Կան հեղինակներ, որոնց գործերին մոտենալուց առաջ կարիք է զգացվում ծանոթանալու նրանց ապրած կյանքին, սիրելի հեղինակներին, նախընտրած երաժիշտներին, հոգեկան ու ֆիզիկական կացությանը՝ ստեղծագործության ծնունդի պահին, հոգևոր-կրոնական կողմնորոշմանը կամ նույնիսկ այնպիսի տերմինների ու ոլորտների, որոնց հետ այս կամ այն պատճառով առնչվել է հեղինակը։ Այդ մարդկանց թվին է պատկանում նաև գերմանացի նշանավոր գրող Հերման Հեսսեն։ Կա կարծիք, որ Հեսսեի գրելաոճը կամ իսկույն սիրվում է ընթերցողի կողմից, կամ բացարձակապես վանում նրան։ Պատճառը երևի թե դժվարամատչելիությունն է ու պատկերների հստակության բացակայությունը։ Երբեմն գիրքն ավարտելիս ես ինքս ինձ հարցնում եմ՝ իսկ ինչի՞ մասին էր այն։ Պատասխանները տարրալուծվում են երկու ուղղություններով․ մի կողմում պատկերն ու ապրումն է՝ բարդ ու դժվարահաս, մյուս կողմում սիմվոլը՝ պարզ ու ոչ մի ենթիմաստ չթելադրող։ Մարդկային գիտակցությունը սիրում է ամեն պարզ բան վերծանել բարդ կառույցների ու դրանցում խորհուրդ փնտրել, բայց շատ հարցերի պատասխաններ երբեմն հենց մանրուքների մեջ են։ Հեսսեին բնորոշ է նյութին, երևույթին երկու առանցքներով օժտելը՝ ներքին և արտաքին, արդ՝ նրա ստեղծագործությունները երբեմն սիմվոլիզմի ժանրից հեշտությամբ վերածվում են ինքնակենսագրականի։

Վերջին տարիներին միմիայն Հեսսե ընթերցելուց ու վերընթերցելուց հետո միայն համարձակությունս ներում է բարձրաձայնել իմ անձնական լուծումներից մեկը նրա «Ուխտագնացություն Արևելք» ուտոպիայի բովանդակության մասին, չնայած այն բանին, որ «բառերը չեն նպաստում գաղտնի իմաստների ըմբռնմանը, խանգարում են դրան»։

Հեսսե ընթերցելիս իմ ամենասիրելի պահը ծանոթագրություններում ինչ-որ բառի կամ արտահայտության բացատրությունները կարդալն է։ Այդ «արարողակարգի» շնորհիվ էլ ես մի բոլորովին այլ դիտանկյուն բացահայտեցի «Ուխտագնացություն Արևելքը» վերլուծելիս։ Նախ, հարկ է նշել, որ գրքում առկա են և իրական, և մտացածին կերպարներ ու տեղանուններ։ Մտացածին կերպարներից շատերն իր այլ ստեղծագործություններում հանդիպող կերպարներ են, որոնց կերտած հեղինակը այստեղ նրանց որպես ընկեր կամ ուղեկից է ներկայացնում։ Դրանցից մեկը Լեոն է, որը, ինչպես ենթադրվում է, եղել է նաև Հեսսեի սիրելի կատվի անունը։ Եթե հաշվի առնենք գրքում պատմվող իրական հերոսների մասնակցությամբ իրադարձությունների համընկնումները տվյալ շրջանում կամ նախկինում Հեսսեի կյանքում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ, կարելի է ենթադրել, որ Լեոյի կերպարը հենց իր կատվի վերամարմնավորումն է վեպում։ Այս դեպքում ինչի՞ մասին է գիրքը, որը կարելի էր բոլորովին այլ կերպ ընկալել։

Հեսսեն ունեցել է կրոնական, աստվածաբանական բազմաճյուղ հետաքրքրություններ, և չկան հավաստի տվյալներ, որ նա երբևէ որևէ կրոնի պատկանելիություն ունեցել է։ Արևելք ուխտագնացությունը՝ Լույսի, Ճշմարտության հասնելու ուղին, կյանքի ու երազանքի ճանապարհն էր՝ յուրաքանչյուրի համար անհատական ու տարբեր։ Այդ ճանապարհը հաղթահարելու միակ ուղեկիցը հուսահատությունն է, որը բացակայում է միայն արթնացածների ու երեխաների մոտ։

Կարծում եմ, Հեսսեն այդ հուսահատությունն զգացել է կամ պարզապես փորձել է ցույց տալ ամենապարզ օրինակով, երբ ենթադրենք, կորել էր իր կատուն, որին նա Լեո էր կոչում։ Նա այդ կորուստը ներկայացնում է այսպես․ «Որքան մեզ համար ավելի ու ավելի որոշակի էր դառնում նրա կորուստը, այնքան կարծես ավելի կարևոր էր դառնում նրա անհրաժեշտությունը»։ Այո, կատուն, երբ նրան կապվում ես, արժեքավոր ու հարազատ է դառնում, չնայած նրան միշտ որպես երկրորդական կերպար ենք ընդունում կյանքում (ինչպես Լեոյին, ով այս ստեղծագործությունում որպես ծառա էր ներկայացված)։ Լեոյի միջոցով Հեսսեն իրեն հատուկ այլաբանությամբ ներկայացնում է ծառայության ու սպասավորության փիլիսոփայությունը․ «Ինչը երկար է ուզում ապրել, պետք է ծառայի։ Իսկ ինչը իշխել է ուզում, երկար կյանք չի ունենում»։ Ահա կորստի գիտակցական հուսահատության մեջ նրանում արթնանում է վերստյան գտնելու հավատը, որն «ամրակայուն  էր ու վստահություն էր ներշնչում», և նա պնդում է, որ հավատն իրականությունից զորավոր է։ Լեոն կարողանում էր քաղցրահունչ մեղեդիներ սուլել (երևի թե ակնարկում է իր կատվի հաճելի մլավոցը, որը հնչում էր «անսովոր բարեբանությամբ ու բնականությամբ»)։ Հետաքրքիր է, որ տարիներ անց (իրականում դա կարող է ավելի փոքր ժամանակահատված եղած լինել) հեղինակը հենց սուլոցը ճանաչելով է գտնում Լեոյին, որը, սակայն, (ինչպես հատուկ է կենդանիներին) չի ճանաչում նրան։ Վերջինիս քայլվածքի նկարագրությունը կարդալիս կարելի է պարզապես մի պահ հիշել, թե ինչպես են քայլում կատուները․ «երանավետ քայլքով ցած էր ընթանում նա երեկոյան փողոցի միջով, հազիվ միայն լսելի, բարականերբան ոտնամաններով»։ Անտեսվելով իր երբեմնի ընկերոջ կողմից՝ հեղինակը հետևում է նրան թփերի միջով, որպեսզի չկորցնի տեսադաշտից։ Ի՞նչ կարող էր սովորեցրած լինել կատուն հեղինակին․ դե իհարկե, խաղալ։ Լեոն ասում է․ «Խաղը հենց ինքը կյանքն է որ կա, գեղեցիկ ու երջանկավետ կյանքը․․․»։ Երբ հեղինակը խնդրում, փորձում է հասկանալ, թե արդյոք նա իրո՞ք մոռացել է իրեն, Լեոն պատասխանում է, որ նա մարդկանց ճանաչողներից չէ, բայց օրինակ շներին, թռչուններին, կատուներին շատ լավ է ճանաչում։ Իսկ այնուհետև Լեոյի սուլոցի վրա հայտնվում է գելխեղդ մի շուն։ Հուսահատության մեջ հեղինակն ի վերջո գիտակցում է, որ Լեոն ընդհանրության մեջ էր գտնվում իրեն շրջապատող ամեն ինչի հետ, միայն ոչ իր հետ, չնայած այնքան սիրում էր նրան ու կարիքը զգում։

Այս պատկերները, սակայն պարզագույններն են, որոնք կարելի է նկատել այս փոքրածավալ, բայց թաքնախորհուրդ ստեղծագործության մեջ, որտեղ յուրաքանչյուր ընթերցող կարող է այլ նշանակություն ու խորություն որսալ։ Սա սիմվոլները կենսագրական դրվագների վերածելու անշուք մի փորձ էր, որը գուցե բնավ էլ իրականության հետ ընդհանուր եզրեր չունի, սակայն հեսսեասեր ընթերցողի համար, հավանաբար, նոր, անսովոր պարզ դիտանկյուն է: