Մշակույթ խորագրի արխիվներ

Anna gasparyan aragats

Հատվող ծառերից մինչև առցանց գրադարաններ

Գրքեր կարդալն այսօր կրկին ակտուալ է: Այն կարելի է համեմատել սպորտով զբաղվելու հետ: Ինչպես որ մարզվելիս մկաններն անընդհատ աշխատում են և ավելի են ուժեղանում, այնպես էլ գիրք կարդալիս մարզվում է ուղեղը, հիշողությունը, երևակայությունը, մտածողությունը: Սակայն կարևոր է հասկանալ, թե ընթերցանության ո՞ր տարբերակն է ավելի արդյունավետ ու նպատակահարմար: Այսպիսով, օգտվել առցանց գրադարանների՞ց, թե՞ պահպանել ավանդական ընթերցանության ձևերը: Օրինակ, 1900-ական թվականներին ֆրանսիացի գրող Անդրե Մորուան համոզված էր, որ գիրքը պետք է կարդալ մատիտը կամ գրիչը ձեռքին, քանի որ ոչ մի բան այնպես չի ձևավորում ճաշակն ու դատողությունների ճշտությունը, ինչպես դուր եկած հատվածն արտագրելու կամ խորիմաստ միտքը նշելու սովորությունը։

Տասնութամյա Մարիաննան աշխարհում ամենից շատ գրքեր կարդալ է սիրում: Նրան դուր են գալիս գրքի անուշ բույրը, թերթվող էջերի նուրբ ձայնը և այն զգացողությունը, որ ձեռքերումդ գիրք ես բռնել, ոչ թե հեռախոս կամ ականջակալ: Մարիաննայի խոսքով՝ յուրաքանչյուր ընթերցասեր մարդ պետք է իմանա գրքի արժեքը.

«Մեկ գիրք ստեղծելու համար տասնյակ ծառեր կարող են հատվել, ցավալի է, բայց փաստ է, մենք պետք է գիտակցենք դա, իմանանք այդ մեկ գրքի արժեքը ու պարզապես գնահատենք»,- ասում է նա:

Մարիաննան չի սիրում օգտվել օնլայն գրադարաններից, նրա կարծիքով՝ այլ բան է, երբ ամեն տողի հետ շարժում ես մատդ, ապրում ամեն բառը, մտովի պատկերացնում կարդացածը, և մեկ այլ բան է, երբ ստեղնի մեկ հարվածով փոխում ես էջը առանց որևէ բան զգալու:

Մարիաննայի հետ համակարծիք է նաև Մերին, ով բացառապես չի օգտվում առցանց ընթերցանությունից և իր խոսքով՝ պահպանում է աչքերը վնասվելուց.

«Շատերս մեր մեծերից լսած կլինենք, որ հեռախոսներն ու համակարգիչները բացասաբար են ազդում մեր առողջության վրա, առաջին հերթին վնասվում են աչքերը: Ես ճիշտ եմ համարում ձեռքս վերցնել ու կարդալ գիրքը ավելի քիչ վնասելով տեսողությունս, քան առցանց տարբերակով միանգամից ոչնչացնել այն»:

Մեկ այլ ընթերցասերի՝ Հասմիկի կարծիքով, օնլայն ընթերցանությունն ավելի հարմար է ծանր գրքեր քարշ տալուց ու օգտակար՝ երկիր մոլորակի համար:

«Նախ ուզում եմ նշել, որ ժամանակակից ընթերցանության այս տարբերակը շատ առավելություններ ունի և ավելի օգտակար է բնապահպանության տեսանկյունից: Այսինքն, խրախուսելով առցանց ընթերցանությունը, մենք մեծ ռեսուրսներ պահանջող ֆիզիկական աշխատանքը փոխարինում ենք վիրտուալ համարժեքներով, չենք վնասում բնությանը և չենք վնասում մարդկությանը: Եվ հետո ինձ համար ավելի հարմար է օրվա ցանկացած ժամի և ցանկացած տեղ բացել հեռախոսը ու կարդալ նախընտրածս գիրքը, քան քարշ տալ այն ինձ հետ տեղից տեղ»:

Վ․ Բրյուսովի անվան պետական համալսարանի ուսանողուհի Աննան էլ տարբերակում չի դնում ընթերցանության ձևի մեջ։ Ասում է՝ կարևորը կարդալն է, ինչպես ուզում ես, այնպես էլ կարդա։

«Երբ խոսում ենք ընթերցանությունից, ես միշտ Ուիլյամ Մեյքփիս Թեքերեյի մտքերից մեկն եմ ցիտում։ Նա ասում էր, որ գրքերը լուսավորում են հոգին, վերացնում և ամրապնդում են մարդուն, նրա մեջ արթնացնում լավագույն ձգտումները, սրում նրա միտքը և մեղմացնում սիրտը: Ուստի էականն այստեղ գիրք սիրելն է, նրան նվիրվելը, նրա հավերժական ընկերը լինելը»,- ասում է նա։

Ըստ անցկացրած առցանց հարցման՝ ընթերցասերների 70%-ը նախընտրում է օգտվել ժամանակակից գրադարաններից, իսկ 30 %-ը ավանդական ընթերցանության ձևերի կողմնակիցն է։

Բնապահպան Վաչագան Մելիքյանը կարծում է, որ առցանց գրադարանները լավ միջոց են բնապահպանական մի շարք խնդիրներից ձերբազատվելու համար:

«Անտառներն ու ջունգլիները ծածկում են ամբողջ երկրի մակերևույթի 30%-ը, իսկ անտառահատումները զանգվածաբար ավերում են դրանք: Միայն ԱՄՆ-ում տարեկան մոտավորապես 32 միլիոն ծառ է օգտագործվում գրքեր պատրաստելու համար, ընդ որում, արտադրության գործընթացում արտանետվում է ավելի քան 40 միլիոն տոննա ածխաթթու գազ: Թվային գրադարաններ տեղափոխվելը կօգնի նվազեցնել ջերմոցային գազերի արտանետումները, որոնք առաջանում են գրքերի ստեղծման, փաթեթավորման և առաքման արդյունքում»,- ասում է նա:

Համաշխարհային էկոլոգիագետները փաստում են, որ ֆիզիկական գրադարանները գործելու համար շատ էներգիա են պահանջում: Էլեկտրաէներգիան, օդորակումը, համակարգիչները և տեղական գրադարանների սերվերները զգալի քանակությամբ էլեկտրաէներգիա են սպառում: Նրանց կարծիքով՝ առցանց գրադարանային ծառայությունները ոչ միայն կօգնեն պարզեցնել գործառնությունները, այլև կնվազեցնեն էլեկտրաէներգիայի ծախսերը:

Այնուամենայնիվ, կասկած չկա, որ գրադարանները կպահպանվեն նաև ապագայում, քանի որ դրանց պարունակած տեղեկատվությունը անփոխարինելի է ինտելեկտուալ ազատ հասարակություն կառուցելու գործում: Թերևս միակ բանը, որ կփոխվի, այն է, թե որտե՞ղ և ինչպե՞ս մենք կցանկանանք գրքեր կարդալ:

Taught Agasyan

Թանկը թանգարանում

Շուտով գարունն էլ կանցնի, և այդպես մենք կշարունակենք փնտրել տարվա մեր եղանակը` այն հինգերորդը։ Չափազանց սենտիմենտալ հնչեց, մինչդեռ պարզապես ուզում էի ասել, որ ժամանակը շուտ է թռչում։ Ահա մայիսն է, և յուրաքանչյուրն իր պարտքն է կատարում, որ գնա արձակուրդի։ Չորրորդ կուրսում այդ «պարտք» ասվածը իրենից ներկայացնում է դիպլոմային աշխատանքի պաշտպանություն կամ էլ պետական քննություններ։ Քանի որ ես գրեթե բոլոր հարցերում շտապում եմ, ես գրեցի ու հանձնեցի իմ ավարտական աշխատանքը և սպասում եմ նախապաշտպանությանը։ Ընկերներս դեռ անելիքներ ունեին, և ես որոշեցի մենակ շրջել քաղաքում։ Եվ քանի որ Երևանը շատ հարուստ է թանգարաններով, զբոսանքս ավարտվեց մի թանգարանում, որի մասին լսել էի վերջերս, թեև այն կառուցվել է դեռևս 1977 թվականին։ Խոսքը Հայաստանի փայտարվեստի պետական թանգարանի մասին է, որը Ժողովրդական արվեստների թանգարանի ցուցասրահներից է։

Հրաշալի թանգարան էր, թեև բաղկացած էր միայն մեկ սրահից։ Երբ ներս մտա, ինձ մտածկոտ հայացքով դիմավորեց Իսահակյանի կաղնե դիմաքանդակը: Հետո ինձ ընդառաջ եկավ թանգարանի աշխատակցուհին ու կես ուրախ-կես տխուր զարմանքով նայեց ինձ։ Հավանաբար նա մտածում էր, որ ես էլ եմ փայտամշակմամբ զբաղվում, հակառակ դեպքում դժվար թե գնայի այնտեղ։ Ես սիրում եմ թանգարաններ և պատկերասրահներ այցելել և ցավոք, մեկ անգամ չէ, որ տեսել եմ թանգարանի աշխատակցի մտամոլոր ու տխուր հայացքը, բայց այս անգամ ես հուզվեցի, որովհետև նրա հայացքում այնքան աղերս կար, երբ վերջում խնդրեց, որ հաճախ թանգարաններ գնամ:

Այստեղի հիացմունք-զարմանքը չմարսած, ես որոշեցի այցելել Ժամանակակից արվեստի թանգարան։ Ինչպես նախորդում, այստեղ էլ էի ես մենակ։ Դե, եթե ավելի անկեղծ` հոգեպես էի մենակ, իսկ ֆիզիկապես` ոչ. Այն ամբողջ ընթացքում, երբ ես թանգարանում էի, հասցրեցին գալ ու գնալ երկու ամերիկուհի և երեք ռուս երիտասարդներ։ Ես այդ փաստից կարող էի ուրախանալ միայն մի դեպքում` եթե իմանայի, որ բոլոր հայերը այնքան լավատեղյակ են իրենց մշակույթից, որ հարկ չկա թանգարան այցելելու, բայց… Մեզ չհասկացած և չհասկացող օտարերկրացիները այժմ ամենուր են և հիանում են այն ամենով, ինչին նայելու համար մենք «ժամանակ չունենք»։ Ամեն ոլորտ մի սահման է, և ամեն սահմանում մի զենքով են կռվում։ Քաղաքացիները, ովքեր զբաղված են լինում իրենց ամենօրյա հոգսերով, մոռանում են, որ իրենք էլ են սահմանին` մի սահման, ուր յուրաքանչյուրս մեր երկրի դեմքն ենք։ Մենք սիրում ենք ընդօրինակել, սովորել վատը։ Եթե հենց հիմա մի նոր հավելված ստեղծվի, բոլորը շատ արագ կներբեռնեն, որ հետ չմնան մյուսներից, որ ժամանակակից թվան, բայց որ Ժամանակակից արվեստի թանգարան մեկ ժամվա ընթացքում միայն մեկ հայ է այցելում, ոչ ոքի չի հետաքրքրում։ Աշխատակցուհին անկեղծացավ ու նշեց, որ թանգարանի շատ ցուցանմուշներ արխիվում են ու չեն ցուցադրվում բավարար միջոցներ չունենալու պատճառով։ Փաստորեն քարերի երկիր Հայաստանի քարե շենքերից ոչ մեկը սիրտը չի բացում, որ ցուցադրի իր գանձերը։ Ո՛չ, պարզապես շատ մեծահարուստներ նախընտրում են ընթրել շքեղ ռեստորաններում, իսկ մեկ ամսով բուսակեր դառնալը նրանց սրտով չէ… Լավ չէ, որ սովորական ուսանողուհին, որի միակ նպատակը իր պետության համար լավ զավակ լինելը պետք է լիներ, սկսում է մտորել թանգարանային տխրության մասին…

Թանգարանի աշխատակիցների դեմքերին ժպիտներ նկարելու բարի ցանկությամբ այցելեք թանգարաններ ու հույս ներշնչեք, որ մեր արվեստն ու մշակույթը մի օր նորից կծաղկի այնչափ, որ աշխարհի բոլոր պետություններից կզգան այդ ծաղկունքի բույրը:

Գիտե՞ք ինչու եմ այսքան ոգևորությամբ խոսում փոքր թվացող կառույցների մասին ու այն էլ այս ծանր ժամանակներում, որովհետև թանգարաններում է մեր ունեցած թանկը՝ մեր ինքնությունն ու արժանապատվությունը, մեր հայրենիքի դիմանկարը, մեր արյունոտ հողը, որ երբեք չի մոռանում ծիլեր տալ…

Արվեստը պետք է զգալ, ոչ թե հասկանալ

Հայաստանի նկարիչների միության անդամ Մերի Եփրեմյանը նկարել սկսել է մանուկ հասակից։ Նկարչուհին դժվարանում է իրեն նկարագրել, գերադասում է, որ իր մասին ոչ թե ինքը, այլ ուրիշները խոսեն։

Նպատակասլաց ու արագ որոշումներ կայացնող մարդ է, սիրում է ստեղծագործել ազատության մեջ։ Մերին մասնագիտության ընտրության հարցում չի տատանվել, իրեն որևէ այլ ոլորտում երբեք չի էլ պատկերացրել։ Նկարչուհին Հայաստանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի շրջանավարտ է։ Մագիստրատուրայի շրջանակներում, փոխանակման ծրագրով մեկնել է Սանկտ Պետերբուրգի Շտիգլիցի ակադեմիա։

-Շտիգլիցում ուսանեցի գերազանց, վերադարձա Հայաստան` դիպլոմային աշխատանքս պաշտպանելու: Այն համարվեց լավագույնն ու Հայաստանի նկարիչների միության անդամ դարձա,- պատմում է Մերին։

Գեղանկարչուհին 2012 թվականից ցուցահանդեսներ է ունեցել։ Մեծ արձագանք է ստացել հատկապես գրաֆիկայի առաջին անհատական ցուցահանդեսը՝ 2017 թվականին։

Մերի Եփրեմյանը մեզ հետ զրույցում խոսեց նաև Սանկտ Պետերբուրգում և Բելառուսում վերջերս տեղի ունեցած ցուցահանդեսների մասին:

-2021 թվականին Բելառուսում միջազգային ամենամյա ցուցահանդես կայացավ` բիենալե, որին մի շարք երիտասարդ նկարիչներ էին մասնակցում Շվեդիայից, Էստոնիայից, Ղազախստանից, Ռուսաստանից և այլ երկրներից։ Ես պատիվ ունեցա ներկայացնելու Հայաստանը, և 17-րդ դարի շքեղ ցուցասրահում միայն ինձ շնորհվեց պատվոգիր,- ոգևորությամբ նկատում է նկարչուհին՝ հավելելով,- տպավորություններս բառերով անհնար է նկարագրել։

8 երկրի ներկահացուցիչների շարքում Մերի Եփրեմյանի կտավը միակն էր, որ արժանացավ «Լավագույն աշխատանք» մրցանակի։

Մերին երազկոտ մարդ է և ունի բազմաթիվ երազանքներ, որոնց մեծ մասն արդեն կատարված է համարում՝ ընդգծելով․

-Այսօր էլ քայլ առ քայլ մյուս երազանքներիս ետևից եմ գնում։ Երջանիկ մարդ եմ ինձ համարում։

Ինչպես զրույցի ընթացքում նշեց նկարչուհին`ցանկացած միջավայր նկարելու ցանկություն է ստեղծում, սակայն բնությունն ու սեփական արվեստանոցը առանձնահատուկ են իր համար։

Մերի Եփրեմյանը նաև մոդելինգով է զբաղվում:

-Սիրում եմ աշխատել տեսախցիկի հետ, ոչ ստանդարտ, ոճային կերպարներ ստանալ հագուստից, ու ամեն ինչին որպես արվեստ մոտենալ,-նշում է Մերին, որն իր այդ ձգտումը համարում է իր առանձնահատկությունը։

Մերին դասավանդում է նաև արվեստի դպրոցներում։ Որպես լավագույն խորհուրդ սաներին՝ ընդգծում է․

-Պետք է արվեստն անսահման սիրել ու կոչմանը հավատարիմ մնալ` ինչքան էլ փորձություններով հարուստ լինի ուղին։ Նկարչությունն անսահման խորը աշխարհ է։

Մերի Եփրեմյանը վստահ է․

-Արվեստը պետք է զգալ, ոչ թե հասկանալ։

Եթե մարդը դերասան է, ուրեմն շնորհալի է

Այս անգամ արվեստային խորհրդավոր վարագույրը փորձել ենք բացել  Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի  դերասան, բեմադրիչ,  մանկավարժ Սամվել Բաղինյանի հետ:

 -Ե՞րբ առաջավ Ձեր մեջ դերասան դառնալու ցանկությունը։ Ի՞նչը նպաստեց դրան։
- Ցանկությունն առաջացավ 3֊րդ դասարանում  (1964թ), երբ Իջևանի կուլտուրայի տանը տեսա  «մարդ-թատրոն» մեծն Սուրեն  Քոչարյանի ելույթը (թումանյանական դպրոցական ծրագրով),  իսկ նպաստեց ժող. թատրոնին կից, դպրոցական թատերախմբում ներգրավվելը:

- Իսկ սկզբնական շրջանում ինչպիսի՞ դժվարությունների հանդիպեցիք, և ինչպե՞ս կարողացաք հաղթահարել դրանք։

-Դժվարություններ եղել են և՛ ժող. թատրոնում (երբ սկսնակ դերասան էի), և՛ Գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում, և՛ Ստեփանակերտի բեմում, և՛ լեհական թատրոնում, և՛ այսօր… Սակայն դրանք հաճելի դժվարություններ են, ստեղծագործական հաճույքով վարձատրվող դժվարություններ: Դրանք հաղթահարվում են միայն նվիրումով ու կլանված աշխատանքով:

-Եղել եք լեհական թատրոնում: Ինչո՞վ էր տարբերվում հայկականից։

-Շատ բաներով էր տարբերվում։ Ցանկացած լեհական թատրոն ունի երկու, շատ հաճախ երեք բեմ ու դահլիճ (մեծ, միջին կամ փոքր, կամերային)։ Չկա դերասան, որն ամեն թատերաշրջանում մի քանի դեր չխաղա։ Ոչ ոք իրավունք չունի և ինքն էլ չի հրաժարվում փոքր կամ էպիզոդիկ դերերից։ Նույն տաղանդավոր դերասանը մի ներկայացման մեջ գլխավոր դերակատար է, մյուսում՝ էպիզոդիկ: Լեհերը երբեք որևէ  դերասանի մասին չեն ասում «շնորհալի», «շնորհաշատ» և այլն։ Եթե դերասան է՝ ուրեմն անպայմա՛ն պետք է շնորհալի լինի։ Եթե ասում ես  «շնորհալի դերասան», ուրեմն կա նաև  «ապաշնո՞րհ դերասան»:  Եթե մարդը դերասան է, ուրեմն շնորհալի է:   Նաև՝ լեհ դերասան-դերասանուհիները շատ համեստ են (երբեք գլուխ չեն գովում)։ Երբ մեկին (արժանի) հաճոյախոսություն ես անում, անհարմար է զգում և քեզ ընդհատում.  «Տո ես ի՞նչ եմ արել որ… Դու այսինչին նայիր այնինչ դերում (իր ընկերներից), տես թե ի՛նչ հրաշք է»:

- Լեհաստանում աշխատելու տարիներին, ցանկանու՞մ  էիք Հայաստան վերադառնալ։

-Եթե նման ցանկություն չլիներ՝ չէինք վերադառնա։ Ինչքան էլ այնտեղ լավ էր, միևնույնն է, կարոտը խեղդում էր (քանի՞ դերասանի կարող եք թվարկել, որոնք աշխատել են ռուսական, լեհական, գերմանական կամ ֆրանսիական թատրոնում, հաջողություն ունեցել և ապա՝ ամեն ինչ թողել ու վերադարձել Հայաստան):

-Ի՞նչն  է փոխվել հիմա Հայ բեմում։ Ասում են, որ առաջ այն ռոմանտիկ էր, իսկ հիմա ավելի մաթեմատիկական է դարձել։ Կա՞ նման բան։

- Չեմ կարծում։ Թատրոնն ինքը միշտ էլ ռոմանտիկների համագործակցություն է… Ավելին, այսօրվա (թատրոնին նվիրյալ) դերասաններն առավել ռոմանտիկ, առավել անձնազոհ են, քանի որ նախկինների հսմեմատ, նյութապես ավելի անապահով են ու իրավական առումով՝ ավելի խոցելի:

-Ինչքանո՞վ է Հայ թատրոնն այսօր քայլում ժամանակին համահունչ։  Ինչպիսի՞ փոփոխություններ են տեղի ունեցել, որոնք անակնկալ են եղել ձեզ համար։

-Ներկայիս, հայտնի դեպրեսիայի շրջանում՝ հուսադրող, դրական շարժ է նկատվում համարյա բոլոր թատրոններում:  Օրինակ՝ վերջերս մի քանի հետաքրքիր բեմադրություններ եմ դիտել Սունդուկյանում, Համազգայինում, Պարոնյանի փոքր բեմում:   Թատրոնը միշտ էլ պարտավոր է հարցեր տալ և երբեմն պատասխաններ փնտրել։ Դա է նրա առաքելությունը։ Ինձ թվում է, որ մեր հայ թատրոնը շարունակում է քայլել այդ ճանապարհով և ստեղծագործական առումով, բավականին բարեփոխվել է և շարունակում է բարեփոխվել:

-Ինչպիսի՞ հիշարժան դերեր և ներկայացումներ կհիշեք ձեր մասնակցությամբ։

-Վերջին երեք տարին (արտերկրից վերադառնալուց հետո) հանգրվանել եմ Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնում: Իհարկե, բոլորիս հայտնի պատճառով, անտրամադիր եմ, անհանգիստ, բայց ստեղծագործական զբաղվածության  առումով՝ գոհ եմ: Խաղացել եմ Հարդինգի դերը՝ «Թռիչք կկվի բնի վրայով», Փադիշահ՝ «Ալլադինի կախարդական լամպը», հայրը՝ «Էվրիդիկե», «ներմուծվել եմ» «Հարսնացուն հյուսիսից» ներկայացման մեջ, հետաքրքիր դեր եմ ստացվել (նոր բեմադրվող) Բրեխտի «Արթուրո Ուիի կարիերան, որը պետք է կանխվեր» պիեսում…  Նաև զբաղված եմ մեր թատրոնից դուրս՝ մի կոմերցիոն նախագծում: Եթե ավելացնեմ, «Նարեկացի» արվեստի միությանը կից, մեր ստեղծած Սուրեն Քոչարյանի անվան պոեզիայի թատրոնում զբաղվածությունս՝ հաստա՛տ ձանձրանալու ժամանակ չի մնում:

-Ի՞նչ կարծիք ունեք այսօրվա երիտասարդ կադրերի մասին։

- Ես թատրոնի երիտասարդության նկատմամբ մեծ համակրանք ունեմ։ Հավանաբար դա գալիս է նրանից, որ իմ երիտասարդ տարիներին, Արցախի թատրոնի ավագ սերնդի մեր հրաշալի արտիստները՝ առանձնահատուկ սիրով են վերաբերվել ինձ (խորհուրդներ տվել, օգնել, ոգևորել):   Սունդուկյան թատրոնը այսօր հրաշալի, կայացած երիտասարդություն ունի, և բարեբախտաբար սերնդափոխությունը անվտանգ ու սահուն է իրականանում։ Ես նրանց  շատ եմ սիրում ու գնահատում, քանի որ այսօր (նյութական առումով) դժվար է մնալ թատրոնի նվիրյալ արտիստ… Կեցցեն մեր երիտասարդները:

-Իրականացրել եք բեմադրություններ Լեհաստանում, ինչպիսի՞ պահեր ապրեցիք: Արդյոք դժվար չէ՞ր դերասանական գործունեությունից հետո բեմադրություններ անել:

-Իհարկե դժվար էր։ Երբ նման անսպասելի առաջարկ ստացա, սկզբում շատ մեծ սթրես ապրեցի։ Բայց քանի որ ժամանակին, Արցախի թատրոնին կից դերասանական ստուդիայում բեմադրություններ էի արել (նաև` արտապլանային ներկայացում թատրոնում) և ամենակարևորը՝ որպես դերասան 80-ականներին, աշխատել էի Ստեփանակերտ հրավիրված այնպիսի տաղանդավոր վարպետ ռեժիսորների հետ, ինչպիսիք էին՝ Նիկոլայ Ծատուրյանը, Վահե Շահվերդյանը, Արմեն Էլբակյանը, երջանկահիշատակ փայլուն  մանկավարժ-ռեժիսոր Ռաֆայել Ջրբաշյանը, և շատ բան էի «գողացել» նրանցից, կարողացա գլուխ հանել և ոչ միայն «չխայտառակվեցի», այլև նույնիսկ որոշ (թող ներվի ասել) հաջողություն ունեցա:

- Երբ մենակ եք լինում, ինչի՞ մասին եք հաճախ մտածում։

- Ցավոք սրտի (պատերազմից հետո), մեծ դժվարությամբ եմ ինձ ստիպում մտածել կենտրոնանալ ասմունքային ծրագրերիս կամ թատրոնում հերթական դերիս վրա: Ուղեղիս մեջ անընդհատ մի միտք է պտտվում.  ո՞նց կարողացանք կորցնել նորմալ երկիր ունենալու այս հազվագյուտ շանսը: Իմ բաժին մեղքի զգացումն է ազատ (և ոչ միայն այդ) ժամերիս մտածմունքը, ցավն  ու ափսոսանքը:

«Աստված և Հայրենիք»

«Հայաստան» կինոթատրոնում կայացավ «Աստված և Հայրենիք» գրքի շնորհանդեսը։ Հեղինակը` մասնագիտությամբ բանասեր Լալա Ղանդիլյանը, սկսել է ստեղծագործել դեռ վաղ դպրոցական տարիքից։ Սա բանաստեղծուհու առաջին գիրքն է։ Ինչպես նշեց`ստեղծագործություններում միշտ գերակշռել է հայրենիքի թեման։

-Գրելն իմ տարերքն է, սակայն երբեք չեմ մտածել գիրք ունենալու մասին։

Թե ինչպե՞ս ծնվեց գիրք տպագրելու գաղափարը` Լալա Ղանդիլյանը պատասխանեց.

-44 օրյա պատերազմ կոչվող արհավիրքը անջնջելի հետք թողեց հոգումս, և հոգեկան տառապանքներս բանաստեղծություններ դարձան։  Տղայիս մոտ միտք առաջացավ` ստեղծել գիրք` բարեգործական նպատակով։ Այսպես էլ «ծնվեց» իմ «Աստված և հայրենիք» բանաստեղծությունների ժողովածուն։

Ինչպես հավելեց բանաստեղծուհին, գիրքը կյանքի է կոչվել ընտանիքի ջանքերով, իսկ տպագրելու հարցում բոլորն օգնել են մեծ նվիրումով ու  անշահախնդրորեն, քանի որ բարեգործական նպատակ է հետապնդել։ Գրքի վաճառքից ստացված ամբողջ հասույթը կծառայի 44 օրյա պատերազմում վիրավորում ստացած զինվորների ապաքինմանը։ Ժողովածուում տեղ են գտել հեղինակի  աղոթքները, հայրենիքը գովերգող ու պատերազմում ընկած զինվորների հիշատակը հավերժացնող բանաստեղծություններ։ Հարցին` արդյո՞ք  նախատեսվում է հետագայում ունենալ նոր ժողովածուներ, գրքի հեղինակը պատասխանեց, որ  մշտապես ստեղծագործում է  և ժամանակը հասունանալուն պես կունենա նոր գրքեր։ Շնորհանդեսի ավարտին Լալա Ղանդիլյանը «Աստված և Հայրենիք» բանաստեղծությունների ժողովածուն նվիրեց 44 օրյա պատերազմում զոհված տղաների հարազատներին։ Մեզ հետ զրույցում հեղինակը նշեց, որ գիրքը տպագրվել է 500 օրինակով։ Առաջիկայում կարող են ձեռք բերել ինչպես իրենից, այնպես էլ «Բուկինիստ» գրախանութների ցանցից։

Երգիծանկարիչների «Լևանա» փառատոնը մեկնարկել է

Հոկտեմբերի 2-ին Հովհ. Թումանյանի թանգարանի բացօթյա տարածքում Հայաստանի Երգիծանկարիչների Ասոցիացիան անց կացրեց «Լևանա» խորագրով փառատոնը, որը նվիրված էր Հայաստանի Հանրապետության Անկախության 30-ամյակին:

Փառատոնի հիմնական մասնակիցներն էին երիտասարդ երգիծանկարիչներ, ուսանողներ։

Փառատոնի կազմակերպիչն էր Ճարտարապետության և շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարանը (ՃՇՀԱՀ)` դասախոս, ծաղրանկարիչ, բեմադրիչ Սուքիաս Թորոսյանի գլխավորությամբ:

Փառատոնի հովանավորներն են տեր և տիկին՝ Լևոն և Աննա Աֆեյանները:

Փառատոնի մասնակիցները 18-25 տարեկան երիտասարդ երգիծանկարիչներ էին, ուսանողներ, ովքեր ներկայացրել էին իրենց հեղինակած երգիծանկարները, պատկերապատումները, կոմիքսները և ժյուրիի կողմից արժանացել իրենց ստեղծագործությունները ցուցահանդեսում ներկայացնելու պատվին: Փառատոնի առանցքային նպատակներից էր` հումորային ժանրում մեր կենցաղը, բարքերը, տարակարծությունները մեկնաբանելը, ժամանակի խնդիրները քննադատելը: «Լևանա» փառատոնը նպատակ ունի խթանելու գրաֆիկական հումորի որպես արվեստի առանձին ճյուղի զարգացմանը Հայաստանում:

Փառատոնն ուղեկցվում էր կենդանի երաժշտությամբ, որը ինքնատիպ տրամադրություն էր ստեղծում: Այցելուները, անգամ եթե նախապես չգիտեին փառատոնի մասին, անպայման մոտենում էին, դիտում երիտասարդների աշխատանքները, քաջալերում մասնակիցներին:

Ցուցահանդեսի մասնակից ուսանողները պարգևատրվեցին ի հիշատակ 44-օրյա պատերազմում հերոսացած Ալբերտ Հովհաննիսյանի մրցանակներով:

Փառատոնին ես նույնպես մասնակցում էի իմ երկու աշխատանքներով: Անկեղծ ասեմ. ես կիսատ էի թողել ուսումս և երկու տարի առաջ զորակոչվել բանակ: Իմ ծառայությունն անցավ քառասունչորսօրյա պատերազմի միջով: Պատերազմը շատ բան է փոխել իմ կյանքում: Կորցրել եմ ընկերներիս, ապրել պատերազմի բոլոր ծանր պահերը… Իմ ներկայացրած աշխատանքներից էլ կարող էիք դա զգալ: Միայն դասախոսիս` պարոն Թորոսյանի քաջալերմամբ ու խորհրդով հաղթահարեցի ինքս ինձ և որոշեցի մասնակցել փառատոնին: Շնորհակալ եմ: Պատերազմից հետո իմ ամենակարևոր ու պայծառ պահերը ապրեցի այդ օրը:

Նրանք, ովքեր տեղյակ չէին փառատոնից, տեղեկացնեմ, որ ցուցահանդեսը գործելու է 10 օր:

Ուրախ կլինենք լսելու ձեր կարծիքները և խորհուրդները

Լուսանկարները` Սերյոժա Առաքելյանի

meri avetisyan

Հայ թատրոնն այսօր

Յուրաքանչյուր շղթա բաղկացած է օղակներից, և այդ օղակներից  նույնիսկ մեկի բացակայությունը խախտում է շղթայի համաչափությունը: Այդպիսի մի շղթա է պետականությունը, որի օղակներից մեկն էլ հանդիսանում է մշակույթը: Որքան ամուր է պետականությունը, այնքան ամուր ու ազդեցիկ է արվեստը և մշակույթը: Դեռևս  Քրիստոսից առաջ հինգերորդ դարում թատրոնը  ծնվեց և  իր բուռն արտահայտումը ստացավ Հին հունական քաղաքակրթության զարգացման շրջանում: Թատրոնը, որպես արվեստի ճյուղ, արմատավորվեց, զարգացավ ու իր մեջ ներառեց արվեստի մյուս բնագավառները: Այլ կերպ ասած, թատրոնը  արվեստների միավորումն է, և թատրոնն է իր ինքնաարտահայտման բնույթով ունակ մարդու հասցնել հոգևոր ինքնամաքրման, մաքրագործման, կամ ինչպես Հին հույները կասեին. «Կատարսիսի»:  Թատրոնը  յուրաքանչյուր դարաշրջանում  արտահայտվեց յուրովի: Թվում էր, թե քսաներորդ դարասկզբին կվերանա թատրոն ասվածը, քանի որ զարգանում էր ֆիլմ արտադրությունը: Սակայն թատրոնի արմատները ավելի խորն են և նույնիսկ հիմա` քսամեկերորդ դարում, արդի թատրոնը իր դրսևորման յուրահատկությամբ շարունակում է գրավել հանդիսատեսին:

Առհասարակ թատրոնը մնայուն արժեք է, ճկուն է` կարողանում է որսալ իրեն անհրաժեշտը, դա կարող է լինել նորարարություն, գաղափար կամ մեկ այլ բան: Թատրոնը  հասարակության արատները ծաղրողն ու քննադատողն է, բայց միևնույն ժամանակ, ամեն ինչ կենցաղից ավելի բարձր կերպով ներկայացնելու արվեստը: Բեմում փոքրիկ մարդկային խնդիրը դառնում է համամարդկային և հուզում բոլորին, նույնիսկ մարդասպանին կարող են կարեկցել և ընդունել, որովհետև մենք տեսնում ենք նրա հոգու շերտերը: Սակայն բեմում ամեն ինչ պայմանական է, կեղծ  և պատրանք: Միևնույն ժամանակ գրավիչ, հետաքրքիր և մարդկային, ահա թե ինչն է թատրոնի հավերժական լինելու գաղտնիքը:

Ըստ թատերագետների քսանմեկերորդ դարասկզբում թատրոնը անցումային փուլում է: Մեզ մոտ` Հայաստանում, թատրոնն ետ է մնացել իր ժամանակաշրջանից: Չենք կարող ասել, որ չունենք թատերագետներ, սակայն նրանք  չեն ստանում համարժեք պետական աջակցություն, նրանց ստեղծագործությունները գրեթե չեն բեմադրվում: Պետությունը հարկ եղածի  պես չի խրախուսում թատրոնի կամ առհասարակ մշակույթի զարգացմանը, ամեն ինչ բարձիթողի վիճակում է: Բացակայում է արդի թատրոնի մատուցման ձևը, որոշ պետական թատրոններ դեռևս նախորդ դարերի  ցուցադրման ոճն է  և կարծես թե չեն ընդունում նորը: Ցավոք,  քիչ է նաև երիտասարդ սերնդի ներգրավվածությունը:  Մարզերում սահմանափակ են ներկայացումները, և կարելի է ասել, ոչինչ  չի նպաստում թատրոնի հետագա աճին: Այնինչ պետք է թատրոնը վերելք ապրելուց բացի ներկայացներ ժամանակաշրջանը, օգներ ժողովրդին հաղթահարելու անցած արհավիրքները և խոսեր նրանց անունից : Ոչ թե մնար նույն տեղում. դա վտանգավոր է, որովհետև ուժեղը միշտ հաղթում է թույլին, իսկ մենք հիմա թուլացել ենք  և պիտի վախենանք  օտար մշակույթների  ազդեցությունից, քանի-որ վտանգ  կա սեփականը կորցնելու: Իսկ սեփական մշակույթքը ու ազգային արժեքները կորցրած ժողովուրդը միաձուլվելուց բացի դառնում է ոչ ոք և մնում պատմության քառուղիներում:

Մշակույթի հետ մեկ տեղ անկում է ապրում նաև կրթությունը: Ժամանակակից Հայ իրականության մեջ  ամենինչ գնում է լճացմանը , ինչը և սարսափելի հետևանքների կարող է հանգեցնել: Սակայն մենք ունենք ազգային գենոֆոնդ: Մեր ժողովուրդը ստեղծագործող է, արարող  և իմաստուն: Այդ ժողովրդի անհատներն են  մեր վաղվա քաղաքակրթության ու մշակույթի զարգացման միակ հույսը, նրանք պիտի  ամբողջ աշխարհին ներկայացնեն մեր դարավոր մշակույթը և ստեղծագործ ժողովրդի  ամուր կամքն ու գաղափարները:

Ուլգյուրը՝ Մոմիկի ծննդավայր

Հայաստանի գեղեցկագույն վայրերից մեկում՝ Վայոց ձորի Աղավնաձոր գյուղից 5 կմ հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում միջնադարի հայ հայտնի քանդակագործ, ճարտարապետ, մանրանկարիչ Մոմիկի ծննդավայրը՝ Ուլգյուրը։ Ըստ հնագույն պատմության՝ Աղավնաձորը նախկինում քարավանատուն է եղել, արդեն միջնադարում դարձել է գյուղատեղի, իսկ ավելի ուշ բնակեցվել Խոյից, Սալմաստից ու Վանից գաղթած բնակիչներով։

Ուլգյուրում, որը նախկինում ունեցել է նաև Ժամիդուզ անվանումը, գտնվում է տարածաշրջանի պատմամշակութային ամենակարևոր կոթողներից մեկը՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռը։ Այն կառուցել է Մոմիկը՝ 13-14-րդ դարերում։ Մատուռում երկու վիշապակոթողներն են, որոնք վերածվել են խաչքարի։ Այս կոթողներից մեկին փորագրված են արձանագրություններ, որոնց հիման վրա հետագայում կազմվել է Մոմիկի տոհմածառը։
Եկեղեցու գերեզմանատանը հայտնաբերվել են  Մոմիկի ծնողների՝  Գրիգորի և Ավթայի, եղբոր՝ Գոհարտուռի, հարսի՝ Խերիկի, նրանց զավակներ Խլաթի և Խազի ու այլ ազգականների տապանաքարերը։
Սուրբ Աստվածածին մատուռը վերակառուցվել է խորհրդային տարիներին, իսկ մյուս՝ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցուց պահպանվել են միայն հիմնապատերը։

Մոմիկի ծննդյան հստակ տարեթիվը, ցավոք, անհայտ է։ Բայց անհերքելի է, որ նա ծնվել է 13-րդ դարում։ Ապրել է Երիցակ վարպետի հետ մի գյուղում՝ շատ աղքատ։
Ենթադրվում է, որ Մոմիկն իր գործունեությունն սկսել է Կիլիկիայում։ Հայտնի դարձել է Կեռաս թագուհու պատվերով մի Ավետարան ծաղկելու շնորհիվ։ Եղել է Օրբելյան տան նկարիչ-ճարտարապետը։ Ստեփանոս Օրբելյանն ասել է. «Եթե քարը նրա կամքին ենթարկվում է մոմիկի պես, ապա եկեք նրան տանք Մոմիկ մականունը»։

Մոմիկի գործերից պահպանվել են ձեռագիր ավետարաններ, գրքեր։ Նա կառուցել է Նորավանքի, Արենիի եկեղեցիները։ Նրան են վերագրվում նաև Եղեգիսի Զորաց, Տաթևի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցիները։

Ըստ ավանդազրույցի՝ Մոմիկը սիրահարված է եղել Սյունյաց իշխանի գեղեցիկ դստերը։ Իշխանը խոստացել է դստերը կնության տալ այն պայմանով, եթե Մոմիկը սեղմ ժամկետում կառուցի հոյակերտ, դեռևս նմանը չունեցող մի տաճար։ Երբ ճարտարապետը վանքի կառուցումը հասցրել է ավարտին, ծառան իշխանի հրամանով գմբեթի վրայից հրել ու ցած է գցել նրան։ Այսպիսով, 1333-ին է վախճանվել Մոմիկը, իր ընկած վայրում էլ այժմ հանգչում է։

Իսկ վարպետի ծննդավայր Ուլգյուրը այժմ էլ կանգուն է՝ հայտնի վայոցձորյան յուրահատուկ բնության անկրկնելի հմայքով, հայաստանյան լեռնոտ դիրքով և հավերժ սուրբ մնացող ուխտատեղի Մոմիկի կառուցած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռով։

20200823_114414~2

Սրբալույս մյուռոն

Դարեր առաջ Հայոց աշխարհում ծառաշատ, եդեմային մի անկյուն կար, որ գտնվում էր Տարոնում՝ Մշո դաշտից հարավ: Դա պատմական Եղրդուտն էր: Ասում են՝ հնում մշեցի ծերունիները գալիս էին, ըմբոշխնում այդ արտասովոր գեղեցիկ տեսարանը և 20 տարով երիտասարդանում: Երրորդ դարում այստեղ վանք է կառուցվել: Մինչև Եղրդուտ անունն ստանալը կոչվել է Շիշ Յուղո վանք, որ նշանակում է նաև Մյուռոնաման:

Մյուռոնամանի քաշը շուրջ 70 կիլոգրամ է, իսկ տարողությունը՝ 180 լիտր, պատրաստված է մաքուր արծաթից, Մոսկվայի հայ ոսկերիչների կողմից։ Մյուռոնը գործածվում է մկրտության ժամանակ՝ դրոշմի խորհուրդը կատարելիս։ Հայ եկեղեցու կանոնների համաձայն՝ մյուռոնը պատրաստվում է Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի օրհնությամբ Մայր տաճարում յոթ տարին մեկ անգամ։

myuron1

Մյուռոնը քրիստոնեական բոլոր ուղղափառ եկեղեցիներում օծման համար սրբազան բուրավետ յուղ է, որ կաթողիկոսի օրհնությամբ ու ձեռքով պատրաստվում է ձիթապտղի յուղից, որին խառնվում է բալասան և 40 տեսակի հոտավետ ծաղիկներ, փայտեր ու բույսեր: Մյուռոնով մկրտվելը սրբությամբ օծվելն է: Իսկ այս նյութի իմաստը խորախորհուրդ և էապես հրաշալի մեկնաբանություն ունի, քանզի երկբայական փութով չի փոխում իր տեղը և ոչ էլ նենգությամբ լքում բնակատեղին, որովհետև այն չի մաքրվում օճառով և ոչ էլ ընդդիմակա մի բանով արտաքսվում:

Ըստ Նարեկացու՝ մեռոնն աներևակայելի զորություն է, որ բարետեսիլ օծում է բռնամարտիկ, մերկամրցանակ ըմբիշներին որպես զորավոր ճգնավորական հնարք, սատանայի ճիրաններին անորսալի դարձնող, դևերի և ախտերի ահարկու ախոյան։ Երբ Հերովդես թագավորի հրամանով գլխատում են Հովհաննես Մկրտչին, մեռոնը վերցնում է մի մեղավոր կին՝ Մարիամ Մագդաղենացին և զատկի տոնից 6 օր առաջ դրանով Հիսուսի ոտքերն է օծում, այնուհետև սրբում իր մազերով։

Մյուռոնի խորախորհուրդ էությունը Հիսուսի փրկչական առաքելության վրա է խարսխված, ինչը հասու և տեսանելի է միայն հոգևոր իմացությամբ՝ հավատի աչքերով։