Հարցազրույց կամավոր-ազատամարտիկ` Դերենիկ Կուրղինյանի հետ
Ձեզ եմ ներկայացնում վարածս առաջին հարցազրույցը, որն անցկացրել եմ Արցախյան ազատամարտի մասնակից, Քառօրյա պատերազմի կամավոր՝ Դերենիկ Կուրղինյանի հետ: Դերենիկ Կուրղինյանը Լեռնավան համայնքից դեպի Արցախ կամավոր մեկնած մի քանի քաջորդիներից մեկն է, ով իր արածի մասին պատմում է այնքան համեստորեն, կարծես այդպես էլ պետք է լիներ, որ իր արածը ոչ թե հերոսություն է, այլ ողղակի պարտք, որը չէր կարող չտալ…
-Պարոն Կուրղինյան, կխնդրեի նախ ներկայացնեիք Ձեր անցած մարտական ուղին:
-1990-ի դեկտեմբեր ամսին մեկնել եմ Դաշտային Ղարաբաղ, այսինքն, Գետաշենի ենթաշրջան: Մեր լուսահոգի Վալոդի (Վոլոդյա Հովհաննիսյան`Քեռի) և Սպիտակի տղաների հետ: Մեր գյուղից ավելի ուշ Մարտունաշեն-Գետաշեն եկել է միայն Վաչիկը՝ Մկրտչյան Վաչիկը: «Օղակ» օպերացիայից հետո, 1991թ.-ին եղել ենք Իջևանի Վազաշենում, եղել ենք Հայաստանի սահմաններում, իսկ 1992թ-ի փետրվարին արդեն սկսվեց Խոջալուի ազատագրումը: Մենք մասնակից եղանք Շուշիի ազատագրմանը, հետո եղանք Մարտակերտում: Ճիշտ է, իմ աշխատանքն էնպիսին էր, որ ինձ համար գնալը դժվար էր. աշխատում էի գյուղսովետում (այժմյան գյուղապետարան), բայց էլի ժամանակ գտնում էի ու գնում… Վերջին գնալս եղել է 1994 թ.-ի փետրվարին` 10 օրով, իսկ մայիսին եղավ զինադադարը…
-Իսկ Քառօրյա պատերազմի մասին ի՞նչ կասեք:
-Առհասարակ սկսած 1994թ.-ի զինադադարից, ոչ մի անգամ ես չեմ հավատացել, որ պատերազմը դադարել է: Պատերազմը շարունակվել է, ուղղակի ավելի թույլ արտահայտված, բայց պատերազմը շարունակվում էր ու ներկա պահին էլ շարունակվում է: Ուղղակի 2016թ.-ի ապրիլին, պարզից էլ պարզ է՝ Ադրբեջանը իր հզորությունը՝ ֆինանսական հզորությունը ցույց տվեց: Փառք Աստծո, հաջողության չհասավ, բայց իհարկե շատ տհաճ էր… Էդ ժամանակ, էսպես ասած, ակտիվ ֆազն էր, 4-5 օր: Հիմա մենք ինչ-որ հանգստություն ենք ասում, որովհետև արդեն սովորել ենք, բայց երբեք մենք՝ հայերս, չենք կարող ասել՝ խաղաղության մեջ ենք ապրում: Էդ խաղաղությունը մենք ինքներս ենք ստեղծում, բայց Հայաստանի մի մասում, Ղարաբաղում պատերազմը կա, ու ցավոք սրտի, երկար կմնա…
90-ականներին ուրիշ մոտեցում էր: Ճիշտ է, կար ազգային շարժում, բայց ոչ բոլորն էին հասկանում դրա կարևորությունը: Բայց այս՝ ապրիլյան պատերազմի դեպքում արդեն մարդիկ հասկացան՝ չհասկացողն էլ հասկացավ, որ միակ միջոցը, որ մենք կարող ենք ապրել այս արևի տակ, գոյություն ունենալ՝ մեր ձեռքում է, մեր զինվորի ձեռքում է, մեր ժողովրդի ձեռքում է: Պետք է հզորանալ տնտեսապես, սիրել երկիրը ու նվիրաբերվել երկրին…
-Այ, իսկ ի՞նչ էր փոխվել հակառակորդի մեջ այս տարիների ընթացքում, կա՞ր արդյոք փոփոխություն, թե՞ ոչ:
-Ցավոք սրտի, այդ չորսօրյա գործողություններին հնարավորություն չունեցա մասնակցելու: Բայց իմ տեսած այս հակառակորդը կարելի է ասել՝ ոչնչով չի փոխվել: Էդ նույն բանն է, որ մարդուն հարգում ես հասարակ շորերով, գիտես որ արժանիք ունի: Մարդ էլ կա՝ հագած-կապած, ամեն ինչի մեջ կորած, բայց արժանիք չունի: Այսօրվա հակառակորդն էլ՝ զինված է, վարձկան ուժ է, առաջվա կրկնությունը: Ուղղակի ավելի հզորացած, ավելի հարստացած, այսինքն, գերազանցում են զինատեսակով, բայց միայն զինատեսակը չէ, որ պիտի հաղթի… Էլի նույն հակառակորդն է՝ «կռիսական». գլխին խփեցիր` լացելով կվազի, բանի տեղ էլ չդրեցիր՝ քարը հետևիցդ գլխիդ կտա:
-Մեր զինվորների՝ ձեր գործի շարունակողների մասին ի՞նչ կասեք:
-Մեր զինվորները… Ես ուղղակի Սարդարապատի օրինակը կբերեմ՝ Վեհիպ փաշայի խոսքերը: Երբ հայերը ջարդեցին գելիպոլյան, այսինքն, դարդանելյան կորպուսը Սարդարապատի ճակատամարտում մի քանի հայ կամավորներով, Ղարաբաղի կամ Բեկ-Փիրումով խմբի տղաներով, փոքր ուժերով հաղթեցին այդ հզոր թուրքական դիվիզիաներին, էն ժամանակ Վեհիպ փաշան ասել էր. «Ինձ տվեք մի դիվիզիա հայ զինվոր, և ես Կովկասը կվերցնեմ»: Դա թուրք հրամանատարի խոսքերն են… Եվ հայ զինվորը իրոք որ զինվոր է, բառիս բուն իմաստով: Մեր 18, 19, 20 տարեկան տղերքը կամ մեր երիտասարդ սպաները… Խոսքեր չկան… Ու մեծամիտ էլ չեն: Հայ գեների մեջ կա, դարերով պայքարող ժողովուրդ են` հաղթանակներ, պարտություններ, նորից հաղթանակներ: Իսկ զինվորներն իրոք, եթե աշխարհում լավագույնն էլ չեն, ուրեմն լավագույններից մեկն են: Փառք ու պատիվ մեր զինվորներին, էն երեխեքին, որ արդեն երեխա չեն, արդեն հասուն մարդիկ են…
Մի առանձնահատուկ ու գեղեցիկ պատասխան ստացա իմ այն խնդրանքին, որ ազատամարտիկը պատերազմից որևե հետաքրքիր դեպք պատմի:
-Չեմ հիշի… Պատերազմում ի՞նչ հետաքրքրություն…,- դեմքը խոժոռեց նա…
Բայց մի փոքր անց փորձեց հիշել ու պատմեց, չգիտեմ խնդրանքս չուզեց անտեսել, թե այնուամենայնիվ ինքն էլ ուզեց հուշերում գտնել այդպիսի բան, բայց կարևորն այն է որ ի վերջո Արցախյան պատերազմի երկու գեղեցիկ պատմությունների ականջալուր եղա:
-Մի անգամ ես գնացի Գետաշենի Ուշի-Արմավիր, էնտեղ հայկական գյուղ կար, թուրքերի ձեռքն էր անցել, եկեղեցի կար նոր շինած: Ձիով գնացի տեսնելու, ընկա կրակի տակ: Ողորմած հոգի Վալոդը գալիս, տղաներից հարցնում է, թե ուր եմ: Ասում են, որ գնաց եկեղեցին տեսնելու: Ինձ իրականում չէին կարող խփել, որովհետև անտառոտ տեղանք էր, ես էլ ձիով էի, բայց տեսա, որ անտառը հնձում են՝ «պուլիմյոտով»՝ էդ Վալոդն էր. մտածելով որ էնտեղ եմ, էլ չգիտեր ում էր կրակում…
Դա եղել է իմ ամենաանպատասխանատու քայլը ողջ պատերազմի ժամանակ: Մնացած տեղերում եղել եմ շատ աչալուրջ, եղել եմ զգույշ:
Շուշիի ազատագրումն էր շատ հետաքրքիր: Քյոսալանի դրոշը ես բերեցի՝ երկրորդ համարը: Հետո գիտե՞ս ինչ կա. Շուշիի գրավումից մի օր հետո, որ տոն էր, ես էնքան հոգնած էի՝ Խոջալուի կազարմայում քնած էի: Մինչև գնացի, արդեն հիմնական տոնակատարությունը վերջացել էր: Շուշիի հենց Ղազանչեցոց եկեղեցում ես ակորդեոնով Մակար Եկմալյանի «Սուրբ-սուրբ»-ն եմ նվագել, էդ եղել է իմ կյանքի ամենահիշարժան օրը… Քիչ էին աղոթողները, արտասահմանցի կային, հայեր կային, արդեն Շուշին ազատվել, լցվել էր, ու ես նվագում էի, իրենք էլ ուշադիր լսում՝ ինձ հետ «Սուրբ-սուրբ»-ը երգում էին:
Դա է ինձ հիշեցրել էդ տարիներին, որ ես երաժիշտ եմ եղել մասնագիտությամբ…
Տեսնելով Դերենիկ Կուրղինյանի բազում շքանշանները, ուզեցի հենց հերոսից պարզել, թե ի՞նչ է շքանշանը՝ հերոսի համար:
-Առաջին հերթին շնորհակալության զգացում, բավարարվածություն, հպարտություն, իսկ մյուս կողմից պարտավորություն: Մեդալը մեդալ ա, մեդալի տակ շատ բաներ կան, լավ բաներ կան թաքնված մեդալի տակ: Հազարավոր մարդիկ են մեդալներ ստացել, բայց էս մեդալով է ստեղծվել մեր պետականությունը, ոչ թե մեդալ վաստակելով: Սա այն է, որից դու քեզ լավ ես զգում, այն է, որ կա մի բան, որը կասի՝ շնորհակալ են քեզնից: Շնորհակալություն ես շատ եմ ստացել, կապ չունի, թե ումից՝ ծանոթից էլ, անծանոթից էլ: Ով չի ասել` չեմ նեղացել, ով հակառակն է ասել` էլի չեմ նեղացել: Էս մեդալներն ինձ հիշեցնում են, թե որտեղ, ինչ է եղել: Հիշեցնում է իմ ընկերներին, որոնցից շատերն էլ չկան, ցավոք սրտի, փառք ու պատիվ մեր հերոսներին, լավ ընկերներ՝ Վալոդը, Զենվելը, Սահակը, Վալերները, Արտուշը՝ երիտասարդ մարդիկ, որ գնացին… Էս մեդալները միայն իմը չի, իրենցն էլ է: Չնայած իրենք էլ ունեն. իրենք շատ մեծ բան են արել: Ինչ-որ տեղ վրեժի զգացում էլ է առաջացնում պատերազմի նկատմամբ: Ամեն հայ զինվորի մահ պետք է ընկերոջ մեջ ցավ առաջացնի և վրեժի զգացում: Որովհետև մենք այդքան մարդկային ռեսուրս չունենք, մենք այդքան էժան չենք գնահատում մարդուն, որ զոհվի… Հալալ լինի մեր զինվորներին, պատվով իրենց պարտքն են կատարում մարդիկ…
-Կա՞ մի մեդալ, որ առանձնացնում եք մնացածից:
-Շուշիի ազատագրության մեդալը: Շուշին որովհետև իր ստեղծման օրից միայն մի բանակ է կարողացել գրավել, դա հայկական բանակն է եղել՝ իր քաղաքն ինքը գրավել է: Դա ամենաթանկ մեդալս է…
Հետո առանց սպասելու որևե հարցի, ամփոփում է իր խոսքը.
-Ես ասում եմ այն, ինչ գիտեմ ու զգացել եմ, բայց մի բան էլ պետք է ասեմ՝ պատերազմը միայն կռվող զինվորով չեն հաղթում, պատերազմը աշխատանքով են հաղթում: Օրինակ՝ մեր ժողովրդի կատարած հանգանակությունները թե’ այն պատերազմին, թե’ այս պատերազմին: Միջոց է պետք… Սոված փորով, առանց զենքի ոչ մի զինվոր չի կարող կռվել, եթե թիկունք չունի… Փառք Աստծո, մենք թիկունք ունեինք թե’ այն ժամանակ, թե այս ժամանակ: Ինչ-որ տեղ թույլ, ինչ-որ տեղ ուժեղ, բայց պատերազմն ազգովի են հաղթում, իսկ մեր ազգն արժանի է հարգանքի և պատվի…
Մեր գյուղից էլ մինչև անգամ տաք շորեր ենք տարել 90-ականներին Արցախ: Այնքան էին բերում, որ մեքենայում չէինք կարողանում տեղավորել…Մեր ժողովուրդը միշտ պատասխանատու է վերաբերվել այս հարցերին, ու ես շնորհակալ եմ թե’ գյուղից, թե շրջանից, թե’ ողջ հայ ժողովրդից…
Խոսքն ավարտելուց հետո գիրկն է առնում թոռանն ու հավաստիացնում՝ իր գործը շարունակողն է…
Տեսախցիկից դուրս մի պատմություն ևս պատմեց ազատամարտիկը, որը ևս կուզեի ներկայացնել ձեզ:
-Մարտական գործողություններից մեկի ժամանակ թշնամու զինվորները նահանջի պահին թողնելով իրենց վիրավոր ընկերոջը փախչում են: Ոտքից վիրավոր ադրբեջանցի զինվորը, չկարողանալով փախչել, մնում է մարտի դաշտում անօգնական: Տղաները նկատում են նրան, մեկն ուզում է կրակել, սակայն մեր ազատամարտիկը թույլ չի տալիս: Վտանգելով իր կյանքը, վիրավորին դուրս է բերում կրակի գոտուց, սկսում է վերքը մշակել, ներարկում է իր բաժին հակաբորբոքայինը (այսինքն, եթե իրեն հարկավոր լիներ, այլևս չէր ունենա), և երբ վիրակապելիս ինչ-որ պատճառով մի պահ շրջվում է, լսում է կրակոց: Հայացքը թեքում է և տեսնում , որ տղաներից մեկն էր կրակողը, իսկ ադրբեջանցին արնաշաղաղ ընկած էր: Դերենիկը բարկացած սկսում է մեղադրել այդ տղային, ասում, որ գոնե մի հայ գերու հետ կփոխանակեին: Բայց կրակող տղան պատասխանում է, որ ուշադիր նայի այդ թուրքին: Նայելուց հետո չէր հավատացել տեսածին՝ ադրբեջանցի վիրավորը, ում փրկելու համար սեփական կյանքն էր վտանգել, ձեռքը տարել էր իր իսկ զենքին, որը բուժօգնության ժամանակ դրել էր կողքին: Իսկ նպատակը, կարծում եմ, բոլորին է պարզ… Պատմում էր, բայց կարծես դեռ չհավատալով, որ բանական մարդը նման բանի կարող է ունակ լինել… Եվ ևս մի անգամ վերահաստատում, որ մենք ազնիվ ազգ լինելով, ինչ-որ տեղ խղճում ենք թշնամուն, նույնիսկ կռվի դաշտում: