Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Exploring the world through the lens of camera ծրագրի շրջանակներում

Հայ-բելգիական փոխանակման ծրագիրը ինձ համար մեծ հնարավորություն էր, որպեսզի բացահայտեմ ինչպես Երևանը, այնպես էլ Հայաստանի տարբեր մարզերը։ Որոշ բացահայտումներ շատ հետաքրքիր էին ու հաճելի, որոշներն էլ իսկապես տհաճ։

Ուզում եմ խոսել տհաճ բացահայտման մասին, որը կարծում եմ, այնքան էլ բացահայտում չէր, որքան ուսումնասիրություն։ Փաստորեն համարյա ամբողջ Հայաստանը պատված է աղբով, և եթե այսպես շարունակվի, երևի մի օր կթաղվենք աղբի մեջ։ Պոլիէթիլենային տոպրակները սավառնում են շրջապատում՝ բախվելով շատերին՝ պատճառելով անհարմարություն։ Դե, անհարմարությունը պատճառվեց, բայց դե պատճառվեց ու անցավ, ու ոչ ոք դրան ուշադրություն չի դարձնում։ Չկա մի փողոց Երևանում, որ քայլեմ ու աղբ չտեսնեմ։ Իրականում շատ եմ բարկանում, երբ այսպիսի իրավիճակների եմ հանդիպում, ու նաև, որ մարդկանց դա չի էլ հետաքրքրում։ Շատերը հիմա երևի կասեն, որ ծեծված թեմա է, և այլն, և այլն, բայց սա այնպիսի թեմա է, որը միշտ քննարկվում է, բայց լուծումներ հիմնականում չեն տրվում։

Կազմակերպվում են մի շարք սեմինարներ, բնապահպանական միջոցառումներ և այլն, բայց մարդիկ այդպես էլ չեն հասկանում, որ աղբի համար աղբաման գոյություն ունի։ Շատերը դժգոհում են, որ տվյալ տարածքում չկա ոչ մի աղբաման, և նրանք ստիպված են դա անել։ Այո՛,համաձայն եմ, որ որոշ տեղերում աղբամանի խնդիր ունեք, բայց մի՞թե դա նշանակում է, որ աղբը պետք է գետնին թափել:

-Մի թուղթ ա, էլի, ի՞նչ ա լինելու։

Ու այսպես ասում են շատերը, իսկ արդյունքում այդ «մի թուղթ ա էլին» դառնում են «լիքը թղթեր», ու մենք ապրում ենք շատ տհաճ միջավայրում։ Գիտե՞ք, ամենացավալին որն է։ Ամենացավալին այն է, որ անգամ երբ աղբաման կա մի քանի մետր հեռավորության վրա, նրանք միևնույն է, աղբը գետնին են նետում։

Աղբամաններ տեղադրելը շատ քիչ է, երբ մարդկանց մեջ չկա հասարակ բարեկրթություն ասվածը։ Հետո՞ ինչ, որ քաղաքապետ դեռ չունենք, դա ոչ մի կերպ չի արդարացնում այս բարձիթողի իրավիճակը։ Ամեն անգամ երեկոյան զբոսնելիս Երևանում ոչ թե հաճույք եմ զգում, այլ բարկություն։

Ես չեմ ուզում, որ իմ երկիրը, քաղաքը ու գյուղը աղբով պատված լինեն,իսկ աղբի առաջացրած հետևանքների մասին ավելորդ է անգամ խոսել։ Եթե բոլորը մտածեն ու պարտադիր աղբը նետեն աղբամանը, խնդրի առնվազն 80%-ը կլուծվի։ Մնացած 20%-ն էլ բնապահպանության նախարարության ճիշտ ու կազմակերպված աշխատանքի շնորհիվ կլինի։

Միայն մի բան եմ ցանկանում, որ այս նյութը կարդալուց հետո մարդիկ գոնե փոխվեն մի քիչ ու աջ ու ձախ չաղտոտեն։ Չեմ հասկանում, ձեզ հաճելի՞ է ապրել մի տեղ, ուր աղբն ամենուր է։

Հիշո՞ւմ եք, «Համայնքը ես եմ» ճամբարի մասին պատմել էի, որի շրջանակներում յուրաքանչյուրս պետք է ծրագիր իրականացնեինք` ֆոնդահայթայթում անելով:

Իմ ծրագիրը հետևյալն էր. Հալիձոր բնակավայրում պետք է բարեկարգվեր խաղահրապարակը: Դրա համար մեզ անհրաժեշտ էր գումար, որի համար հանդիպեցի բնակավայրի վարչական ներկայացուցիչ` Հասմիկ Ղարագյոզյանի հետ: Ներկայացրեցի գաղափարը, նա հավանություն տվեց և ասաց, որ մեզ կօգնի: Տիկին Ղարագյոզյանը դիմեց համայնքապետարանին, շատ լավ արձագանք ստացավ: Համայքնապետարանը մեզ տվեց այն ամենը, ինչը անհրաժեշտ էր ծրագրի ողջ ընթացքում:

Սկզբնական շրջանում ձևավորեցի թիմ, որի հետ աշխատեցի ծրագրի ողջ ընթացքում:

Թիմի հետ հանդիպումների ժամանակ, յուրաքանչյուրը կիսում էր իր կարծիքը, թե ինչպես կարելի է ձևափոխել, ինչ կարելի է ավելացնել և այլն:

Մեր հանդիպումներից մեկի ժամանակ ներկա էր նաև մեր վարչական ներկայացուցիչ` Հասմիկ Ղարագյոզյանը, ով նույնպես մեզ օգնեց ծրագիրն ի կատար ածելիս:

Տարբեր օրեր հավաքվում էինք, աշխատանքները իրականացնում:

Ծրագրի շրջանակներում նաև ծաղիկներ ենք տնկել մանկապարտեզի շրջակայքում:

Ամենահետաքրքիրն այն էր, որ ծնողները ևս եկան և մեզ օգնեցին:

Կարող եմ ասել, որ արդյունքն ակնհայտ է:

Լուսանկարը` Գոհար Փարսյանի

Յուրաքանչյուրի մասին կարող ես խոսել, թե՛ ծանոթների, թե՛ անծանոթների, բայց հարազատներիդ մասին և հատկապես պապիդ մասին, բառեր չես կարող գտնել՝ խոսելու կամ գրելու համար:

Պապս՝ Աշոտը, ճաղատ, միշտ թախծոտ աչքերով մարդ էր: Ճիշտ է, վերջին 8 տարիների ընթացքում նա դժվարանում էր քայլել, սակայն այդ վիճակում ևս, նա չէր դադարում ուրիշների մասին մտածել:

Դժվարանում եմ պապիս մասին անցյալով խոսել, որովհետև նա մեզ հետ է, կապ չունի, որ ֆիզիկապես լքել է մեզ, նա հոգեպես մեր կողքին է և պաշտպանում է մեզ ցանկացած փորձությունից:

Պապս՝ Փարսյան Աշոտը, ծնվել է 1941թ.-ի նոյեմբերի 4-ին, մեր հին ու չքնաղ Հալիձորում: Հին գյուղում էլ ստացել է 8-ամյա կրթություն, այնուհետև ուսումը շարունակել է Շինուհայրում: Դպրոցն ավարտելուց հետո նրան չեն տանում բանակ. ծնողները ծեր էին, պապիս խնամակալության տակ, սակայն 2 տարի հետո, զինակոչվում է, ծառայությունն ավարտելուց հետո վերադառնում է հայրենիք և ամուսնանում տատիս՝ Ռոզայի հետ (եթե հիշում եք, տատիս մասին էլ եմ գրել):

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Երբ տատիս հարցրի, թե ինչպես են ծանոթացել, ամուսնացել, տատս նայեց ինձ, աչքերը մի փոքր լցրեց ու լռեց: Ճիշտ է, այդպես էլ չիմացա, բայց գիտեմ, որ մի հետաքրքիր ձևով ծանոթացած կլինեն:

Ամուսնանալուց հետո պապս և տատս մեկնում են Բաքու, որտեղ ծնվում է մորաքույրս՝ Ալինան, այնուհետև վերադառնում են Հին Հալիձոր: Երեք տարի հետո ծնվում է քեռիս՝ Ռոբերտը:

Ինչպես նշել էի տատիս մասին հոդվածում, 1960-ական թվականներից Հին Հալիձորից մարդիկ բարձրանում էին ներկայիս գյուղ: Տատս ու պապս առաջիններից էին, ովքեր նոր Հալիձորում սեփական ձեռքերով տուն կառուցեցին: 1972 թվականին տեղափոխվեցին նորակառույց տուն, բայց շարունակեցին մշակել նաև հին գյուղի այգիները:
Նոր գյուղում նոր տանը ծնվում է մայրս՝ Իրան: Այս շրջանում պապս պահեստապետ էր, այդ ժամանակ Գորիսում ինչքան խանութ, բուֆետ կար, իրենց սնունդը պապս էր բաժանում:
Մայրիկիս ծնվելուց երեք տարի հետո էլ ծնվում է մյուս քեռիս՝ Վարդանը:

Տատս ու պապս, 4 երեխաներին էլ շատ սիրում, խնամում, պատրաստված դպրոց էին ուղարկում:

Պապիս մասին անվերջ կարելի է նստել և խոսել, մայրիկս հաճախ է պատմում պապիս մասին, ասում է.
-Պապիկդ ամեն օր մեր դասերը ստուգում էր: Մի օր, երբ ստուգելու ժամը գալիս է, իսկ մենք դաս սովորած չեն լինում, ասում ենք, որ պատմությունը կարդալ է տվել, պապիկդ էլ թե բա՝ էշի մեկերը, ո՞վ ա տեսել պատմությունը կարդալ տան (ի դեպ, «էշի մեկերը» պապիս սիրած բառերից էր):

Մայրս նաև պատմում է, թե ինչպես էր օգնում պապիկիս հաշվապահական աշխատանքներում: Այն ժամանակ փայտի համրիչներով էին հաշվում, և այդտեղից էլ մայրիկիս մեջ սեր ծնվեց դեպի հաշվապահությունը և այդ ուղղությամբ էլ սովորեց:

Հիշում եմ, երբ գնում էի պապիկենց տուն, պապիկս ասում էր, որ Իզան փողոցի սկզբում ա լինում, ես միանգամից իմանում եմ, էնքան բարձր ա խոսում:
Դե, ես փոքր ժամանակ հայտնի էի բարձր խոսելով:

Պապիս քույրը՝ Թամարա տատիկը, ասում էր, որ երբ ինքը փոքր էր, պապիկս գնում էր խոտ հնձելու, ինքն էլ էշին էր տանում, որ խոտը լցնեն վրան ու տանեն տուն:

Փոքր ժամանակ, բոլոր թոռներս գիտեինք, թե պապիս անունը Փարսյան է: Դե իրեն բոլորը Փարսյանով էին դիմում: Այնքան հիշողություններ կան, որ չգիտեմ, որը գրել, որը՝ թողնել:

Պապիս բոլորը սիրում և հարգում էին: Նա մեզ համար հիանալի օրինակ է թե՛ իր մարդ տեսակով, թե՛ իր աշխատասիրությամբ:

Ընդամենը մի քանի օր, ու ես կլքեմ այն հեքիաթը, որն ինձ իր գրկում էր պահում արդեն տասնվեց տարի: Անհավատալի ու իրականին մոտ չթվացող բան է ինձ համար: Պիտի պոկվեմ… Պոկվեմ իմ Կապան քաղաքից, տնից, տասնվեց տարվա պատմությունից, բայց ոչ երբեք՝ տասնվեց տարում ձևավորված ինձնից: Գնում եմ սովորելու:

Երևի անբացատրելին էլ տարբերվող է նրանով, որ այն բացատրելու համար ասում ենք միայն, թե անբացատրելի է ու անցնում առաջ։ Այն, ինչ զգում եմ, իրոք անբացատրելի է։ Խառնիխուռն հույզերի ու զգացումների տեղատարափ կա մոտս, մե՜ծ ուրախություն ու մի քիչ թախիծ, սեփական ուժերին վստահելուց առաջացած համարձակություն ու թեթև երկյուղ, լայն ժպիտ ու երբեմն ինքնահոս արցունքներ, վաստակած հպարտություն ու անսահման անկեղծ ու ազնիվ սեր դեպի այն ուղին, որով պիտի քայլեմ։

Հիմա ամեն ինչ մոտ ինը-տասը անգամ ավելի արժանի է թվում կարոտվելու, քան առաջ։ Եթե առաջ պատահմամբ էր ստացվում, ապա հիմա երևի դիտմամբ եմ թողնում, որ շատրվանների ջուրը դեմքս շոյի ու անցնի՝ դաջվելով դեմքիս որպես Կապանի ջուր, համ ու հիշատակ: Ու ամեն անգամ Ադրիատիկի ջուրը մաշկիս վրա զգալիս պիտի մի կարճ պահ Կապանի շատրվանների ջուրը հիշեմ, որ դեմքս կարծես օրհնել էր դեպի ապագայի նոր ծովեր ու օվկիաններ:

Հիմա բարբառը էլ ավելի հարազատ է, ընկերները՝ էլ ավելի մտերիմ, եղանակը՝ էլ ավելի թովիչ ու հանդարտ: Քաղաքով քայլելն էլ հիմա հիշեցնում է, որ հետո կարոտելու եմ: Երբեք չեմ լուսանկարել շատրվանները: Սիրել եմ նայել, սիրել եմ մեղմիկ ժպտալ ու վայելել, բայց երբևէ չեմ լուսանկարել: Այս անգամ արեցի, որովհետև ամիսներ շարունակ չեմ կարողանալու։

Վերջերս պատերն ավելի հարազատ են, մարդիկ՝ մի տեսակ ջերմ, ավտոբուսները՝ ավելի դեղին, գրադարանները ավելի անուշ են բուրում նոր «եփված» գրքերից: Միայն թե աստղերը չկան արդեն քանի օր: Կարոտել եմ: Սիրում եմ աստղեր ու լուսին: Շատ եմ սիրում: Նայում եմ… Նայում եմ երկա՜ր ու անկեղծ… Ինչ-որ վերերկրային գեղեցկություն ու անմեկնելի խորհրդավորություն ունեն իրենց մեջ պահած:

Այս ամենը սիրուն է, մեղմ, եթե գույնով ասելու լինեմ՝ բաց մանուշակագույն… Խաղաղ ու նրբին… Իսկ ես շուտով գնում եմ… Նոր աշխարհները սպասում են ինձ, իսկ ես արդեն քանի տարի է՝ նրանց… Մենք գնում ենք՝ գտնելու իրար, իսկ իմ Կապանի շունչը տանում եմ բաց դարչնագույն իմ մազերի մեջ, որոնց ծայրերը թեթև թրջվել են դեմքս պարուրող՝ շատրվանների ջրից:

Կարոտելու եմ ամեն մի քարը ու մի երանգը, բայց և օրեր անց պիտի իմ հոգին կիսվի ու ցրվի էստեղ ու էնտեղ՝ Ադրիատիկի թաց ափերին: Ցրելու եմ հոգիս մինչև վերջին կաթիլը, որ վերածնված գամ հաջորդ անգամ, գամ ու պատմեմ ծովային ջրի անմոռաց համից, իսկ դու ինձ փորձես նորից թրջել շատրվանների քո այն նույն ջրով… Լուռ ժպտալու եմ  մի քանի վայրկյան, մի քանի րոպե, իսկ հետո պոռթկամ, բարձր ծիծաղեմ: Ու եթե հանկարծ մոռացած լինես ինձ մի ժամանակ, ծիծաղս հաստատ քեզ կհիշեցնի ով լինելս:

Լուսանկարը` Անետա Ասծատրյանի

Բարև, ինչպես տեսնում ես, ես ամեն օր քայլում եմ ինչ-որ բանի հետքերով, այս անգամ էլ որոշեցի գնալ ծիթրոնի հետքերով: Դե, և՛ դուք կիմանաք, թե ինչպես ենք պեղում ծիթրոնը, թե՛ մեր տանը ծիթրոնի հարցը կլուծվի:
Մի օր, արևոտ օր, երբ հովն ընկավ, արդեն ժամը 17:00 կլիներ, մեկ էլ քույրս՝ Անետան, առաջարկեց գնալ ծիթրոն հավաքելու: Ինչպես կարող էի հրաժարվել, եթե ես կյանքում չէի գնացել ծիթրոնի հետքերով:

Լուսանկարը` Անետա Ասծատրյանի

Ուտելիք վերցրեցինք ու ճամփա ընկանք: Երևի գիտեք, որ ծիթրոնը դաշտում քեզ չի սպասում, ճանապարհի վրա է, պետք է հավաքելով գնաս, ու մենք այդպես էլ արեցինք:

Հավաքեցին, հոգնեցինք, որոշեցինք նստել ծառի տակ, մի կտոր հաց ուտել, այնուհետև շարժվել տուն: Հացը ուտելուց հետո ճանապարհ ընկանք, մեկ էլ՝ դիմացներս մի ավազե պատ: Որոշում ենք ցատկել, իրականում այդքան էլ բարձր չէր երևում, բայց բավականին սարսափելի էր: Մենք այդ պատը հաղթահարեցինք մոտ 10 րոպեում, երբ կարող էինք շրջանցել ընդամենը 3 րոպեում:

Լուսանկարը` Անետա Ասծատրյանի

Արդեն գալիս էինք տուն, մոտ երկու պարկ հավաքել էինք: Հասանք տուն, լիքը շնորհակալական խոսքեր լսեցինք: Ես ահավոր հոգնած էի, բայց դա ինձ չէր խանգարում լուսանկարները նայել, ընտրել դրանցից մեկը և տեղադրել ֆեյսբուքյանս էջում:

Մի խոսքով, ես դեռ շատ ճանապարհներով եմ գնալու, հետևեք իմ բացահայտումներին:

Լուսանկարը՝ Ալբինա Հովսեփյանի

Հեղափոխության քաղցր պտուղները վայելում են նաև լորեցիները և հարակից շրջանի բնակիչները: Վերջապես կատարվեց նրանց երազանքը, սկսվել են ճանապարհների ասֆալտապատման աշխատանքները: Գյուղացիները պատմում են, որ շատ ուրախ են սկսված աշխատանքների համար, Համո Սահյանի տուն-թանգարանի տնօրենը մեծ հիացմունքով է խոսում աշխատանքների մասին, ասում է, որ սա շատ մեծ խթան է Լորում տուրիզմի զարգացման համար։

-Թանգարանի հյուրերն էլ կավելանան և այլևս չեն պատճառաբանի, թե ճանապարհները քանդված են, կարգին վիճակում չեն,- անկեղծ ժպիտով ասում է տիկին Հարությունյանը:

Դեռևս ապրիլին սկսվել էին ճանապարհային աշխատանքները, իսկ թավշյա հեղափոխությունից հետո ավելի մեծ թափով և եռանդով «կպան գործին»՝ ինչպես ասում են գյուղացիները:

Լուսանկարը՝ Ալբինա Հովսեփյանի

-Ինչ էս գյուղ հարս եմ եկել, ասել են՝ ճանփեքը սարքում են, հլը սովետի ժամանակից, ով դառավ երկրի նախագահ կամ մեր մարզի մարզպետ, խոստացավ, որ կսարքեն ճանապարհները, բայց ըտենց ալ մնաց, հա, մի քանի տարի առաջ Սիսիանից մինչև Շամբ սարքալ են, հետո տենց էլ հա ասին կսարքեն մնացածը, էն ալ չսարքան: Այ որ Փաշինյանի նման մի երկուսն էլ էն ժամանակ լինեին, լավ կլիներ,- բարկացած, բայց միևնույն ժամանակ ուրախ՝ տատս կիսում էր իր կարծիքը ինձ հետ:

Ճանապարհները արդեն կառուցվում են, ուրեմն համեցեք Լոր ու վայելեք դրախտային Լորը: