Դու պիտի ապրես հասարակության կարծիքը հաշվի առնելով։

Դու հասարակության մի մասն ես ու դու ավտոմատ դառնում ես իրենցից մեկը, էս հասարակությունը կխառնվի քո կյանքին, քո անձնականին, քո գործերին, քո կյանքը կդասավորի, դեռ փոքր տարիքից կորոշի, թե դու ով ես դառնալու, ինչ գործով ես զբաղվելու, կքննարկի քո կյանքը ու իր «ստացված» կյանքից քեզ լիքը խորհուրդներ կտա։

Բա ինչի՞ չես ամուսնանում։

Ընկեր չունե՞ս, հավանած տղա չունե՞ս, որ ասում էի՝ էդքան գիրք մի կարդա, լրիվ գիրք կրծող ես դարձել։

Շպարվիր, մազերդ սարքիր, եղունգներդ երկարացրու, շատ նկարվիր, նկարներդ խմբագրիր, տեղադրիր ֆեյսբուքում ու ինստագրամում։

Ընկեր ունե՞ս, ո՞վ ա, ի՞նչ ա աշխատում, համաստեղությամբ ի՞նչ ա, վա՜յ, ձեր նշանները իրար չեն բռնում:

Նշանվեցի՞ր, բա ե՞րբ եք ամուսնանում, նայի՝ շատ չերկարացնես, կսառեք իրար հանդեպ։

Ամուսնացա՞ք, բա ե՞րբ եք երեխա ունենալու, կարո՞ղ ա՝ խնդիրներ ունես։ Ինչքան հնարավոր ա շուտ երեխա ունեցեք, երեխան ավելի շատ կկապի ձեզ։

Առաջնեկին ունե՞ք, մտածեք երկրորդն ունենալու մասին։
Բա ինչի՞ երկրորդը չեք ունենում։ Երեխան պիտի քուր-ախպեր ունենա։

Երկու երեխա ունե՞ս, սոցիալական խնդիրներ ունե՞ս։ Քեզ ո՞վ էր ասում էդքան շատ ունենայիր։

Ընտանեկան խնդիրնե՞ր ունես։ Ոչինչ, կանցնի, չբողոքես, չգոռաս՝ ամոթ ա, ի՞նչ կմտածեն հարևանները։

Չի թողնո՞ւմ աշխատես, ոչինչ, կնոջ գործը ճաշ եփելն ա։

Խփում ա, ոչինչ, հաստատ շատ սիրելուց ա, դիմացիր, կուլ տուր ամեն ինչ, ուշադրության պակասից մի բողոքիր, կարևորը՝ մարտի 8-ին ծաղիկներ նվիրում ա։

Ապրիր կյանքդ կործանելով, ապրիր բոլորի կյանքով, անտեսելով քո ես-ը։

Էսպես լինելու է միշտ, էսպիսի մտածելակերպով դաստիարակվելու են իրենց երեխաները, երեխաների երեխաները։ Դու դո՛ւրս արի էս հասարակությունից, մնա մենակ, բայց դո՛ւրս արի սահմանված կարգից, ապրիր քո կյանքով, սխալվիր, հետո՝ ուղղիր սխալդ, դժվար օրեր ապրիր, բայց մի փորձիր նմանվել նրանց ու մի դարձիր էս հասարակության մի մասը։

Փոքրիկ, նիհար, մեծ ու արտահայտիչ կանաչ աչքերով, կարճ մազերով, մեղավորի նման հոնքերը վեր բարձրացրած, անմեղ, մանկական հայացքով… Այս տեսքն ուներ իմ վաղ մանկության հետաքրքրությունը՝ մի սիրունիկ, ամաչկոտ աղջիկ՝ Մարիամը։

Ես չեմ հիշում մեր առաջին հանդիպումը, ինձ թվում է, որ դա ինչ-որ անհիշելի, նախապատմական ժամանակներում է կատարվել։ Բայց իմ միամիտ ընկերուհին պնդում է, որ ես հազիվ մի քանի օրական կլինեի, երբ իր մայրիկի հետ, որպես ամենակրտսեր հարևան, եկել է ինձ՝ նորածնիս տեսնելու։ Երևի այդ օրվանից Մարիամը դարձավ իմ ուղեկիցը, ով անգամ եթե իր ճանապարհը շեղեր, ինձ միշտ դեպի շիտակ ճամփան էր հրելու։ Մարիամը դարձավ այն մարդկանցից մեկը, ով կկարողանար հիշեցնել ինձ իմ ապրած որևէ դրվագ, որը չափազանց փոքր լինելուս պատճառով չէի մտապահի։ Նա եղավ իմ այն խորհրդատուն, ով միշտ իմանալով, թե մայրիկս ինչ խորհուրդ կտար տվյալ իրավիճակում, նույն բանն էր ասում, նույնիսկ երբ ինքը բնավ էլ այդ կարծիքին չէր։ Դարձավ այն մեկը, ով, այնուամենայնիվ, պատրաստ էր լսել բողոքներս նույնիսկ գիշերվա կեսին՝ իր ծանրաբեռնված օրվանից հետո քուն երազելով։ Նա, ով ինձ համար ժպտալ, ծիծաղել ու ուրախանալ կարողացավ։

Ես այդպես էլ չսովորեցի նրա տարիքը, որովհետև երբեք չեմ զգացել, որ նա ինձնից մեծ է։ Մեծի հետ մեծ է, փոքրի հետ՝ փոքր…

Ամեն քայլափոխիս ես ինչ-որ բան եմ սովորել նրանից։ Բայց դա միայն հիմա եմ հասկանում։

Մայրս պատմում է, որ փոքր տարիքում շատ աշխույժ երեխա եմ եղել, թմբլիկ՝ Գնդլիկ-բոքոնիկի պես, անընդհատ հարցեր տվող ու չափազանց շատախոս։ Բոլորին առաջարկել եմ լսել, թե ինչպես եմ արտասանում, երգում՝ գլուխս ինքնագոհ վերուվար անելով. «Վար-դա-գույն վա՜ր-դեր…», կամ թե ինչպես եմ հաշվում ու մի քանի բան ասում՝ անգլերեն, ռուսերեն…

Ի տարբերություն ինձ՝ Մարիամը միշտ լռակյաց էր։ Չէ, իմ հետ՝ երբեք։ Նրա դատող ու վերլուծող աչուկները շատ բան էին քաղում աշխարհից, բայց ոչ բոլորին էր հաղորդակից դարձնում իր աշխարհին։ Միայն, երբ մեր սիրած վայրերից մեկում՝ սեղանի տակ կամ իրենց հացատանը լավաշ կռթկռթացնելիս էինք լինում, նա պատմում էր ինձ իր վերլուծությունների, բացահայտումների ու մտադրությունների մասին։

-Մարիամիկ, մամադ տա՞նն է,- նրան հարցնում էր մայրս։

Մարիամն իր մեծ աչքերը էլ ավելի լայն բացած ու առանց ծպտուն հանելու բացասական տարուբերում էր գլուխը։ Մայրս ստիպված էր անվերջ հարցեր տալ՝ իր հարցի պատասխանը գլխի մի շարժումից գուշակելու համար։ Իսկ եթե դա էլ չստացվեր, ականջիս փսփսացող, ամաչկոտ Մարիամի միակ թարգմանիչը ես էի (երևի դեռևս այդ ժամանակվանից եմ հասկացել, որ արժի թարգմանչուհի դառնալ):

Ժամանակի ընթացքում դերերով փոխվեցինք՝ նա դարձավ մեր միջի ճարպիկն ու թիթիզը, ես՝ լռակյացն ու հանգիստը։ Մանկական իր վարքագծով անգիտակցաբար նա ինձ սովորեցրեց լռել։ Սովորեցրեց, որ պետք չէ աղաղակել ու ցույց տալ ամենն, ինչ ունես, անգամ երբ երգել ու հաշվել գիտես։ Պետք էր լռել, լսել, դիտարկել, հասկանալ և արտահայտվել միայն այն ժամանակ, երբ քե՛զ են լսել ուզում։

Մեր հորինած յուրաքանչյուր խաղի մեջ խրատ կար, որ խաղով միայն երեխան կարող էր արտահայտել։ Գնդակը դնում էինք ճանապարհի մեջտեղում, իսկ մենք թաքնվում դարպասի հետևում՝ դռան արանքից ժամերով լուռ ու ուշադիր հետևելով ճանապարհին։ Մարդկանց ազնվությունն էինք ստուգում։ Եթե մեկը գար, վերցներ գնդակը, որ իրեն չէր պատկանում ու գնար, մենք դուրս կգայինք թաքստոցից ու մի լավ ամոթանք ու քարոզ կկարդայինք նրա գլխին։ Բայց գյուղը բնավ էլ մարդաշատ չէր ու անցուդարձն այնքան քիչ էր, որ մի քանի ժամ իզուր անցկացնելուց հետո լսում էինք Մարիամի մայրիկի ձայնը, որ հուշում էր, թե տուն գնալու ժամանակն է։

Մի անգամ «Տունտունիկ» խաղի ժամանակ, երբ ըստ մեր նախօրոք մտածած սցենարի՝ չար տանտիկնոջ դեր խաղալով՝ ընկերուհիս պետք է հրեր ինձ, նա իր դերն այնպես հմտորեն խաղաց, որ հաջորդ ակնթարթին ես գետնից ուրախ-ուրախ վեր ելա, ձեռքս տարա գլխիս ու, մատներիս վրա արյուն նկատելով, ամբողջ կոկորդով սկսեցի գոռալ, չնայած բնավ էլ չէր ցավում։ Մինչ տնեցիք վախեցած կհասնեին, սառը թրջոց կդնեին, Մարիամն արդեն ծլկել էր։

Գլխիս վրա մի բրնձաչափ սպի ինձ հիշեցնում է այդ օրվա մասին, ու երբ մտահոգ ինչ-որ բան մտածելիս ձեռքս գլխիս եմ տանում, ու մատներս ակամա սպիին են հանդիպում, հիշում եմ այդ օրն ու տրամադրությունս տեղն է ընկնում։

Առհասարակ, Մարիամի լավագույն ընկերուհի լինելը հեշտ չէր տրված։ Ստիպված էի թաղում հանդուրժել շատ երեխաների, ովքեր խաղում էին նրա հետ՝ առանց մտքերով իսկ անցկացնելու, որ իմ միշտ դժգոհ (մունաթ) դեմքի պատճառը, խաղերին չմասնակցելու ու կամակորություններիս պատճառը իմ վախն է, որ ընկերուհիս հանկարծ նրանց ինձնից շատ կսիրի։ Բայց երբ բակային խաղերն ավարտվում էին ու բոլորի տուն գնալուց հետո Մարիամը ինձ իրենց տուն էր կանչում օրվա մնացած մասն էլ միասին անցկացնելու, ես մեղքիս թաքուն գիտակցումով էլի հասկանում էի ու սովորում, որ եթե նա ընկերս է, ուրեմն ընկերս է ոչ թե մեկ-երկու օրով, այլ այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեր մտքերը մանկական, պարզ ու անդավաճան են միմյանց, քանի դեռ Նոր տարվա նախօրեին կհանդգնեինք միասին կտրտել ու փչացնել ամանորյա թխվածքը՝ մեր ուզած զարդարանքը տալով, քանի դեռ դու ինձ չնեղացնելու համար կհամաձայնեիր համտեսել իմ պատրաստած ավազե տորթը, քանի դեռ մի շիշ ջուրը օղի պատկերացնելով կուլ կտայինք ու հարբած կերգերինք. «Հայաստանի անո՜ւշ արաղը …», քանի դեռ մեռ հեռախոսակապը ժամեր շարունակ զբաղված կլիներ, մինչև կավարտեինք մեր տարօրինակ խաղերից մեկը, քանի դեռ հարցնողին կխաբեինք, թե հարազատ քույրեր ենք, քանի դեռ անգամ տասնյակ կիլոմետրեր հեռու ապրիլմեկյան դաժան կատակով կնյարդայնացնեինք իրար, քանի դեռ մեզ իրար հետ կապում են հիշողությունները…

Հ.Գ. Մարիա՜մ, կարոտել եմ քեզ, այ անջիգյար…

Յուրաքանչյուրիս կյանքում էլ լինում են պահեր, երբ թվում է, թե ամեն ինչ շատ վատ է, և կանգնած ենք անդունդի եզրին: Եվ իրականում շատ հաճախ դա միայն թվում է մեզ: Անցնում է ժամանակ, և հետ նայելով հասկանում ես՝ դա այնքան փոքր խնդիր է եղել, որ անգամ անիմաստ և ծիծաղելի է թվում այն ժամանակը, որը կորցրել ես անհիմն մտորումների, կասկածների և վախերի վրա: Շատ հաճախ հենց մենք ենք մեր խնդիրները, հոգսերն ու վախերը բարդացնում և վերածում կատարյալ քաոսի: Բայց ինչո՞ւ: Երևի թե պատճառը այն է, որ հաճախ բախվելով որևէ խոչընդոտի՝ մոռանում ենք խնդիրները ռեալ դատելու և վերլուծելու մեր կարողության մասին, սակայն դա հենց այն է, ինչը մեզ պետք է ցանկացած պարագայում: Մենք սովոր ենք ինքներս բարդացնել մեր խնդիրները (իհարկե, ոչ բոլոր) և հետո դժգոհել ամեն ինչից՝ կյանքից, ճակատագրից, մարդկանցից, հանգամանքներից: Ըստ իս՝ ավելի հեշտ և ճիշտ ապրելու համար մենք պետք է հասնենք գիտակցության այն մակարդակին, երբ մեր կյանքում կատարվող բոլոր իրադարձությունները կհամարենք բնական և կմտածենք, որ հենց այդպես էլ պետք է լիներ, չէ՞ որ այսօրվա շատ խնդիրներ մեզ կօգնեն վաղվա խնդիրները ավելի հեշտ հաղթահարել: Կարելի է ասել, որ իմունիտետ ենք ձեռք բերում և սկսում այլ կերպ մոտենալ մեր խնդիրներին:

Եթե չենք կարողանում փոխել իրավիճակը, ապա պետք է փոխենք իրավիճակի նկատմամբ ունեցած մեր վերաբերմունքը: Կյանքն իրականում այնպիսին է, ինչպիսին մենք ենք ընդունում այն: Այդպիսին են նաև մեր խնդիրները: Եթե կարողանանք ինքներս մեզ պարտադրել, որ այդ խնդիրը պետք է բաց թողնենք և պարզապես ազատվենք դրանից, ապա այդ խնդիրը կդադարի մեզ անհանգստացնել: Իհարկե, կան այնպիսի դեպքեր, երբ իսկապես հայտնվում ենք անելանելի դրության մեջ և հետդարձի ճանապարհ չկա: Պետք է սովորենք միշտ առաջ քայլել, ժպիտով հաղթարել բոլոր խոչընդոտները և գլուխը միշտ բարձր պահել: Մենք երկու տարբերակ ունենք. կա՛մ թույլ տալ, որ կյանքը մեզ փոխի, կա՛մ ինքներս փոխել մեր կյանքը: Ընտրությունը մերն է:

Ու ես անգիր գիտեմ բոլոր այն տողերը, որոնք քո մասին եմ գրել։ Գիտե՞ս՝ շատ եմ գրում, ու նորմալ է, որ գրածս ցանկացած բառը չհիշեմ, բայց երբ խոսքը քո մասին է, բառերը առանց իրար հերթ տալու են շարվում, էնպես եմ հիշում ցանկացած տառ, որ քո մասին է, ասես ծնվել եմ` արդեն սովորած դրանք։

Քո մասին գրելիս գրիչս շատախոսում է, չեմ կարողանում լռեցնել։ Ուզում է, որ իմանամ, որ ամեն ինչից հետո էլ, միևնույնն է, Տերյանի բոլոր բանաստեղծություններն էլի ու էլի քեզ եմ նվիրելու ու կարդալիս միայն քո մասին եմ մտածելու:

Բայց դու բան չես հասկանում: Կամ ձևացնում ես, թե չես հասկանում։ Եղանակից ենք խոսում, բարեկամի երեխաներից, բայց երբեք ոչ սիրուց ու ծաղկից: Դու երբեք չես հարցնում, թե ինչպես անցավ օրս, որ ես ոգևորված պատմեմ ամեն դետալ: Պատմեմ, թե ոնց սերիալի գլխավոր հերոսը սերիական մարդասպան դուրս եկավ, թե ոնց սուրճն էլի թափեցի, ու թե ոնց էի էդ ամենի ընթացքում էլի ու էլի քո մասին մտածում: Չնայած՝ մենք գիտենք, որ վերջին մասը հաստատ չեմ ասելու: Դա մեր սցենարում հաստատ չկա:

Հետո դու փոշմանելու ես մեր վատ գրված սցենարի համար։ Իսկ ես էդպես էլ չեմ ասելու իմ զգացմունքների մասին, իսկ դու երբեք էլ չես սովորելու դրանք կարդալ աչքերից: