Քաղաք իմ… քեզ գծել են մատիտով, հետո ասես լցրել են իմ սիրած բոլոր գույները քո մեջ ու քեզ հարմար տեղավորել իմ սրտում, կամ հակառակը՝ ինձ են տեղավորել քո մեջ: Հիմա, երբ լուսաբացերիդ ու մայրամուտներիդ վկան եմ, դժվար է քեզ պատկերացնել անգամ տասը տարի անց, ուր մնաց, թե հարյուր… Քո գրկում ուղղակի պիտի կանգնեցնել ժամանակն ու նայել քեզ լուռ… Հա, քեզ ամենաշատը սիրում եմ հենց լուսաբացերիդ ու մայրամուտներիդ ժամին, որովհետև այդ պահերին մենք մենակ ենք, ու ես հենց այդ ժամանակ եմ զգում ու ընկալում իրական տեսքդ, ձևդ, հոգիդ… Այդ ժամերին կարող եմ խոսել քեզ հետ ու քո մեջ տեսնել արտացոլանքս: Սիրածս փողոցներն ու տեղերն ինձնից լավ գիտես. դե, դրանք քոնն են, ես էլ քո մեջ եմ, չէ՞… Իմ տուն, իմ քաղաք, քեզ ամեն օր արևածաղիկներ կբերեմ ու կթողնեմ իմ սիրած անկյունում, հետո, երբ քամի լինի, թերթիկները կպոկվեն ու կսփռվեն քո բոլո՛ր անկյուններում, և դու ամեն տեղից կլսես ձայնս, ու կիմանաս, որ ես գժի պես սիրում եմ ամեն անկյունդ յուրովի, միայն թե ունեմ դրանց մեջ իմ ամենասիրածը: Երբ Ֆորշի երգերով պատեմ այգիներդ, իմացի՛ր, եկել եմ, ես եմ։ Ախր Ֆորշն այնքան սիրուն երգեց քեզ ու ավելացրեց, որ սրտից բացի՝ դու ունես հոգի… Դու ունե՛ս հոգի, ես դա գիտեմ հիմա, երբ ապրում եմ քեզ հետ ու քո մեջ և այս նախադասությունը գրում եմ իմ ամենասիրած անկյունում՝ քո ֆոնին… Մարդկանցով էլ ես սիրուն, բայց քո մեջ թող ապրեն նրանք, ովքեր իսկապես կտեսնեն քեզ իրենց ներսում ու կապրեն քեզնով, քե՛զ համար: Դու պատմություն ես քո մեջ ապրող յուրաքանչյուրի կյանքում։ Լինի հարյուր տարի անց, թե ավելի, ուզում եմ` քեզնով ապրեն, քեզ ապրեցնեն, ու դու էլ ապրես իրենցով։ Թող քո գրկի մեջ լինեն ամենաիսկականերն ու մի՜շտ շատ սեր տան քեզ։ Երկա՜ր ապրիր… Հավե՜րժ ապրիր…

-Սա ես եմ` լեռնագնացության պարապմունքի ժամանակ: Ահա, այս լուսանկարի վրա, տեսնո՞ւմ եք: Այս մեկի վրա մենք լեռ ենք բարձրանում: Այն կարմիր վերարկուովն եմ ես, ամենակարճահասակը շարքում: Տեսա՞ք:

Ես միշտ երազել եմ լեռներ մագլցել, ու արդեն մի քանի տարի է, ինչ պարապում եմ: Արդեն մի քանի բարձր գագաթներ եմ բարձրացել իմ խմբի հետ: Ափսոս, բոլոր լուսանկարները հիմա մոտս չեն` ցույց կտայի:

Որքան ինձ հիշում եմ` երազել եմ բարձրանալ Էվերեստը: Դա իմ ամբողջ կյանքի երազանքն է: Ի՞նչը` ինչու: Իսկ դուք չէի՞ք ուզենա: Ինձ թվում է` ամեն մարդ գոնե մի անգամ երազել է այդ մասին: Դե, ես էլ ամեն օր եմ երազում: Իմ ուսուցիչն ասել է, որ մինչ այդ ես դեռ շատ լեռներ պետք է բարձրանամ ու ամեն օր պարապեմ, որպեսզի կարողանամ բարձրանալ այդ գագաթը: Դե, ես էլ պարապում եմ: Արդեն շատ լավ կարողանում եմ օգտագործել լեռնագնացի կացինը, կարող եմ պարան քաշել թիմակիցների համար, կարող եմ մերկ ժայռի վրա ոտնակներ ամրացնել` հետևից եկողների համար: Գիտե՞ք, դա ինչի համար է: Կինոներում տեսել եք, չէ՞:

Ի՞նչն եմ ինչպես զգում: Գագաթի վրա՞: Չգիտեմ: Ինչպե՞ս բացատրեմ: Այդ պահին ինձ թվում է, թե աշխարհում ուրիշ ոչինչ գոյություն չունի: Դուք այդպես զգացե՞լ եք: Ու ինձ թվում է, թե ես էլ եմ սովորական մարդ` բոլորի նման: Նորմալ, լիարժեք նկատի ունեմ:

Պարապմունքներին տատիկս է ինձ տանում: Ծնողներս երկուսն էլ մահացել են, երբ շատ փոքր էի: Ուսուցիչս երկար ժամանակ հրաժարվում էր ինձ հետ պարապել, ասում էր` ավելի լավ է` տանը պառկիր, գլխիդ արկածնե՞ր ես ման գալիս: Տատիկս էլ էր փորձում հետ համոզել, հետո մի կերպ համոզեցի: Ինքն էլ ուսուցչին համոզեց:

Առաջին անգամ, երբ լեռ էինք բարձրանում, ինձ հազիվ փրկեցին: Խեղդվում էի, թթվածինը թոքերիս չէր հասնում: Իմ խումբը շատ էր վախեցել, ուսուցիչս ասում էր, որ վերջացնեմ գլխիցս վեր ցատկելն ու զբաղվեմ առողջությունս պահպանելով: Բայց հետո մի կերպ համոզեցի, ու նորից ինձ թույլ տվեցին բարձրանալ:

Ես կրկնակի շատ եմ պարապում, քան ինձանից մի քանի տարով մեծերը: Ինչքան շատ պարապեմ, այնքան շուտ կկարողանամ թույլտվություն ստանալ ավելի բարձր գագաթներ բարձրանալու համար: Ես գիտեմ, որ մյուսների չափ շատ ժամանակ չունեմ: Ուղղակի փորձում եմ այդ մասին չմտածել: Ընդհանուր առմամբ ես ինձ միշտ լավ եմ զգում, ուղղակի երբեմն սկսում եմ խեղդվել, այդ ժամանակ դժվար է լինում: Չեմ կարողանում շնչել, չգիտեմ, ձեզ հետ երբևէ այդպես եղե՞լ է, երբ մեջքի վրա ընկնում եք, ու որոշ ժամանակ չեք կարողանում շնչել: Այ, այդպես է լինում: Մեկ-մեկ մտածում եմ, թե հիմա կմեռնեմ, ու ուզում եմ ինչքան հնարավոր է շատ շնչել, ու օդն այն պահին այնքան քաղցր է թվում, ասես ամենահամով բանը լինի աշխարհում:

Հետո անցնում է, ու արդեն նորից լավ եմ զգում, ուղղակի ուժերս կարծես շուտ են վերջանում դրա պատճառով:

Եթե լավ պարապեմ, մի տասը տարուց երևի կկարողանամ բարձրանալ Էվերեստը: Բժիշկներն ասում են, որ դա ինձ հակացուցված է, բայց ես ավելի լավ գիտեմ:

Մի նկար ցույց տա՞մ: Հեռախոսիս մեջ է, մի րոպե: Ահա: Այս մարդը առաջինն է բարձրացել Էվերեստը: Տեսնո՞ւմ եք: Ինտերնետից եմ քաշել: Ասում են` առաջին բարձրացողները հազիվ են փրկվել թթվածնային քաղցից: Համարյա մեռել են: Այնտեղ, վերևում, օդ գրեթե չկա, գիտե՞ք: Մոտավորապես նույն ձև է, ինչ տիեզերքում: Նույնիսկ կեսօրին այնտեղ կարելի է տեսնել աստղերն ու լուսինը: Այսինքն` լեռան գագաթը համարյա տիեզերքում է: Այնտեղ բարձրանալը շատ դժվար է, սարսափելի դժվար:

Իսկ ինձ համար տասն անգամ ավելի դժվար է լինելու: Բայց, միևնույն է, կբարձրանամ, հաստատ: Տատիկին էլ եմ խոստացել:

Սփյուռք, Արցախ, Հայաստան. մենք պիտի լինենք միշտ միասին:

Չէ՛, չէ՛ սրանք հերթական հայրենասիրական երգի հուզիչ բառերը չեն, այլ մի նախադասություն, որը տարիներ անց հիշեցնելու է մեր երիտասարդ կյանքի, անմիտ ու զվարճալի արարքների, տխուր և չափազանց երջանիկ իրադարձությունների մասին:

Իրականում Սփյուռք – Արցախ – Հայաստան դաշինքը ծագեց 3 երիտասարդ աղջիկների գլխում սովորական մի օր:

Եվ այսպես, երկնքում պայծառ փայլում էր արեգակը, օդում սավառնում էին հոգնած, բայց միևնույն ժամանակ ուրախ ձայների ելևէջները: Կրկին նրանք էին՝ աղջիկները:

Էլենը՝ մեր կուրսի խելացին, չափազանց հետաքրքրասեր մի աղջիկ, բայց քանի որ մեր կուրսում Էլենները շատ էին, մենք նրան հաճախ դիմում էինք ազգանունով՝ Մուրադյան: Իր կարծիքով իր ազգանունը չափազանց հիշվող էր, այդ պատճառով էլ իրեն չէինք դիմում Էլ կամ Էլուշ անուններով, այլ ուղղակի՝ Մուրադյան: Ինչ խոսք, շատ հիշվող ազգանուն էր:

Հաջորդը Նարան էր: Հա՛, հա՛, ճիշտ եմ գրել՝ «ր»-ով, իրականում դա նրան յուրահատուկ էր դարձնում: Նա Հայաստանում միակ Նարան էր, չնայած ազնվության համար արժե նշել, որ Արցախից էր:

Դե այս եռյակը սահմանափակում եմ ես՝ Սյուզիս կամ Սյուզաննաս կամ Սյուզանս, ինչպես հարմար է: Կարող եմ նշել, որ չեմ սիրում գլուխ գովել, բայց քանի որ այս պատմության հեղինակը ես եմ, ինչպես կարող էի չօգտագործել այս հնարավորությունը և չխոսել իմ նման խելացի, գեղեցիկ, տաղանդավոր աղջկա մասին:

Երևի նկատեցիք, որ կանգ առանք պայծառ և արևոտ օրվա վրա, այսպիսով մենք, քոլեջից դուրս գալով, շտապում էինք տուն ու չգիտես էլ, թե ինչից էինք խոսում:

Իրականում ես էլ չեմ կարող նկարագրել, քանի որ մեր խոսելու թեմաները չափազանց տարբեր էին՝ Մենդելևի աղյուսակի քիմիական տարրերից մինչև Եվրատեսիլ երգի մրցույթի մասնակիցներ:

-Վա՜յ ապրես, Էլ ջան, միանշանակ պետք է թիմ կազմել և մասնակցել այդ առաջնությանը, դու էլ կլինես առաջին մարդը, ում առաջարկում ենք միանալ մեր թիմին,- հանկարծ բարձր և ուրախ ձայնով բղավեցի ես՝ կրկին փողոցի մարդկանց ուշադրությունը մեզ վրա հրավիրելով:

-Հա՛, լուրջ շատ օգնեցիր,- ինչպես միշտ ինձ հետ համակարծիք լինելով՝ ասաց Նարան:

Էլենի խորհուրդը մենք կիրառեցինք մեր կյանքում և նրա հետ միասին շատ հաղթանակներ գրանցեցինք այդ առաջնությունում:

Իրականում ես ու Նարան միանշանակ համապատասխանում ենք Հայաստան-Արցախ մոդելին: Ես միշտ մեծ քրոջ պես կանգնած եմ Նարայի կողքին և պատրաստ եմ սատարել նրան՝ ցանկացած նախաձեռնություն իրականացնելիս: Բայց «մեծ քույր» արտահայտությունը պետք չէ այդքան լուրջ ընդունել, քանի որ ես նրանից մեծ եմ ընդամենը 3 օրով: Սակայն այդ փաստը ինձ շատ է դուր գալիս:

Դե ինչպես ցանկացած մարդ, այնպես էլ մենք, ունենում էինք օգնության կարիք, մի խոսքով, մեզ պակասում էր 3-րդ անձը: Այսպիսով, մենք հասկացանք, որ Էլենը մեր անբաժան մասնիկն է՝ Սփյուռքը:

Սփյուռք, քանի որ դժվարին իրավիճակում հենց նա է պատրաստ օգնել Հայաստանին և Արցախին, հենց նա է ամբողջ սրտով և ուրախությամբ տոնում մեր հաղթանակները:

Այդ պայծառ օրվանից անցել են շատ օրեր, և վստահ եմ, որ դեռ ավելի պայծառ օրեր են գալու: Բայց այսօր, երբ յուրաքանչյուրս պետք է կյանքի մեր անհատական ուղին սկսենք կառուցել, գիտակցում ենք, որ ժամը եկել է, մենք էլ պետք է մեկնենք մեր երազանքների ճանապարհորդությանը, ընտրեք մեր ապագա մասնագիտությունը, և հիշենք, որ մեր հզոր դաշինքին չկարողացան նույնիսկ օվկիանոսներն ու սարերը բաժանել, երբ ես հայտնվեցի Գերմանիայում, Նարան՝ Ռուսաստանում, իսկ Էլենը՝ Ամերիկայում:

Իրականում մեր ընտրած ուղիները ամենևին էլ իրարից հեռու չեն, և ոչինչ էլ չի կարող խանգարել մեր ընկերության պահպանմանը:

«Ամեն ինչի ավարտը մի նոր բանի սկիզբն է», և այդ նոր բանը տարիներ հետո դառնալու է մի շատ հայտնի կազմակերպություն, որը իր մասնաճյուղերն է ունենալու Սփյուռքում, Արցախում և Հայաստանում:

Առավոտը բացվեց, հունիսի մեկն է՝ երեխաների իրավունքների պաշտպանության օրը։ Գնացի հյուրասենյակ, դեռ ոչ ոք չէր արթնացել։ Բացեցի պատշգամբի դուռը ու նստեցի բազմոցին։ Սրտի թրթիռով զանգի էի սպասում։ Մեկ էլ հանկարծ դրսից բարձր ձայն եկավ։ Միանգամից դուրս եկա, մեքենա էր՝ կառավարության կոչն էր հնչեցնում, թե բա՝ սիրելի հայրենակիցներ, խոսում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը։ Մտա հետ տուն ու հեռախոսս զնգաց, միանգամից մտածեցի՝ նա է, ու վազեցի դեպի հեռախոս, էն էլ չէ, այլ զանգ էր։ 2։30 րոպե կյանքիցս անիմաստ խլեց զանգողը։ Զանգը եկավ, բայց ես այլ զանգի էի սպասում։

Արթնացան ընտանիքիս անդամները։ Բարի լույս ու վերջ։ Հա, ու շնորհավոր… ըհըն՝ հիմա։ Ամռան առաջին օրը։ Չէ, սա էլ էն չէ։ Չկար սպասված խոսքը։ Սուրճի սեղանը կազմ ու պատրաստ, դե թեմաներն էլ՝ զանազան, բայց ոչ սպասելին։ Ահա, օրը ավարտվում է, բայց 18-րդ զանգը չի գալիս։ Մորաքույրը ավանդույթին վերջ դրեց անցած տարի։ Անցած տարվա զանգը վերջինը եղավ։ Հունիսի մեկս չշնորհավորեց։ Հասկացա, որ չէ, հաստատ մեծացել եմ։

Երբևէ, եթե ստացվեր այնպես, որ կյանքի շրջանները հնարավոր լիներ գնահատել քաղցրությամբ, ապա մանկությունը կլիներ բացարձակ առաջատարը, քանի որ այն համեմված է ամենավառ գույներով, երևակայության ամենատարբեր ու ամենախենթ լուծումներով, և իհարկե, ամենահամով չարաճճիություններով:

Ես, օրինակ, փոքր ժամանակ շատ էի սիրում պղպջակներ պատրաստել: Առաջին հայացքից հեշտ թվացող այս զբաղմունքն իրականում լավ էլ բարդ տեխնիկա և նույնիսկ որոշակի փորձարարական գիտելիքներ է պահանջում:

Մեր ժամանակ պղպջակների պատրաստի սրվակներ խանութներում գտնելն այնքան էլ հեշտ չէր, բացի դրանից՝ դրանց պարունակությունն այնքան շուտ էր վերջանում, որ հարյուր հազարավոր պղպջակներ երկինք ուղարկելու իմ երազանքը մնում էր անկատար, ուստի ես ու եղբայրս պղպջակի սրվակները պատրաստում էինք տանը: Հիմնականում անհրաժեշտ էր երկու կախարդական բաղադրիչ՝ օճառ և ջուր (ցանկալի էր հեղուկ օճառ՝ ավելի լավ արդյունք ստանալու համար), երբեմն նաև ավելացնում էինք լվացքի փոշի և այլ գաղտնի բաղադրիչներ՝ պղպջակի նոր, կատարելագործված տեսակներ ստեղծելու համար:

Հարյուրավոր այս գործողությունները մի ամբողջ լուրջ գիտափորձերի շարք էին մեզ թվում, և, որ ամենակարևորն է, մենք միշտ հավատում էինք, որ լավագույն պղպջակի բաղադրատոմսը հենց մենք ենք գտնելու: Լոգարանը մեր փորձարարական լաբորատորիան էր, որտեղ և անցկացնում էինք պղպջակի ստեղծման մեր աշխատանքները: Պատահում էր այնպես, որ գերազանց պղպջակ ստանալու մեր գիտափորձերը տևում էին ժամեր, իսկ արդյունքում ստանում էինք  այնպիսի լուծույթ, որից հազիվ մեկ կամ երկու պղպջակ էր դուրս գալիս: Երբեմն աշխատում էինք նաև առանձին և օրվա տարբեր ժամերի, որպեսզի կարողանայինք գտնել ամենախառներանգ ու փայլփլուն պղպջակն ստանալու եղանակը, իսկ նոր բան բացահայտելուն պես՝ արագ վազում  իրար մոտ ու կիսվում արդյունքներով:

Պղպջակները երկինք ուղարկում էինք ամենատարածված ու կիրառելի միջոցով՝ գրիչով: Սկզբում հանում էինք երկու ծայրերը, հետո՝ միջուկը և դատարկ ձողն օգտագործում: Պղպջակների քանակը, մեծությունն ու օդում մնալու վայրկյանների թիվը, շատ հաճախ, կախված էր լինում ոչ այնքան լուծույթի որակյալ լինելուց, որքան հենց փչելու տեխնիկայից՝ արագությունից և ուժգնությունից:

Այսօր հունիսի մեկն է՝ երեխաների պաշտպանության միջազգային օրը, և հենց այսօր ուզում եմ նորից երեխա դառնալ ու վերագտնել պղպջակ պատրաստող այն փոքրիկ փորձարարին, ով չէր վախենում սխալվելուց ու միշտ հավատում էր, որ կհասնի իր երազանքներին, եթե միայն ամբողջ հոգով նվիրվի իր գործին:

Կարանտինի այս շրջանը շատ դժվար է երեխաների համար, քանի որ նրանք անդադար ցանկանում են խաղալ, նոր բաներ փորձել ու գտնել։ Տխրել ամենևին պետք չէ, վստահ եմ, տանը հաստատ ջուր, օճառ ու գրիչ կգտնվի: Գնացի՛նք փորձելու:

Տեսնենք ո՞վ առաջինը կգտնի լավագույն պղպջակի բաղադրատոմսը…

Հոգիս սովոր է դատարկության,
Թե չլինես, հոգ չէ, կապրեմ,
Ինչպես նախքան քեզ. ապրում էի,
Գնա՛։

Ետ մի նայիր ու մի հիշիր,
Ես մոռացա… մի՛ ափսոսա,
Քայլիր ուղովդ ու մի զարմանա,
Որ երկար թվացող ճամփան այս կարճ էր.
Պարզապես գնա։

Հըն, տխո՞ւր ես…
Իսկ ինձ մոտ արտասովոր ոչինչ չկա։
Ես գիտեի. միշտ էլ այդպես է եղել,
Իմ գարունները աշուն են եղել։
Դե՛, գնա…

Ես չէի սիրում և չեմ էլ ուզում սիրել երբևէ,
Չեմ ուզում տեսնել, ունենալ, գրկել,
Քանզի կորցնելը դժվար է եղել.
Ես մի՛շտ եմ կորցրել և դեռ չգտած։
Է՜հ, դո՛ւ էլ գնա։

Գնացի՞ր… ապրե՛ս, ապրիր քեզ համար,
Չգաս, չհիշես, ե՛ս էլ մոռացա,
Որ ճամփան այն մեր երկար թվացող
Ընկնող մթի հետ հանկարծ վերջացավ։

***

Թե իմանամ

Կասեմ ես քեզ, որ չեմ սիրում, թե իմանամ՝
Չեն խառնվի մտքերդ պարզ ու չես տխրի,
Ու քեզ կասեմ՝ ամենը կեղծ էր, թե իմանամ՝
Չես փոշմանի մեջդ ապրող սիրո համար։

Կասեմ ես քեզ, որ ոչինչ էիր դու ինձ համար, թե իմանամ՝
Չի սառչի քո սիրտը հանկարծ ու չի ցավի,
Առանց հիշելու կգնամ անդարձ, թե իմանամ՝
Հեռացումիցս գիշերներդ չես անցկացնի անքնությամբ։

Ես կասեմ քեզ մնաս բարով, թե իմանամ՝
Չես հեռանա անվերադարձ,
Ու կասեմ՝ ես ատում եմ քեզ, թե իմանամ՝
Չես կոտրվի ու չի դառնա հոգիդ անզգա։

Ես չեմ ուզում, որ քո կյանքը դառնա անլույս,
Ու կոտրվի մեջդ ապրող տեսակը քո…
Թե իմանամ՝ գնալու ես անվերադարձ ու մտքերդ քամուն տալու,
Ալկոհոլով ու ափիոնով ցավերդ այս լուռ խեղդելու՝
Կհեռանամ ու կդառնամ ստվերը քո.
քեզ հետ տխրեմ ու փոշմանեմ սիրո համար,
քո սրտի հետ սիրտս սառչի ու լա՜վ ցավի,
դառնամ քեզ պես անքուն, անզգա
և ստվերը քո գիշերների,
ու կհարբեմ քեզ հետ անվերջ
ու կատեմ ինձ՝ քեզ լքելու ցավի համար։