Լուսանկարը՝ Արփինե Խոջայանի

Առավոտ էր: Քաղաքը դեռ չէր արթնացել: Ընդհանրապես քաղաքը միշտ քնած էր` թե՛ գիշեր, թե՛ ցերեկ: Քնած էին բոլորը: Քնած էր ամեն ինչ: Քնած էին մարդկային հոգիները: Քնած էին շենքերը: Միայն արթուն էր մեկը. Նա պարոն Խաղաղությունն էր: Նա միշտ արթուն էր: Մեկ միլիոն, թե մեկ ու կես միլիոն դար էր ապրել: Այլևս չէր հիշում, կամ չէր ուզում հիշել: Տեսել էր նա ամեն ինչ: Աշխարհի ստեղծումից մինչև կրակի հայտնագործումը, դրանից մինչև անիվի հայտնագործումը, սրանից մինչև առաջին քաղաքակրթության ստեղծումը և աշխարհի զարգացումը: Տեսել էր նա պատերազմներ և դրանց մեջ արյան ծովեր, մարդկային չարության և ագահության ծովեր: Նա փորձում էր հաշտություն ու խաղաղություն հաստատել չարերի, պատերազմասերների և ագահների միջև: Ավաղ, ավաղ, մարդկային մոլորությունները գնալով շատանում էին, և մարդիկ՝ չարանում: Մեռած էին մարդկանց հոգիները: Նա կարոտում էր առաջվա մարդուն, որ երջանիկ էր ոչնչից և ոչնչի պատճառով: Քայլում էր պարոն Խաղաղությունը փողոցներով, դիպչում էր մարդկային հոգիներին, տեսնում նրանց հոգու սովը: Կարծես թե մի վարակ էր տարածվել քաղաքում և վարակել բոլորին, չկար որևէ հակավարակ դրա դեմ: Այդ բոլորը զոմբիացված գնում էին դեպի չարիքը և անտեսում Խաղաղությանը: Խոր քուն էր մտել քաղաքը և չէր պատրաստվում արթնանալ այնքան ժամանակ, որքան որ չարիքը դուրս կգար մարդկանց միջից, մինչև մարդիկ կսիրեին խաղաղությունը և միմյանց: Մեռել էր քաղաքը արդեն: ՄԵՌՅԱԼ ԷՐ ՔԱՂԱՔԸ ԱՐԴԵՆ…

Ինձ համար խաղաղությունը այն չէ, որ մարդիկ ապրեն խաղաղ կապույտ երկնքի տակ, բայց միևնույն ժամանակ՝ իրար դեմ չարացած: «Խաղաղությունն իմ աչքերով» բառակապակցության իմաստը ես հասկանում եմ այսպես. այն է, որ հասարակությունը լինի բարի, կամեցող և ոչ թե տաքարյուն և ըմբոստ: Ապրեն երջանիկ և անհոգ, լինեն բարյացկամ, բարեհամբույր և ունենան նույն զգացողությունը նույնիսկ թշնամու նկատմամբ:

Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Խաչատրյանի

Խաղաղություն: Այս բառը ունի լայն իմաստ և յուրաքանչյուրը հասկանում է իր ձևով: Տարբեր մարդիկ խաղաղություն ասելով հասկանում են տարբեր բաներ. հանգստություն, համերաշխություն և այլն… Յուրաքանչյուրը խաղաղությունը տեսնում է իր աչքերով… Կանգնեցրու պատահական անցորդի և հարցրու, թե ի՞նչ է խաղաղությունը և ե՞րբ է այն  պետք:

Ես համոզված եմ, նա ձեզ կպատասխանի. «Խաղաղությունը դա հանգստություն է և պետք է միշտ»: Իհարկե, նա ձեզ կտա ճիշտ պատասխան, սակայն դա չէ միայն խաղաղությունը: Շատերը կարծում են, թե խաղաղությունը պետք է լինի այս կամ այն երկրների, այս կամ այն մարդկանց միջև: Բայց ինչպե՞ս պետք է մարդ խաղաղություն տարածի, եթե ինքը չի կարող խաղաղ լինել իր սեփական ԵՍ-ի հետ: Գիշերը պառկիր և փորձիր խաղաղ լինել ինքդ քեզ հետ: Ինքդ քեզ հարց տուր, թե ինչո՞ւ այդ օրը մերժեցիր նրա նոր առաջարկը, կամ ինչո՞ւ չօգնեցիր նրան, ով դրա կարիքը ունի: Մեզ պետք չի գա խաղաղություն տարածող ոչ մի կազմակերպություն, եթե մենք չենք կարող խաղաղ լինել մեր Ես-ի հետ, չմտածենք վրեժ լուծելու կամ կռվի մասին: Նայիր փոքրիկ երեխայի դեռ կյանքը լիովին չտեսած և չհասկացած աչքերի մեջ և կտեսնես, թե ինչքան խաղաղություն կա դրանց մեջ: Նա չի հասկանում, թե ինչ է խաղաղությունը, բայց ակամայից դառնում է դրա տարածողը: Չէ որ նա է դառնում բաժանված զույգերի նորից  միասին լինելու վերջին լույսը: Այո, այո, հենց այդ երեխան, այդ փոքրիկ խաղաղությունը: Խաղաղ ապրիր, որ խաղաղ ապրեն: Յուրաքանչյուրը յուրովի է հասկանում խաղաղությունը, չէ որ ամեն մեկը այն տեսնում է իր ԱՉՔԵՐՈՎ:

Անցյալ տարի որոշել էի անցկացնել սոցհարցում դպրոցի շրջանակներում՝ 4-րդից մինչև 9-րդ դասարանի աշակերտների հետ: Ինչ-որ նպատակ չունեի, զուտ հետաքրքրության համար: Կարծեմ գրել էի 4 հարց՝ ո՞վ է ստեղծել հայոց այբուբենը, ո՞վ է Մեսրոպ Մաշտոցը և որտե՞ղ է ծնվել, քանի՞ տառ կա հայոց այբուբենում և ձեր վերջին կարդացած գիրքը:  Մեկ օրում, դասամիջոցների ընթացքում պատահական երեխաների մոտենալով հարցրել և նկարահանել եմ նրանց պատասխանները: 

Ճիշտն ասած, հիասթափվել էի:

Այն հարցին, թե ո՞վ է ստեղծել հայոց այբուբենը, 20-ից 5-ը պատասխանել էին Հովհաննես Թումանյանը: Ձեր վերջին կարդացած գիրքը հարցին՝ չեմ հիշում: Քանի տառ ունի այբուբենը՝ 17, 45 և այլն: Մի խոսքով, հասկացա, որ իրոք, երեխաներն էլ չեն սովորում: Նկարահանած վիդեոները ուսուցիչներին ցույց տալուց հետո նրանք նույնպես զարմացան, բայց շատերը պատասխանեցին.

-Եթե չեն սովորում, չեն էլ սովորի:

Ցավոք, վիդեոները հիմա չկան, բայց ծրագրում եմ այս տարի ևս նման հարցում անցկացնել:

Ես շատ եմ սիրում սպորտը և  ուզում եմ ավելանան մարզական խմբակները, բացվեն լողի և բռնցքամարտի խմբակներ:Այդպիսի խմբակներ Թալինում չկան: Ես հիմա գնում եմ ֆուտբոլի խմբակ, ունենք լավ մարզադահլիճ, որը ջեռուցվում է: Ես ուզում եմ նաև մասնակցել լողի խմբակի, բայց չունենք լողավազան: Մենք գետ ու լիճ էլ չունենք, որ երեխաները լողալ սովորեն: Իսկ դա վատ է, որ լողալ չգիտեն: Ես ուրախ եմ, որ իմ երազանքներից մեկը իրագործվել է: Ֆուտբոլի մարզադահլիճ կա: Ես ուզում եմ կառուցվի նաև ֆուտբոլի մարզադաշտ, որպեսզի կարողանանք մասնակցել մրցումների, ուրիշ մարզերից գան, առաջնություն լինի, մրցումներ, մենք լավ խաղ ցույց տանք և դառնամ հայտնի ֆուտբոլիստ, որպեսզի ծնողներս հպարտանան ինձնով: Ես շատ կուզենայի, որ լուծվեն ինձ հուզող այդ երկու հարցերը:

Լուսանկարը` Աիդա Մովսիսյանի

Ես 16 տարեկան եմ, բայց հասցրել եմ հասկանալ, թե որ  խնդիրն  է հուզում Մալիշկա գյուղի բնակիչներին: Մեր գյուղը բավականին մեծ է: Այն ունի 2 դպրոց  և 2 մանկապարտեզ, սակայն դա քիչ է  5612 բնակչությանը աշխատանքով ապահովելու համար: Խորհրդային տարիներին գյուղում գործել է կոնդենսատորների գործարանը շուրջ 600 աշխատատեղով, որը այնուհետև վերափոխվել է թանկարժեք քարերի մշակման և ոսկու վերամշակման արտադրամասի, սակայն այսօր չի գործում։ Գյուղում ուրիշ աշխատատեղեր չկան, և գյուղի մեծ մասը գնում է արտասահման աշխատելու, թողնելով իր հայրենիքը՝ Հայաստանը: Այդ խնդիրն ինձ  ամենից շատն է հուզում, որովհետև  երբ դասընկերներով խոսում ենք, միայն ես եմ  խոսում իմ հայրիկից, միայն ես եմ  պատմում, թե ինչպես  է մեր օրն անցնում իրար հետ: Իսկ նրանց հայրերը արտերկրում են և գալիս են տարվա մեջ մեկ կամ երկու անգամ՝ մեկը Նոր տարուն, մյուսն էլ հարազատի կամ բարեկամի մահվան ժամանակ, երբ տարբերակ չունեն չգալու: Նրանք մեծանում են առանց հոր և չգիտեն, թե որն է իդեալական հոր կերպարը:

Երբ ես սկսեմ աշխատել, խոստանում եմ ամեն ինչ անել, որ աշխատատեղերը ավելանան, մարդիկ նորից վերադառնան հայրենիք  և  ապրեն իրենց ընտանիքի հետ: Մեզ աշխատատեղեր են անհրաժեշտ. մեր ընտանիքները մեր հայրիկների կարիքն ունեն:

Ինձ առավելապես հուզում է քաղաքիս էկոլոգիական վիճակը: Մեր մարզում շատ են այնպիսի ձեռնարկություններ, որոնք աղտոտում են օդը: Կամ ցենետ են արտադրում և ամբողջ փոշին տարածում քաղաքի վրա, կամ հանքարդյունաբերական գործարաններ են, որոնք թունավոր նյութերով փորձում են հանքաքարից թանկարժեք մետաղ կորզել ու էլի թունավոր գոլորշիները մթնոլորտը աղտոտում են: Ես այս մասին այնքան էլ շատ չէի մտածում, որովհետև կարծում էի, թե այդպես էլ պետք է լիներ: Այս հարցը փոթորկեց հոգիս այն ժամանակ, երբ մեր դպրոց պետք է ամերիակցի կամավոր գար և մեր քաղաքում ապրեր, մեզ անգլերեն սովորեցներ: Շատ էինք ուրախացել, որովհետև շատերը հնարավորություն չունեն մասնավոր պարապելու, իսկ լեզուն հիմա նույնիսկ ընդունելության քննությունների ժամանակ է պետք: Սակայն…Այն կազմակերպությունը, որը պիտի կամավոր ուղարկեր, չհամաձայվեց մեր քաղաք կամավոր ուղարկել: Նրանք ասացին, որ մեր քաղաքի օդը չափից շատ է աղտոտված, իրենց կամավորի առողջությունը չեն ուզում վտանգել:

Իսկ մենք մարդ չե՞նք, որ ապրում ենք այստեղ: Իսկ մեր առողջության մասին ո՞վ պիտի մտածի:

Մեզ շրջապատում են բազմաթիվ խնդիրներ և յուրանքաչյուրն ունի իր կարևորության աստիճանը:

Ինձ ամենաշատը հուզում է այն հարցը , որ համալսարանները չունեն իրենց մասնաճյուղերը մարզերում: Բոլոր կարևոր կենտրոնները գտնվում են Երևանում: Մարզերը կարծես մղված են ետին պլան: Եվ այս խնդրի առջև մենք հաճախ ենք կանգնում:

Քույրիկիս դասընկերուհիներից մեկը, ով գերազանց սովորում էր դպրոցում, մասնակցում օլիմպիադանների՝  ստանալով բազմաթիվ մեդալներ և պատվոգրեր, չկարողացավ ստանալ համալսարանական կրթություն, որովհետև նրա ընտանիքը չուներ բավական գումար ուսման վարձի և ճանապարհածախսի համար: Լավ ապագա ունենալու համար պետք է լավ և խելացի սերունդ ունենանք:

Սիանա Զալայան

Մեր դպրոցում լաբորատորիաներ կան, բայց չկան փորձեր անելու սարքավորումներ: Օրինակ, քիմիայի կաբինետում բացակայում է քարշիչ պահարանը: Այն անհրաժեշտ է լաբորատոր փորձերի համար: Նրա առկայությունը շատ կարևոր է: Առանց այդ սարքի փորձերը շատ վտագավոր են: Քիմիական փորձերից շատերի ժամանակ առաջանում են թունավոր գոլորշիներ, և աշակերտները կարող են թունավորվել: Դա ինձ շատ է հուզում:

Մարիամ Հովհաննիսյան

Իմ ընտանիքը իմ փոխարեն է մտածում և որոշում կայացնում, անկախ իմ կամքից: Ես մտածում եմ` կլինի՞ ժամանակ, որ ես որոշումները կայացնեմ: Չնայած ծնողներս ասում են՝ դու դեռ փոքր ես, որոշումներ կկայացնես, երբ մեծանաս, բայց միայն դրա համար չեմ ուզում շուտ մեծանալ:  Ոչինչ, թող նրանք իմ փոխարեն որոշումներ կայացնեն:

Լիլիթ Բադալյան

Վերջերս դասից տուն էի վերադառնում և տեսա, թե ինչպես են 10-15 տարեկան տղաներ մեր բակում վիճում: Ինձ հետաքրքրեց, թե որն է խնդիրը: Խնդիրը մի աղջիկ էր: Նա 10 տարեկան էր: Այդ տարիքում մենք դեռ «հալա-մուլա» էինք խաղում, ֆուտբոլ ու «որսորդն ու բադերը»: Իսկ նրանք մեծերի նման միայն ու միայն զբոսնում են, խոսում են, թե ում զգեստն է գեղեցիկ, սերիալի հերոսուհիների նման են իրենց պահում: Ուզում եմ ամեն ինչ անել, որ երեխաները վայելեն իրենց մանկությունը, ունենան հետաքրքրություններ և մանկական զբաղմունքներ:

Մարիամ Զալալյան

Լուսանկարը՝ Լեյլի Թադեւոսյանի

Ընդհանրապես, ինձ հուզում է ամեն մի խնդիր, որ առկա է, բայց կան այնպիսինները, որոնցով ես ավելի շատ եմ տարված: Ես ոչ մի բան չեմ հասկանում քաղաքական, սոցիալական հարցերից, դրա համար փորձում եմ չխառնվել դրանց: Միայն մեծերի, պապիկ-տատիկների խոսակցություններից հասկանում եմ, որ այդ երկու ոլորտներն էլ շատ լարված են: Կուզենայի ամեն ինչ հանդարտվեր: Մարդիկ խոսեին ուրախ բաներից, ժպտային, կատակեին…
Ինձ շատ են հուզում նաև անտուն, անպաշտպան մնացած կենդանիները, որոնց հետ ով ինչպես ուզում, վարվում է, նրանց անխնա ոչնչացնում են: Ես շատ եմ ցավում: Մի՞թե մենք այդպես պետք է վարվենք մեզնից թույլ ու անպաշտպանների հետ: Կարծես կյանքի բոլոր դառնությունները մարդիկ թափում են նրանց վրա:

Ինձ շատ է հուզում նաև այն, որ հաճախ տեսնում եմ ընկերներիս տխուր տրամադրությամբ: Նրանց հայացքներից ես հասկանում եմ, որ ինչպես ասում էր Վիլյամ Սարոյանը՝ ինչ- որ բան ինչ- որ տեղ սխալ է: Կուզենայի ուղղել այդ սխալը:

Լուսանկարը՝ Սյուզաննա Քոսյանի

Մեր կենցաղային առօրյայում լուրջ հարց է դարձել կենցաղային աղբի տեղափոխումը: Եթե բազմաբնակարան շենքը բարձրահարկ չէ և չունի աղբատար, ուրեմն նրա բնակիչները դատապարտված են իրենց օրվա գրաֆիկը պլանավորել այնպես, որ շաբաթվա ֆիքսված երեք օրերը ընտանիքի որևէ անդամ մինչև կեսօր մնա տանը: Աղբատար մեքենան այդ «հաճույքը» պատճառում է մեզ միայն որոշակի օրերի: Երբեմն աղբատար մեքենային սպասողը լինում եմ ես: Եվ քանի որ այն չունի ժամանելու որոշակի ժամ, առավոտյան ժամը 10-12-ը ես նաև լարում եմ իմ լսողությունը՝ սուլիչի ձայնը լսելու համար: Հաճախ ականատես եմ լինում տհաճ տեսարանի, երբ մեր շենքի այն բնակիչները, ովքեր աշխատանքի են և չեն կարող այդ ժամին տանը գտնվել, առավոտյան աշխատանքի գնալիս մուտքի մոտ են դնում իրենց կենցաղային աղբը, որը մինչև աղբատար ավտոմեքենայի հայտնվելը հոշոտված և գզգզված է լինում շների կողմից: Ուզում եմ իմանալ, արդյոք հնարավոր չէ՞ աղբահանությունը կազմակերպել ամեն օր և առավոտ շուտ, երբ բոլորը տանն են: Իսկ եթե ոչ, ապա մշակել այնպիսի մեխանիզմ, որ հնարավորինս մաքուր և հարմարավետ լինի:

Լուսանկարը՝ Նարե Խաչատրյանի

Պոչամբարը գտնվում է Կապան քաղաքի գյուղերից մեկում՝ Գեղանուշ տանող ճանապարհի մոտակայքում: Պոչամբարը բացվել է 2007 թվականին: Դա շահագործվում է «Դանդի Փրիշս մեթալս Կապան» ՓԲԸ-ի կողմից, կառուցված է արդեն գոյություն ունեցող` հին պոչամբարի վրա: Գեղանուշ գյուղի բնակիչները դեմ էին պոչամբարի բացմանը, տարբեր դիմումներ ներկայացրին, սակայն մերժում ստացան: Պոչամբարը շատ վնասակար է. այն աղտոտում է օդը, հողը, առաջացնում է տարբեր տեսակի հիվանդություններ: Գեղանուշի բնակիչներից մեկը ասել է, որ պոչամբարը շատ մոտ է իրենց գյուղին և արդեն աղտոտել է իրենց հողը, ինչի պատճառով բերքը առատ չէ: Եղել են դեպքեր, որ անասունները մտել են պոչամբարի մեջ, և ոչ մի կերպ չեն կարողացել նրանց հանել: Պոչամբարը ավելի շուտ ճահճի նման է: Նաև ասում են, որ առանց համազգեստի և առանց համապատասխան ակնոցի չես կարող մտնել պոչամբարի տարածք: Գեղանուշցիները շատ են մտահոգվում այն բանի  համար, որ, հնարավոր է, մի քանի տարի հետո փակվի դեպի Գեղանուշ-Կապան ճանապարհը: Նաև եղել են զրույցներ, որ, հնարավոր է, գյուղի բնակիչներին դուրս հանեն գյուղից, շատերը նաև պոչամբարի պատճառով հեռանում են գյուղից: Իսկ Կապան եկող զբոսաշրջիկները կարծում են, թե դա լիճ է:

Լուսանկարը՝ Անի Մարտիրոսյանի

Լուսանկարը՝ Ալեքսան Ջհանգիրյանի

Լուսանկարը՝ Հրաչյա Արզումանյանի