Մանու-Մանուելան

Մանուելան կամ Մանուն, ինչպես մենք բոլորս դիմում ենք նրան, այն երկու երեխաներից մեկն է, որոնց շատ եմ սիրում: Նա մեր հարևանի թոռնուհին է: Մանուն 3 տարեկան է ու բավականին խելացի է իր տարիքի համեմատ: Մանուելան հաճախում է մանկապարտեզ, փոքրերի խմբում է, բայց շատ է ուզում տեղափոխվել մեծերի խումբ: Միշտ ասում է. «Հեսա մի քիչ էլ մեծանամ ու կգնամ մեծերի խումբ»: Մեկ-մեկ այնպիսի բաներ է սկսում ասել, որ չես կարողանում չզարմանալ ու հրճվանքով չնայել նրան: Մի անգամ ասացի. «Ման, էս ինչ սիրուն ցիլո ես դրել», ինքն էլ ասաց. «Ցիլո  չի, գլխարկ ա»: Շատ փոքր երեխաների նման սիրում է դիտել «Մաշան և արջը»

մուլտֆիլմը: Հենց  գալիս է մեր տուն, միանգամից ասում է` դիրՄասան:       Իսկ վերջերս էլ որոշել էինք մեր մուտքի դիմացի պատին նկարել` գեղեցկացնելու նպատակով:

Մեր խմբին միացավ նաև Մանուն: Որոշեց,  որ լուսին է նկարելու: Իսկ երբ վերջացրեց,  անընդհատ ասում էր. «Գնամ մամային կանցեմ, թող գա տենա` ինց սիրուն եմ նկարել», ինձ էլ անընդհատ ասում էր. «Իմը սիրունա, ցէ՞, իրանցը սիրուն ցի»: Մի անգամ էլ ուզում էր գնալ ձմերուկի համով ծամոն գնելու, ու երբ տեսավ, որ ոչ ոքից չի կարող գումար վերցնել, գնաց ու ընկերուհուն ասաց. «Նանե, արի գնանք ձմերուկի համով ծամոն առնենք»,- ու ճանապարհ ընկավ:

Երբ հարցրեցի`  ինչո՞վ ես գնելու (նկատի ունենալով գումար չունենալը), Մանուն հանգիստ պատասխանեց. «Ձմերուկով» ու ինքնամոռաց շարունակեց ճանապարհը:

Ահա այսպիսին է իմ սիրելի Մանու-Մանուելան:

Մեր գեղի թատերական լաբորատորիան

Յուրաքանչյուր համայնք, որպես այդպիսին, դառնում է քաղաք ոչ միայն իր բնակչության թվաքանակից և տնտեսական զարգացման մակարդակից ելնելով, այլ նաև, որ ունի իր ուրույն մշակութային դեմքը: Ընդհանրապես գյուղ ասելով հասկանում ենք գյուղատնտեսություն, բանավան՝ բանվորական ավանարդյունաբերությունիսկ քաղաքը մշակույթն է, արվեստը: Հրազդանը ունի՞ իր մշակութային դիմագիծը

Եթե ասեմ, որ Հրազդանը թատրոն ունի, ապա խիստ  նսեմացրած կլինեմ: Հայրենի քաղաքի թատրնը վաղուց արդեն ձեռնոց է նետել տգետ ավանդույթներով ու պատմությամբ հարուստ եվրոպական ու ռոսական թատրոններին  և քայլում է չգիտես թե ուր…

Իրականում ուղղակի դա մի շենք է, որի  վրա գրված է թատրոն, ու վերջ:  Հա, մոռացա շողշողուն կողպեքի մասին, որ ծանր կախված է այդ շինության դռնից: Մի քանի ագամ գնացել եմ այդտեղ ներկայացում նայելու հույսով, բայց միշտ չէ, որ կյանքում ակնկալիքներդ իրականանում են: Առաջին անգամ շատ փոքր էի, երբ գնացի թատրոն: Որքանով հիշում եմ, հեքիաթներ էին բեմադրել, ու հանդիսատեսը մեծամասամբ դպրոցականներ էին: Նախ, բեմը ամբողջովին դատարկ էր: Ոչ մի դեկորացիա չկար: Երեք-չորս հեքիաթ խաղացին ու այդ բոլորի ընթացքում մի հատ սև կտոր էին իրար ձեռքից քաշքշում, անիմաստ ինչ-որ վարագույրներն էին շարժում: Ամբողջ ընթացքում լարված փորձում էի ինչ-որ բան հասկանալ, բայց ապարդյուն, որովհետև հասկանալու ոչինչ էլ չկար: Պարտադիր չէ պրոֆեսիոնալ ռեժիսոր, դերասան կամ արվեստաբան լինել, որ հասկանաս, թե վարագույր շարժելով ներկայացում չի լինում: Խաղացողներից մեկը բեմին անիմաստ շարժումներ  էր անում(գերգերգերխաղ ), այնպես որ ծիծաղ առաջացներ, բայց մեր դասարանի ամենաջրիկ ու չար տղան անգամ ապուշ կտրած ուզում էր հասկանալ, թե ուր է ընկել: Հետո բեմից ինչ-որ մեկը այնպես բարձր բղավեց, որ դահլիճում նստած երեխան վախից սկսեց  լաց լինել: Ուսուցիչը փորձում էր դուրս հանել երեխային, որ հանգստացնի: Դիմացի նստարանից մի կին սկսեց ծղրտալ վերջինիս վրա. « Դու՛րս հանեք ձեր երեխային. նա խանգարում է ներկայացումը»:  Այդ կինը երևի այն տեսակներից էր, որոնք, եթե ինչ-որ բան չեն հասկանում, փորձում են ավելի բարձրագոչ բառերով թաքցնել իրենց տգիտությունը: Ահավոր խառանշփոթ էր դահլիճում: Հետաքրքիր չէր՝ չէին նայում: Ու ամբողջ դահլիճը չէր նայում: Թե ում համար էին խաղում՝ չհասկացա: Հետո իմացա, որ այդ գոռգոռացող դերասանները կատարում են նաև այդ շենքի տնտեսական բոլոր աշխատանքները.  ամեն ինչ հնարավոր է այդ շենքում: Ավելացնեմ նաև, որ թատրոնը չուներ կին դերասան: Հունական անտիկ թատրոնի նախատիպի՞ն ենք վերադառնում, երբ կնոջը արգելված էր բեմ բարձրանալ:

Հրազդանի «էքսպերիմենտալ»  թատերական կառույցը փակ ամրոց է : Ամառ լինի, թե ձմեռ, երբ թատրոնի կողքով անցնում եմ, տեսնում եմ, թե ինչպես է թատրոնի կտուրից բարձրանում վառարանի ծուխը: Պատուհանների խունացած վարագույրները միշտ պինդ փակված են, կարծես ծածկելու համար թատրոնի խունացած ներսը: Մեծերից շատ եմ լսել թատրոնի երբեմնի հրաշալի անցյալի մասին: Ինձ այնքան լավ բաներ  են պատմել թատրոնի նախկին դերասանական կազմի մասին, հատակապես գեղարվեստական ղեկավար Իշխան Ղարիբյանի մասին: Այստեղ խաղացվել է նաև Շեքսպիր: Եվ փաստն այն է, որ հիմա հրազդանցիները արհամարհում են այդ թատրոնը ու իրենց մշակութային կարիքները բավարարելու  համար հասնում են Երևան՝ ծախսելով մի քանի անգամ շատ գումար և ժամանակ:

Նորից նոր բեմադրություն: Նույն կրկնվող էքսպերիմենտները՝  ճռճռան վերնագրով: Գեղական ու անհասկանալի  խորհրդապաշտությամբ արդեն  որերորդ անգամ բեմի կենտրոնում թափահարվում էր  նույն  երկար  վարագույրը:  Ցանկանալով զարմացնել քաղաքային մտավորականությանը ` մեր թատրոնն  արդեն երկար տարիներ հեռացրել է իր իսկական հանդիսատեսին:

ՀԴԹ-ն ժողովրդական թատրոն է, ու ես թատրոն եմ գալիս և ուզում եմ բեմին սոցիալական դրամաներ նայել, մարդկային հարաբերություններ, ուզում եմ տեսնել այն հեղինակների գործերը, որոնք անցնում եմ դպրոցում,  ուզում եմ տեսնել հայ և համաշխարհային դասականների գործերից, ինչո՞ւ ոչ, նաև ժամանակակից  դրամատուրգների պիեսներ հաճույքով կնայեմ, իսկ  թատերական լաբորատոր փնտրտուքները ՝ դպրոցականների գումարներով… Հը՞.  սրան  ոչ միայն պետական թատրոնները , այլ նաև օդեոններն  ու մխատները կնախանձեին:

Նախանձով եմ զրուցում գյումրեցի, վանաձորցի և Հայաստանի մյուս քաղաքներում ապրող ընկերներիս հետ, երբ խոսքը հասնում է թատրոնին: Նրանք այնքան շատ բան ունեն պատմելու իրենց քաղաքի մշակութային կյանքից:

17 տարեկան հանդիսատես

Մեծերի նման փոքրերը

Լուսանկարը՝ Լուսինե Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Բաղդասարյանի

Ինչքան հետաքրքիր է, չէ՞, որ մարդիկ ինչքան էլ յուրահատուկ լինեն, փորձում են ինչ-որ բանով նմանվել դիմացինին, նմանակել նրա արածները կամ ասածները: Օրինակ, փոքր երեխաները փորձում են ասել բաներ, որ լսել են մեծերից: Մեր թաղամասում հաճախ մի մարդ է գալիս և կաթ է վաճառում` անընդհատ բացականչելով «Մա~լա~կո~, մա~լա~կո~»: Իսկ դրանից հետո հաճախ լսում եմ, թե ինչպես երեխաները դրսում խաղալիս, կրկնելով նրա խոսքերը, կանչում են. «Մա~լա~կո~,մա~լա~կո~»: Կամ հաճախ ենք հանդիպում այնպիսի փոքր երեխաների, որոնք հարդարվում են իրենց մայրիկների շպարման պարագաներով կամ հագնում են նրանց բարձրակրունկ կոշիկները`ցանկանալով ցույց տալ, թե իրենք մեծ են: Յուրաքանչյուր երեխայի համար իդեալ է հանդիսանում իր ծնողը, և ամեն մեկը ցանկանում է մեծանալով նմանվել նրան: Մի անգամ քեռուս որդուն հարցրեցի, թե ինչ ես ուզում դառնալ, երբ մեծանաս, նա պատասխանեց. «Պապա»: Ես մտածեցի` քեռիս ամեն ինչ պիտի անի, որ կատարյալ հայրիկ լինի, քանի որ որդին ցանկանում է իրեն նմանվել:

Իմ ընտանիքը

Իմ ընտանիքում ապրում է վեց հոգի` ես, հայրս, մայրս, քույրիկս, Սիսիս` մեր կատվիկը, և Բորիս` մեր շունիկը։ Մեր ընտանիքը փոքր-ինչ տարբերվում է մյուս ընտանիքներից։ Մենք բոլորս այնքան տարբեր ենք միմյանցից, բայց և այնքան նման ենք իրար։ Հասկանալու համար մեր ընտանիքի ողջ տրագիկոմեդիան, պետք է որոշ ժամանակ կարողանաս ապրել այդ ֆանտաստիկ միջավայրում, բայց քանի որ դա երկար ու բարդ պրոցես է, կփորձեմ հակիրճ նեկայացնել ինձ ու իմ ընտանիքի անդամներին առանձին-առանձին։ Մեր ընտանիքի գլուխը հայրիկս է։ Նա մասնագիտությամբ ճարտարապետ է, չնայած դրան` ոչ մի շենք չի նախագծել։ Հայրս շատ հմուտ մարդ է և իր կյանքի ընթացքում շատ ոլորտներում է փորձել իրեն։ Նա միևնույն ժամանակ հասարակ շինարար է, վարորդ, ուսուցիչ և նույնիսկ որոշ դեպքում բժիշկ, բայց ոչ` ճարտարապետ։ Շատ է սիրում զբաղվել որսորդությամբ։ Այդ պատճառով մեր տունը հիշեցնում է վայրի կենդանիների մորթիներից ստեղծված անտառային մի փոքրիկ տնակ։ Օյ՛, մոռացա նշել, որ նա չի մոռացել իրեն արվեստում փորձել։ Նրա ամենասիրելի զբաղմունքը ակորդեոն նվագելն է։ Սակայն, քանի որ երաժշտական կրթություն չունի, սարսափելի վատ է նվագում։ Հենց այստեղից էլ սկսվում են մեր ընտանեկան վեճերը։ Հայրս միշտ նեղանում է մեզնից ու ասում «է՜, դուք արվեստից ոչինչ չեք հասկանում…», իսկ ես կիսաջղային, կիսաաղերսական տոնով աշխատում եմ համոզել նրան, որ դադարեցնի ագռավների համար գրած իր սիմֆոնիան ու ասում. «Մեծն մաեստրո, ձեր տաղանդն անզոր է գնահատվել հասարակ մահկանացուների կողմից։ Փորձեք ձեզ մեծ բեմերում»։ Միևնույն է, ջանքերս իզուր են այդ ուղղությամբ։ Նա պաշտում է այդ գործիքը և չի պատրաստվում հրաժարվել դրանից։ Մայրիկս մեր ընտանիքի գլխավոր դեմքն է։ Նա մասնագիտությամբ բանասեր է, բայց, ինչպես հայրս, մայրս նույնպես մի քանի մասնագիտություն ունի։ Առաջին հերթին նա իհարկե կոչումով ուսուցչուհի է, բայց դրանից հետո նա տնտեսագետ է, սոցիոլոգ, գյուղատնտես, բժիշկ և վերջապես՝ գործարար։ Ժամանակին նա եղել է նաև մեքենագրուհի, որն այսօր հնացած մասնագիտություն է համարվում։ Մեր ընտանիքում մասնագետների այսպիսի բազմազանությունը գալիս է հենց նրանից։ Նա իր էությամբ շատ ուժեղ մարդ է և կյանքի դժվարություններն ու փորձությունները ընդունում ու ճանապարհում է ժպիտով։ Նա երբեք չի հուսահատվում և մեզ էլ հորդորում է այդպիսին լինել։ Մայրիկս իմ հրեշտակն է, իմ լավագույն ընկերուհին և իմ ամենասիրելի մարդն այս կյանքում։ Նա իմ ու շատերի համար կատարյալ կերպար է։ Քույրիկս մեր ընտանիքի ամենատարօրինակ մարդն է։ Նրա տարերքը մաթեմատիկան և ֆիզիկան են։ Ի տարբերություն մեզ` նա միայն մի կողնորոշում ունի։ Երազում է դառնալ ծրագրավորող։ Նա շատ է տարբերվում մեզնից։ Երբեմն թվում է, թե նա է մեր տան գլխավոր հաշվապահը և մայրիկի ու հայրիկի հետ հավասար ղեկավարում է մեր բիզնեսը։ Նա միակ մարդն է, ում հաջողվում է ուշքի բերել ինձ, երբ ընկնում եմ երազանքների գիրկը։ Կարծես նա իմ մեծ քույրիկը լինի։ Մենք ամեն օր վիճում ենք իրար հետ։ Չնայած՝ կռիվը միշտ ես եմ հրահրում, միշտ նա է հաղթում մեր «փառահեղ» մարտերում։ Երբ մի օր չենք վիճում, նշանակում է՝ այդ օրը վատ է անցնելու։ Կյանքն առանց մեր կռիվների անիմաստ կլիներ։ Մենք երկուսով հաճախում ենք թատերական խմբակ։ Զարմանալի է, բայց բեմում մենք էլի միասին ենք խաղում։ Ճիշտ է, նա սարսափելի է երգում և պարում, բայց որպես դերասանուհի փառահեղ է։ Բնությունը նրան օժտել է յուրահատուկ տաղանդով։ Չնայած դրան՝ նա հաճուքով չի հաճախում թատերական խմբակ, այլ միայն նրա համար, որ խումբը չփակվի, քանի որ երեխաները քիչ են։ Նա այդ ամենն անում է ինձ համար, քանի որ գիտի, որ ես պաշտում եմ բեմը։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա ժողովուրդը ճիշտ է ասում, պտուղը ծառից հեռու չի ընկնի։ Ես շատ եմ նման ծնողներիս ամեն հարցով` այդ թվում և մասնագիտությունների։ Փոքրուց մինչև տասնհինգ տարեկանս երազում էի դառնալ դերասանուհի, բայց վերջին տարիներին (չգիտեմ, գուցե արեգակնային ոթորիկների հետևանք էր) գլխումս մի տեսակ խառնաշփոթ  սկսվեց և ես «անցա» համալսարանների բոլոր ֆակուլտետներով։ Դե, դա բնորոշ է ինձ, եթե հաշվի առնենք, որ ինը տարվա ընթացքում ինը դասարան և երեք դպրոց եմ փոխել։ Կարելի է ասել, որ մեր քաղաքի բոլոր իմ հասակակից երեխաները իմ դասընկերներն են եղել։ Ես էությամբ մի փոքր բարդ մարդ եմ, մի քիչ էլ թեթև, մի քիչ էլ ինքնահավան, մի քիչ էլ շատ եմ խոսում, մի քիչ էլ շատ եմ սիրում ինձ, դրա համար էլ ավելի լավ է շատ չգովեմ ինձ։ Ես մի առանձին, լուրջ թեմա եմ։ Դրա համար գիտական, լուրջ հարցերը, ինչպիսին իմ տեսակի քննարկումն է, կթողնեմ գիտնականներին ու բամբասկոտներին և կանցնեմ մեր ընտանիքի մյուս անդամներին` Սիսիին ու Բոբիին։ Նրանք մեր ընտանիքի լիարժեք անդամներն են, մեր ուրախությունը։ Այս երկուսը աշխարհի ամենատարօրինակ շունն ու կատուն են։ Շատ նման են ինձ ու քույրիկիս` միշտ կռվում են, բայց շատ են սիրում իրար։ Նրանք կարծես դուրս են կատուներին ու շներին վերաբերող բոլոր ստանդարտներից։ Սիսին շատ լավ տիրապետում է հայերենին։ Դե դա բնական է։ Չէ՞ որ մայրիկս հայոց լեզվի մասնագետ է և փիսոյիս դաստիարակությամբ զբաղվում է անձամբ։ Միայն նրան չի հաջողվում ռուսերեն սովորեցնել։ Կարծում եմ, ռուսերեն չիմանալու գենը մեր ընտանիքում ժառանգական է, և մեր ընտանիքի փոքրիկ անդամները ևս անմասն չեն մնացել դրանից։ Փիսոս իմ ամենալավ ընկերն է, երբ տխուր և հոգնած եմ լինում, նա իր մռռոցով միշտ քսվում է ինձ, խնամում, սիրում։ Այդ փոքրիկը կարծես իմ դայակը լինի։ Երբ գիշերները լամպի լույսի տակ գիրք եմ կարդում, կարծես նա անհանգստանում է ինձ համար, գալիս է ու շուռ է տալիս լամպը, կանգնում գլխիս վրա, շոյում ինձ, հետո քնում` հիշեցնելով քնի մասին։ Նրա մռռոցներից շուտով արթնանում է մայրիկը և ստիպում է ինձ քնել, իսկ այդ փոքրիկ չարաճճին հաղթական հայացքով տեղավորում է ոտքերիս տակ ու սկսում «բայու-բայուշկի» երգել: Նույն հոգատար վերաբերմունքը ես ստանում եմ մեր տան սևուկ անդամից։ Նրա հետ մենք բազմաթիվ անտառային արկածներ ունենք։ Դե նրանց մասին կարող եմ պատմել անվերջ, բայց այս փոքրիկ չարաճճին չի թողնում ավարտել պատմությունս և անվերջ մռռոցներով հորդորում է ինձ գնալ քնելու։ Այդ պատճառով իմ ընտանիքի պատմությունը կավարտեմ այստեղ` հուսալով, որ ինչ-որ չափով ճանաչեցիք մեզ։

Անպաշտպան Զանգուն

Այսօր մեր երկրում բնապահպանական խնդիրները շա~տ, չափից շատ են: Երեկ դպրոցից տուն գալիս մի պահ կյանքը կարծես կանգ առավ. «ծառեր», որոնցից միայն հաստ բունն է մնացել, փոշի, կեղտ և ամենակարևորը` Զանգու գետը, որը ավելի քան աղբանոց է հիշեցնում: Այս գետը Հրազդանի խոշոր վտակներից է, իսկ Հրազդանը` Արաքսի ձախ վտակը:  

Բոլորս էլ գիտենք, թե ինչ նշանակություն ունի Արաքսը մեր երկրի համար, և եթե նրա երկու վտակներից մեկը աղտոտված է, նշանակում է, որ Արաքսն էլ է գտնվում նույն վիճակում: Տեսնելով, թե ինչ վիճակում է գտնվում Զանգուն` ես չէի կարող իմ համաքաղաքացիների նման անտարբերություն դրսևորել: Գետի մաքրման աշխատանքներ երբեք էլ չեն իրականացվել: Մեր գյուղապետարանի կարծիքով գետը կարելի է մաքրել` գետի հատակից ավազ հանելով, ինչն ողղակի ծիծաղելի է: Պարզից էլ պարզ է, որ ավազը հանվում է զուտ գումարի համար: Բացի այդ, գյուղի տների մեծամասնության կոյուղիները բացվում են գետի մեջ: Այս ամենն էլ քիչ է, ՀՀ խոշոր ցեմենտի և էլեկտրաէներգիայի գործարանների թափոնները նույնպես թափվում են անպաշտպան Զանգուն: Մեր գյուղի որոշ գյուղացիներ էլ գտել են աղբից ազատվելու ամենակարճ ճանապարհը. աղբը ողղակի գետն են գցում:

Պապս պատմում է, որ ժամանակին Զանգուն եղել է մեր երկրի ամենամաքուր գետերց մեկը. գյուղացիները նույնիսկ գետից ջուր են խմել ու լվացք արել: Իսկ այսօր գետի կողքով անցնելն անգամ առաջացնում է տհաճ զգացողություն:

Հավատքը մորուքիս մեջ չէ, այլ սրտիս

Ես սերում եմ մի տոհմից, որի նախապապերը եղել են քահանաներ: Պապիս հետ զրուցելիս` բազմաթիվ անգամ անդրադարձել ենք մեր տոհմին և նրա ծագմանը: Բնականաբար ինձ շատ հետաքրքիր էին բոլոր պատմությունները, որոնք լսում էի պապիկիցս: Մի օր որոշեցի ավելի մանրամասն ծանոթանալ իմ պատմությանը: Սկսեցի տարբեր տեղեկություններ հավաքել տոհմի և նրա արմատների մասին: Թե պապիկիցս, և թե տանեցիներից ստացած տեղեկությունները մի տեսակ քիչ էին թվում: Երբ ես իմացա, որ մեր տոհմից երկու քահանաներ իրենց հետ Հայաստան գալով բերել են Գրիգոր Նարեկացու գիրքը, որոշեցի ծանոթանալ նաև գրքի պատմությանը: Հաջորդ օրը առավոտյան գնացի մեր ազգակիցներից մեկի տուն: Լսել էի, որ նրանք լավ գիտեն մեր ազգի պատմությունը, և նրանց տանն է գտնվում Նարեկագիրքը: Անկեղծ ասած, ես նրանց դեռ չէի էլ ճանաչում:

-Բարև ձեզ, Տանյա տատիկ…

-Բարև…,-զարմացած, բայց սիրալիր ձայնով պատասխանեց ինձ:

Ներկայացա, թե ով եմ ու ինչ եմ ուզում, իսկ նա ժպտաց ու ներս հրավիրեց:

Երկար զրուցեցինք, պարզվեց, որ մենակ էր ապրում մինչև իր աղջկա գալը արտերկրից, ով կարճ ժամանակով է եկել: Ես նրան պատմեցի իմ մտադրության մասին: Նա ասաց, որ ուրախ կլինի օգնել ինձ, բայց իր աղջիկը ավելի լավ է տեղյակ մեր տոհմի մասին, քան ինքը:

-Ըհ, բալես , եկանք,-աղջկա հետ սենյակ մտավ Տանյա տատիկը:

Դե, իհարկե, զարմանալի է, որ աղջիկը ավելի տեղյակ է, ասեմ, որ սկզբում ինձ համար ևս, բայց մեկ օր անհամբեր սպասելուց հետո ամեն ինչ պարզ դարձավ, երբ ես ու Շուշանիկը գնացինք այդ կնոջ հետ հարցազրույցի:

-Ինչպե՞ս է պատահել, որ Դուք ՝ տիկին Հայաստան, ավելի լավ եք ծանոթ մեր տոհմի պատմությանը:

-Նախ ասեմ, որ իմ հայրը զբաղվել է տոհմագրությամբ, տատս և պապս աստվածատուր շնորհ են ունեցել մարդկանց բժշկելու, որոնց ականատեսն եմ եղել ես: Ես ավելի հետաքրքրված եմ եղել իմ պատմությամբ, քան մյուսները: Այդ պատճառով էլ ես ավելի շատ բան եմ տեսել և հիշում:

-Ո՞ր թվականին են Հայաստան գաղթել Տեր-Հակոբյանները և ո՞րտեղից:

-1822 թ. գաղթել են Արևմտյան Հայաստանից: Եկել են երկու քահանաներ՝ տեր Երեմը և տեր Հակոբը, և դրա համար մեզ ասում են «տերտերի ցեղ»:

-Ի՞նչ պատմություններ կան կապված քահանաների հետ:

-Երբ աքսորում էին բոլոր հոգևորականներին, Տեր Սահակին ասում են` կամ պետք է մորուքը խուզի, կամ պետք է աքսորեն: Տեր Սահակը չի համաձայնվում մորուքը խուզելու պայմանին: Բռնի ուժով խուզում են նրա մուրուքը և աքսորում: Բռնադառողներին Տեր Սահակը ասում է. «Որդյակս, հավատը մորուքի մեջ չէ, այլ սրտի»:

-Նրանք գալով Հայաստան, իրենց հետ բերել են Նարեկացու մատյաններ: Որտե՞ղ են գտնվում այդ գրքերը հիմա:

- Դրանք երկուսն են եղել: Մեկի մասին տեղյակ չենք, բայց մյուսը` փոքրը, մեզ մոտ է, մեր տանը:

-Իսկ ինչպե՞ս է հայտնվել ձեր տանը:

-Այդ գիրքը Տեր Երեմից սերնդեսերունդ եկել է ու հասել պապիս: Պապս ունեցել է մի եղբայր, բայց նրան չեն տվել, տվել են իմ տատիկին և պապիկին, որովհոտև նրանք եղել են շատ բարի մարդիկ:

-Ի՞նչ կպատմեք Ձեր պապիկի և տատիկի մասին:

-Նրանք մեր գյուղի բոլոր որբերին բաժանել են ցորեն, հաց… Իմ պապիկը բժշկել է շատ մարդկանց: Նա Նարեկագրքի կողքին նստած ինչ որ բաներ էր մրմնջում ու բուժում էր անբուժելի հիվանդություններ: Պապիկիս մահից հետո դրանով զբաղվել է տատիկս: Էդ շնորհը մեր տոհմի մեջ է եղել: Նա նույն կերպ էր բուժում: Նա, հիշում եմ, որ իր բուժումները կատարում էր շաբաթվա մեջ երեք օր. Երեքշաբթի (չորեքմուտ), հինգշաբթի (ուրբաթմուտ) և շաբաթ (կիրակմուտ):

-Դուք ինչպե՞ս էիք արձագանքում նրա բուժման պրոցեսին:

-Մենք, քույրերով, նույն գործողությունները կատարում էինք մեր տիկնիկների վրա:

-Ի՞նչ պատմություններ կան կապված գրքի հետ,-հարցս ուղղեցի Տանյա տատիկին:

-Շատ փորձանքներից ա փրկել: Ուրեմն, իմ 7 երեխեն էլ մի սենյակում էին քնում, ես էլ քնելուց առաջ փակում էի սենյակի դուռը: Մի օր, քնած ժամանակ, երազիս մեջ լսեցի, որ մեկը գոռում էր` Տանյա՜,Տանյա՜… Վեր թռա… Գնացի սենյակ, տենամ` արդուկը մոռացել էի երեխեքի սենյակի բազմոցին, էն էլ վառվե իջէ տակ մինչև… Ու հետո պատմեցի սկեսուրիս, ասեց, որ էտի մեր Նարեկն ա փրկե:

-Իսկ Դուք ի՞նչ կավելացնեք, տիկին Հայաստան:

-Ես հիշեցի, որ տատիկս ասում էր, որ եթե երազանք պահես ու բացես Նարեկի էջերից մեկը, կարդաս, երազանքդ կկատարվի:

Մենք խնդրեցինք, որ մեզ ցույց տան Նարեկագիրքը: Չմերժեցին: Ես ու Շուշանիկը հետևեցինք ավանդազրույցին. երազանք պահեցինք:   

Նոր աչքերով

Ինչքան արագ են, չէ, ժամանակները փոխվում: Դրա հետ միաժամանակ փոխվում է նաև մեր` աշխարհը ընկալելու ունակությունը: Մի ժամանակ ես աշխարհին լրիվ ուրիշ աչքերով էի նայում: Հիմա շատ եմ փոխվել: Չգիտեմ, մեծանալուց է, թե ոչ, բայց հիմա ես լրիվ ուրիշ աչքերով եմ նայում աշխարհին: Առաջ ես կարող էի կիլոմետրերով ճանապարհ գնալ ու այդ ամբողջ ճանապարհից հիշել միայն ճանապարհը և ճանապարհի ընդհատվող գծերը: Բայց հիմա, երբ ճանապարհ եմ գնում, այնքան նոր բաներ եմ նկատում: Ամեն անգամ նույն ճանապարհով գնալիս մի նոր բան եմ ինձ համար բացահայտում, և ինքս ինձ ուրախանում եմ. «Վաաայ, անցած անգամ էս ծառի վրա թռչնի բույն չկար»: Այնքան հաճելի է, երբ հնարավոր է լինում ամեն մի փոքր բանով ուրախանալ, արդեն սովորական դարձածի մեջ նորը փնտրել, նորը տեսնել: Օրինակ, այսքան տարի ծնողներիս հետ ապրում եմ, թվում է` ամեն ինչ պետք է իմանամ նրանց մասին, բայց ես ամեն անգամ մի նոր բան եմ բացահայտում նրանց մեջ, որի մասին չգիտեի: Արդեն գիտեմ, թե ինչպես կարող եմ բարձրացնել մայրիկիս տրամադրությունը: Կյանքից բավականություն ստանալու համար պետք չէ նոր զգեստներ գնել, կամ հսկայական գումարներ ծախսել (չնայած դրանք էլ իրենց տեղն ունեն), պարզապես պետք է կյանքին նոր աչքերով նայել:

Հրազդանի թատրոնի անցյալը և ներկան

Հարցազրույց Հրազդանի թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն Աշոտ Սարգսյանի հետ

Առավոտյան արթնացա և հասկացա, որ կրկին նույն պարապությամբ է լցվելու օրս (իդեպ, օրը կիրակի էր): Հանկարծ հիշեցի, որ ես ինչ-որ չափով թատրոնի հետ կապ ունեմ և որոշեցի գնալ Հրազդանի Դրամատիկական թատրոն ու մի փոքր զրուցել թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն Աշոտ Սարգսյանի հետ: Զրույցի ընթացքում ինքս ինձ համար բացահայտեցի այնպիսի բաներ, որոնք մինչ այժմ չէի իմացել: Ստորև ներկայացնում եմ մեր զրույցը:

-Ո՞ր թվականին է հիմնադրվել թատրոնը:

-Թատրոնը հիմնադրվել է 1953 թվականին, որպես ինքնագործ խումբ:

-Ի՞նչ ներկայացումներ են բեմադրվել:

-Բեմադրվել են մի շարք ներկայացումներ: Բոլորը չեմ կարող թվել: Օրինակ՝ «Օթելլո», «Իվան Ֆրանկո», «Գողացված երջանկություն», Լերմոնտովի «Դիմակահանդեսը», «Միրհավ», «Եզերքի մոտ ճանապարհին» և այլն:

-Ի՞նչ հայտնի դերասաններ ունի թատրոնը:

-Այս պահին հայտնի դերասաններ չունենք, սակայն ունեցել ենք և հայտնի դերասաններ, և հայտնի ռեժիսորներ, որոնց մեծ մասը եղել է դրսից: Այդ թվում են դերասաններ Վոլոդյա Դավթյանը, Մկրտիչ Բադալյանը, Ռուզաննա Հարությունյանը, Շնորհիկ Նազարյանը և այլք: Իսկ հայտնի ռեժիսորներից՝ Իշխան Ղարիբյանը, Արշավիր Ղազարյանը, Պերճ Գևորգյանը, Վրույր Մանվելյանը, Զեպիկ Զաքարյանը և այլք:

-Այս պահի դրությամբ քանի՞ դերասան ունի թատրոնը:

-Այս պահին ունի հինգ դերասան, սակայն, եթե պետք է լինում, մենք հրավիրում ենք դերասաններ:

-Բոլոր դերասաններն ունե՞ն դերասանական կրթություն:

-Այո, բոլորն էլ բարձրագույն կրթություն ունեն:

 -Իսկ ինչո՞ւ են թատրոնում այդքան ուշ-ուշ բեմադրվում ներկայացումներ:

-Թատրոնը չի ջեռուցվում, և հետո էլ մենք չունենք համապատասխան մասնագետներ, որպեսզի ստեղծենք բեմի լուսավորումը: Թատրոնում կան շատ քիչ թվով աշխատողներ, այդ պատճառով ես ինքս, լինելով գեղարվեստական ղեկավար, կատարում եմ այնպիսի աշխատանքներ, որոնք իրականում բանվորների կամ նկարիչների աշխատանք են: Պարզապես իմ բախտը բերել է նրանով, որ քիչ թե շատ նկարչությունից հասկանում եմ:

-Իսկ առաջիկայում ի՞նչ ներկայացումներ ունեք:

-Դեռևս աշխատում ենք բեմադրել Չարենցի կյանքը, սակայն ցրտի պատճառով փորձերը կսկսենք ապրիլից:

-Քանի՞ տարի է, ինչ աշխատում եք թատրոնում:

-1975 թվականից որպես դերասան, իսկ արդեն քսաներկու տարի է՝ գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն:

-Իսկ այդ քսաներկու տարիների ընթացքում ի՞նչ հաջողություններ է ունեցել թատրոնը:

-Մեկ անգամ երկրորդ կարգի դիպլոմ ենք ստացել, մեկ անգամ՝ երրորդ և բազմաթիվ այլ մրցանակներ:

Տաշած քարը գետնին չի մնա

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Դոդոռյանի

-Սասունցի Դավիթ,- պատասխանեց նա խորին հպարտությամբ՝ հազիվ կարողանալով արտասանել այդ բառերը:

Մեր երկրում այդպիսի հարցեր տալ կարելի է նաև մեկ տարեկան երեխային: Զարմանալի է, բայց դա լիովին բնական է համարվում: Մենք՝ հայերս, սովոր ենք ավելի շուտ կողմնորոշել մեր երեխաներին մասնագիտության ընտրության հարցում: Դրանում համոզվելու համար բավական է հիշել մեր հին հայկական ավանդույթներից մեկը՝ ատամհատիկը: Մեր՝ հայերիս շրջանում այս սովորույթը բավականին սիրելի է: Չկա մի հայ երեխա, ում ատամհատիկ չեն արել, և այդ կարևորագույն իրադարձության ժամանակ իր շուրջ գտնվող փողերը հարազատներից մեկը ձեռքը չի խցկել, որպեսզի նա հետո հարուստ դառնա:

Երբ երեխան հանում է իր առաջին ատամը, հավաքվում են ամբողջ գերդաստանով, բազմաթիվ ընդեղեններից խաշած խառնուրդը լցնում փոքրիկի գլխին, կողքին բազմաթիվ մասնագիտություններին վերաբերող իրեր շարում  և  անհամբերությամբ սպասում, թե երեխան ո՞րը կընտրի: Համաձայն ավանդույթի՝ այն իրը, որին առաջինը կդիպչի փոքրիկը, դա կդառնա իր ապագա մասնագիտական գործիքը: Դրա համար փոքրիկի ծնողները, տատիկներն ու պապիկները, հորաքույրներն ու մորաքույրները, քեռիներն ու հորեղբայրները, հարևաններն ու հարևանների բարեկամները անպայման հոգում են, որ փոքրիկի դիմաց դրվեն միայն, այդ ժամանակ նրա համար բավականին անհետաքրքիր, «կանաչ թղթեր»,  գրիչ, տետր և վերջապես այդքան սարսափելի ներարկիչը: Տատիկս պատմել է, որ հին ժամանակներում այդ շարքը լրացրել են մկրատը, բահը, ուրագը, իսկ այդ արարողության համար մի քանի կտոր թուղթ ճարելու նպատակով դիմել են գյուղի փոստատարին կամ դպրոցի «դիրեկտորին»: Դե իհարկե, դրա համար կարելի էր մեծ զոհողության գնալ: Չէ՞ որ դրանով երեխայի ճակատագիրն էր որոշվում…

Ատամհատիկի «որոշումից» հետո անցնում են տարիներ, և ամեն տարվա հետ երազանքներն ու ցանկությունները փոխվում են: Սկզբից բոլոր երեխաներն ապրում են երազներով: Մեր օրերում 1-12 տարեկան երեխաների մեծ մասը երազում է դառնալ դերասան, երգիչ, մոդել, ֆուտբոլիստ կամ որևէ այլ հայտնի մարդ, իսկ այ, օրինակ, սովետական ժամանակներում՝ օդաչու, ուսուցիչ և այլն: Ասածս ապացուցելու համար բավական է հիշել հայտնի սովետական բանաստեղծությունը.

Կուզեմ դառնամ օդաչու,

Ամպերի մեջ սլանամ,

Սովետական աշխարհի

Անվախ հերոս կդառնամ…

Այս տողերը ժամանակին կարելի էր լսել յուրաքանչյուր երեխայի բերանից, ով ուներ իսկական սովետական դաստիարակություն: Բայց երբեմն երազանքները չեն իրականանում: Փոքրիկ օդաչուները դառնում են շինարարներ, դերասանները՝ հաշվապահներ, բժիշկները՝ մսագործներ և այլն…

Փոխվում են ժամանակները, փոխվում են ցանկությունները, փոխվում են մասնագիտություններն ու, վերջապես, մարդիկ: Որոշ մասնագիտություններ դառնում են հին ու ոչ արդիական, ինչպես օրինակ, մեքենագրուհին, որը բավականին պահանջված էր սրանից մի քանի տարի առաջ, բայց հիմա իմ սերնդակիցներից  քչերը գիտեն, որ այդպիսին նույնիսկ եղել է: Կան նաև մասնագիտություններ, որոնք այդքան էլ նորաձև չեն համարվում: Այդպիսիք են հիմնականում բնական գիտություններին և գյուղատնտեսությանը վերաբերվող ցանկացած մասնագիտություն: Դրան հակառակ, մեր հասարակության մեջ լավ մոդայիկ են համարվում տնտեսագիտությունը, իրավագիտությունը, դիվանագիտությունը և վերջապես լեզվաբանությունը, որոնց մասնագետների կտրուկ աճի շնորհիվ առաջարկը գերազանցում է պահանջարկին: Արդյունքում, աճում է գործազրկությունը: Այսպիսով, աղջիկների փայլփլուն դիպլոմները դառնում են իրենց օժիտի ամենակարևոր մասը, իսկ տղաները դրանք թողնում  են փոշոտ դարակների մի անկյունում և մեկնում արտագնա աշխատանքի: Իսկ ո՞վ է դրա համար մեղավոր… Արդյո՞ք դա սխալ կողմնորոշման արդյունք չէ…Իսկ ո՞վ պիտի լինի այդ ճիշտ կողմնորոշողը…

Մասնագիտությունների մասին խոսելուց չպետք է մոռանալ նաև մեր օրերում բուռն ծաղկում ապրող և համեմատաբար նոր  սոցիոլոգիայի, կիրառական մաթեմատիկայի և նման մի քանիսի մասին: Եթե դու ստեղծագործող, ճկուն միտք ունեցող և աշխատասեր անհատ ես, ուրեմն այս մասնագիտությունները հենց քեզ համար են:

Եթե սրանից հիսուն-վաթսուն տարի առաջ գյուղում ապրող երիտասարդի միակ հնարավորությունը կոլխոզնիկ դառնալն էր, ապա հիմա ընտրության հնարավորությունները բազմազան են: Դու կարող ես ընտրել ցանկացած մասնագիտություն, սովորել աշխարհի ցանկացած համալսարանում, կախված իհարկե քո գիտելիքների պաշարից, գործադրած ջանքերից, ինչու չէ, նաև փողից ու ծանոթից:

Մի խոսքով, առաջարկը շատ է, ընտրությունը՝բարդ, քանի որ կյանքում մի անգամ ես մասնագիտություն ընտրում, բացառությամբ որոշ դեպքերի, և ամբողջ կյանքում այն քեզ հետ է լինելու: Ամեն առավոտ դու նրա ձեռքից բռնելու ես ու տանես աշխատանքի: Առավոտից երեկո քեզ մոտ միայն նրա մասին են խոսելու: Այդ պատճառով դու պետք է համոզված լինես. ուզու՞մ ես նրա հետ ապրել ողջ կյանքդ, թե՞՝ ոչ: Պետք է հիշել նաև, որ մասնագիտությունն ինքնին փող աշխատելու միջոց է, ոչ թե միայն սիրված զբաղմունք, քանի որ, եթե դու սիրում ես քո գործը, բայց այն քո բնակավայրում արդիական չէ, և դու դրանով փող չես աշխատում, ապա մի օր կենցաղը կփաթաթվի վզիդ ու կխեղդի քեզ: Մասնագիտությունը առաջին հերթին սեփական ոտքերի վրա կանգնելու, որպես մարդ, անհատ ձևավորվելու միջոց է:

Այդուհանդերձ, ինչ մասնագիտություն էլ որ ընտրելու լինենք, պետք է հիշենք, որ մեզ մեզնից լավ ոչ ոք չի ճանաչում և չի կարող ճիշտ գնահատել մեր ուժերը: Պետք է ձգտել ու հասնել: Ուրիշ ոչինչ: Այո՛, ուրիշ ոչինչ: Պետք է պարզապես լավ մասնագետ լինել: Ժողովուրդը մի ընդհանուր մասնագիտություն ունի՝ փիլիսոփան, ու դրանից անպայման մի քիչ կա մեր բոլորի մեջ: Ու հենց այդ նույն ժողովուրդը մի օր ասել է. «Տաշած քարը գետնին չի մնա»: Այո՛, հրաշալի է: Ի՜նչ լավ է ասված…       

Խին-խին պաներ

Նախապատմություն

…Շեքսպիրյան հերոսի ողբերգական  ոճով՝ ձեռքը ճակատին և ունքերը կիտած, մի անկյունում նստած էր տատս: Գրե՞լ, թե՞ չգրել. այս էր մեր տան այդ օրվա գերխնդիրը:

-Քեզի կասեմ չկյրես,- հաստատ, բայց աղերսական պահանջեց տատս:

…Ես, դասը չսովորած աշակերտի նման՝ գլուխս կախ ու «հնազանդ», կանգնել էի տատիս դատաստանի առջև:

-Տա՛տ, տատ,  լավ էլի, կասե՞ս` Ճավկի Էդոն ո՞վ ա,- ասացի ես՝ անգամ այդ «օրհասական» պահին փորձելով մի նոր նյութի թեմա գտնել:

-Էսի ընձի ծեռ ա կառնի, ճժե՛ր,-դարձավ տատս դեպի սեղանակիցները,- հերիք չի մեզի ցնոտ նկարեց տվեց կամպուտրի մեջ (Տատս նախորդ նյութիս մասին էր խոսում), հըմի էլ կուզի սաղ գեղի խետ թուր-թվանք անի: Էտ մարդերի թոռներըն, որ ըտոնց հեվլի անուններըն կարդացին, քեզի կանիծեն, քֆուր կտան (Սիրում եմ տատիս այսչափ պարզ միամտությունը):

-Է՜, ա՛յ մեր, բան էլ չեն անի,- մեջ մտավ քեռիս՝ ինձ օգնելու,-սաղ էլ ուրախ կլնեն, որ իրանց պապիկների մասին գրեն: Գյուղի մեջ սաղ էտ են խոսում: Նստում են, ընտանիքներով կարդում են, խաբա՞ր ես:

-Ա՛յ մեր, մի բան պատմի թող էս էրեխեն գրի,- փորձեց տատիս համոզել մորաքույրս,- կարողա՞ վատ բան ա անում: Գյուղի հին-հին պատմություններն ա հավաքում: Պիտի մոռացվեին, գնային, էլի:

-Թող էթա ռնդամալցիքի, ախպարեցիքի մասին կյրի: Մեր կեղացիքից հեռու մինակ,- նորից նեղսրտեց տատս,- կամ էլ ի՞նչ ա կկյրի որ: Բառադի պաներն են էլի: Մեկն էն վախտ շատ ա ճավիկ գողցե կերե, անուն տրած են Ճավիկ, էն մեկելն էլ շտուկ ա շատ խմե, անուն տրած են Շտուկ: Ասեյ Խլսուկն էլ շատ հարուստ ու չաղ մարդ ա էլել, «շփոթված»  անուն տրեր են Խլսուկ՝ պայսուկ, պրծուկ (Ես մտովի հրճվում էի. տատս առանց գիտակցելու ինձ նոր նյութ էր տալիս): Ասեյ ըտու մեջըն ի՞նչ կա:

Հանկարծ տատիս դեմքի կնճիռները մի  քանիսով էլ ավելացան, և նա տվեց իր հանկարծակի հղացած հարցը՝ կարծես սարսափելով լսել պատասխանը.

-Ճժե՛ր, էտի Բարաք Օբի մոտն էլ կկարդա՞ն:

-Խա՛, բա ոնց: Առանց ըտու ոնց կլնի,-ասաց պապս, որ մինչ այդ ծխում էր՝ հանգիստ սպասելով մեր զրույցի հանգուցալուծմանը:

- Վա՛յ, ըտեղ էլ խայտառակ արեց մեզի շան տղի աղջիկըն: Ամերկան՝ Ամերկա, բայց հարգանքըն լավ պան ա: Ըտե են ասե ճժին մե պան ասա` սաղ աշխարհըն հիմընա: Դուք ընձի արդեն նեռվախան կանեք,- գլուխն ափերի մեջ առավ տատս:

-Իմ կնգան չջղայնացնեք,- ձեռքը սեղանին խփեց պապս:

-Պապի՛, լավ էլի, տատիին ասա, թող մի բան պատմի, կամ էլ դու պատմի,-սկսեցի ես իմ ձևերը,- էս տատին չի ուզում, որ ես հայտնի դառնամ, Բարաք Օբաման իմ հոդվածնեը կարդա, Օսկար շահեմ, Հոլիվուդում իմ աստղն ունենամ…Լավ է, դուք ինձ մի ճանճի չափ չեք սիրում: Վեր՛ջ, ես նեղացա:

- Թոռիս չնեղացնեք,- նորից ձեռքը սեղանին խփեց պապս,-Լալա՛, շու՛տ արա, էն խին-խին պաներից պատմի:

-Լա՛վ,- ասաց տատս ու սեղանի կեղտոտ շորը գցեց հեռախոսիս վրա:- Ըսենց չես կանա ձայնագըրես: Ես էլ յավաշ իմ պատմությունըն  կանեմ:

 

Կուռուղչի Յաշան, տատիս հընգերուհի Ժենոն ու

-Ջահել ժամանակ շատ էր կէթինք Զանգուն լողկնալու,-սկսեց տատս իր պատմությունը,-էն ժամանակ էտենց պաներ չկար: Աղջիկ, տղա շորներս կխանինք կմտնինք ճուր: Մե անգամ էլ ըտենց կլողնինք Զանգուն, մեկ էլ էս իմ խրոխպոր տղա Յաշան ծիով էկավ: Էտի իմ հընգերուհի Ժենոյն էր կսիրեր, ազի՛զ: Էն էլ կխավներ ըտուն, բայց… (Տատս երկար մտածում էր, թե ինչ անուն տա նրան, ինչին մեր օրերում «ձևեր տալ» են ասում, հետո շրջանցեց այդ պահը):

…Էկավ, ծեռն թալեց, Ժենոյ շորերըն վերուց, տրեց ծիու քամկին: Մեյ՝ սաղս, հելայ, խաքայ, էս Ժենոն մացեր ա ճրի մեջ: «Էշի՛ քուռակ, էշի՛ քուռակ, շորերս տուր»,- կասի: Էս էլ բա. «Չե՛մ տա»: «Քեզի կասեմ, տու՛ր», «Չե՛մ տա: Մինչև ընձի չառնես, չե՛մ տա»…

Էտ  ժամանակ ես պստի ճիժ իմ: Էն վախտ, որ Յաշան Ժենոյ խետ տարվուկ կխոսար, ես յավաշ կյացիմ, հմա ծիու քամկից շորերն առամ, մտամ ճուր, ասիմ.«Ժենո, արի հես եմ»: Յաշան, որ տեսավ, տառը նայեց աշկերիս մեջ ասեց. «Լալա՛, տու իմ բարեկամն իր, չպտի ըտենց պան անիր…»:

-Տա՛տ, բա հետո ի՞նչ եղավ, ամուսնացա՞ն,-հարցրեցի ես:

-Խա, բա ոնց. փախցըրինք: Ես ի, Յաշան էր, Աշխարհն էր, խրոխպորս տղեն էր, մեր հարևնի տղեն էր. ըտենց մե քսան խոքի: Էն վախտ սաղ գեղով ին աղջիկ փախցնում:

Էս Ժենոյ, որ կպռնեն, կկպնի կռավաթին, կքյաշի, կխասցու մինչև տուռըն: Էնենց էր կճվար, էնենց էր կճվար, որ իմ սիրտըն կմրմռար, ասիմ. «Տնա՛շեններ, մե քիչ կամաց եք»: Ըտենց կտանեն Դիլիջան, ճամփին կլնի կփախնի, կմտնի քյարերի արանք: Կպռնեն, կտանեն մե երկու օր կպախեն, ըտենց կհամաձայնվի: Էլ ճարըն ինչ. մարդիկ կասին պանը պանից հնցե:

Տատս մի քանի վայրկյան հիշողությունների գիրկն ընկավ: Հետո դեմքին կենդանացավ անցյալի ժպիտն ու  երեսը երկինք հառած և արցունքոտ աչքերով  վերջացրեց պատմությունը.

-Բայց, որ կհիշեմ ըտոնց, շատ սերով մարդ-կնիկ ին, է՜, շա՜տ,- տատիս արցունքոտ հայացքի մեջ կարոտ կար: Եվ դա երևի նրանից էր, որ այս պատմության հերոսներից շատերն էլ չկան, ու նրանց մասին այս պատմությունը մեզ համար այդպես էլ կմնա առասպել: Առասպել՝ միամիտ սիրո մասին:

 

 

Դուրսն հըլնեմ՝ անբախտ եմ, ներս մտնեմ՝ անբախտ եմ

-Մեր Սիլվան շատ խորոտ աղջիկ էր: Շատ ուզողներ ուներ…

Մե օր էլ ժամի տուռ կոլոնվուկ կլնեն, էսա մեր Հրազդանի մերըն կասի. «Սիլվա՛ ջան, արի քեզի ուզեմ իմ Վալոդին»: Էս էլ կվերու կասի. «Չէ՛, չեմ խավնե քու տղին»: Էս մեր Հրազդանն էլ կկյա մորս կասի` քու աղջիկըն էսենց-էսենց պաներն ա կասի:

-Յա՛, Լալա՛,- ասաց Սիլվա տատիկը՝ կարծես վիրավորվելով իր «հեղինակային» իրավունքների խախտումից,- ես էտենց պան չեմ ասե: Ես ասեր եմ՝ ես քու տղին կթալեմ թումբընիս մեջ, կխեղդեմ: Էզդա պան: Էլ մեկել անգամ ընձի սուտ չխանես: Ոնց ասեր եմ, էտենց ասա: Ճժերին ընչի՞ ա կխաբես…

Մի լավ ծիծաղելուց հետո հայացքս հանկարծ որսաց  երկու հպարտ ու գոհ հայացքներ. մեկը՝ Սիլվա տատիկինը, որ իշխող, բայց անթաքույց սիրով նայում էր ամուսնուն, իսկ մյուսը՝ Երեմ պապիկինը, որ կարծես գոհ էր կնոջ տված պատասխանից: Կարծես հենց այդ «ճիշտ» պատասխանից էր կախված եղել տարիներ հետո ճակատագրով կանխորոշված նրանց ամուսնությունը:

 

 

Կոլխոզն ու՞մ ա պատկանում

-Որդկարած Շաշինի Վազգեն կէթա ընդունվի կոմունիստ: Խարց կտան. «Կոլխոզն ու՞մ ա պատկանում»: «Հընգեր ՀԱԿՈԲՅԱՆԻՆ»,- կասի: Հընգեր Հակոբյանը մեր կոլխոզի նախակահն էր: Էն վախտ մեզի կասին, որ կոլխոզըն ժողովրդինն ա, բայց դե Շաշինի Վազգեն ի՞նչ հիմընար կոլխոզն ումն ա: Ծնված օրից զոմից տուն չէր էկե. որդիկ էր կարածցներ: Ըտենց էլ ըտուն չընդունին կոմունիստ: Քննությունըն կըդրվեր էր, էլի…

 

Դու չգիդե՞ս, որ ստե ճնջուղ զանելու տեղ չի

-Քոչինյան մեր թագավորն էր՝ Դեմրճյանից հառեճ: Մե օր կեթա Հանքավան՝ անտառի փեշեր, ախոտնի հրացանով թը՛խկ, թը՛խկ, թը՛խկ. ճնջուղ ա զանի…

Սովխոզ էր էտ վախտ: Սովխոզի որդիկներն էլ ըտե կարածին: Էտ անգլուխ Երամն էլ որդկարած էր: Էդ, որ ճնջուղ զանի որդկներն խրտնի փախնի: Կեթա ինչ քֆուր գիդի կասի. «Ես քու ըսենց ընենցը, ես քու ծնողը, ես քու…Լոպազ շան որդի ըստե ճնջուղ զանելու տեղ ա՞…»

Էն յանից մեր Ալոյ Լուկաշըն, ծանոթ ին էլի, կասի. «Ա՛յ տղա Անկլոխ, դու գիդես էտի ո՞րն էր»: «Որն կուզի հլնի: Որդկներս խրտնցրել ա»: «Էտի մեր թագավորն ա, գիդե՞ս, հընգեր Քոչինյանն ա: Կնա՛, ներողություն խնդրի»: Կեթա չոքի դեմը. «Ես քու բալեքին մեռնեմ: Ես չիմ գիդե տու ոն իր»: Քոչինյանն էլ կվերու կասի. «Ոչինչ, ոչինչ, տղա՛ ջան, վեր կաց: Բա հորթերդ խրտնեցրել եմ, պիտի ուշունց տաս»: Կասեն Երամն մինչև լուս ըտենց չոքուկ ա մացե: Շվարե մացեր էր… Բա, ըտուն Քոչինյան կասեն…

 

Թե ինչու էր հեքիաթը կիսատ մնում

-Հմա մութըն կընգներ, սաղ դաշտից կկյին, կժողովվին մեկի տուն, ոտներ կկախին թունդիր ու մեծից պստիկ հեքիաթ էր անգաջ կանին: Էն ժամանակ ըտենց պաներ չկար. էտի մեր խմա հա՛մ տելեվիզըր էր, հա՛մ ինտերնետ, հա՛մ թերթ ու ռադիո: Ըտով էր հիմնիյ աշխարհն ինչ կա, ի՞նչն ա լավ, ինչ՝ չէ, ոն ա լավ մարդըն, որն՝ չէ…

Գեղի ամենալավ հեքիաթ ասողըն Հայդո Երամն էր: Շատ բոյով, դռբով, խորոտ մարդ էր: Ըտու խմա էլ կասին Հայդո: Լավ-լավ հեքիաթներ գիդեր, նաղլ, մասալա ու էտենց պաներն էլի: Բայց հմա կկյար կխասներ հեքիաթի ամենալավ տեղըն, կասեր. «Լավ է, կյացեք քնեք, ուշ ա»: Կասին. «Չէ՛, պըտի պատմես: Չարի չպատմես չեյ էթա», կասեր. «Չէ՛, քյունս կտանի, կեսն էլ առավոտ…»: Սաղ գիդին, թե հինքըն գիդեր՝ կպատմեր, տու մի ասա մինչև ըտե էր հորինե: Կկյար կխասներ հեքիաթի ամենամեթավուր տեղըն. «…Տուռըն կզանեն. գյըմփ, գյըմփ, գյըմփ: Մեկ էլ մե խատ ճոչ-ճոչ ատըմներով պառավ…»

Շարունակելի…