի ունեցող զրույցը…

Դե լավ, թույլ տանք արևին ավարտել իր երկրորդ բաժակ երիցուկի թեյը, և սլանանք ոլորապտույտ ճանապարհով՝ ավտոբուսի հետքերով։

Ահա, գալիս է մանուշակագույն մի ավտոբուս. չնաշխարհիկ գույն է, այնպես չէ՞։ Այնքա՜ն խորհրդավոր է ու գաղտնիքներով լեցուն։ Ես թափահարում եմ ձեռքս ու բարձրանում ավտոբուս։ Չկարծես, թե ավտոբուսներն ընտրում եմ ըստ գույնի, պարզապես այս մեկը, ը՜, ինչպես ասում են՝ մի կրակոցով երկու նապաստակ: Պարզվում է, որ վարորդն էլ է խորհրդավոր ու իմաստուն՝ ինչպես իր ավտոբուսի գույնը, և սիրում է մեղմ ձայնով զրուցել ուղևորների հետ…

-Պապի՛կ ջան, կարևորն այն է, որ հիմա մի ուրիշ հեղափոխություն էլ անենք, բայց արդեն ինքներս մեր ներսում, ա՜յ այստեղ՝ սրտում։ Այ, օրինակ, քո ավտոբուս քանի՜ հարյուր մարդ է բարձրանում, նրանցից քանի՞սն են քեզ բարևում, քանի՞սն են իջնելիս շնորհակալություն ասում։ Ջերմությունն ու սերն են պակասում, ջերմագին հեղափոխությունը…

-Դե՜, մարդիկ կան, որ բարևում են, տղա՛ ջան, չէ, չէ, հաստատ, թեկուզ՝ քիչ, բայց կան։ Կարևորն այն է, որ ժպտացող մարդիկ էլ կան։ Հաղթանակից հետո մեր կամքն առավել ուժեղ է, մնում է՝ սկսենք ինքներս մեր հոգուց ու սրտից, ճիշտ ես, տղա՛ս: Վստահ եմ, ամեն բան կփոխվի, միայն հոգով ցանկանալ է պետք։ Կգա այդ օրը, երբ իմ ավտոբուս բարձրացող յուրաքանչյուր մարդ՝ մեծից փոքր, կբարևեն ինձ ու շնորհակալություն հայտնել չեն մոռանա։ Դա կլինի ամենամեծ հաղթանակը։

Կանգառում ավտոբուսը կանգնեց, պապիկը ժպիտիս բարի ժպիտով պատասխանեց, ես իջա՝ ինձ հետ տանելով լսածս յուրաքանչյուր բառը, իսկ ավտոբուսը շարժվեց՝ իր հետ տանելով տասնյակ բարի սրտեր, որոնց կարիքն ունի հեղափոխությունը։

Մի բան երբեք չեմ մոռանա. անկախ ամեն բանից միշտ ժպտալ և ժպիտս կրկնապատկել՝ մանուշակագույն ավտոբուս բարձրանալիս։

Մինչ հեղափոխությունը անելու շատ բան կար, հեղափոխությունից հետո դա քառապատկվել է, հնգապատկվել։

-Շարժասանդուղքից օգտվելիս եղեք ուշադիր, առանձնակի ուշադրություն դարձրեք Ձեր անձնական իրերի նկատմամբ… բլահ, բլահ…

Ականջներումս հնչում են մետրոյում լսած այս խոսքերը. երանի դպրոցում հանձնարարած բոլոր անգիրներն այսպես լավ իմանայի… Իսկ ինչո՞ւ է այդ ձայնը միշտ նույնն ասում, չի՞ հոգնում, ի՞նչ է։ Գուցե տարօրինակ թվա, բայց այն ինձ համար գալիս է ինչ-որ հեռվից, ասենք, Հյուսիսային բևեռից, սառն է, ինչպես այն սառցի կտորները, որոնցով պատրաստված էր Ձյունե թագուհու տնակը։ Պարզապես ծակում է ականջներս ու թափանցում ուղեղս։ Չի՞ կարելի արդյոք այդ բառերի կույտին ավելացնել. «Խնդրում ենք՝ չմոռանաք ժպտալ» կամ «Ձեզ պայծառ օր» կամ «Մենք սիրում ենք Ձեզ» արտահայտությունները։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ հարյուրավոր մարդիկ դա լսելիս կժպտան։ Ու նրանցից յուրաքանչյուրի հոգում ծիլ կտան բարի, արդար, գիտակից հասարակություն ձևավորելու գաղափարն ու մղումը, միմյանց սիրելու ու լավ խոսքեր շշնջալու ցանկությունը։

Սպիտակ հեղափոխությունը չի լինում հենց այնպես՝ սպիտակ շապիկ հագնելով։ Երբ առավոտյան հագնեք ձեր սպիտակ շապիկները, վերցրեք նաև մի վրձին ու գեղեցիկ ներկեր։ Սպիտակով ներկեք ձեր հոգին, որպեսզի ամեն բան սկսեք նոր էջից, հետո սպիտակին ավելացրեք միայն գունավոր ու պայծառ երանգներ, որպեսզի երբեք բարությունն ու ժպիտը չլքեն ձեզ։ Երբ մեզանից յուրաքանչյուրը հեղափոխություն անի իր սրտում ու պաշտոնաթող անի կեղծիքը, չարությունը ու բոլոր արատները, Հայաստանը կդառնա ամենապայծառ, ջերմ ու բարի անկյունն աշխարհում։

Նայի՛ր պատուհանից դուրս, արևը ժպտում է քեզ։

-Անո՛ւշ, որ մի օր հանկարծ որոշես գրասեղանիդ վրայի փոշին սրբել ու գրքերը հավաքել, նախապես ինձ կասես. կփորձեմ դիմանալ այդ մեծ ուրախությանը:

Քեզ ի՞նչ է պետք ուրախ լինելու համար: Պատկերացրու, որ շահել ես անվճար հանդիպում ոսկե ձկնիկի հետ։ Երբևէ մտածե՞լ ես, թե ինչ կխնդրեիր նրանից: Տե՜ս, նոր հարց, որի շուրջ կարող ես մտածել, երբ այսօր պառկես քնելու։ Հը՜մ, իհարկե, եթե մահճակալիդ տակ պառկած հրեշը, օ՜, ների՛ր, թիկնոցավորը թույլ կտա կտրվել քո հորինած հոգսերից ու խնդիրներից։ Հրեշը պառկում էր այնտեղ, երբ փոքրիկ էինք, հիմա նա հեռացել է՝ իր տեղը զիջելով անտեսանելի թիկնոց հագած տխրությանը:

Մի գաղտնիք ասեմ. մայրիկս կխնդրեր ձկնիկից գրասեղանս միշտ մաքուր տեսնել, դրանում վստահ եմ։ Դե լավ, խոստանում եմ՝ այսօր կհավաքեմ այն: Լա՜վ, վրայի փոշին էլ կսրբեմ, որպեսզի մայրիկս ձկնիկին տեսնելիս ավելի լավ բան խնդրի. դե, դա կարող է լինել երբեք չվերջացող շոկոլադե պաղպաղակ ինձ համար։ Պատերացնո՞ւմ ես. անդադար ուտում ես, բայց այն չի վերջանում… Ճիշտ օդում կախված ուրախության նման, որը ի տարբերություն պաղպաղակի՝ պետք չէ խնդրել ձկնիկից, հարկավոր է միայն զգուշորեն վերցնել ու պահել սրտումդ՝ մի փոքրիկ անկյունում։

Երբ փոքր էի, սիրում էի հագնել տոնական մանուշակագույն զգեստս, դու էլ երևի քո կապույտ վերնաշապիկը՝ ձախ անկյունում նարնջագույն գրպանիկ, մազերիս ամրացնել մեծ-մեծ թիթեռնիկներ, նայել հայելու մեջ ու հիացմունքից շողալ։ Իսկ երբ այս ամենին ավելանում էր այն, որ դուրս էի գալիս բակ ու պատահական հանդիպում մեր հարևան Հոռոմսիմին, ով ասում էր․ «Մազերդ ներկա՞ծ են, բալի՛կ ջան, ախր, շատ սիրուն գույն է», ուրախությունս կրկնապատկվում էր։ Ինձ թվում է՝ դու էլ ես նույն ուրախությունը զգացել, երբ ինչ-որ մեկն ասել է, որ աչքերդ գեղեցիկ են, ինչպես աստղազարդ երկինքը։

Հետո, երբ մի քիչ մեծացա, մազերիս գույնն ու մանուշակագույն զգեստս սկսեցին չուրախացնել ինձ: Կարծում եմ՝ դրանք պաշտոնաթող եղան՝ իրենց տեղը զիջելով ավելի կարևոր բաներին: Երբ առաջին դասարանում կարմիր աստղիկ ստացա, ամենաերջանիկ մարդն էի աշխարհում… Երկրորդ դասարանում դա ինձ ուրախություն էր պատճառում այնքան, որքան Ձմեռ պապիկին՝ ամանորյա նրբաբլիթը։

Հետաքրքիր է մարդկային բնավորությունը. այն, ինչն այսօր քեզ ուրախություն է պատճառում, վաղը դառնում է սովորական մի բան, որը հազիվ է նուրբ շրթունքներիցդ մի ժպիտ պոկում։ Տարիների հետ համոզվում ես, որ ուրախությունը նման է երեք սենյականոց բնակարանի՝ քաղաքի կենտրոնում. գնալով թանկանում է: Եթե մեկ շաբաթ առաջ Գվիդոնի հումորը քեզ այնպես էր ծիծաղեցնում, որ աչքերիցդ արցունքներ էին հոսում, ապա այժմ այն հազիվ թե արժանանա ուշադրությանդ: Պատճառն այն է, որ հիմա քեզ ծիծաղեցնելու համար Գվիդոնից պահանջվում է ավելի մեծ սրամտություն, տրամաբանություն, դերասանական խաղ ու պայծառ միտք… Գիտե՞ս՝ այս ամենի մեղավորը մենք ենք՝ կատարելության ձգտող կատարյալներս։ Երբեմն ձգտելով ամենագեղեցիկին, չենք էլ նկատում մեր կողքին եղած ջերմությունը, բարությունն ու տաքուկ ժպիտները… Ես այսօր այնքան ուրախ եմ, իսկ դու դա կնկատե՞ս, եթե ես չասեմ դրա մասին։ Առավոտյան տերևների վրա ցող է լինում, գիշերը լուսնի վրա մարդ է քայլում, անձրևից գինու համ է գալիս, իսկ դրանք երբևէ նկատե՞լ ես։ Ո՛չ, որովհետև դու չափազանց զբաղված ես իրական ուրախություն փնտրելով, դու կրում ես հոգսերի ու խնդիրների գորշասևավուն ակնոց, որը թույլ չի տալիս նկատել մանրուքները: Հանի՛ր դա, տե՛ս, թե որքա՜ն ուրախություն կա օդում։ Երբ սկսես նկատել մանրուքները ու ուրախանալ դրանցից, կյանքը կդառնա ավելի գունավոր, քան ծիածանն է։

Աշխարհին քո ուրախությունն է պետք ու մի մեծ վարդագույն ամպիկ։