Լրիվ պատահական որոշեցի տատիկիցս հարցազրույց վերցնել ու տատիկս համաձայնեց: Եվ քանի որ անպատրաստ էի, հարցերս ցաքուցրիվ էին, բայց կարողացա մի քանի հետաքրքիր պատմություններ կորզել նրանից: Ներկայացնեմ դրանցից մի քանիսը:
Ջանգյուլումի տոնը տատիկիս հուշերում
-Տատ, ջահել ժամանակ ի՞նչ տոներ եք նշել, որ հիմա այդքան էլ շատ չեն նշում:
-Ջահել վախտ ջանգյուլում կար, հիմիկվա երիտասարդությունը ջանգյուլում չի խաղում: Իսկ ես սկսեցի արդարանալ.
-Բայց մենք խաղացել ենք, տատ: Երբ փոքր էինք, մեր շենքի տարիքով մեծ աղջիկները կազմակերպում էին և մեզ մասնակից էին դարձնում այդ հետաքրքիր տոնին:
-Հա~, մենակ փոքր ժամանակչէ,- ասաց տատս:
-Լավ, լավ, տատ, կասես` ի՞նչ էիք անում տոնի ժամանակ:
-Էտ ժամանակ ծաղիկներ էինք հավաքում, էտ ջանգյուլումներով պսակ էինք գործում, հետո գցում էինք ջուրը, տղերքը բռնում էին` ասում էին. «Ով որ բռնի, նրա հետ էլ կամուսնանանք»:
-Իսկ հետո՞:
-Հետո: էլ ի՞նչ ասեմ: Օրինակ, ջանգյուլումը հիմա մեր նման չեն խաղում: Հիշում եմ, էն ժամանակ գյուղի երկար մազերով աղջիկները թղթեր էին գրում-գցում կճուճների մեջ, տենց ոնց որ բախտներն էին էլի գուշակում: Հետո տղաներից վերցնում էին կճուճների միջի թղթերից ու տենց գուշակում էին, թե ով ում հետ կամուսնանա:
-Հետո տոնախմբություն չէի՞ք անում:
-Հա, հետո քեֆ էինք անում: Էն ժամանակ ջանգյուլումին անպայման պիտի բրինձ պատրաստեին: Բրինձ էինք եփում, ձուն ջարդում էինք վրան: Հետո էլի ուտելիքներ, թխվածքներ էինք պատրաստում:
-Դրանք դո՞ւք էիք պատրաստում, թե ձեր ծնողները:
-Չէ, ամեն ինչն էլ մենք էինք եփում, դե մեծ աղջիկներ էինք: Հավաքվում էինք մեկի տանը ու մինչև գիշեր քեֆ էինք անում:
-Ի՞նչ ձևով էիք նախապատրաստվում:
-Աղջիկներվ գնում էինք ջանգյուլում էինք բերում Ծաղկաձորի անտառից: Հետո հավաքվում էինք մեկի տանը, պսակներ ու ուտեստներ էինք սարքում:
Լողալ…
Տատիկս Ջրառատ գյուղից է, ու գյուղի տարածքով է հոսում Հրազդան գետը: Այն ժամանակ, ինչպես շատ երեխաներ, տատիկս ևս շատ է սիրել լողալ գետում:
-Շատ էի սիրում լողալ: Էն ժամանակ Ազնիվ տատին (տատիկիս մայրը) ջղայնանում էր վրես: Էնքան էի լողում, որ աչքերս լրիվ արյունոտվում էին: Որ լողանալուց ջուր էր լցվում ականջներս, մի ոտքի վրա թռնում էինք, հետո ձեռքով խփում էինք ականջներին, ջուրը գալիս թափվում էր: Էն ժամանակ մի հատ կամուրջ կար, շատ փոքր էր ու լրիվ ջարդված-փշրված էր: Որ ձմեռը դրա վրայով գնում էինք, մեկ էլ տեսար, մեկի ոտքը սղում էր, ու ոտքը մտնում էր փոսը: Կանգնում էինք կամուրջի վրա ու թռնում էինք ջրի մեջ: Աչքերներս փակ մտնում էինք ու, որ գլխի վրա մտնում էինք, չէ, աչքերներս արյուն էր լցվում:
Տատիկիս ընտանիքը
Տատիկիս ընտանիքի մասին քիչ բաներ գիտեի և որոշեցի առիթից օգտվել և իմանալ ավելին:
-Տատ, մի քիչ կպատմե՞ս քո ընտանիքից:
-Պապաս թվաբանության դասատու ա եղել, դե, էն ժամանակ հանրահաշիվ չէր, թվաբանություն էր: Հետո ժողկրթբաժնում ա աշխատել, եղել ա ֆինբաժնի ավագ տեսուչ: Մամաս լավ երգել ա:
-Իսկ ինչպե՞ս են ծանոթացել մամադ ու պապադ:
-Էն ժամանակ մամայենքս ճանաչված են եղել գյուղում, ունևոր են եղել, բայց պապայենքս` էդքան էլ չէ: Հետո հանդիպել են, էլի, դե, մի գյուղից են եղել:
-Քանի՞ երեխա եք եղել:
-5 երեխա ենք եղել` 4 քույր, 1 եղբայր:
-Էն ժամանակ, որ ոչ հեռուստացույց, ոչ ինտերնետ ա եղել, ինչո՞վ եք զբաղվել ամբողջ օրը:
-Պապաս առավոտից գնում էր գործի, գիշերը նոր գալիս էր տուն: Մամաս էլ ամբողջ օրը տան գործ էր անում, մեկ-մեկ անտառ էր գնում: Մենք էլ էինք հետը գնում. մասուր էինք հավաքում, տանձ էինք բերում, լոբիները տնկելու համար փայտ էինք բերում: Մի անգամ արջ էինք տեսել ու ահավոր վախեցել էինք, բայց մեր հարևանը ասեց, որ արջ չի եղել, ինքն ա եղել, բայց դե խաբում էր` մեզ հանգստացնելու համար: Էլ ի՞նչ ասեմ: Պապաս տարիքով մեծ ա եղել մամայիցս: Գնացել ա կռիվ, 8-ը տարի մնացել ա այնտեղ:
-Իսկ մեդալներ ստացե՞լ ա:
-Մեդալներ շատ-շատ ուներ:
-Մի քիչ էլ քույրերիդ մասին պատմի:
-Էս Ազնիվ տատին (տատիկիս մայրը) սիրուն երկար շորեր ուներ, քրերով հագնում էինք, գնում-մտնում էինք գետի ջուրը, լողում էինք, իսկ հետո մաման, իհարկե ,բարկանում էր մեզ վրա:
-Դպրոց կա՞ր, տատ:
-Հա, մի տարի մի հատ սեփական տուն ենք գնացել: Այդտեղ մենակ առաջին դասարանցիներն էին սովորում, բայց երկրորդ դասարանից տեղափոխվեցինք դպրոց` 5-րդ դպրոցն էր:
Քիչ հետո տատս այլ թեմայից է խոսում:
-Պապայիս եղբորն են աքսորել: Ինքը հեղափոխական էր: Կասկածել են որոշ գործերի մեջ, բանտ ա նստել, հետո արդարացրել են: Բայց, որ դուրս ա եկել արդեն, հիվանդ ա եղել: Էտ հորեղբորս տղան շատ լավ ա սովորել: Գիտական աշխատող ա եղել ու շատ լավ նվերներ ա ստացել: Օրինակ, փոքր հեռուստացույց: Էտ եղել ա սրանից մի 40-50 տարի առաջ, էն ժամանակվա համար էտ մեծ բան էր`էն ժամանակ քչերը հեռուստացույց ունեին: Երբեմն տատիկիս պատմությունները լսելը ինձ հնարավորություն է տալիս պատկերացում կազմել այն ժամանակաշրջանի մասին, որը եղել է մեզանից բազմաթիվ տարիներ առաջ և զգալ, թե ինչպես են ապրել մարդիկ այն ժամանակ: Գուցե նրանց կյանքը չի ունեցել այն հարմարություններն ու դյուրությունները, որոնք մենք ունենք այսօր, բայց այն ևս ունեցել է իր հետաքրքրությունները: Եվ, միգուցե, օրերից մի օր ես ինքս կպատմեմ թոռնիկիս իմ կյանքի մասին, և այն նրան չի թվա այնքան ժամանակակից, որքան իր կյանքը:
Մեր արմատը մեր ապագան է
Պատմությունը չափազանց հակասական ու ոչ ստույգ երևույթ է: Եվ հաճախ մեզ է հասնում զուտ այս կամ այն պատմաբանի կամ պատմիչի սուբյեկտիվ կարծիքը՝ համապատասխանեցված տվյալ ժամանակաշրջանի գաղափարախոսությանը:
Հենց դասատուն կմըտներ դասարան, հմեն կըսկվին: Ժանետա Էլիբեկյան, լավ էլ հիշում եմ, ռնդամալցի էր: Ասում էր. «Բա՛րև ձեզ, երեխաներ»: Կասինք. «Բաաաա՜՜՜՜րև Ձեզ: Փա՜՜՜՜ռք ԸՆԳԵՐ ՍՏԱԼԻՆԻՆ»: Կասեր. <<Մեր առաջին տասըն երգի դաս ա>>: Ցուրտ, սոված, ծեռններս կապտեր, բայց.
Նրա անունը Վարազդատ է, բայց բոլորը նրան Վարո կամ Վարազ են ասւմ: Կարելի է ասել՝ օրվա մեծ մասը նրա հետ էի անցկացնում: Ծիծաղելին այն է, որ երբեք նրա ձեռքը բաց չէի թողնում և միշտ այնքան ամուր էի սեղմում, որ ձեռքս դրանից թմրում էր, երևի՝ նրանն էլ, բայց նա լռում էր դրա մասին ու երբեք չէր դժգոհում: Մեր առօրյան սկսվում էր ծառ տնկելով կամ խնամելով: Այդ ընթացքում նա ինձ շատ հետաքրքիր պատմություններ էր պատմում, և ես դրանք ընդունում էի հալած յուղի տեղ: Նրա ամեն մի ասածը ինձ համար գիտական լուրջ վարկած էր կամ աքսիոմ: Հիշում եմ, երբ մի անգամ ասաց, որ բզեզներին ամերիկացիներն են ստեղծել որպես կենսաբանական զենք, իսկ մեր հարևաններից մեկը հակառակվեց նրան: Այդ ժամանակ ես կատաղածի նման հարձակվեցի նրա վրա: «Ո՞վ է այդ սրիկան, որ փորձում է հակառակվել պապիկիս ասածին: Մի՞թե չգիտի, թե ինչ է նշանակում պապիկը կամ գուցե չգիտի, որ իմ պապիկը ամեն ինչ գիտի: Լավ, ես նրան ցույց կտամ»,- մտածում էի ես խոժոռ դեմքով: Այդ ժամանակ ես նրան համարում էի աշխարհի ամենավերջին մարդը, ու այդ օրվանից այդպես էլ չկարողացա սիրել նրան: Ինձ համար «պապիկ» հասկացողությունը մի տեսակ առասպելական, աստվածային բնույթ է ստացել: 
Պապիկիս բոլոր թոռնիկներն էլ պաշտում են նրան: Այդ սերը այնքան խորն է, որ բոլորը փորձում են ընդօրինակել նույնիսկ նրա ժեստերն ու շարժումները: Օրինակ՝ պապիկս խռռացնելու սովորություն ունի: Նա ասում է, որ այդպես է անում, որ քունը տանի: Մենք էլ՝ որպես նրա հարգարժան կրկնօրինակները, քնելուց առաջ սկսում էինք խռռացնել: Մենք կարծում էինք, որ դա լուրջ ավանդույթ է, և պետք է սրբությամբ պահել: Պապիկն էլ մեզ չհիասթափեցնելու համար սկսում էր իր կենցաղը «զարդարել» նորանոր տարօրինակ ժեստերով: Մեզ բոլորիս այնպես է թվում, թե նա ամենից շատ մեզ է սիրում: Գուցե նրանից է, որ նա շատ ունի սեր ու բոլորիս հավասար բաժանում է, բայց այն, որ նրա ամենախելացի թոռնիկը ես եմ, նա ինքն անձամբ է խոստովանել: Մեր ընտանիքում մի ավանդույթ կա: Երբ երեխաները դառնում են չորս-հինգ տարեկան, անցնում են պապիկի IQ թեստով: Մի անգամ պապիկս ասաց.
Ես ունեմ երկու փոքր արջուկներ, որոնք նվեր եմ ստացել, երբ դեռ շատ փոքր էի: Առաջին արջուկս նվեր եմ ստացել երկրորդ դասարանում: Ռուսաց լեզվի ավարտական միջոցառման ժամանակ մեզ բոլորիս նվիրեցին փոքրիկ արջուկներ: Դրանից հետո երկար ժամանակ մոռացել էի նրա մասին և անուշադրության էի մատնել, բայց մի անգամ պատահաբար գտա: Հետո որոշեցի նրան անուն դնել: Ցանկանում էի դնել այն անունը, որը առաջինը «մտքիս կգար», և անվանեցի Ջերեմի: 
Երկրորդ արջուկս գրեթե նույն տարիքում եմ ստացել: Երբ փոքր էինք, մեզ փոքրիկ ծանրոցներով բերում և նվերներ էին բաժանում: Մենք ամեն անգամ մեծ անհամբերությամբ էինք սպասում մեր ծանրոցներին և մեր նոր նվերներին: Մի այդպիսի ծանրոցի միջից էլ ես գտա մյուս արջուկիս: Նրա համար ևս անուն որոշեցի: Քանի որ մի քանի իսպաներեն բառ գիտեի, որոշեցի դրանցից մեկով էլ կոչել: Կոչեցի Ֆելիզ, որը թարգմանաբար նշանակում է` ուրախ, երջանիկ: Ուզում էի, որ միշտ իրեն նայելիս ժպտայի, չնայած նրան, որ նրա դեմքին ընդհանրապես ժպիտ չկա: Երբ փոքր էինք, հաճախ էինք տանը կազմակերպում տիկնիկային ներկայացումներ: Իրար էինք միացնում աթոռներ, վրան գցում ծածկոցներ և, ահա, ներկայացումը սկսված էր: Իմ արջուկները ևս անմասն չէին մնում այս փոքրիկ ներկայացումներին` հաճախ նաև դառնալով դրանց գլխավոր դերակատարները: Մենք տարբեր պատմություններ էինք հորինում և դրանք ցուցադրում նրանց միջոցով: Հաճախ էինք հայտնվում ծիծաղելի դրության մեջ, երբ մեր դերակատարներին պատահաբար գցում էինք: Սակայն, առանց ժամանակ կորցնելու, աթոռների տակով վերցնում էինք` փորձելով չերևալ մեր հանդիսատեսին: Այսպիսով, ձեռք բերեցի իմ երկու ընկերներին, որոնք ոչ միայն ինձ կուրախացնեն, այլև կհիշեցնեն այն հիշարժան օրերի մասին, որոնք տեղի են ունեցել իմ կյանքում: