-Մամ, դպրոց եմ ուզում։

-Մամ, կարո՞ղ եմ 5 րոպեով դուրս գալ տանից։

Բարև, ինձ թվում է շատերիս մոտ է նման իրավիճակ: Տարեսկզբից ամեն րոպե երազում էի հանգստի, տանը մնալու ու մի լավ քնելու մասին: Իսկ հիմա տան պատերի ներսում խելագարության աստիճան վատ է: Կարանտինը, մի ամիս տանը մնալը, մեկուսանալը շատ բան փոխեց իմ կյանքում: Ես սկսեցի գնահատել այնպիսի բաներ, որոնց ուշադրություն անգամ չէի էլ դարձնում: Կարոտել եմ ամեն ինչին, ամեն ինչի տեղը զգացվում է իմ կյանքում, հա՛, խանութի աշխատողին, առավոտյան մեքենայի շարժիչը դռդռացնող ու ինձ քնել չթողնող մարդկանց էլ եմ կարոտել: Բա դասընկերներս… թերևս ամենատխուր կողմն է: Մեր անիմաստ վեճերը, կռիվները, դասամիջոցին շնչակտուր դաս կրկնելու կամ գուցե սովորելու գործընթացն անգամ կարոտել եմ: Հավատում եմ՝ բոլորս էլ ուրիշ կերպ էինք պատկերացնում մեր դպրոցական վերջին տարին, ուզում էի ավելի շատ տեսնել ընկերներիս, ուսուցիչներիս, բոլոր բոլորին, իսկ հիմա․․․

Պաղ, միապաղաղ, ամբողջ օրը համակարգչի դիմաց, հոգնած ու նման շատ-շատ բառեր։  Բայց մի բան կարևոր է ու գնահատելի՝ բոլորը պարտաճանաչ հետևում են խստացված ռեժիմին, սկսում են գնահատել իրենց ներկայությունը երկրի վրա, գնահատում են միմյանց սերը: Ու միայն այս օրերին մենք՝ դպրոցից, դասերից, շուտ արթնանալուց ու պարապմունքներից փախչող մարդիկս, ամենաշատն ենք կարոտել այդ օրերին: Հասկանում եմ, որ այն ժամանակվա բողոքներս անիմաստ էին, դա էր կյանքը՝ եռացող կյանքը: Իսկ հիմա․․․

Անգամ ուսուցիչներիս ներկայությունն եմ կարոտել, այսպես՝ հեռավար կրթությամբ, իրենց հանձնարարության փոստը հավանելը, կատարելը, ուղարկելը ավելի է մեծացնում նրանց տեսնելու ցանկությունս:

Ախր մենք երազում էինք վերջին զանգի փորձերի մասին, իսկ հիմա գլխավոր հարցը ոչ թե սցենարն է, այլ արդյոք կունենա՞նք վերջին զանգ, թե՞ ոչ:

Որ բողոքներս իրար հետևից շարեմ, ավելի կհոգնեմ… Մնացեք տանը, լվացվեք, չփռշտաք, որ մենք ոչ մի բան չկարոտենք, ու մտածենք դպրոցին հրաժեշտ տալու մասին, ոչ թե կորոնայի։

-Մուշ, քանի՞ գդալ շաքարավազ գցեմ:

-2,5 գդալ,- ասացի ինքս ինձ ու բաժակը մոտեցրի գրասեղանին:

-Մերսի շատ,- պատասխանեցի ինքս ինձ:

Ի՞նչը կարող է մարդկանց կամ ինքդ քեզ հետ ավելի լավ համախմբել, քան մեկ բաժակ տաք թեյն ու հաճելի երաժշտությունը: Արտակարգ դրությունն ու մեկուսանալը դեռ չի նշանակում լինել ինքնամփոփ ու սենյակից օրերով դուրս չգալ։ Այլ հակառակը, այս պայմաններում պետք չէ սենյակում փակված լինել, եթե անգամ վախենում ես ոտքդ տնից մեկ մետր հեռու տանել, ապա հիշիր, որ քեզ համար ևս հույս կա։ Վերցնում ես թեյի բաժակը, ականջակալներդ ու գնում պատշգամբ։ Այո, մի զարմացիր, պատշգամբում օդը մաքուր է, ու քեզ նաև թարմ և սառը օդ է հարկավոր։ Պատշգամբը մարդուն աշխարհը ճանաչելու հնարավորություն է տալիս։ Գնա ու պատշգամբում վայելիր երեկոյի պարզությունն ու հատապտղային թեյի բույրը։ Դե ինչ, վերցրու թեյիդ բաժակը, ականջակալներդ և գնա․․․

Ես էլ կուզեի այդպես անել, բայց մի քիչ կշեղվեմ իմ ասածիցս, քանի որ այն տանը, որտեղ ապրում եմ, պատշգամբը հարմար չէ դիրքավորվելու ու երաժշտություն լսելու համար։ Վերցրել էի թեյի բաժակը, նստել համակարգչի առաջ ու մտածում էի՝ ինչ անել․ դասերից, գրքերից, ֆիլմերից ու սերիալներից արդեն հոգնել եմ, ինձ թարմություն է հարկավոր։ Հանկարծ աչքովս ընկավ 17-ի բաժակը՝ վերևում մեծ-մեծ տառերով իմ անունը գրված։

-Ախր, ես մանանայեցի եմ, ինչպես կարող էի այսքան ժամանակ հոդված չգրել կամ չկարդալ գրվածները,- սկսում եմ բարձրաձայն մտածել։
Սակայն հետո փորձում եմ ինքս ինձ արդարացնել՝ ասելով, որ դասերը շատ են, կողքից աշխատանքը, չեմ հասցնում։ Ինչքան էլ փորձեցի արդարացնել, չստացվեց, մեկ տարվա ընթացքում ես հաստատ ունեցել եմ գոնե 1 ազատ օր։ Լավ, գոնե հիմա՝ մեկ տարի անց կարդամ հոդվածներից մի քանիսը։ Կարդացի ըստ վերնագրերի հետաքրքրության։ Ժամ, ժամուկես կարդալուց հետո մտածեցի իմ անունը փնտրել կայքում։ Հանկարծ 2 նյութ բերեց․ մեկն Արմանի «Մուշն» էր, մյուսը՝ Նինայի «Մուշեղ Կուրեխյանին»-ը։ Վերընթերցեցի ու հասկացա, թե ինչքան լավ ժամանակներ են եղել, երբ գրեթե հոգսեր չեն եղել։ Նինայի գրածից հիշեցի իմ գրած ամենասիրուն ու հավես հոդվածը՝ «Հաջորդ կանգառը՝ 70-ականների Երևան»-ը։ Ոնց որ շատ կարդացի, սպասիր մի հատ հոդված գրեմ։ Բայց ինչի՞ մասին։ Արդեն տարուց ավելի է, հենց լսում եմ հոդված կամ լուր գրել բառակապակցությունները, ակամա հիշում եմ շրջված բուրգը, 5w-ների կանոնը, հավաստիությունը, օբյեկտիվությունը։

-Ա՜, էլի շեղվեցի դեպի դասական լրագրություն։
Կարոտել եմ հոդվածներ գրելու մեր հին ձևին, որի համար պետք չէր գրքեր կարդալ ու կանոնները արտագրել ու նոր սկսել հոդված կամ ակնարկ գրել։ Ինչի՞ մասին, ինչի՞ մասին կարելի է գրել։ Գնամ դրսում քայլելու, երևի մուսաս գա ու գրեմ։ Մոռացել էի՝ առանց հատուկ անհրաժեշտության չի կարելի դուրս գալ։ Բայց մաքուր օդ է հարկավոր ու թարմություն, որ կարողանամ գրել։ Միգուցե դուրս գամ պատշգամբ ու փորձեմ այդպես թարմանալ։ Թեյնիկը միացրի, հատապտղային թեյը լցրի բաժակն ու հարցրի․

-Մուշ, քանի՞ գդալ շաքարավազ գցեմ:

Սովորական գարուն է: Իմ տեսած 17 մնացած գարունների պես: Նույն գիժ մարտն էր, որ կեղծ արևի տակ միշտ արցունքանման անձրևի կաթիլներ էր պահում ու մեկումեջ մաղում երկնքից: Նույն ապրիլն է, երբ մնացած բոլոր վայրերում եղանակը գնալով մեղմում է, իսկ մեր ափաչափ գյուղում դեռ շարունակում է ձյուն գալ:

Շատ հնարավոր է, որ ինձնից շատ առաջ գարունները բոլորովին տարբեր են եղել՝ տաք, արևոտ, առանց տանիքների, որոնք հետո պիտի կորցնեին իրենցից դուրս եկող ծուխը: Այնուամենայնիվ, ամեն ինչ հարաբերական է, ամեն բան փոխվում է ու միշտ է փոխվելու։

Չէ՜, կներե՜ք, պիտի ասեի՝ նախորդ 16 գարունների պես՝ իրար շատ նման ու գունավոր: 17-րդը տարբեր է, մի քիչ արտասովոր, նստակյաց ու անգույն: Միգուցե տարիներ հետո միմյանց հետ զրուցելիս կարոտով կհիշենք այս օրերը ու կասենք՝ 2020-ի գարունն էր…

Համոզված չեմ կարող ասել, որ կկարոտենք, բայց մենք, պատմության մի մասնիկ լինելով, ահռելի մարտահրավերներ ենք ընդունել ու պարտավոր ենք արժանապատվորեն հաղթահարել կյանքի տված փորձությունը:

Երևի սա ևս մեկ անգամ հնարավորություն է մեզ համար, որ արժևորենք յուրաքանչյուր վայրկյանն ու րոպեն, որ պատրաստ լինենք ամեն ինչի, պայքարենք ամենատարբեր ձևերով՝ տանը մնալով, միմյանց սիրտ տալով ու հուսալով, որ ամեն ինչ լավ է լինելու… Ու չնայած, որ սա դեռևս իմ ամենատխուր գարունն է, բայց այն դեռ շարունակվում է ու մեզ անգարուն չի թողնի։

Դրսում ծառերը կուչ են եկել, փողոցները կյանքին կարոտ են մնացել, բայց մարդիկ շարունակում են ապրել, շարունակում են սիրահարված մնալ հույսի այն փոքրիկ նշույլին, որ պիտի մեծանա ու հույսի ծով դառնա մի օր։

Ես հավատում եմ ու դու էլ հավատա: Հավատա, որ եկող ամառը այնքան տաք ու լուսավոր պիտի լինի, որ զգացնել չտա գարնան պակասությունը մեր ոսկորներում, այնքան հրաշալի, հագեցած ու ուրախ պիտի լինի, որ երանելության մեջ հայտնվենք: Անպայման կգա, հաստա՛տ, խոսք է տվել, իսկ խոստացածը չկատարելը անազնվություն է, ինչը երբեք մեր Մոլորակը չի անի։

Դե իսկ դու՝ մեր ամենասիրելի Մոլորակ, մեր Երկիր, շուտ ապաքինվի՛ր, դու արժանապատվորեն անցել ես ավելի դժվար ճանապարհներով ու հաղթահարել յուրաքանչյուր խոչընդոտ, չընկճվե՛ս, չնահանջե՛ս։

Կրակս հանգչում է,
Մի կտոր կյանք տուր.
Հերիք է ծխա օրս վերջին,
Արդեն խեղդվում եմ բացակայությունիցդ։
Սիրում ես նստել ու վրաս նայել,
Տեսնես՝ մխում եմ ու անվերջ մխում,
Եվ չես էլ ուզում մեկ բաժակ ջրով
Հանգիստ բերել իմ այրվող մարմնին։
Աչքերումդ խավարներ կան,
Որ դիվային էակների բար են դարձել։
Մի սպիտակ լույս ճառագայթի խավարներիդ սև պատերին՝
Տեսնես ստվերս կողքիդ կանգնած ու վերջ դնես արհամարհանքին։
Տե՛ս, մխում եմ ու ծուխ դառնում,
Խիղճդ սատանի բաժի՞ն դարձավ.
Ափսոսում ես մի սառը ջուր լցնել վրաս,
Այլ ցանում ես, որ լա՜վ ցավի, մի լա՜վ տանջվեմ,
Նայես մոխրիս ու լիանաս,
Ինձ չհիշած լոկ մոռանաս։
Եվ չես ուզում մի կտոր կյանք վրաս գցես,
Հաճելի է քեզ ցավը իմ.
Խավարները այդ աչքերիդ լցվեն ծխով, ինձ չտեսնեն,
Ու փոթորկվեն, լա՜վ փոթորկվեն մոխրիս վրա…

***

Մանկությունս լալիս է մի խենթ կարոտով

Ուզում եմ պատմել կարոտիս մասին,
Որ երազանքիս ճանապարհներին
Հանկարծ կորցրի ընկնող աստղի պես,
Եվ տողերումս պահել ուզեցի:

Աշնան մեգի մեջ խամրեց պատկերը,
Թառամած վարդի պես գլուխը թեքեց,
Առանց մի վերջին մնաս բարովի
Մեր ճամփան երկար հանկարծ բաժանվեց:

Ավարտվեց կյանքիս մանկությունը այդ՝
Երկինք ճախրելով տանս պատերից,
Չորացավ ծաղիկս… հեռացավ անդարձ՝
Մանկությանս ձեռքն ամուր բռնելով:

Հոգիս լցվել է լոկ դատարկությամբ,
Քամին՝ պատվել խնկի թունդ բույրով,
Տանս դատարկված այն անկյուններում
Մանկությունս լալիս է մի խենթ կարոտով:

Ծխե՛լ եմ ուզում… հարբե՛լ… խելագարվե՛լ…
Կրակայրիչս վառվել չի ուզում, գինին՝ հարբեցնել,
Խելագարվել էլ չկարողացա.
Կյանքում կրկնակի ոչինչ չի լինում:

Արտակարգ իրավիճակում պետք է կարդալ արտակարգ գիրք: Եվ ինչը կարող էր լինել դա, եթե ոչ հենց այն՝ իր արտակարգ վերնագրով՝ «Թքած ունենալու նուրբ արվեստը»: Մարկի գիրքը նման է շտապ օգնության, որը ճիշտ ժամանակին հասնում է տեղ և ցույց տալիս օգնություն, սա այն է, ինչ հիմա քեզ պետք է:

Մինչ կարդալը շատ էի մտածում՝ կարդա՞լ, թե՞ չկարդալ: Այս է խնդիրը:

Գրքի մասին իրարից շատ տարբեր կարծիքներ էի լսում (ոչ այնքան բարի կարծիքներ), գռեհիկ բառեր, սլենգ, ազատ բառապաշար: Դե, ինչ պետք է մտածեի, որ մեղմ ասած՝ գիրք չէ, այլ ապուշություն: Չէ խաբում եմ, ես էդպես չմտածեցի: Դե հա, երբ հայ մարդը լսում է, որ կա ազատ բառապաշար նորմալ է, որ խռովկան հոգին մի քիչ փոթորկվում է: Բայց ասեմ քեզ, սիրելի ընկեր, ի վերջո կարդացի: Հաստատ կասեմ, որ գոնե մեկ անգամ պետք է կարդաս: Իսկ դրանից հետո դու ինքդ կցանկանաս կրկին կարդալ, վերջում կկարդաս նորից, որպեսզի ոչ մի միտք բաց չթողնես և ճիշտ հասկանաս, իսկ ամենավերջում ինքդ կհասկանաս, թե ինչպես է այն տանում քեզ իր հետևից ու ստիպում նորից կարդալ բառերի ուժը զգալու համար: Ոչ մի գիրք այսչափ երկար իր ազդեցությունը չէր պահել երակներումս:

Գիրքն ընթերցվում է մեկ շնչով, տալիս է մեծ փորձ ու փոխանցում հաճույք: Ամեն օր չես գտնի գիրք, որը քեզ անկեղծ կասի, որ որոշ բաներ սխալ ես անում, բայց այնպես, որ չնեղանաս ու շպրտես մի կողմ: Սովորեցնում է, որ եթե մի քանիսի համար ազդեցիկ մարդ ես ուզում լինել, պետք է գիտակցես, որ մյուսների համար դառնալու ես ծաղրածու: Եթե մի քանիսին օգնելու ես, ապա այլոց խանգարելու ես: Ու պետք է չթքել ամեն ինչի վրա, բայց պետք է թքել քեզ համար պրոբլեմ ստեղծողի երեսին:

Դե, էլ ինչ ասեմ:

Իզուր մի սպասիր, չեմ նկարագրելու սյուժեն: Իսկական ժամանակն է, գնա ու սկսիր: