Մշակույթ խորագրի արխիվներ

davit avagyan

Իմ մտքինն ուրիշ էր …

Մեր` Բաղանիս գյուղի պապիկներից մեկը պատմում է.

-Ոսկեպարցի մի խումբ մարդիկ միասին արտհունձ են կատարում: Կեսօր է: Հանգստանում են ու ուզում են հաց ուտել:

Այդ ժամանակ Կոթի գյուղացի երկու մարդ ամառանոցից սայլով  յուղ ու պանիր են տանում: Նրանց ճանապարհը Ոսկեպարի հանդամասով է անցնում: Հնձվորները պանիր են խնդրում, սակայն մերժում են` ասելով, իբր հանրային ունեցվածք է, ո՞վ պատասխան կտա պակասորդի համար: Ապա շարունակում են իրենց ճանապարհը: Հնձվորները նայում են Հարություն քեռուն և հարցնում.

-Սայլորդները տեղ կհասնե՞ն:

Ասում են, որ Հարությունը աչք տվող է: Վերջինս խորհուրդ է տալիս հանգստանալ, հաց ուտելը հետաձգել: Այդպես էլ անում են: Չանցած 15 րոպե. օգնության ձայներ են լսում: Հնձվորները վազում են և տեսնում սայլն անդունդից գլորվել է, եզներից մեկը սատկել է, յուղ ու պանիրը տակառներից թափվել:

Օգնում են, հավաքում, տակառները սայլին բարձում, եզը մորթում: Ապա միս ու պանիր են բերում և ճաշի պատրաստություն տեսնում: Բոլորը կրկին Հարություն քեռուն են նայում, նա մեղմ խորհրդավոր ժպտում է և ասում.

-Հիմա արդեն հաց ուտելու ժամանակն է,- այնուհետև շարունակում է,- լավ ազատվեցին, մաղարիչի տեղ ունեն կոթեցիները:

-Իմ մտքինը ուրիշ էր: Աչքիս ուժը գնացել է, սայլվորներից մեկը պիտի զոհվեր,- եզրափակում է միտքը Հարություն քեռին:

Մարդիկ, որոնք մեր կողքին են

Ես՝ ապրելով գյուղում, հեռու լինելով արվեստի, մշակույթի օջախներից, միշտ տխրում էի, որ չի լինի մի օր, որ կհասկանան իմ բոլոր երազանքները, ու մի օր իմ ծնողները կհպարտանան ինձանով: 

Բայց իմ բոլոր երազանքների իրականացմանը հիմք դրեց մի մարդ, ում պարտական եմ իմ բոլոր հաջողությունների համար: 2010 թվականի ապրիլի 17-ին մեր փոքրիկ  Ոսկևանում կատարվեց մի մեծ իրադարձություն, որը շատ մարդկանց երազանքների իրականացման փակ դռները բացեց և լույս ու վառ գույներ բերեց գյուղ:  Գյուղում բացվեց «Գեղարվեստի դպրոց»: Դպրոցը բացվեց մեր համագյուղացի Արթուր Մելքոնյանի ջանքերով: Մի հրաշալի մարդ, ում բոլորը  սիրում են գյուղում: Ուզում եմ անպայման նշել նրա ընտանիքի մասին: Գյուղի պատվավոր ընտանիքներից մեկը: Մայրը՝ տիկին Ֆլորան, հասարակ մի կին է, ով դպրոցում է աշխատում: Հերոս կին է : Հերոս է նրա համար, որ իր երեք երեխաներին միայնակ է մեծացրել և հասցրել իրենց նպատակներին: Հիմա կմտածեք, թե ինչու մենակ: Նա միայն ֆիզիկապես է մենակ, բայց հոգով և սրտով  իր ամուսինը նրա հետ էր և միշտ դժվար ու տխուր օրերին իր մտքով օգնում էր կնոջը:
Տիկին Ֆլորայի ամուսինը՝ Անուշավանը, մեր գյուղի յոթ հերոսներից մեկը, ով իր կյանքի գնով պահեց մեր սահմանը, ուներ հայրենասիրական մի մեծ ոգի, որն աննկարագրելի է:  Անուշավանը մեր գյուղի վարպետն էր՝ համեստ մի մարդ, ում ձեռքերը ստեղծում էին աննկարագրելին: Ճիշտ է, ես մեր հերոսին չեմ տեսել, բայց ամեն անգամ նրա անունը լսելիս աչքերիս առաջ ակամա գալիս  է մի պատկեր, նրա որդու՝ Արթուրի դեմքը: Ասում են, որ Արթուրը թե բնավորությամբ, թե իր արարքներով, դիմագծերով նման է իր հորը: Եվ իր հոր նման ունի ոսկե ձեռքեր: Գյուղում ունենք հրաշալի հուշարձաններ, խաչքարեր, որոնց քանդակային հատվածները Արթուրի ձեռքի գործերն են:

Ինչպես բոլոր չափահաս տղաները, նա նույնպես տասնութ տարեկանում գնում է իր պարտքը տալու հայրենիքին՝ ծառայության: Վերադառնալուց հետո շարունակել է ուսումը, ապա սկսել իր հայրենանվեր գործը: Դպրոցը բացվելուց հետո՝ հենց առաջին օրը, մեր այդ փոքրիկ գեղարվեստական անկյունում կային քառասունհինգ փոքրիկներ, ովքեր մեծ նպատակ ունեին այդ անկյունի հետ կապված: Եվ ընդամենը երկուսից երեք ամիս անց` հուլիսի 23-ին, իրականացավ մեր առաջին ցուցահանդեսը: Մեր այդ փոքրիկ սենյակում հավաքվել էր արվեստագետների մեծ խումբ, ովքեր հետաքրքրությամբ լցված եկել էին տեսնելու փոքրիկ արվեստագետների աշխատանքները: Եվ այդ փոքրիկներից մեկը ես էի, 9-10 տարեկան մի աղջիկ, ով ամեն հինգշաբթի, ուրբաթ, շաբաթ մեծ սիրով, ոգևորությամբ մատիտները, վրձիններն ու թղթերը ձեռքին շտապում էր արվեստի «գրադարանը»:  Ճիշտ է, այդ «գրադարանում» չկային բավարար պայմաններ, պահանջվող ներկեր, թուղթ և այդպիսի շատ իրեր, որոնք հարկավոր են, սակայն մենք մեր ուժերով հասանք մի բարձունքի և հաստատեցինք մեր դպրոց-անկյունը, և այն այսօր գործում է:
Արդեն վեց տարի է` ես հաճախում եմ Ոսկևանի գեղարվեստի դպրոց նույն այն ոգևորությամբ, որով գնացել եմ առաջին օրը: Եվ ամեն անգամ  մի նոր նկար սկսելուց հիշում եմ այն օրը, երբ ուրախությամբ, ոգևորությամբ նկարում էի այն նկարը, որը տանելու էի ընդունելության քննությանը:
Սիրում եմ նկարել, սիրում եմ արվեստը: Չգիտեմ, երևի գտնվելով բնության մեջ այդ ոգին է մեզ շունչ տալիս: Եվ ամեն տարի տարի մենք ամռանը գնում ենք պլեներների Կողբի գեղարվեստի դպրոցի հետ: Շատ հոգնած ու սիրով, արվեստով լի է անցնում ամեն օրը: Ամեն օրը սկսում ենք երգով, ծափով, ծիծաղով, հետո գնում ենք բնության գրկում ստեղծում հրաշալի գործեր, նկարներ:  Եվ այս ճանապարհով, պլեներների միջոցով, Արթուր Մելքոնյանի շնորհիվ արդեն տասը  աշակերտ հասել են իրենց երազանքներին, և արդեն սովորում են համալսարանում: Նաև հարևան գյուղերից ունենք աշակերտներ: Թեև ինչպես ասացի, վեց տարի է, ինչ հաճախում եմ, բայց այնքան շատ բան ունեմ սովորելու, որ անպայման պետք է շարունակեմ իմ ընտրած գործը:

Հուսամ մի օր էլ ինձ կտեսնեք որպես մեծ նկարչուհի: Բայց հիմա, ճիշտ է, գործում է մեր դպրոցը, սակայն համապատասխան պայմաններ՝ շենք, չունենալու պատճառով մենք ամեն տարի շենքից շենք ենք տեղափոխվում: Նաև միջոցներ չկան ցուցահանդեսներ, պլեներներ, արշավներ կազմակերպելու համար:

Շնորհակալ եմ Արթուր Մելքոնյանից իր հայրենանվեր գործի համար: Հպարտ եմ, որ Արթուրի նման համագյուղացի ունեմ, իրոք հպարտ եմ: Նա աշակերտների համար առաջին հերթին ընկեր-եղբայր է և հետո՝ ուսուցիչ:  Ափսոս, որ նրա նմանները շատ չեն:

Ինչպես բոլորին, ինձ նույնպես շատ հուզող հարցեր կան, սակայն առաջին հերթին` սահմանամերձ գյուղերում սիրած գործի, իմ, ձեր, մեր արվեստի զարգացման ու պահպանման հարցն է այս պահին հուզում: Ես ուզում եմ, որ մի օր ունենանք մեր սեփական շենքը, արվեստը զարգացնելու համար անհրաժեշտ բոլոր պայմանները և Արթուրի նման շատ հայրենասեր մարդիկ, որոնք ոչ թե գյուղից կփախչեն, ասելով, որ գյուղում պայմաններ չկան, այլ կգան գյուղ, մտածելով` եթե ոչ իրենք, ապա էլ ով պետք է շենացնի գյուղը, մտածի գյուղի երեխաների մասին:

Սոնա Սարիբեկյան

***

Ես Սերինեն եմ, սահմանապահ Կոթի գյուղից: Ցավալի է, երբ հասկանում ես, որ ծնվել ես գյուղում, ուրեմն պետք է տարբերվես ուրիշներից, տարբերվես նրանով, որ չես մասնակցում տարբեր միջոցառումների, չես ունենում հետաքրքիր առօրյա, ուղղակի նրա համար, որ ծնվել ես գյուղում: Այդքան բան: Գիտե՞ք ինչն է ինձ հուզում, այն, որ սահմանամերձ շատ գյուղերի երեխաներ… Չէ’, ավելի ճիշտ, օրինակս բերեմ հենց Կոթիի երեխանների վրա: Մեր առօրյան միապաղաղ է: Գնում ենք դպրոց, գալիս տուն, ու ամեն օր նույնը: Չնայած ես հիմա շատ հետաքրքիր առօրյա եմ ունենում, և կարելի է ասել, ազատ ժամանակ չունեմ, քանի որ գնում եմ դպրոց, հետո` պարապմունքի: Ես նույնիսկ կիրակի չունեմ հանգստանալու համար` գնում եմ Դիլիջանի Թումո կենտրոն: Եթե ես գյուղում չլինեի, գուցե օրս այլ կերպ անցներ, գուցե ավելի հետաքրքիր, բայց, ինչևէ, չեմ բողոքում:
Շատ կուզենայի նկարչության խմբակ լիներ գյուղում, քանի որ շատ եմ սիրում նկարել, ու ասում են, որ այդքան էլ վատ չի ստացվում: Երբ ասում են, որ ավելի լավ կլինի նկարչության գծով շարունակեմ ուսումս, ասում եմ` ավելի  լավ կլիներ, որ մինչև հիմա նկարչական խմբակ գնայի:

Աշնանը` սեպտեմբերի երկուսին, գյուղում խուճապային վիճակ էր, կրակոցներ, գյուղից դուրս եկող մեքենաների ձայներ… Ծնողներս բնականաբար անհանգստանում էին ոչ թե իրենց, այլ առաջին հեթին իմ, քրոջս և եղբորս համար: Մեզ ուղարկեցին Ոսկևան` պապիկիս տուն:  Ոսկևանն էլ է սահմանամերձ, բայց այնտեղ ավելի ապահով էր: Մի խոսքով, հակառակ իմ կամքի, ուղարկեցին: Մի քանի օր մնացի այնտեղ: Կոթիի դպրոցը կրակոցների պատճառով փակ էր, 200-ից ավելի աշակերտ ունեցող դպրոց  հաճախում էր ընդամենը չորս-հինգ հոգի: Այդ օրերին ես դպրոց էի գնում Ոսկևանում:  Մի օր էլ որոշեցի ընկերներիցս մեկի` Սոնայի հետ գնալ Ոսկևանի նկարչական խմբակ: Գնացի, չնայած որ մայրս դեմ էր իմ գնալուն` Ոսկևանի մշակութի տան վտանգավոր տեղ լինելու պատճառով:
Տեսնում էի իմ տարիքի երեխաների, ովքեր արդեն երկար ժամանակ գնում էին նկարչական խմբակ, որը ի դեպ, ստեղծել և ղեկավարում է գյուղի երիտասարդներից մեկը` Արթուր Մելքոնյանը: Ու երանի նրա նմանները շատ լինեին: Այսօր շատ տաղանդավոր երեխաներ տարբեր գյուղերում անտեսվում են, ու դրա պատճառով է, որ տարիներ անց նրանք գուցե  ավելիին չհասնեն, քան թե անասնապահությամբ ու հողագործությամբ զբաղվելը: Այդ պատճառով է, որ Արթուրի նման շատ երիտասարդներ հեռանում են գյուղից ու չեն կարողանում ստեղծել  այն, ինչ որոշ գյուղերում ստեղծում են Արթուրն ու նրա նմանները:
Բայց  կարծում եմ, պետք է հույսներս դնենք ինքներս մեզ վրա, համախմբվենք  ու հասնենք այն ամենին, ինչ ուզում ենք հասնել:

Կյանքս` պարով, պարս կյանքով է լեցուն

Հարցազրույց Ագարակ համայնքի գյուղապետի տեղակալ, «Տոնացույց» ազգագրական երգի-պարի խմբի անդամ Ռուբեն Կարապետյանի հետ

-Պարոն Կարապետյան, մի փոքր պատմեք ձեր մասին:

-Նախ ասեմ, որ մեր գյուղը հիմնադրվել է 1918 թ.: Գյուղի հիմնադիրները եկել են Վան-Վասպուրականից: Ժողովուրդը Անդրանիկի խմբի անդամների ուղեկցությամբ փախել է Էրգրից եկել-լարել է այստեղի թուրքերին ու հիմնել Ագարակը, բայց գյուղը բազմիցս հիշատակվել է պատմության մեջ: Առավել մասսայական հիշատակումները սկսվել են 5-6 րդ դարերից, երբ Արշակունի արքաները սկսեցին այստեղ հաստատվել ու կառուցեցին ՍԲ Ստեփանոս եկեղեցին:

Իսկ ինչ վերաբերում է ինձ, ես այս գյուղի առաջին սերունդներից եմ: Ծնվել եմ 1942 թվականին, երբ Խորհրդային երկիրը խիստ պատերազմական վիճակում էր: Շատ ծանր տարիներ էին, բայց ժողովուրդը միահամուռ աշխատում էր թիկունքում, որ հաց ու հագուստ հասցներ զինվորին: 1949 թվականին ընդունվել եմ Ագարակի յոթնամյա դպրոցը: Յոթերորդ դասարանն ավարտելուց հետո՝1956 թվականին, ընդունվել եմ Ձորափի միջնակարգ դպրոցը: Սովորել եմ միջին, միջինից մի փոքր ավելի: Տասներորդ դասարանն ավարտելուց հետո ընդունվել եմ շինարարական տեխնիկում: Այնուհետև Աղաջանյանի անվան մեխանիզացիայի տեխնիկում: Երկու տեխնիկում եմ ավարտել՝միջին մասնագիտական կրթություն ստացել, և՛ որպես մեխանիզացիայի, և՛ տնտեսագետ-նորմավորողի մասնագիտությամբ: Ծառայել եմ սովետական բանակում: Եղել եմ տանկիստ: Եկել ու աշխատել եմ Արզնի Շամիրամ ջրանցքի տեխնիկական ապահովման կետում տասնհինգ տարի: Երեսուն տարի աշխատել եմ արհմիության ղեկավար ու հիմա էլ այդպիսի գրանցում ունեմ: Բնակարաններ եմ բաժանել, ավտոմեքենաներ եմ բաժանել… Շատ հետաքրքիր է եղել իմ աշխատանքը: 1997 թվականից աշխատում եմ գյուղապետարանում՝ որպես գյուղապետի տեղակալ:

-Այսքան տարի աշխատում եք գյուղապետարանում. Ինչո՞վ կառանձնացնեք Ագարակը հարևան գյուղերից:

-Տարիներ առաջ Ագարակ և Ոսկեվազ գյուղերի միջև մրցույթ էր: Ագարակը պիտի բնութագրեր Ոսկեվազին, Ոսկեվազը՝ Ագարակին: Մենք ներկայացրեցինք ոսկեվազցիներին որպես աշխատասեր, փառահեղ ժողովուրդ, ելակ աճեցնող, խաղաղասեր… Նրանք մեզ ներկայացրեցին մազապուրծ անհագուստ տկլոր փախած եկած վայրի ժողովուրդ, որ չգիտեն ինչը ինչից է… Խոսքն առողջ դատողության մասին է: Մենք մեր հարևանների հետ միշտ համերաշխ ենք եղել: Չնայած այսպիսի բնութագրին, այսօրվա Ագարակը շեն է ու ծաղկուն, և մենք հպարտ ենք, որ այդ մազապուրծ ու անհագուստ ժողովրդից այսպիսի առողջ ու մտածող սերունդ է ծնվել:

Այսօր Ագարակը հպարտ է իր արժանավոր զավակներով, ովքեր ջանք, եռանդ ու միջոցներ չեն խնայել իրենց ծննդավայրը հնարավորինս բարեկեցիկ դարձնելու համար: Այսօր մենք ունենք գործող եկեղեցի, որտեղ ամեն կիրակի Պատարագ է մատուցվում, ունենք հուշարձան-կոթող, որը հավերժացնում է Եղեռնի, Մեծ Հայրենականի և Արցախում ընկածների հիշատակը: Ունենք խաղահրապարակ, սպորտդահլիճ, կանգառ: Եվ այս ամենն իրականություն է դարձրել Ագարակի պատվավոր համագյուղացի, բարերար Հրաչյա Պողոսյանը: Ագարակն առաջինն էր, որ մեծարեց լեգենդար «Արարատի» ֆուտբոլային թիմի հաղթանակի քառասնամյակը, և հենց Հրաչյայի օգնությամբ էլ գյուղի կենտրոնում վեր խոյացավ քարե հուշակոթողը:

-Մենք գիտենք նաև, որ դուք զբաղվում եք պարարվեստով: 

-Պարել սովորել եմ իմ պապերից, ովքեր գաղթել են: Հարսանիքների ժամանակ փոքր հասակում տեսել եմ ու հետաքրքրվել եմ: Պապիկս է ինձ սովորեցրել պարել, քանի որ այն ժամանակ պարի խմբեր չկային: Պարի խմբեր սկսել են գործել 1956-1957 թթ.: Ագարակը պարի խումբ ուներ, մենք պարում էինք, իսկ 1961 թվականին Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան Ազգային Ակադեմիական թատրոնում մեր պարի խմբով ելույթ ունեցանք: Փառատոնի ընթացքում հաղթող ճանաչվեց մեր գյուղը: Ընդհանուր առմամբ, պարում էինք ազգային պարեր՝ քոչարի, լուրկե, քերծի, զինվորական պարեր, ասքյարի, մայրոկե, մայրոնե… Հետագայում, բոլորովին վերջերս, ստեղծվեց ազգագրական «Տոնացույց» խումբը Հասմիկ Բաղրամյանի ղեկավարությամբ, ընդգրկվեցինք այդ խմբի մեջ: Ոչ ոք ինձ չի ասել էս ոտքը այստեղ դիր… Ես ինչպես սովորել եմ իմ պապերի, պարում եմ այդպես: Իսկ «Տոնացույցի» երեխաներին ես եմ սովորեցրել, թե որ ոտքը ինչպես պիտի դնեն: Հիմա նրանք պարում են իմ գլխավորությամբ:

-Ինչո՞ւ որոշեցիք պարել: 

-Նախ պարը արվեստ է, երիտասարդ և առողջ է պահում մարդուն: Պարելիս հոգին ամուր է լինում, մարդն իրեն համարձակ ու զգաստ է զգում: Հետո ես որոշել եմ պարել, քանի որ այդ կերպ կարող եմ սերունդներին փոխանցել իմ պապերի ու ժողովրդի էությունն ու ազգային առանձնահատկությունը: Իմ կողմից սխալ քայլ կլիներ չպարելը, քանի որ մեր պապերը փախել-եկել են, որ փրկեն հայ մշակույթը, իսկ ես, որ հայ եմ, ոչ մի քայլ չձեռնարկե՞մ հայի էության պահպանման ու հաջորդ սերունդներին փոխանցելու համար: Գյուղի մշակույթի տանը բացարձակ անվճար դասընթացներ եմ կազմակերպել երեխաների համար, եկել են, սովորել են… Հիմա, ինչպես ասացի, «Տոնացույցում» եմ պարում ու սովորեցնում երեխաներին:

-Իսկ հե՞շտ է երեխաների հետ աշխատանքը:

-Երեխաների հետ աշխատանքը իհարկե դժվար է, բայց ինչքան էլ դժվար լինի, շատ հաճելի է: Ամեն մի երեխա մի մոլորակ է. շփվելով նրա հետ, դու բացահայտում ես իր էության մեջ մի այնպիսի որակ, որ քեզ կզարմացնի, ու հաստատ կցանկանաս, որ դու էլ այդպիսին լինես: Երեխաներն օժտված են առողջ դատողությամբ: Ես դա եմ սովորում երեխաներից:

-Ինչպիսի՞ն պիտի լինի հայը, որ աշխարհին օրինակ ծառայի:

-Ոչ թե պիտի լինի, այլ կա: Մենք օրինակ ենք ծառայում ցանկացած ժողովրդի: Ես շրջել եմ ողջ Եվրոպայով: Եղել եմ Իտալիայում, Լատվիայում, Լիտվայում, Էստոնիայում, Չեխիայում… Ամեն տեղ հայ կա, ու այդ հայն ինչ որ բանով տարբերվում է մյուսներից: Ես Ղազախստանում եմ եղել 70-ականներին: Այնտեղ շինբրիգադի վարպետ կար, հայ էր: Ամբողջ շրջանը իր անունով էր երդվում: Մենք պիտի լինենք ուշադիր, ունենանք առողջ դատողություն և խոնարհ լինենք:

-Ասացիք, որ շրջել եք Եվրոպայով: Պարե՞լ եք այնտեղ: Ինչպե՞ս են ընդունել եվրոպացիները հայ մշակույթը:

-Պարել եմ Ռուսաստանում, Լատվիայում, Իտալիայում… Իտալիան մեր պարն ընդունեց հաճույքով: Հաճույքով ասելը քիչ է, ընդունեց մեծ սիրով, զարմանքով, որ մեր մեջ կա այսպիսի ձգտում, շարժ: 2013թ. Պարի մրցույթի ժամանակ հայկական պարը հաղթեց եվրոպականին, ու դիպլոմը շահեցինք մենք: Մրցույթի ժամանակ նաև ազգային ճաշատեսակներ էին պատրաստում: Մենք ձեռնամուխ եղանք տոլմա պատրաստելու գործին: Մենք տոլմա փաթաթեցինք ու մրցանակ շահեցինք: Բոլոր ժողովուրդներն էլ զարմանքով են ընդունել հայկական պարը:

-Ինչպիսի՞ն պիտի լինի մարդը: 

-Համար առաջին պայմանը ազնվությունն է՝ անկախ ամեն ինչից:

-Ի՞նչ տարբերություն եք տեսնում նոր և ավագ սերնդի միջև: 

-Սերուդը փոխվել է՝ լավ ուղղությամբ: Նոր սերունդն ավելի զարգացած է, գրագետ, բանիմաց: Նոր սերունդը գիտի` երբ ամուսնանա, ում հետ: Մեր ժամանակ հայրն ուզում էր, որ աղջիկը էս մարդու հետ ամուսնանա: «Մամ, դու ուզում ես, պապ, դու ուզում ես, ուրեմն ես էլ եմ ուզում»: Գտնում եմ, որ ժամանակակից սերունդն ավելի զարգացած է:

-Ի՞նչ ունենք սովորելու աշխարհից:

-Իտալիայի Նորմա քաղաքում մենք դուրս էինք եկել հեծանիվ քշելու: Մի տասնչորսամյա աղջիկ մեր հետևից էր գալիս հեծանիվով: Գալիս է հեծանիվով, կանգնում է, իջնում, ասֆալտի վրայից մի բան է վերցնում, գցում աղբամանը: Իջնում էր, մի ապակու կտոր վերցնում, գցում աղբամանը: Ես կցանկանամ, որ իմ երկրում էլ այդպես լինի, որ երեխաները մտածեն, որ եթե այս բանը իրեն չի վնասում, ուրիշ մեկին կարող է վնաս տալ: Մենք աշխարհից մաքրասիրություն ունենք սովորելու:

-Ի՞նչ հետաքրքիր դեպքով կկիսվեք:

-Ես եղել եմ Հնդկաստանում: Սուրճ եփելու սարք՝ էլեկտրական սրճեփ էինք տարել վաճառելու: Բոմբեյ (այժմ` Մումբայի) քաղաքում մի դարբնոց մտանք: Մտել ենք այնտեղ: Հնդիկ դարբինները շատ էին սուրճ խմում: Հիմա նրանց բացատրում ենք, որ ջուրը լցնում ես մեջը, եռում է, սուրճ ես ավելացնում, խառնում, սուրճը պատրաստ է: Նայում են բոլորը զարմացած. էս ի՞նչ է: Հնդկաստանում, Բոմբեյի պես վայրում է՞լ մարդ չիմանա` ինչ է էլեկտրական սրճեփը: Ըստ երևույթին, Անգլիան նրանց հետամնաց է պահել: 2-րդ համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ Ագարակում գերիներ կային, նրանք ձեռքով, մուրճով քարերը կոտրում էին, որ ասֆալտ պատրաստեին: Դրանից մի քանի տարի հետո մեր մոտ ասֆալտի գործարան բացվեց: Իսկ 2002 թվականին, երբ ես Հնդկաստան գնացի, այնտեղ դեռ մուրճով էին ասֆալտ պատրաստում: Ինձ զարմացրել է, հաճելի է թվացել նաև այս:

Չեխոսլովակիայի գյուղերում, ամեն տուն ուներ իր ծաղկանոցը, ու այդ ծաղկանոցը միայն կանայք էին մշակում: Ինձ սա ևս շատ հետաքրքիր թվաց:

-Ի՞նչ կմաղթեք:

-Մաղթում եմ մեր երկրին խաղաղություն: Միայն խաղաղության ժամանակ մենք կարող ենք լավ պետություն ու ժողովուրդ ունենալ: Առողջություն մեր հայերին ու բոլորին…

 

Հարցազրույցը վարեցին` Դիանա Հովսեփյանը, Սարգիս Մելքոնյանը, Լենա Խաչատրյանը, Անահիտ Նազարյանը, Տաթև Հակոբյանը

«Ալքիմիկոսը»

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Ասում են, որ մարդիկ ձևավորվում են իրենց իսկ կարդացած գրքերով, և պետք է հարյուր գիրք կարդաս, որ ընտրես լավագույն տասը:

Այս գիրքն այն հազվագյուտներից է, որը կարդալիս կարողանում ես ճանաչել ինքդ քեզ, և կյանքի համար կարևոր խորհուրդներ վերցնել: Ինձ ասում էին, որ ես չեմ հասկանա, բայց կարդացի և ձեզ էլ առաջարկում եմ անպայման ընթերցել: Գուցե, հիմա մեկ ուրիշ ձևով հասկանաք, իսկ տարիներ հետո մեկ այլ կերպ, բայց, հավատացեք, այդպես ավելի հետաքրքիր կլինի` կտեսնեք ձեր մտածելակերպի փոփոխությունը:

Դե ինչ, ներկայացնում եմ հանճարեղ Պաուլո Կոելյոյի «Ալքիմիկոսը» գիրքը:

Սա մի պատմություն է կյանքի, հովվի, մարդկային երազանքների, ճակատագրի, սեփական առասպելի և այն իրագործելու մասին: Եթե դուք ունեք երազանք, և այն ձեզ անիրականանալի է թվում, կարդացեք, և վստահեցնում եմ` կփոխեք ձեր կարծիքը: Այնքան եմ ուզում պատմել սյուժեն, բայց քանի որ ինքս չեմ սիրում, երբ ինձ պատմում են` կզսպեմ ինձ: Բայց մի քանի խորիմաստ մտքեր, որոնց վերաբերյալ արժե խորհել, կառանձնացնեմ:

–Ի՞նչ է Սեփական առասպելը,- հարցրեց տղան:

–Դա այն է, ինչ միշտ ցանկացել ես անել: Երբ մարդ մուտք է գործում երիտասարդություն, գիտի, թե որն է իր Սեփական առասպելը: Այդ շրջանում ամեն ինչ պարզ է ու հնարավոր, և մարդը չի վախենում երազել և ցանկանալ այն ամենը, ինչ կուզենար կյանքում: Սակայն ժամանակն անցնում է, ու ինչ-որ խորհրդավոր ուժ փորձում է ապացուցել` Սեփական առասպելն իրականացնելու անհնարինությունը:

Կանխազգացումն այն արագ ցատկերն են, որ հոգին կատարում է կյանքի համաշխարհային հոսանքի մեջ, որտեղ բոլոր մարդկանց պատմությունները միահյուսված են, ու հնարավոր է ամեն բան իմանալ, որովհետև ամեն ինչ գրված է:

Գաղտնիքը ներկայի մեջ է, եթե ուշադիր հետևես ներկային, կկարողանաս լավացնել այն: Իսկ եթե ներկադ լավը լինի` ապագադ նույնպես լավը կլինի: Մոռացիր ապագայիդ մասին ու կյանքիդ յուրաքանչյուր օրն ապրիր Օրենքի պատվիրաններով ու հավատա, որ Աստված պահապան կլինի զավակներիդ: Ամեն բացվող օր իր մեջ հավերժություն է կրում:

Երկրագնդի վրա յուրաքանչյուր մարդ իր գանձն ունի:

Երջանիկ է այն մարդը, ով Աստծուն իր մեջ է պահում: Երջանկություն կարելի է գտնել չնչին բաների մեջ:

Երբ ամենամեծ գանձերը մեր առաջ են, երբեք չենք նկատում: Որովհետև մարդիկ չեն հավատում գանձերին:

Անկախ նրանից, թե մարդ ինչով է զբաղվում, նա Երկրի վրա կատարում է Աշխարհի Պատմության գլխավոր դերը:

Կարծում եմ, ձեզ էլ հետաքրքրեցին հեղինակի մտքերը: Մի մտածեք, վերցրեք գիրքն ու փորձեք ընկալել: Ինչպես ասում էր տատիկս.

-Ինչ էլ հասկանաք, էլը քյարա:

«Երկու գծեր, որոնց վրայով սլանում է իմ գնացքը»

Հարցազրույց բանաստեղծ և նկարիչ, ուսուցիչ, լրագրող, պատվավոր ջուջևանցի Զավեն Պետրոսյանի հետ:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

-Կուզենայի ասեք` ինչո՞վ եք զբաղվում և ինչպե՞ս եք կարողանում համատեղել արվեստը, պոեզիան, դպրոցը, առօրյա հոգսերը… 

-Իհարկե, շատ բարդ է, բարդ է համադրելը, գլուխ հանելը այդ ամեն ինչից, բայց արվեստագետը պարտավոր է գլուխ հանել, ժամանակ գտնել: Ես ասում եմ պարտավոր է, որովհետև Աստված է տվել իրեն այդ շնորհքը, և ինքը չի կարող հրաժարվել այդ հաճելի բեռից, այդ մեծ ծանրությունից, որը, սակայն, անհրաժեշտ է ոչ միայն իրեն, այլ նաև ուրիշներին: Ահա ինչու ես կարողանում եմ ժամանակ գտնել, կարողանում եմ անքուն մնալ, որպեսզի մուսան արթուն լինի: Քանի որ եթե մուսան արթուն է, ես ստիպված եմ արթուն լինել ու կատարել մուսայի կամքը: Իհարկե, չասենք, թե մուսան հին հասկացություն է, որովհետև մշտապես իր էությամբ կա, մեր ներշնչանքն է, Աստծո տված այդ ծանր, գեղեցիկ, հաճելի և անհրաժեշտ բեռի ներկայությունն է:

-Իսկ ձեզ համար ավելի հարազատ եք համարում նկարչությո՞ւնը, թե՞ պոեզիան:

-Ե’վ պոեզիան, և’ նկարչությունը ինձ հարազատ են, որովհետև ես եմ իրենց հարազատ, իսկ հարազատությունը չի կարելի փոխել կամ անտեսել: Երկու մուսաներն էլ ինձ հետ են միշտ, ամբողջ կյանքում ես չեմ ունեցել այնպիսի պահեր, որ միայն մեկի ներկայությունը զգամ: Միասնական են, պատկերավոր ասած, նրանք այն երկու գծերն են, որոնց վրայով սլանում է իմ գնացքը, այսինքն` ես: Կարծում եմ կան գնացքներ նաև միագիծ, բայց ինձ համար այս երկու զուգահեռ գծերն են եղել ու կան, ու ես ընթանում եմ նրանց վրայով մինչև իմ վերջին կայարանը:

-Խոսեցիք մուսաների մասին: Բայց պետք են նաև շարժառիթներ, որ այդ մուսաները գան, և յուրաքանչյուր արվեստագետ ունենում է իր ներշնչանքի աղբյուրները, իսկ ինչպիսի՞ն է կամ ինչպիսի՞ք են դրանք:

-Մուսաները հենց իրենք են շարժառիթներ, բայց երևի թե իրենց ևս ոգեշնչում է պետք: Եթե մուսաները վերացական են, ընդունենք որպես ներշնչանք, այդ ներշնչանքները ևս պետք է ունենան աղբյուրներ: Իհարկե դա մեկը չէ, թերևս չկա արվեստագետ, որ ունենա ներշնչանքի միայն մեկ աղբյուր: Մաքուր, զուլալ ակունքներ են անհրաժեշտ, ու ես, փառք Աստծո, ունեցել եմ, ունեմ և համոզված եմ, որ կունենամ այդպիսի ներշնչանքի աղբյուրներ: Ինձ հանար հիմնականում մեր այս գեղեցիկ հայոց բնությունն  է մի զուլալ ու անսպառ ակունք: Յուրաքանչյուր ակնթարթ բնությունը յուրովի է բացում իրեն, յուրովի է իր գեղեցկությունները մատուցում, կամ գուցե չի մատուցում, արվեստագետն ինքն է դրանք տեսնում, այդ է հենց արվեստագետի տարբերությունը, այսպես ասած, սովորական մարդկանցից:

Երկրորդ ներշնչանքի այդպիսի ակունք ինձ համար եղել ու մնում է կին արարածը, որպես և’ հակառակ սեռի ներկայացուցիչ, որ ինքնին ձգողական ուժ ունի էն գլխից, և’ միևնույն ժամանակ, իսկապես որպես գեղեցկության մարմնավորում:

Ներշնչանքի աղբյուրներ են նաև մեծ արվեստագետների ստեղծագործությունները, նրանց կյանքը, որոնք և’ իրենց խենթություններն ունեն, և’ իրենց գիտակցական ու զգացական հսկայական այն պաշարը: Էլի կարելի է շարունակել, բայց հիմնական ներշնչանքի աղբյուրները, կարծում եմ, այս երեքն են` բնություն, կին, արվեստ:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

-Իսկ արվեստի բնագավառում ունեցե՞լ եք այնպիսի մի կուռք, որին ինչ-որ ժամանակ ուզեցել եք նմանվել, կամ որը ձեզ համար գերադասելի է բոլորից:

-Կուռք չասեմ, չեմ սիրում այդպես անվանել, պարզապես ասեմ, թե որ արվեստագետին եմ առավել շատ սիրել: Շատ եմ սիրել դպրոցական հասակից Մարտիրոս Սարյանի արվեստը, ոգեշնչվել նրանով: Ֆրանսիական իմպրեսիոնիստներին եմ շատ սիրել ու շատ մեծամեծ արվեստագետների, որ հնարավոր չի նաև թվարկել: Վարդգես Սուրենյանցին էլ կուզենայի նշել, որովհետև մոտ է իմ սրտին նրա արվեստը: Վարդան Մախոխյանին եմ շատ սիրել, ծովանկարիչ Այվազովսկուն: Մեր մանրանկարիչները ևս ինձ համար եղել են մեծ ներշնչանքի աղբյուր:

-Ո՞ր տարիքից եք զգացել, որ հենց արվեստն է ձերը, և ե՞րբ եք սկսել լրջորեն զբաղվել նկարչությամբ:

-Հենց դպրոցական տարիներից, վաղ մանկությունից, կարող եմ ասել, արվեստագետը արթնացել է իմ մեջ: Հիշում եմ երրորդ դասարանից արդեն, այսինքն տասը տարեկան, սկսել եմ ստեղծագործել ինքնուրույն և’ պոեզիայի, և’ նկարչության բնագավառում: Համոզված եմ, որ ամենամեծ դրդապատճառը հենց սերն է, սերը, առանց որի չի լինի:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

-Երբ ինչ-որ բանաստեղծություն եք գրում, չե՞ք փորձում ձեր հույզերը արտահայտել նաև գույների միջոցով, կամ հակառակը:

-Առանձնապես չեմ զգացել նույն թեման, նույն պատկերը պոեզիայում և նկարչության մեջ: Փորձել եմ այն, ինչ որ պետք է արտահայտել գույներով ու գծերով, արտահայտել այդպես, ինչը որ բառերով, պոեզիայի լեզվով` արտահայտել այդպես:

-Դուք աշխատում եք նաև որպես ուսուցիչ ու ամեն օր շփվում եք երեխաների հետ: Ինչպիսի՞ն է նրանց վերաբերմունքը արվեստին, գրականությանը, արդյո՞ք հետաքրքրվածություն կա: 

-Իհարկե, հետաքրքրվածություն կա, և առաջին ապացույցը հենց դու ես, բայց ցավոք, քիչ են հետաքրքրված աշակերտները, քանի որ մեր օրերում տեխնիկական զարգացվածությունը խլել է այդ ժամանակը և ցանկությունը հետաքրքրվելու:

-Ե՞րբ եք ձեր առաջին գիրքը տպագրել, հիմա քանի՞ գիրք ունեք տպագրած:

-Թերթերում շատ տպագրվելուց հետո միայն 1999 թվականին տպագրվեց իմ առաջին ժողովածուն, ինչ-որ տեղ կարելի է ասել, ուշացած, բայց և ոչ շատ ուշացած: Ինչպես որ առաջաբանում գրել էր ճանաչված արձակագիր և բանաստեղծ Մկրտիչ Սարգսյանը, զարմացել էր, թե ինչպես է, որ մինչ այժմ այս հեղինակը գրքեր չունի: Այնուհետև երկրորդ ժողովածուս տպագրվեց նույն թվականին, հաջորդը` 2001 թվականին, չորրորդ ժողովածուս արդեն մի քիչ ուշ` 2008 թվականին: Դրանից հետո տպագրվեցին երկու ալմանախներ, որոնցում ներկայացված էին իմ բանաստեղծական շարքերը, իսկ հաջորդ ժաղովածուն համոզված եմ, որ այս տարի` 2016 թվականին պետք է լույս տեսնի:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

-Ի՞նչ եք կարծում, այսօր բանաստեղծը կամ նկարիչը, զբաղվելով միայն ստեղծագործական աշխատանքով, կարո՞ղ է իր ընտանիքին ապահովել:

-Իհարկե, շատ դժվար է այս մեր օրերում բանաստեղծը կարողանա իր ստեղծագործությամբ ընտանիք պահել, նոր գրքեր տպագրել: Իմ դեպքում չեմ կարծում, որ հնարավոր լինի: Ես չունեմ այդ հնարավորությունները, մանավանդ որ ապրում ենք այստեղ` գյուղում, և բավականին դժվարություններ կան մայրաքաղաքի հետ շփվելու, գրական աշխարհի հետ ուղղակի շփումների: Իհարկե, հեռվից հեռու կան այդ ստեղծագործական շփումները, բայց հեռվից բավական դժվար է: Այնուամենայնիվ, դրա փոխարեն ես ահա աշխատում եմ դպրոցում, երբեմն-երբեմն նկարներ եմ վաճառում և իհարկե զբաղվում եմ նաև գյուղատնտեսությամբ:

-Իսկ ցուցահանդեսներ ունեցե՞լ եք:

-Իհարկե, ցուցադրվել են, և’ անհատական ցուցահանդեսներ եմ ունեցել, սկսած դեռևս ուսանողական հասակից, այն ժամանակ դեռ մանկավարժական համալսարանի երրորդ կուրսի ուսանող էի, երբ իմ անհատական ցուցահանդեսը բացվեց, որին ներկայացված էին իմ բանաստեղծությունները ևս: Հետագայում ունեցել եմ բազմաթիվ անհատական ցուցահանդեսներ մեզ մոտ, Նոյեմբերյանում, Իջևանում, Երևանում, մասնակցել եմ նաև զանազան ցուցահանդեսների: Նաև բազմաթիվ գրքեր եմ նկարազարդել, ձևավորել, որը նույնպես շատ հետաքրքիր բնագավառ է:

Սիրում եմ իմ վրձինները, որոնք երբեմն թվում է ինձնից խռովել են, իրենք գործազուրկ են լինում ժամանակ առ ժամանակ, ու այդ ներքին «գանգատները» ես զգում եմ: Ահա թե ինչու ինձ մեղավոր եմ զգում իմ վրձինների, իմ ներկերի առաջ:

-Բացի դպրոցում աշխատելուց ու ստեղծագործելուց, է՞լ ինչով եք զբաղվում:

-Իհարկե, տարիներ շարունակ ու հիմա էլ լրագրողական գործունեությամբ զբաղվում եմ, ոչ նախկին ակտիվությամբ, բայց սիրել եմ դեռևս դպրոցական տարիներից ու հիմա էլ ներկայացնում եմ հոդվածներ, նաև բանաստեղծություններ, որոնք երբեմն հոդվածային, հրապարակախոսական բանաստեղծություններ  են:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Անահիտ Իսրայելյանի

-Ո՞ր թերթում եք աշխատել:

-Դեռևս դպրոցական տարիներին կապված էի «Պիոներ կանչ»  թերթի հետ, որտեղ էլ հենց առաջին անգամ և’ նկարչական աշխատանքը, և’ բանաստեղծությունն է տպագրվել: Զանազան թերթերի եմ թղթակցել, բայց հիմնականում մեր շրջանային «Ծիածան» թերթում եմ աշխատել, եղել եմ լրագրող, հետո նաև գրական բաժնի վարիչ: Կատարել եմ նաև թերթի ձևավորումներ ու գրել գուցե հարյուրավոր հոդվածներ:

-Իսկ ձեր երեխաները ունե՞ն այդ ստեղծագործական ձիրքը և լրջորեն զբաղվո՞ւմ են դրանով:

-Չեմ կարծում, որ լուրջ զբաղվեն, ինչպես որ ցույց է տալիս իրենց մինչև այսօր ունեցած վերաբերմունքը, իրենց մոտեցումը: Բայց ընդունակություններ ունեն իմ տղաները, սակայն նրանք կյանքում ընտրեցին այլ ուղղություն, այլ բնագավառ: Ժամանակը ցույց կտա, միգուցե  մի օր էլ մուսաները դրդեն նրանց ստեղծագործել:

Հարցազրույցը վարեց Անահիտ Իսրայելյանը

արթուր համբարձումյան

Քաղաքային միջավայրը մարմնավորում է պատմական հիշողությունը

Հարցազրույց պապիկիս` ճարտարապետ   Բորիս Քոչարյանի հետ

-Պապիկ, դու ի՞նչ մասնագիտություն ունես, որտե՞ղ ես աշխատել:

-Ես մասնագիտությամբ ճարտարապետ եմ, Ճարտարապետների միության անդամ եմ, աշխատել եմ «Հայսեյսմշինում», հետո աշխատել եմ «Հայպետգյուղնախագիծ» ինստիտուտում, աշխատել եմ նաև ոչ իմ մասնագիտությամբ տարբեր պաշտոններում: Այնուհետև Երևանի քաղաքապետարանում ճարտարապետության վարչությունում, այժմ աշխատում եմ ճարտարապետության և շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարանում, որպես դասախոս:

Նախագծել եմ տիպային բնակելի տներ Հայաստանի գյուղական բնակավայրերի համար: Արևային ջեռուցման փորձարարական բնակելի տուն Մերձավանում, Գյուղատնտեսության նախարարության շենքը` Երևանում, Ավետիք Իսահակյանի անվան գրադարանի և մի շարք այլ շենքերի նախագծեր Երևան քաղաքում, բազմաթիվ այլ աշխատանքային նախագծեր:

-Երևանում հին շենքերը քանդում են և կառուցում նորերը: Ինչպե՞ս ես վերաբերվում դրան:

-Իրենց կյանքի ընթացքում բոլոր քաղաքներն էլ կրում են որոշակի փոփոխություններ: Իրենց դարը ապրած շինությունները քանդվում են, կառուցում են նորերը, սակայն, միաժամանակ անհրաժեշտ է պահպանել պատմականորեն ձևավորված քաղաքային միջավայրը, որը կարևոր նշանակություն ունի քաղաքացիների համար, իրենով մարմնավորում է նրանց պատմական հիշողությունը, խորհրդանշում հարազատ քաղաքի, ծննդավայրի, ի վերջո, հայրենիքի որոշակի կերպարը: Հետևաբար, միջամտությունը քաղաքային ձևավորված միջավայրին պետք է լինի մասնագիտական բարձր մակարդակով, անպայման նախապես ստանալով հանրության աջակցությունը:

-Ինչո՞ւ են նոր շենքերը կառուցում հին շենքերի տեղում:

-Որովհետև քաղաքի տարածքը սահմանափակ է և անընդհատ չի կարող ընդարձակվել:

-Ընդհանրապես ինչո՞ւ են քանդում հին շենքերը, այլ ոչ թե վերանորոգում:

-Եթե այս շենքը ֆիզիկապես և բարոյապես մաշված է, հնարավոր է, որ արդարացված լինի նրա քանդելը և տեղում նոր կառույց ստեղծելը, որը ավելի համապատասխան կլինի քաղաքի և հանրության կարիքներին: Իսկ եթե մաշված չեն, ապա պետք է վերանորոգել` փոխելով նրա նշանակությունը կամ կատարելով ամրացման աշխատանքներ:

-Ի՞նչ զգացիր, երբ տեսար, որ քո կառուցած Իսահակյանի գրադարանը քանդում են:

-Ինձ համար շատ անսպասելի էր քանդման աշխատանքների մասին լուրը, որովհետև շենքը ժամանակին մեր նախագծով ամրացվել էր և ֆիզիկապես կարող էր ծառայել երկար տարիներ: Ընթացքում պարզվեց, որ շենքի ճակատային մասը պահպանելու է` ներառվելով նոր կառույցի մեջ:

-Նոր շենքեր ուրիշ թաղամասերում կառուցվո՞ւմ են:

-Ցավոք սրտի, շինարարությունը մեծ մասամբ կատարվում է Երևանի կենտրոնում: Ներդրումների արդյունավետության տեսակետից դեռևս շահեկան չի համարվում կառուցապատումը քաղաքի ծայրամասերում:

-Արդյոք նոր շենքերը ավելի՞ հուսալի են և ամուր:

-Այո, որովհետև նրանք կառուցվում են սեյսմակայուն շինարարության ժամանակակից նորմերի ու կանոնների համաձայն, կիրառվում է միաձույլ երկաթբետոնե կոնստրուկցիաներ և այլ բարձրորակ շինանյութեր:

Հարցազրույցը գրի առավ Արթուր Համբարձումյանը

մարինե իսրայելյան

Մանվել պապը

Ջուջևանում է ապրում Մանվել պապը: Նա հիանալի շվիահար է, բայց արդեն քանի տարի է, ինչ չի նվագում: Հաճախ էինք լսում նրա սրտակեղեք նվագը: Նա միշտ անցնում էր մեր այգու կողքի ճանապարհով՝ կովերին էր ման տալիս ու նվագում: Մանվել պապի անբաժան ընկերն իր էշն էր: Միասին էին անտառից փայտ բերում, խոտը արտից տուն հասցնում, խանութ գնում, մի խոսքով՝ ընտանիքի առօրյա գործերը միասին էին հոգում: 

Պատահեց այնպես, որ մի երեկո անտառում էշը կորավ: Երկար փնտրտուքից հետո ծերունազարդ Մանվելը հոգնեց ու սիրտը կախ վերադարձավ տուն:  Երբ մութն իր թևերը փռեց անտառագյուղի վրա, ամեն կողմից լսվեցին շնագայլերի կլանչոցները…

Կորած կենդանին էլ էր զգացել տուն վերադառնալու անհրաժեշտությունը, բայց վերադարձի ճամփին՝ անտառափեշին գտնվող մեր տան ետևում, գայլերի ոհմակի զոհ դարձավ: Հաջորդ առավոտյան դեռ լույսը կարգին չէր էլ բացվել, երբ արթնացանք աղիողորմ լացի ձայնից: Մանվել պապն էր ողբում: Առավոտ գիշերով դուրս էր եկել ընկերոջը փնտրելու և գտել միայն նրա ոսկորները:

Յոթ օր մենք արթնացանք շվիի թախծոտ մեղեդուց: Յոթ օրից հետո լռեց: Այդ օրվանից հետո էլ երբեք չլսեցինք նրա շվիի սրտակոտոր ձայնը:

«Նաիրյան» վոկալ անսամբլ

Մուղդուսյան արվեստի կենտրոնը հիմնադրվել է 2014 թվականին մի խումբ երազողների կողմից: Հիմնական նպատակն է եղել ստեղծել կենտրոն, որը բաց կլինի ու ազատ արվեստին վերաբերող բոլոր նախաձեռնությունների համար, սակայն այս պահին առավելապես ակադեմիական նկարչություն է դասավանդում թե մեծահասակներին, թե փոքրերին: Գործում է նաև կավագործության, վոկալի խմբեր: Ապագայում նախատեսվում է նաև բացել թատերական  խմբակ:22Մուղդուսյան արվեստի կենտրոնում 2015 թվականի նոյեմբերից  գործում է նաև «Նաիրյան»  վոկալ անսամբլը:

Անսամբլի մասին ավելի մանրամասն տեղեկություններ ստանալու նպատակով զրուցեցի հիմնադիր Նաիրա Մուղդուսյանի հետ:

-Երգչախումբ ունենալու գաղափարը Ձե՞րն է եղել, և ո՞րն էր նպատակը:

-Երգչախումբ ստեղծելու գաղափարը կար հենց սկզբից, սակայն դաշնամուր չունեինք, և շատ դժվար կլիներ առանց դաշնամուրի աշխատելը: Բարի մարդկանց շնորհիվ այսօր մենք ունենք գործիք և կարող ենք հանգիստ աշխատել:

Միտքն իմն է եղել: Ի սկզբանե մտածում էի մանկական երգչախումբ ստեղծել, սակայն այս պահին երգչախմբում  երգում են երիտասարդ աղջիկներ, ովքեր ունեն երաժշտական կրթություն: Ընտրվում են երգեր, որոնք կատարվում են առանց նվագակցության` ակապելլա:

Քանի որ այս պահին երիտասարդներ են հավաքված խմբում, նպատակը մեկն է՝ նրանց տալ հնարավորություն ներկայանալու, տրամադրել հարթակ՝ զբաղվելու սիրելի գործով:

Ուզում եմ նաև ավելացնել, որ կենտրոնը շահույթ չի հետապնդում նրանց հետ աշխատելիս:-Հիմա քանի՞ հոգի կա երգչախմբում:

-Մենք 15 հոգի ենք, սակայն մշտական կազմը 6 հոգի է: Ընդգրկում է 17-ից բարձր տարիքային խումբը:

-Ինչպե՞ս են ընդունվում Ձեր երգչախումբ :Ի՞նչ կարևոր պայման կա ընդունվողների համար:

-Համապատասխան կրթություն և սեր արվեստի նկատմամբ:

-Ի՞ նչ ժանրի երգեր եք երգում :

-Շեշտը դրվում է ազգային, կոմիտասյան երգացանկի վրա, սակայն երգում ենք նաև արտասահմանյան կոմպոզիտորների ստեղծագորություններ, ջազային թեմաներով երգեր, սպիրիչուելսներ և այլն: Մեր երգացանկում մեծ տեղ են զբաղեցնում առանց նվագակցության ստեղծագործությունները:

-Ելույթներ ունեցե՞լ եք:

-Այո, ունեցել ենք: Մեր առաջին բեմելը եղել է Չարենցի տուն-թանգարանում «Մուղդուսյան արվեստի կենտրոն»-ի գործունեությանը նվիրված միջոցառմանը, որտեղ ներկայացրել ենք վեց երգ: Իբրև խումբ դա մեր առաջին ելույթն էր:

-Ի՞ նչ խնդիրներ կան, կամ ինչի՞ կարիք ունի երգչախումբը:

-Խնդիրներից կուզեի ասել, որ երգչախմբի անդամներին կենտրոնը, իհարկե, տալիս է հնարավորություն զբաղվել սիրելի գործով, բայց լավ կլիներ, եթե կենտրոնը կարողանար նաև հոգալ երգչախմբի անդամների գոնե ճանապարհածախսը, մենք ունենք նաև հագուստի խնդիր:-Հետագայում, ի՞ նչ ծրագրեր ունեք: 

-Մեծ համերգով ներկայանալու ծրագիր ունենք , բայց այդ մասին կխոսեմ, երբ ամեն բան արդեն պատրաստ լինի: Նախատեսում ենք  ձայնագրություն կատարել և  կենտրոնի  նկարչական խմբակի սաների հետ  տեսահոլովակ պատրաստել:

Մանկական երգչախումբ ունենալու միտքը դեռ ինձ հանգիստ չի թողնում, հուսով եմ, որ մոտ ապագայում հնարավորություն կընձեռվի ստեղծել մանկական երգչախումբ նույնպես:

Այն հարցին, թե արդյո՞ք խմբի հետ կապված երազանքներ ունեք, զրուցակիցս  պատախանեց.«Ավելի շատ նպատակներ ունենք, քան երազանքներ»:

«Խելոքությունն առանց խենթության նման է անպտուղ ծառի»: Փափագ Ալոյան

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Մեր զրուցակիցն է Վանաձորի կերպարվեստի թանգարանի տնօրեն, գեղանկարիչ Փափագ Ալոյանը:

-Ինչպե՞ս սկսվեց ձեր ստեղծագործական ուղին:

-Նկարել սկսել եմ փոքր տարիքից: Մինչև դպրոց գնալը կարելի է ասել ինքս էլ չէի հասկանում` ի՞նչ է նկարչությունը, ինչո՞ւ եմ նկարում: Չորրորդ դասարանում արդեն ցանկություն առաջացավ նկարչության դպրոց գնալ, ավելի լուրջ զբաղվել այս արվեստով: Ծնողներիս համոզեցի և սկսեցի հաճախել Ստեփան Աղաջանյանի անվան նկարչության դպրոց: Հետո էլ  սովորել եմ Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտի գեղագիտության ֆակուլտետի գեղանկարչության բաժնում: Իսկ 2001թ-ից դարձել եմ Վանաձորի կերպարվեստի թանգարանի տնօրենը:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

-Նկարչություն դասավանդե՞լ եք:

-Այո, 15 տարի աշխատել եմ Հայաստանի գեղագիտության ազգային կենտրոնի Վանաձորի մասնաճյուղում  որպես կերպարվեստի ուսուցիչ-խմբավար, այնուհետև` փոխտնօրեն:

-Ե՞րբ է բացվել Վանաձորի կերպարվեստի թանգարանը:

-Պատկերասրահը բացելու գործում շատ մեծ ավանդ ունի Շավարշ Վարդանյանը (70-ական թվականների սկզբին Կիրովականի՝ այժմյան Վանաձորի, գործադիր կոմիտեի նախագահը): Այս շենքը պետք է լիներ կենցաղի տուն: Շավարշ Վարդանյանի չափազանց մեծ ջանքերի շնորհիվ կենցաղի տունը 1974թ-ին վերածվեց պատկերասրահի՝ այն ժամանակ իբրև Հայաստանի  ազգային թանգարանի Կիրովականի մասնաճյուղ: Հինգ տարի անց առանձնացավ և դարձավ Կիրովականի արվեստի թանգարան:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

-Ցուցահանդեսներ շա՞տ են կազմակերպվում:

-Շատը մի քիչ հարաբերական է: Ամսվա ընթացքում մենք ունենում ենք 1-2 միջոցառում, բայց ցուցահանդես կազմակերպելը հեշտ աշխատանք չէ: Տարվա կտրվածքով մենք ունենում ենք 15 և ավելի միջոցառումներ, որոնցից 6-7-ը կարող են լինել ցուցահանդեսներ: Մենք ունենք մշտական, մեր մարզի նկարիչների ցուցահանդեսներ գարնանը և աշնանը, դա պարտադիր: Դրան զուգահեռ կազմակերպվում են մեր հանրապետության, քաղաքի լավագույն նկարիչների գործերի  ցուցահանդեսներ:

-Իսկ ի՞նչ խնդիրներ ունի պատկերասրահը: Ունե՞ք արդյոք հովանավորներ, ովքեր օգնում են:

-Այսօր խնդիրներ կան ամեն տեղ, և մեր պատկերասրահը իր խնդիրների քանակով հետ չի մնում: Հովանավորներ իհարկե ունենք, ովքեր մեզ օգնում են շատ հարցերում, բայց ինչ վերաբերվում է շենք վերանորոգելուն, դա մեծ գումարների հետ է կապված: Շենքը բավականին մեծ է և այն ժամանակակից տեսքի բերելը այդքան էլ հեշտ չէ: Մեր հովանավորները չեն կարող նման մակարդակի աջակցություն ցույց տալ:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

-Այցելուներ շա՞տ են լինում:

-Նորից շատ ու քիչը հարաբերական է: Որպեսզի իմանաս` կարճ ես, թե բարձրահասակ, պետք է նայես շրջապատի մարդկանց, այնպես չէ՞: Ես մի օրինակ բերեմ շատ ու քիչը ինքներդ որոշեք: Անցած տարի մենք «Թանգարանային գիշեր» միջոցառման համար ունեինք պատրաստած 850 կրծքանշան ( դրանք բաժանվում էին այցելուներին), որոնք չբավարարեցին: Այսինքն, 1 օրվա ընթացքում ունեցել ենք 1000-ի չափ այցելու: Հիմա դա շա՞տ է, թե՞ քիչ:

-Կարծում եմ մեր քաղաքի համար բավականին լավ արդյունք է: Երիտասարդներին աջակցում ե՞ք, ցուցադրում ե՞ք նրանց նկարները պատկերասրահում:

-Երիտասարդների նկատմամբ ես շատ գորովալից եմ: Աշխատում եմ միշտ օգտակար լինել: Բայց խոսքը իհարկե վերաբերվում է բանիմաց, ձգտող մարդկանց: Այսպիսիների մեջքին ես միշտ կանգնած եմ: Մենք ունենք լավ նկարիչներ, հիմնականում վերջին 5-6 տարվա ընթացքում, որովհետև երկրաշարժը կոտրել էր մեր մեջքը, չկար մեր շարունակությունը, բայց հիմա կա, և ես նրանց աշխատում եմ ոգևորել իմ խորհուրդներով, լավագույն աշխատանքների ցուցադրությամբ: Ես երիտասարդ ժամանակ աջակցություն չեմ տեսել, հակառակն եմ տեսել, որ փորձում էին կոտրել մեզ: Ես այդ ծանր լուծը տարել եմ և նույնը չեմ անի: Ապագան երիտասարդության ձեռքում է,  և մենք պարտավոր ենք օգնել, կիսվել մեր փորձով: Մեծ և փոքր օղակները պետք է կապված լինեն:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

-Ի՞նչ տարբերություն կա ձեր և երիտասարդների միջև: Ի՞նչ եք նկարել դուք, և ի՞նչ են նկարում հիմա:

-Յուրաքանչյուր ստեղծագործող ստեղծագործում է իր ժամանակին համահունչ: Նկարում է այն, ինչ մատուցում է հասարակությունը: Ես իմ ժամանակի ներկայացուցիչն եմ, այսօրվա երիտասարդները` իրենց: Օդից ոչինչ չի ծնվում: Չի կարող հասարակությունում կատարվածը չանդրադառնալ արվեստի վրա: Չէ որ հենց հասարակությունն է ծնում արվեստը: Այսինքն, տարբերություն միանշանակ կա և պիտի լինի:

-Ու՞մ կարելի է կոչել արվեստի մարդ:

-Իմ ավագներից մեկը՝ Սուրեն Սաֆարյանը ( 1969-1982թթ՝ Հայաստանի նկարիչների միության նախագահն էր), երբ ես երիտասարդ էի, մի անգամ ինձ և ընկերներիս ասաց.

-Ջահելներ ջան, եթե ձեզ թվում է, թե առավոտյան տանից դուրս եք գալու և երեկոյան տաք հացը թևներիդ տակ դրած տուն եք գնալու, ուրեմն, այս գործը թողեք, արվեստը ձեր համար չէ, այդ տաք հացը շատ տարիներ հետո կլինի:

Այսինքն, արվեստի մարդ կարելի է կոչել միայն նրան, ով ամբողջովին կնվիրվի իր գործին, չնայելով այն փաստին, որ տաք հացը տարիներ հետո կլինի:

«Ապրել առանց նվիրումի՝ նշանակում է ապրել դժոխքում»:
(Փափագ Ալոյան)

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

-Ձեր ընտանիքում բացի ձեզնից էլի արվեստագետներ եղե՞լ են, ումի՞ց եք ժառանգել նկարելու ձիրքը:

-Պարտադիր չէ, որ նկարող լինեին, հոգի է պետք: Իմ ընտանիքում արվեստագետի հոգի կար: Այդ հոգին իմ ծնողների մեջ էր: Գիտեք, չէ՞, որ պտուղ ստանալու համար սերմը պետք է պարարտ հողի մեջ աճի, այդ աճող սերմը չպիտի տրորվի: Եվ երբ գարնանը այն ծաղկի, նրան չպիտի խանգարեն կարկուտը, փոթորիկը: Իմ ծնողները ինչպե՞ս կարող էին արվեստագետ լինեին, եթե իրենց ժամանակ փոթորկոտ պատերազմ էր, կեղտ: Էլ սերմը ո՞նց կաճեր: Նրանք ունեին մեծ արվեստագետի հոգի, ինձնից էլ հաստատ առավել:

-Ի՞նչն է ձեզ ոգեշնչում, որ սկսում եք նկարել: 

-Ինձ շատ են ոգևորում բնությունը, երաժշտությունը, մարդկային գեղեցիկ հարաբերությունները: Առանց երաժշտության էլ չեմ նկարում: Արվեստանոցում միշտ երաժշտություն է հնչում, ճիշտ է, շատ կամաց: Երաժշտության ընտրությունը կախված է լինում տրամադրությունիցս: Հիմնականում դասական երաժշտություն եմ լսում: Շատ եմ սիրում Վիվալդի: Իմ և նրա էությունը իրար նման են: Վիվալդիի «Տարվա եղանակները»-ը ուղեկցում են ինձ արդեն 40 տարի:

Ես, իմիջիայլոց, նաև գրում եմ: Եվ տարօրինակն այն է, որ բոլոր բանաստեղծությունները գալիս են լուսադեմին, իսկ նկարչությունը` մինչև օրը կես չի լինում, չեմ կարողանում նկարել: Ու մի փոքր ափսոսում եմ, որ օրվա կեսը կորցնում եմ:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

-Ասացիք, որ գրում եք: Ունե՞ք արդյոք տպագրված ստեղծագործություններ:

-Այո, ունեմ բանաստեղծությունների գրքույկ, որը նվիրել եմ վաղամեռիկ կնոջս՝ Լուիզային: Այն կոչվում է «Անթեղ»:

-Գրքույկը նկարազարդվա՞ծ է, դո՞ւք եք զբաղվել դրանով:

-Այո, ես եմ նկարազարդել: Քանի որ գրքույկը նվիրված է կնոջս հիշատակին, հիմնականում ինքն է: Երեք նկարում նա է, առաջինում` ծաղկեպսակ ձեռքին, մյուսում` ծաղկեպսակը գլխի վերևը բարձրացրած, երրորդում` դրված է գլխին:

-Ձեր ստեղծագործական ճանապարհին ի՞նչ դժվարությունների եք հանդիպել:

-Այդպես որ ասեմ` ինչ-որ «պատի» եմ հանդիպել, ոչ: Իմ ուղին շատ լուսավոր է եղել սկսած Ստեփան Աղաջանյանի նկարչության դպրոցից: Ես ունեցել եմ հիանալի ուսուցիչներ, այդ առումով իմ բախտը բերել է: Բայց ընդհանուր առմամբ, արվեստագետի կյանքը շատ բարդ է: Կարող է` թեթև է թվում, բայց իրականում ամենևին էլ այդպես չէ: Արվեստագետը, նկարիչը պետք է մեծ ապրումների մեջ լինի, որպեսզի կարողանա մի լավ բան ստեղծի: Առանց ապրումների արվեստի գործ չի ծնվում: Հասարակ մասնագիտություն չէ, որ ասես` գիտեմ և վերջ, արվեստը շատ ավելի խորն է:

-Լինո՞ւմ է, որ սկսում եք «խզբզել», և արդյունքում, գեղեցիկ նկար է ստացվում:

-Իհարկե, հենց այդպես է ծնվում նկարը: Իսկ երբ նստում ես և սկսում գծել, ներկել, այդպես նկարը սարքում ես, ոչ թե նկարում: Իսկ արվեստը սարքել չի սիրում: Սարքել կարելի է աթոռը, նույն աթոռից մի քանի հատ կարելի է սարքել: Իսկ նկարը ծնվում է: Օրինակ, մարդիկ չեն կարող, չէ՞, ամեն ինչով նույն երեխայից երկրորդին էլ ծնել: Այդպես էլ նկարիչները նույն նկարը երկրորդ անգամ չեն կարող նկարել, անպայման մի տարբերություն կլինի: Հենց այդպես էլ, «խզբզելով» էլ ծնվում է արվեստը:

-Ձեր նկարներում թաքնված ինչ-որ իմաստ կա, այլ կերպ ասած, «կոդավորում»:

-Ոչ, նկարիչները կոդավորումներ նկարներում չեն ունենում: Դրանք հետագայում արվեստաբաններն են փնտրում նկարների մեջ: Հատուկ կոդավորումներ մտցնելն էլ աթոռ սարքելու նման մի բան է: Օրինակ, իմ աշխատանքներից մեկի մեջ հնարավոր է շատ արվեստաբաններ կոդեր փնտրեն, մինչդեռ այնտեղ ես պատկերել եմ այն, ինչը տվյալ պահին զգացել եմ : Այդ նկարը կոչվում է «Հոգեվիճակ»:

-Ի՞նչ պարգևների եք արժանացել:

-2011թ-ին արժանացել եմ ՀՀ մշակույթի նախարարության ոսկե մեդալին:

-Ի՞նչ երազանք ունեք:

-Ինձ մեկ անգամ նման հարց տվել են Երևանում, երբ ցուցահանդես էինք բացել ՄԱԿ-ի գրասենյակում: Ես պատասխանեցի, որ կցանկանայի աշխարհում վերանային բանալին ու կողպեքը: Այսինքն, մարդ այնքան մարդ լիներ, որ կողպեքով ոչինչ չունենար փակելու, որ կարողանար վստահել դիմացինին:

-Եվ վերջում ի՞նչ կցանկանաք մաղթել ապագա արվեստագետներին և ընդհանրապես մարդկանց:

-Կա մարդու ծառայող տեսակը և կա նվիրվող տեսակը:
Մեկն ապրում է ցանկություններով, մյուսը՝  նպատակներով:
Երբ ցանկությունը դառնում է իրականություն` կյանքը շարունակվում է,
Ծնվում է հաջորդ ցանկությունը:
Երբ նպատակն է օծվում նվիրումով, ծնվում է երջանկությունը: (Փափագ Ալոյան)

Ես կցանկանայի, որ դուք ապրեք նվիրումով, որովհետև ցանկությունները անհատնում են: Մի ցանկությանը հետևում է երկրորդը, երկրորդին՝ երրորդը: Կցանկանայի, որ նպատակով ապրեք, որպեսզի կարողանաք գտնել երջանկությունը…

Հարցազրույցը վարեց Մարիամ Բարսեղյանը

Մնաս բարով, թախի՛ծ, և բարե՜ւ, թախի՛ծ…

Սերը, ակնթարթային անհոգությունը, պատանեկական մտքերը, այն, ինչը մնում է այդ ամենից հետո, սխալները, հուսահատությունը, տխրությունը…Բաներ, որոնց մասին քչերս ենք բարձրաձայնում կամ գրում, բայց բոլորս էլ, անշուշտ, ինչ-որ ժամանակ ապրում ենք այդ:

Ֆրանսիացի արձակագիր Ֆրանսուազ Սագանի «Բարև, թախիծ» վեպը պատմում է տասնութամյա մի աղջկա մասին, ում առաջ կյանքը դնում է բազում խնդիրներ, որոնց լուծումը պահանջում է ոչ միայն մտավոր, այլև բարոյական ուժերի լարում: Եվ այդ լարման մեջ աղջիկը, ապրելով հոր հետ, միև նույն ժամանակ ապրում է մենակ:

Գիրքը, չնայած իր փոքր ծավալին և  թեթև  տրամադրությանը, բավականին ընդգրկուն է իմաստային առումով, և  նրանից, իհարկե, կարելի է վերցնել ուսանելին, անհրաժեշտը:  Օրինակ՝ այն, որ 17-18 տարեկանը, որքան մոտ է չափահասությանը, նույնքան անկայուն ու անկանխատեսելի է, և  երբևէ պետք չէ անուշադրության մատնել ապրումները, որ նա տանում է իր ներսում: Կամ էլ այն, որ սերը իրարից անկախ զգացմունքների հաջորդական շղթա չէ միայն, և  չնայած բոլոր երջանիկ րոպեներին, մի օր ստիպում է մտածես՝ այն, ինչ զգում ես, իսկապե՞ս սեր է թե՞…

Առհասարակ ցանկացած գիրք էլ ունի այդ անհրաժեշտ կորիզը, պարզապես միշտ պետք է իմանալ՝ ինչ կարդալ, երբ կարդալ և ինչպես կարդալ:

Գլխավոր հերոսուհին՝ Սեսիլը, ապրում է քսաներորդ դարի փարիզյան կյանքի անհոգ թոհուբոհի մեջ, և ամենաթանկը, որ նա ունի, հայրն է՝ որքան նման, նույնքան տարբեր իրենից: Վերջինս էլ, րոպեական ուրախություններ որոնելով տարբեր ֆրանսուհիների մեջ, հաճախ  չի նկատում իր երիտասարդ աղջկա ապրումները: Քայլ առ քայլ հասունացնելով ընթացքը՝ հեղինակը ի վերջո հանգում է ամենաանսպասելիին. տեղի է ունենում այն, ինչ տեղի է ունենում, և  թե ում մեղքով, որոշումը ընթերցողինն է:

***

Այս անծանոթ զգացմունքը, որ մեղմ ձանձրույթով հալածում է ինձ, ես վարանում եմ կնքել գեղեցիկ և  հանդիսավոր անունով՝ թախիծ: Դա այնպիսի համակործան և  այնպիսի եսասեր զգացմունք է, որ նրանից ամաչում եմ, մինչդեռ թախիծը ես միշտ հարգել եմ:

Ցանկանում էի, որ ինձ շոյեին, մխիթարեին, ինքս ինձ հետ հաշտեցնեին:

Ուրիշի թերություններին հեշտությամբ ես հաշտվում, երբ դրանք շտկելը քո պարտքը չես համարում:

Քանզի բոլորս էլ ձգտում ենք մի բանի՝ դուր գալ մյուսներին: Մինչև այսօր էլ չգիտեմ, թե ինչ է թաքնված նվաճելու այդ ձգտման մեջ. կենսական ուժերի գերառատությո՞ւն, նկատված լինելու ցանկությո՞ւն, թե՞ ինքդ քեզ վստահ լինելու, զորեղ զգալու մի թաքուն, անխոստովանելի կարիք:

Տարօրինակ է՝ ճակատագիրը սիրում է մեզ ներկայանալ շատ սովորական և անարժան տեսքով:

Նա ինքն իրեն ժպտաց հայելու մեջ, ինչպես ժպտում ենք մեկին, որին լքելու ենք: