Աննա Գասպարյան (Արագած)ի բոլոր հրապարակումները

Anna gasparyan aragats

Հայաստանի թաքնված գանձերը

Երբևէ եղե՞լ եք Հայաստանում։ Եթե այո, ապա դուք հավանաբար կարծում եք, որ այցելել եք Հայասատանի ամենահետաքրքիր վայրերը։ Երևի եղել եք Գառնիում, Սևանում, Գեղարդում, Էջմիածնում։ Սակայն հավատացեք՝ սա դեռ ամենը չէ։ Հայաստանում կան շատ տեսարժան վայրեր, որոնք այդքան էլ հայտնի չեն։

Ահա մի քանիսը։

Աստվածընկալ վանք, վանական համալիր պատմական Նիգ գավառի կենտրոնական հատվածում, ներկայիս Արագածոտնի մարզի Երնջատափ և Հարթավան գյուղերի միջակայքում, կառուցվել է 4-13-րդ դարերում։

Աստվածընկալի անունն առաջացել է վանքում պահվող «Աստվածընկալ Սուրբ Խաչ»-ի անունից։ Աստվածընկալի վանական համալիրը գտնվում է Քասաղ գետի աջակողմյան հատվածում, բարձր բլրի վրա։ Տարբեր դարերում կառուցված ձեռակերտ շինությունները մի ընդհանուր միասնությամբ ձուլվել են շրջապատի բնությանը, հարազատ ու համահունչ են նրան։ Աջ կողմում գահավեժ ժայռեր են, ձախում՝ ձորակներ, ներքևում՝ ձորը, որտեղով հոսում Է Քասաղ գետը, գետի ձախ ափին, եռանկյունաձև բարձունքի վրա՝ միջնադարյան բերդը։

Ոչ բոլորը գիտեն Արագածում գտնվող Գեղարոտ ջրվեժի մասին։ Այն գտնվում է Արագածոտն մարզի Ապարանի Արագած գյուղում։ Գյուղից 11կմ հեռավորության վրա է և ներառվել է բնության պետական հուշարձանների ցանկում։ Արագածի լանջից մոտ 3000մ բարձրության վրա է։ Գեղարոտ ջրվեժը երկուսն է՝ մեծ ու փոքր։ Ջրվեժը գահավիժում է 17 կմ բարձրությունից։

Արագած լեռան արևմտյան լանջին` Արտաշավան գյուղում, տեղակայված է հայկական այբուբենի հուշարձանը: Քանդակագործական այս շքեղ աշխատանքը գտնվում է անմիջապես բաց երկնքի տակ և ներառում է 39 տառերի քանդակներ։ Բոլոր տառերը քանդակվել են տուֆից: Համալիրը կառուցվել է 2005 թվականին՝ հայոց գրերի ստեղծման 1600-ամյակի առթիվ։

Սուրբ Խաչ եկեղեցին գտնվում է Հայաստանի Արագածոտնի մարզի Ապարան քաղաքում։ Այն կառուցվել է 4-րդ դարի վերջերին։ Եկեղեցին վերանորոգվել է 1877 թվականին։ Եկեղեցու քահանաներն են Տեր Մուշե քահանա Վահանյանը և Տեր Սարգիս քահանա Սարգսյանը։

Մայլեռը Ապարանում

Հե՜յ, դու, ողջույն։ Դու գիտե՞ս, թե որտեղ է գտնվում Մայլեռը, և ինչ է այն։ Եթե չգիտես, ուրեմն շարունակիր ընթերցել։

«Մայլեռ Մաունթին ռեզորթը» լեռնադահուկային ժամանակակից համալիր է։ Համալիրի կառուցման նախագիծը հաստատվել է 2021թ հուլիսի 29-ին, իսկ բացումը` 2023թ ձմռանը։ Մայլեռը գտնվում է Արագածոտն մարզի Ապարանի Եղիպատրուշ գյուղում։ Լեռնադահուկային գոտին ունի 16 հիմնական ճոպանուղի, 100 գծանշված սահուղի, քոթեջներ և ռեստորան։ «Մայլեռ Մաունթին ռեզորթ» նախագծի հիմնադիրը Տիգրան Հարությունյանն է։ Նրա խոսքերով․

-Համալիրը լինելու է միակը ամբողջ տարածաշրջանում։ Մայլեռը կշարունակի զարգացնել ենթակառուցվածքները, և կդառնա սպորտի ու ժամանցի լավագույն վայրը։ Կատարվել է շինարարական ակտիվ աշխատանքներ, ներդրվել է նաև արհեստական ձնագոյացման համակարգ, ինչը հնարավորություն կտա, անկախ տեղումներից, ունենալ ձնառատ սահուղիներ։ Մայլեռը կդառնա բոլորի սիրելի վայրը, ես վստահ եմ։

Իսկ Մայլեռի տնօրեն Նազելի Ստեփանյանը ասում է, որ ուզում է մարզերում էլ ռեստորանային մշակույթը զարգանա:

-Մեծ տարբերություն կա Երևանի և Եղիպատրուշի միջև։ Այստեղ՝ լեռներում, կյանքն ուրիշ է, ոգևորող ու տպավորող է: Հյուրերը, նրանց պահանջներն էլ տարբեր են։ Շատ ուրախ է անցնում իրենց հետ։ Հյուրերի արձագանքները ինձ շատ են ոգևորում և ուրախացնում։ Ինձ համար սննդի որակն ամենաառաջնայինն է, և փորձելու ենք նշաձողը միշտ բարձր պահել։ Դա մեզ համար շատ կարևոր է ու նպատակային։ Ուրախ կլինենք նաև մեր թիմը համալրել մարզերում բնակվող մասնագետներով։ Նրանք կունենան կայուն

աշխատանք, մասնագիտական աճ: Ես ինքս սկսել եմ մատուցողի աշխատանքից, այսօր ղեկավարում եմ մի մեծ ռեստորան։ Պետք է վստահել ու առաջ գնալ, և ամեն ինչ կհաջողես։

Դե ինչ, արի Մայլեռ ու վայելիր լեռների զարմանահրաշ տեսքը, ապրիր օրդ և բացահայտիր կյանքը լեռներում։

Anna gasparyan aragats

Պատերազմն ու իր թողած հետքերը

Պատերազմի մասին խոսելը բարդ է, մյուս կողմից՝ սովորական իր առօրեականության մեջ։ Այդ խոսակցության սովորականությունն ամրապնդված է պատերազմ տեսնելու, այն պարբերաբար վերապրելու, պատերազմի ազդեցությունները շարունակաբար կրելու հանգամանքներով և պատերազմով պայմանավորված առօրյան կազմակերպելու առանձնահատկություններով։

 Սմբատ Գասպարյան (պատերազմի մասնակից՝ ծառայող)

-Ծառայության անցել եմ Որոտանում (Կուբաթլու), որտեղ էլ ստացել եմ դասակի հրամանատարի տեղակալի պաշտոնը։

Ծառայությանս ավարտին մնացել էր 4 ամսից քիչ, երբ սկսվեց պատերազմը: Բոլորիս մեջ ներքին զգացողություն կար, որ անդառնալի բան է տեղի ունենալու, և այդ կիրակին նման չէր մյուս կիրակիներին։ Ժամը 7-ի սահմաններում դուրս եկա զորամասի շենքից, որպեսզի զանգահարեմ ընկերոջս, ով ծառայում էր Ջրականում (Ջաբրայիլում), բայց անջատված էր հեռախոսը։ Եվ հենց այդ պահին սկսեցին հրետակոծել Որոտանը: Վազեցի ներս, որ տեղյակ պահեմ բոլորին, ու մեզ տվեցին N1 հրամանը։ Միանգամից տեխնիկայով բարձրացանք Ջրականի առաջնագիծ։

Սկզբնական շրջանում այդքան էլ վիրավորներ և զոհեր չունեինք։ Մեկ շաբաթ կռվելուց հետո արդեն ունեինք սննդի և ջրի խնդիր։ Մեզ մոտ ամեն ինչ փոխվեց այն ժամանակ, երբ թշնամին սկսեց կիրառել անօդաչու թռչող սարքեր: Զոհերի թիվը կրկնապատկվեց։ Հետո ստացանք նահանջի հրամանը։ Ուժերի տարբերությունը անհամեմատելի էր, և բոլորիս հույսը միայն Աստված էր։

Աշնան երկրորդ ամիսն էր, ստացանք «նահանջ» հրամանը, Ջրականից նահանջեցինք։ Անձրևը արդեն մի քանի օր էր` չէր դադարում, ու բոլորս թրջվել էինք։ Մութն ընկնելով էլ տեսանք հին տներ և մոտեցանք տներին: Նկատեցինք, որ մի շուն է առաջանում դեպի մեզ: Երբ մոտենում էինք շանը, փախնում էր: Հետևից գնալով հասանք մի տնակի: Տեղանքը զննեցինք, մտանք ներս, տեսանք, որ ներսում կար վառելիք, վառարան և որոշակի սնունդ։ Այդ օրը մնացինք այդ տանը, իսկ արդեն առավոտյան դիրքավորվեցինք: Այդ օրն անցավ առանց միջադեպի, իսկ մղձավանջը սկսվեց հաջորդ օրվանից, երբ թշնամին սկսեց օգտագործել «սմերչ» հրետանին։ Երկինքը պատվել էր օդապարիկներով, որոնք ամրացված էին արկերին, և թաքնվելու տարբերակ չկար։ Նայում էի երկնքին և տեսնում էի, թե ինչպես է արկը դանդաղ իջնում մեր կողմ: Աչքերս պինդ փակելով սպասում էի արկի պայթյունին, որը այդպես էլ չպայթեց, բայց մի քանի կիլոմետր այն կողմ մի արկ պայթեց ու քանդեց այն տնակը, որտեղ մենք պատսպարվել էինք։

Մարտի դաշտում լուր հասավ, որ զոհվել է մանկությանս ընկերը. մի պահ քարացա, արցունքները գնացին աչքերիցս, և այդ պահից սկսած զգացի, որ սառել եմ ամեն ինչի նկատմամբ։ Այդ գիշեր նահանջի հրաման էլի ստացանք։ Գնացինք Որոտան, որտեղ կատաղի մարտեր էին ընթանում: Դրանից հետո «նահանջ» հրաման ստացանք դեպի Հայաստանի սահման։ Նորոգեցինք տեխնիկան և շարժվեցինք դեպի Լաչին։ Լաչինում խոցեցին մեր մի քանի տեխնիկան, և լուր հասավ, որ պատերազմը դադարել էր։ Մեզանից ոչ մեկն ուրախ չէր, բայց ոչինչ հետ չէինք կարող բերել։ Ամեն բան ավարտվեց, հաշված օրեր էին մնացել ծառայությանս ավարտին, բայց չկար էն ոգեշնչվածությունը, որն անհրաժեշտ էր, որովհետև պատերազմը իր հետ տարավ ամեն ինչ…

Դպիր Խաչիկ Վարդանյան (կամավոր)

-Պատերազմի մասին լուրը լսել եմ ընկերներիցս։ Ես կարծում էի, թե ուղղակի հարձակում է ինչ-որ դիրքի վրա, դրա համար էլ կատակեցի, ասելով՝ թող երկրի վարչապետը մտածի։ Հետո տեսա, որ լայնածավալ  հարձակման են անցել։ 28-ի երեկոյան արդեն իմացա, որ մեր կողքի գյուղերում կան զոհեր, և անմիջապես զանգեցի ընկերոջս՝ Նարեկ սարկավագին։ 29-ի առավոտյան ես, Նարեկը և Տեր Վարազդատը գնացինք Ստեփանակերտ։ Երևանից դուրս գալուց զգացողություններս այլ էին, իսկ Գորիսում` մարտական։ 29-ի երեկոյան արդեն Ստեփանակերտում էինք։ Պետք է հասնեինք Ջրական, մեր առաջադրանքն այդ վայրում էր։ Երբ շարժվում էինք, Նարեկին խնդրեցի, որ Հադրութով գնանք, որպեսզի տեսնեմ ընկերոջս, ով իմ սանիկն էր։ 30-ի երեկոյան հասանք Հադրութ։ Հայր Մկրտիչը զինվորականներից մեկին ասաց, որ առաջնագիծ ենք ուզում գնալ։ Այդ պահին առաջինը, որ մտքիս եկավ, փաստաթղթերս ու իրերս էին՝ տվեցի զորամասի մոտ գտնվող խանութի խանութպանին, որ հանկարծ հետ չգայի, տար եղբորս։ Ավտոմատներ չունեինք, որովհետև մեզ ասացին, որ գնում ենք զորքի հետ հոգեբանական աշխատանքներ կատարելու։ Սակայն Հայր Մկրտիչը պնդեց, որ գոնե երեքիս համար մեկ ավտոմատ տային, որպեսզի հարկ եղած դեպքում մեզ պաշտպանեինք։ Պատերազմի դաշտում մեր առաջնային խնդիրն էր ՄՈԲ-ի հետ բարոյահոգեբանական  աշխատանք կատարելը, այսինքն, մոբիլիզացիոն ուժերին, ովքեր գալիս էին պատերազմին մասնակցելու,  պետք է գոտեպնդեինք, որ մեկնեին առաջնագիծ։ Այդ պատճառով մենք Ստեփանակերտից մեկնեցինք  Հադրութ, հետո պետք է տեղափոխվեինք Ջրական։

Պատերազմի ժամանակ գլխավոր խնդիրներից մեկն այն էր, որ մեր  ՄՈԲ ուժերը չէին ենթարկվում հրամանատարական ուժերին։ Ըստ իս,  բանակը պատրաստ չէր այսպիսի լայնածավալ հարձակման։ Բոլորս էլ գիտեինք, որ պատերազմը քնում և արթնանում էր մեզ հետ, և այդ ամենը իմանալով հանդերձ, մեր բանակը դրան չէր պատրաստվել։ Պատերազմի ժամանակ շատ խնդիրներ կային, առաջինը այն էր, որ շատերը եկել էին ձևի համար՝ իրենց ցուցադրելու, շատերն էլ եկել էին չգիտակցված և ցույց էին տալիս, որ վախենում են։

Իսկ ինչ վերաբերում է մեր պարտությանը՝ գլխավոր պատճառը կրթության բացակայությունն է, իսկ երկրորդ խնդիրը` կեղծ հայրենասիրությունն ու իրար ատելը։ Եթե սիրենք մենք մեկս մյուսին, այսօր ավելի լավ կլինի, քան երեկ էր…

Արփի Ալեքսանյան (զոհված Սևակ Ալեքսանյանի քույր)

Իրականում  պատերազմի մասին պետք է լռել, որովհետև բառերն անզոր են նկարագրելու այն ցավերը, որ զգում էինք այդ օրերին, որն այդպես էլ չմեղմացրեց ժամանակը…

Արցախի պաշտպանությունն այդ օրերին գերնպատակ էր յուրաքանչյուր զինվորի համար… Անմասն  չմնաց նաև Սևակը։ Չգիտեմ՝ երբ կկարողանամ հաշտվել իր բացակայության հետ։ 2019 թվականի փետրվար ամիսն էր…հիշում եմ իրեն՝ հպարտ կանգնած Ղազանչեցոց դիմաց, Արցախով հիանալիս: Ինքը մեկն էր հազարներից, ով առանց երկար մտածելու, պատերազմի առաջին իսկ օրվանից պիտի պաշտպանության մասնակիցը ու նախաձեռնողը լիներ։

Նախքան պատերազմի սկսելը, երբ արդեն մի քանի ամիս էր մնացել ծառայության ավարտին, հեռախոսազրույցով ասաց. «Շատ մի սպասեք: Էստեղ շատ էլ լավ ա, կարող ա հենց ստեղ էլ մնամ…»

Ինձ թվաց էլի կատակում է…

Հե՛նց սեպտեմբերի 27-ին իր ծննդյան օրը, իսկ պատերազմի սկսվելու առաջին օրը, զանգեց, խոսեցինք 1-2 րոպե, հետո կապը կորավ, ու տագնապային զգացողություն, անհանգստություն ամեն օր, ամեն ժամ, չնայած մինչև հոկտեմբերի 7-ը արվող իր կարճատև զանգերի։ Ներքուստ կարծես զգում էի, որ ուրիշ տարբերակ չկա, որ այլևս ամեն ինչ կորած է․․․ Գուցե էդպես էի մտածում, քանի որ տեսնում էի թշնամու կողմից կիրառվող նորագույն զինտեխնիկան ու մեր «խղճուկ» սպառազինությունը, կամ գուցե պարզապես  զգում էի, որ իմ հոգուն անչափ հարազատ մի մասնիկ այլևս դադարելու է ֆիզիկապես գոյություն ունենալ, շնչել․․․ 

Սևակը ծառայել է Իվանյանի  զորամասում, պատերազմի ժամանակ տեղափոխվել է Ջրական։ Փակագծերը չբացելով ասում էր, որ իրեն էր վստահված ռազմական կարևոր նշանակության մի շարք օբյեկտների փոխադրումը դիրք, որ միաժամանակ իր վարորդական հմտությունների շնորհիվ  հաջողությամբ մարտադաշտից դուրս էր բերում վիրավոր զինվորներին։ Այդ ընթացքում Սևակը մի անգամ էլ վիրավորվում է, բայց  հրաժարվում է բուժօգնությունից և անձնվիրաբար շարունակում է կատարել իր ծառայողական պարտականությունները։ Իր զոհվելու օրը Սևակը երկու անգամ վիրավոր զինվորներին կարողանում է դուրս բերել մարտադաշտից։ Հետո նրան հայտնում են, որ էլի վիրավորներ ունենք, և առանց մտածելու մեկնում է առաջնագիծ, բայց ցավոք, տեղ չի հասնում. մեքենան անօդաչու թռչող սարքերի թիրախ է դառնում։ Եղբայրս զոհվեց հոկտեմբերի 10-ին, լուրը մեզ հասավ հոկտեմբերի 11-ին։

Սևակ Ալեքսանյան

Նարեկ Ստեփանյան

Բարև, հա, էլի ես եմ։ Գիտեմ որ երկար ժամանակ է` չկայի։ Վերջին նյութս, որ գրել էի, հերոս եղբորս մասին էր՝ Սևակի։

Այսօր էլի եկել եմ հերոս եղբորս մասին գրելու, բայց այս անգամ  Նարեկի։

Նարեկ Ստեփանյան` ծնված 2003 թվականի սեպտեմբերի 20-ին Կարբիում։

Ծառայող էր… Հա, ճիշտ կարդացիք` էր, բայց միայն ձեզ համար է` էր, իսկ ինձ համար հավերժ ծառայող։

Ու էլի սեպտեմբեր ամիս ու էլի պատերազմ։

Սեպտեմբեր ամիսը չարաբաստիկ ամիս է դարձել մեզ՝ հայերիս համար։

13-ին Ադրբեջանը նորից լայնածավալ հարձակում գործեց… Ու էլի զոհեր ու էլի անմեղ կյանքեր, սգացող մայրեր ու անվերջ լռող, ոչինչ չասող հոր աչքեր։

Նարեկի հետ վերջին անգամ խոսել ենք 13-ին ու դրանից հետո ոչ մի տեղեկություն չունեինք նրա մասին։ Մտածում էինք` գերի է ընկել, որովհետև  նրա հետ խոսելու ժամանակ վերջին բառը, որ լսեցինք, լսել էինք հեռախոսից այս կողմ. «Նարեկ, փախի» բառերն էին։

Հա, մենք չէինք սխալվել. գերի էր, բայց զոհված գերի։

Նարեկը  բարի, ժպտերես ու ընկերասեր մարդ է։ Ընկերների համար ամեն ինչի պատրաստ էր, ընկերների հետ լինելու համար ինքը անձամբ դիմում գրեց, որպեսզի մեկնի ծառայության (նրան ազատում էին բանակից): Կյանքը չէր խնայի իր հարազատների համար, բայց այսօր կյանքը չխնայեց ողջ ազգի համար։ Հերոսաբար ընկավ մարտի դաշտում։

Բայց ո՞նց ասեմ, որ մեզ հերոս պետք չէր, ախր, մեզ մեր եղբայրն էր պետք։

Սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը 32 դի փոխանցեց, որոնցից մեկը իմ հերոսն էր։

Երեկ Նարեկի հոգեհանգիստն էր ու ծննդյան տարեդարձը։ Հիմա ո՞նց շնորհավորեմ ծնունդդ, Նարեկ։

Շնորհավոր երկնային ծնունդդ, հավերժ հերոս։

Ցավս, կսկիծս ու կարոտս կրկնապատկվեց։ Հիմա երկու հերոս ունեմ` Սևակը ու Նարեկը, իմ հերոս եղբայրները։ Կարոտել եմ անչափ: Կարոտը սրտումս  մենակ թողեցիք ինձ։ Ի՞նչ անեմ, հպարտանա՞մ, որ հերոս եղբայրներ ունեմ: Ախր, էս ամենը հպարտանալու չի, է, էս ամենը  ողբալի է։

Տեր իմ, պահպանիր մյուս տղեքին, նրանց քո գիրկը առ ու կանգեցրու այս ցեղասպան աղետը: Մեզ կենդանի հերոսներ են պետք, մեզ մեր տղեքն են պետք` ողջ ու առողջ:  Խնդրում եմ,  Տեր, պահպանիր նրանց։

Գիտե՞ս` ինչ է կորստի ցավը

Պատերազմից արդեն անցել է համարյա 7 ամիս, ու շատերը հավանաբար մոռացել են, որ պատերազմ է եղել, որ 18-20 տարեկան տղերք են անմահացել։ Նրանք, ինչպես մինչ պատերազմը, այնպես էլ հիմա, մեքենաների երաժշտության ձայնը բարձրացրած անցնում են Երևանի փողոցներով` չմտածելով սգացող մայրերի, քույրերի հոգեվիճակի մասին։

Գիտեք, արդեն 6 ամիս է անցել, ինչ եղբայրս մեզ հետ չէ։ Բայց ես չեմ համակերպվում այդ մտքի հետ, չեմ ուզում հավատալ, որ նա էլ չկա, չի գալու, չի ժպտալու ու չի խոսելու ինձ հետ։ Մինչև հիմա ես ինքս ինձ չեմ կարողանում խոստովանել, որ Սևակս էլ մեզ հետ չէ, որ թողել է մեզ և բռնել է հավերժի ճամփան։

Գիտեք, ինչքան դժվար է, որ դու չես կարողանում համակերպվել այդ մտքին, որ արդեն 6 ամիս է անցել, ու դու չես գնացել եղբորդ գերեզմանին, խունկ չես վառել ու ծաղիկներ չես խոնհարել։ Ինչքան դժվար է, երբ լսում եմ էդ անիծյալ «պատերազմ» բառը ու ինքնաբերաբար ամբողջ ներսս տակնուվրա է լինում, երբ լսում եմ Սևակ անունը, աչքերիցս արցունքները  գնում են։

Երբ դու քո մեջ ուժ չես գնում գնալ, դու ինքդ քեզ չես կարողանում խոստովանել, որ ինքը էլ չկա, որ դու ինքդ քեզ համոզում ես, որ կզանգի, կասի, թե ողջ է էսքան ամիս անց, կգա կասի, որ  փախել էր, թաքնվել էր, ապաստարան էր գտել իր համար, որ կազդուրվել է, ամեն ինչ հիշել է, տուն է վերադարձել։ Բայց չկա, չէ, ինքը չկա։ Արդեն ժամանակն է ինքս ինձ խոստովանելու։ Գիտեք, ինչքան դժվար է ցավը սրտում պահել և ինքդ քո մեջ տառապել, չկիսվել ոչ մեկի հետ, չասել ոչ մեկին ոչինչ, թե ինչ ես զգում, ինչ է կատարվում հոգումդ, որ չկարողանաս գոռալ ցավից, չկարողանաս լացել,  չկարողանաս հավատալ իրականությանը։ Հավատով սպասես, որ եղբայրդ կզանգի քեզ ու կասի, որ ինքը չի մահացել, բայց ամեն անգամ նայելով հեռախոսիդ, սիրտդ փշուր-փշուր է լինում, հոգիդ մղկտում է ցավից։

Սևակ… Դու գնացիր ու քեզ հետ տարար մեր դեմքի ժպիտը, տարար մեր ուրախությունը, մեզ դարձրեցիր սառնասիրտ, դարձրեցիր քար, անզգացմունք ու կյանքից հիասթափված։ Գիտե՞ս, Սև, երբ կուրսընկերս պատմեց, թե ոնց է փրկվել այդ պահին, երանի է տալիս, որ դու էլ փրկվեիր, դու ֆիզիկական ցավից գոռայիր ու չթողեիր, որ մեր հոգիները ցավից գոռային։ Թող ոտք, թև չունենայիր, Սև, բայց մեզ հետ լինեիր։ Մենակ թե իմանաս, թե ինչքան եմ քեզ կարոտել, թե ինչպես է կարոտը խեղդում կոկորդս, իսկ սիրտս ցավից կուչ է եկել։

Իմ հավերժ հերոս, դու միշտ ինձ հետ կլինես, իմ Սևակ։

Զանգ սահմանից

-Ալո, Ան, բարև: Ո՞նց ես, ի՞նչ կա, Ան: Ան, նորությունները լսել ես, չէ՞, թե ինչ եղավ։

-Բարև, Համ, լավ եմ, ախպերս: Դու լավ լինես: Հա, տեսա, ախպերս, ամեն ինչ գիտես: Դու ասա` ո՞նց ես, ի՞նչ կա։

-Ան, հիմա որ ես գամ գյուղ, գյուղացիք չե՞ն ասի` էս ի՞նչ տղա ես, չկարեցար մի հող էլ պահես: Ան, կասե՞ն, թե չէ։

- Համո, գժվա՞ր: Ի՞նչ ես խոսում, չեն ասի, իհարկե, չեն ասի։

-Էսքան բոյ տվինք, էսքան արյուն թափվեց, ու հիմա սենց։

-Լավ կլինի, ախպերս: Մենք կհաղթենք, մի մտածի: Վաղ թե ուշ մերը կլինի ամեն ինչ։

-Հա, մենք  կհաղթեինք: Գիտե՞ս երբ կհաղթեինք: Երբ էդ որ իրանց լավ տղա են զգում, Ազգային Ժողով են մտնում, իրանց լավ տղա են զգում, 100 հոգով մի հոգու են ծեծում։ Էն որ իրանց ուժը մենակ սեղան աթոռի վրա են կարում ցույց տան։ Երբ էդ տղերքը ստեղ մեր կողքը կանգնած լինեին, էդ ժամանակ կհաղթեինք։ Կհաղթեինք, երբ մի պոստ վստահված ա 30 հոգու, երբ կրակում էին, էդ պոստը 7 հոգով էինք պահում: Մնացածը փախնում էին։ Փախնում էին 30 տարեկան մարդիկ, իսկ մենք՝18-19 տարեկաններս, բոյ էինք տալիս, հետո հելնում էին ու չէին կարում մեզ նայեին: Ու էդ ժամանակ մեզ մի բան էր մնում` թքեինք իրենց ճակատին, որ եկել էին պատերազմ, բայց թողնում փախնում էին, ու դու ուզում էիր, որ մենք հաղթեինք: Հա, հաղթեինք, երբ ընկերոջդ դիակի մոտ նստում ես, որ հաց ուտես, բայց չես կարողանում: Հասկանում ես. հաց դու չես ուտում, 40 օր շարունակ դու ուղղակի գոյատևում ես։ էհ, Ան, էնքան բանի միջով ենք անցել… Հա, Ան, մեկ էլ ինձ համար մի լավ հոգեբան ճարի, որ հոգեկանս կարգի բերի, Ան: Կանե՞ս, կլինի, չէ՞…

- Չգիտեմ` ինչ ասեմ: Մենակ մտածիր, որ լավ ա լինելու…

-Ան, ստեղ միակ լավ բանը էն ա, որ պատերազմը դադարեց: Մեր տղերքը զոհվեցին էդ հողի վրա, բայց եթե շարունակվեր, մեր դիակները հատիկ-հատիկ տուն էին բերելու… Բայց մենք մեր հողերը հետ կբերենք վաղ թե ուշ: Մեր տղերքի արյունը իզուր չի թափվել ընդեղ: Մեր տղերքը իրանց կյանքը իզուր չեն զոհել… Հետ ենք բերելու 100%: Աստված վկա, սա սենց չի մնա: Մեր տղերքի հոգիները հիմա հանգիստ չի: Մենք մեր տղերքի հանգստությունը հետ ենք բերելու ու Ռոբի խոսքերի տերն ենք լինելու: Հաղթելու ենք վաղ թե ուշ, քուրս…

-Գիտեմ, ախպերս, գիտեմ։

Տեսե՞լ եք` ինչքան թախիծ կա զինվորի աչքերում, երբ պատմում է էդ հերոսական  դրվագները, երբ պատմում է, թե ոնց է ընկերոջ դիակը փրկել: Ոնց են մեռնելուց պրծել, ոնց են 40 օր ոչնչացված ապրել…

Մենք կհաղթենք, Աստված վկա, մեղավորները պետք է պատժվեն։ Մեր տղերքի արյան վրեժը մենք հանելու ենք, եթե անգամ աշխարհում մի հայ էլ մնա…

Արագած գյուղը սգում է

Ծանոթացեք, Սևակն է Ալեքսանյան, ով 2019 թվականին գնացել էր պարտքը տալու հայրենիքին և 3 ամիս էր մնացել, որ տուն վերադառնար։ Սակայն հենց նրա ծննդյան օրը սկսվեց սարսափելին՝ պատերազմը։ Սևակը կյանքը չխնայեց հանուն հայրենիքի: Նա անմահացավ։ Նույն դպրոցում էինք սովորում ու նաև քեռուս որդին է։ Շատ ուրախ ու նպատակասլաց տղա է, հումորով, ընկերասեր ու «ջիգյարով»։ Լիքը նպատակներ ու երազանքներ ուներ։ Չեմ կարող նրա մասին անցյալով խոսել, որովհետև նա կա, նա մեր սրտերում է, ու երբեք չենք մոռանա սիրուն ժպիտով տղային, ով ամեն բան անում էր, որ դիմացինի դեմքին ժպիտ հայտվներ: Մեծի հետ մեծ էր, փոքրի հետ` փոքր։ Աստված որոշեց, որ Սևակը պետք է իր կողքին լինի ու տարավ նրան մեզանից։ Երբ խոսում էինք նրա հետ, նա այնքան ոգևորվածությամբ էր խոսում ու միշտ ասում էր, որ հաղթելու ենք։ Նա օրագրերից մեկում գրել էր.

«Այս աշխարհում ոչ մի ծնող որդու մահը թող չտեսնի,

Ծնողն ապրած իր ողջ կյանքում որդու համար թող չլացի,

Խնդրում եմ քեզ, իմ Տեր Աստված, ընտանիքիս առողջ պահիր»։

Սևակ, չստացվեց… Լույսերի մեջ մնաս, իմ հերոս եղբայր։

Իսկ նա Հովհաննեսն (Հովաս) է Բեյբության։ Համեստության մի տիպար։ 23 տարեկան էր, ու իր կյանքը զոհեց հանուն հայրենիքի։ Ավարտել էր պատմության և  իրավագիտության ֆակուլտետը։ Ավաղ, չհասցրեց մասնագիտությամբ աշխատել… Լույսերի մեջ մնաս, հերոս։

Հադրութի ամենալավ գնդապետը Ապարանցի Հայկն էր Կիրակոսյան, ով իր  ողջ կյանքը ծառայեց հայրենիքին անձնվիրաբար։ Իր ծննդավայր Արագածից ու լեռներից ուժ հավաքած Հադրութի գնդապետը մինչև վերջին շունչը պայքարեց հանուն հայրենիքի։ Հայկը իր երկրի համար նվիրյալ զավակ էր։ Պատերազմի ժամանակ նա միշտ ասում էր, որ ինքը գնդապետ չէ, այլ իր զինվորների նման շարքային ծառայող։ Հերոս, քո կորուստը անդառնալի հետք թողեց թե՛ քո զինվորների, թե՛ մեզ վրա։ Հանգչես խաղաղությամբ, ապարանցի գնդապետ։

Խոնարհվում եմ  հերոս ծնած բոլոր մայրերի առաջ: Մեծ ուժ ու համբերություն ձեզ։

Հաղթելու ենք

Զգույշ եղիր և ամուր մնա

Ո՞վ է ասել, որ այս (իմ) սերունդը ոչինչ չի տեսել. ոչ մի դժվարություն, ոչ մի ցավ, ոչ մի կարոտ։ Այսօր ամեն ինչ հակադարձեց՝ մեր սերունդը չափից ավելին տեսավ…

Զինվոր ունեմ բանակում, սահմանին, մահվան «բերան»… Չեմ ճանաչում, բայց զգում եմ, որ նրան, ում պետք է հանդիպեի մի օր, հիմա դիրքերում է։ Չեմ ուզում սպասել, չեմ ուզում տագնապել, չեմ ուզում վախով ապրել…  Չեմ ուզում դեռ չգտած՝ կորցնել։ Ուզում եմ ճանաչել, հետը լինել, զգալ իր շունչը, լինել կողքին, ապրել հետը, իմանալ իր մասին… Ուզում եմհենց հիմա  իմանա, որ բացի ընտանիքից էլի սպասող ունի։ Կասեմ իրեն: Կգրեմ նամակ ու կուղարկեմ։

«Իմ զինվոր, իմ հերոս, իմ քաջ մարտիկ, հուսամ լավ ես, առողջ ես, կուշտ ես ու ժպտում ես։ Չգիտեմ՝ ով ես, չգիտես՝ ով եմ, բայց կասեմ, որ իմն ես։ Դու ես այն մեկը, ում ես կհանդիպեի մի օր փողոցում, կամ միգուցե մի ուրիշ տեղ, կծանոթանայինք, կմտերմանայինք ու կամուսնանայինք։ Բայց դու հիմա սահմանին ես, կռվում ես որ այդ օրը գա, միասին լինենք։ Գիտե՞ս՝ ինչու, որովհետև այսօր երազումս մենք հանդիպել էինք: Կանաչ, գեղեցիկ, վառ կարմիր ծաղիկներով լեփ-լեցուն դաշտում էր, հեռվում սև ու դեղին մոլեգին ինչ որ պատկեր էր երևում, կարծես պատերազմի հակառակ կողմում լինեինք։ Դու զինվորական համազգեստով էիր, ես` ազգային տարազով, ու դեռ նոր էիր վերջացրել քո մասին պատմելը, երբ ականի պայթյունը խլացրեց ու սթափեցրեց ինձ։ Ես միանգամից որոշեցի՝ գտնել քեզ ու գրել այս մասին։ Ուրախությանս սահման չկար, երբ երազումս լսած անունն ու ազգանունն ասացի զինկոմիսարիատում, ու ասացին, որ կամավորագրվել է և մեկնել սահման… Այսինքն, իրական էր, դա երազ չէր, դա՝ նշան էր…

Եթե հիմա սա կարդում ես, ուրեմն արդեն՝ գտել եմ։

Սպասելու եմ քեզ, ամուր մնա, զգույշ եղիր, հոգ տար քո մասին, որ գաս հասնես ինձ, կողքիս լինես ու կյանքս դարձնես լիարժեք։

Ամուր գրկում եմ»:

Ու այսպիսի քանի՜ նամակներ են անպատասխան մնացել, քանի՜ այսպիսի նամակ գրող է կարոտից տառապել, քանի՜ այսպիսի նամակ է կորել…

Բայց ես կսպասեմ իմ զինվորին։ Գիտեմ, նա կգա:

anna gasparyan

Ուսանող եմ

Բարև ձեզ, հարգելի՛ դասախոսներ․․․ Զարմացած եք, չէ՞, որ ինչ սկսվել են օնլայն դասերը, ես չեմ մասնակցում դրանց։ Երևի մտածում եք, թե հենց այնպես եմ ընդունվել համալսարան, անիմաստ, առանց ոչ մի մտադրության, ուղղակի դիպլոմի համար։ Ու հիմա ձեր կասկածները հաստատվեցին, չէ՞, որ չեմ մասնակցում դասերին, չեմ գրում ձեր հանձնարարած աշխատանքները։ Բացակա, բացակա, ու էլի բացակա, մեյլով ուղարկված ոչ մի նամակ իմ անունից։ Այսօր ուզում եմ իմանաք, թե ինչու չեմ մասնակցում դասերին։

Ես և եղբայրս ուսանողներ ենք, երկուսս էլ Երևանի պետական համալսարանի, երկուսս էլ ընդունվել ենք լրագրություն բաժինը։ Եղբայրս երրորդ կուրսում է, ես՝ առաջին։
Երբ սովորում էի դպրոցում, մտածում էի ուսանողական կյանքիս մասին, մտածում էի՝ ոնց պետք է գնամ դասի, վերադառնամ տուն։ Ինչ բնավորության տեր մարդկանց հետ շփվեմ, որ թեքումով գնամ։ Եվ այդպես շարունակ։ Ամեն ինչ պատկերացնելը այնքան հեշտ էր։
Եվ ահա դասերը պետք է սկսվեին։ Հասկանում եք՝ իմ պատկերացրած կյանքը այդքան էլ հեշտ չէր։
Երբ պետք է դասերը սկսվեին, մնացել էր մի քանի ամիս, սկսեցի մտածել ծախսերի մասին։ Չէ՞ որ համալսարանում սովորելու համար գումար է հարկավոր։
Հիմա կմտածեք՝ ծնողներս կապահովեն ամեն ինչով։ Չէ՞ որ տվել են սովորելու, պարտավոր են պահել։
Հայրս ու մայրս ապրում են գյուղում ու առանց աշխատանքի։ Ապրում են հորս ու պապիս թոշակով։ Ու այդքան քիչ գումարով կարող են պահել 2 ուսանողի, մեկ դպրոցականի ու հաշմանդամ պապիկի։ Դպրոցական եղբորս պետք է ապահովեին թույն հեռախոսով, բրենդային հագուստով, որ չտարբերվեր իր հասակակիցներից, որ իրեն վատ չզգար։ Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ սկսեցի աշխատել։ Սկսեցի աշխատել սուպերմարկետում։

Արդեն մի քանի ամսվա աշխատող էի։ Դասերը սկսվեցին, գնացի համալսարան ու առաջին հերթին տեսա դասացուցակը։ Ու վախենում էի նրանից, ինչ եղավ։ Աշխատանքս խանգարում է դասերիս։ Ի՞նչ պետք է անեմ։ Դասերս ավելի կարևոր էին, բայց դասի գնալու համար էլ գումար էր հարկավոր։
Գնացի աշխատանքի, մոտեցա տնօրենիս, ասացի, որ պետք է դուրս գամ աշխատանքից։ Պատմեցի, որ չեմ կարող հարմարացնել դասերիս հետ․ դասերս երկրորդ հերթ են ու չեմ կարող գնալ աշխատանքի։ Խոսելուց հետո արցունքներս աչքերիս դուրս եկա սենյակից ու մտքումս մի հարց էր պտտվում, թե ինչ պետք է անեմ։

Հաջորդ օրը տնօրենը զանգեց ինձ և կանչեց խանութ՝ խոսելու։ Նա առաջարկեց, որ դուրս չգամ աշխատանքից, և իմ գրաֆիկը մի քիչ տարբեր կլինի մյուս աշխատողներից։ Հարցրեցի, թե ոնց պետք է գնամ։ Նա ասաց, որ առավոտյան կգնամ աշխատանքի մինչև 12-ը, հետո կգնամ դասի, դասերից հետո էլի կգնամ աշխատանքի։ Շատ ուրախացա, որովհետև այդ աշխատանքը ինձ շատ էր պետք։ Ու ես առավոտյան գնում էի աշխատանքի, հետո՝ դասի, հետո՝ էլի աշխատանքի։ Տուն բացարձակ չէի մտնում ու դասերս էլ անում էի գիշերը 12-ից հետո, ուշ էի քնում, շուտ զարթնում։ Ժամանակ է եղել, որ քնել եմ դասերի ժամանակ։ Ինչևէ․․․

Ես արդեն ուսանող եմ ու ամենակարևորն այն է, որ ես կարողանում եմ ինձ ապահովել ամեն ինչով ու ծնողներիս նեղություն չեմ տալիս։ Ապրում եմ Երևանում՝ վարձով։ Տանը չունեմ Wi-Fi-ի սարք, չկա համակարգիչ։ Հարգելի դասախոսներ, այդ պատճառով էլ չեմ կարող մասնակցել օնլայն դասերի, Word-ով չեմ կարող հավաքել ձեր տված հանձնարարությունները։ Հուսով եմ՝ ինձ խիստ չեք դատի իմ բացակայությունների համար։ Ինձ այս ուսանողական կյանքը հեշտ չի տրված։ Ու ես ամեն կերպ պայքարում եմ նպատակիս հասնելու համար, որ մի օր դառնամ լավ լրագրող։

Շնորհակալ եմ տնօրենիս ինձ միշտ աջակցելու համար և ձեզ, որ ձեր դասերի ժամանակ պահ է եկել, երբ քնել եմ, ու ինձ չեք արթնացրել։ Երևի ընկերներս պատմել էին, որ աշխատանքից եմ եկել։ Շնորհակալ եմ ընկերներիս ամեն կերպ ինձ օգնելու, բացակա ժամերի դասերը բացատրելու, քննությունների առաջադրանքները ուղարկելու համար։ Երախտապարտ եմ Աստծուն, որ ունեմ սրտացավ ընկերներ, աջակցող տնօրեն և նման բարի դասախոսներ։

anna gasparyan

Մենք այդպես էլ գրադարան չենք ունենա

Գիրքը մարդու ամենամտերիմ ընկերն է: Գիրք կարդալիս ինքդ մտնում ես գրքի մեջ և քեզ պատկերացնում ես գրքի հերոսի տեղում: Սկսում ես ընթերցելու հետ մեկտեղ մտածել, թե ինքդ ինչպե՞ս կվարվեիր տվյալ պարագայում: Գրքի մասին Խուլիան Բարնեսը ասել է. «Գրքերն ասում են՝ նա այսպես արեց, որովհետև… Կյանքն ուղղակի ասում է, որ նա այդպես արեց: Գրքերն այն վայրն են, որտեղ ամեն ինչ իր բացատրությունն է գտնում, նույնիսկ կյանքը, որտեղ չկա ոչ մի բացատրություն: Այնպես որ, ես չեմ զարմանում, որ շատ մարդիկ գրքերն են նախընտրում»։

Ես նույնպես նախընտրում եմ գիրքը ու ինձ պես շատերն էլ են գրքերի կողմնակից: Ընթերցանությունը օգնում է մարդուն հանգստանալ: Գյուղում ընթերցանությունը մեծ տեղ ունի, որովհետև գյուղում այդքան էլ անելու բան չկա: Դպրոցում, երբ ազատ ժամ է լինում, երեխաները ուզում են ընթերցել ինչ-որ մի գիրք։ Մտնելով գրադարան՝ մտափոխվում են և դուրս գալիս: Իսկ գիտե՞ք՝ ինչու: Որովհետև մեր դպրոցում չկա այնպիսի գրադարան, որը այցելելով հաճույք կստանաս, և ընթերցելն ավելի հաճելի կլինի: Բայց, ցավոք, մենք չենք ունեցել և չունենք մեր երազած գրադարանը: Գրադարանը գտնվել և գտնվում է խղճուկ վիճակում: Այդ ամենը տեսնելով՝ ուսուցչուհիս՝ Ռուզաննա Խուրշուդյանը, մեզ առաջարկեց մասնակցել «Հայաստանի պատանեկան նվաճումներ»-ի կազմակերպած մրցույթին, որը հաղթելու դեպքում մեզ կհովանավորեին, և մենք կստեղծեինք մեր երազած գրադարանը: Մասնակցեցինք, իրականացրինք լիքը ծրագրեր, որպեսզի արժանանանք Արմենուհի Հովհաննիսյանի, Րաֆֆի Հովհաննիսյանի և Էդգար Փոլի հավանությանը: Եվ մենք դա արեցինք, մենք հաղթեցինք:

Մեզ տվեցին 150.000 դրամ գումար, և մենք այդ գումարին ավելացրեցինք մեր կատարած ծրագրերի շահույթը և գնացինք գրքեր գնելու: Գնեցինք տարբեր գրքեր՝ և՛ պատմական, և՛ փիլիսոփայական, և՛ գեղարվեստական: Մեր դպրոց այցելեց Արմենուհի Հովհաննիսյանը, տեսավ մեր գրադարանը, շնորհավորեց և շնորհակալություն հայտնեց մեզ մեր կատարած աշխատանքի համար:
Արդեն մեկ տարի է անցել այդ օրվանից, բայց մեր գրադարանը էլի նույն խղճուկ վիճակում է: Մեր գնած գրքերից կգտնես ընդամենը մի քանի գիրք և ոչ ավելի, գրքերի մեծ մասը անխղճորեն թափված է գետնին՝ կեղտի ու փոշու մեջ: Մարդիկ դարձել են սառը ու անտարբեր թե՛ դպրոցի, թե՛ աշակերտների, և թե՛ գրքերի նկատմամբ:

Այսօր հասկացանք, որ մեր կատարած աշխատանքը ապարդյուն էր: Մենք մեր կաշվի վրա զգացինք անտարբերությունը գրքերի նկատմամբ, պատասխանատվության զգացում չունենալը: Մենք չենք ունենա այնպիսի գրադարան, ինչպիսին միշտ երազել ենք՝ մեծ, գեղեցիկ կահավորված, լիքը գրքերով՝ տարբեր ժանրերի, օտարազգի գրողների, պատմական: Չենք ունենալու այդպիսի գրադարան, մենք, գրադարան մտնելով, հանգստություն ու հաճույք չենք զգալու: Այսօր հասկանում ենք, որ այլևս գիրքը մարդու մտերիմ ընկերը չէ, որովհետև գիրքը արդեն անտեսված է շատ մարդկանց կողմից: Իսկ մեր կատարած աշխատանքը վատ վախճան ունեցավ: Եվ մեր շատ հարցեր մնացին անպատասխան՝ որտե՞ղ է մեր գնած գրքերի մեծ մասը, ինչո՞ւ մեր գրադարանը նորից վերադարձավ նույն վիճակին, և ինչո՞ւ գիրքը անտեսվեց շատերի կողմից, ինչո՞ւ ենք մենք վճարում դրա դիմաց՝ չունենալով գրադարան։