-Լի՜լ, տեսնու՞մ ես` ինչ անհոգ են շներն այս մեկուսի տարածքում, որտեղ շրջապատված են այլ շներով, և երբ ողջ տարածքը միայն իրենցն է․․․

-Դե հա, երևի լավ են զգում իրենց այդպես,-դեմքի տարօրինակ արտահայտությամբ պատասխանեցի ես։

-Բայց չէ, ախր, ինչպե՞ս են իրենց լավ զգում այդ ցանկապատված տարածքում, ինչու՞ չեն ցանկանում դուրս գալ այդ տարածքից ու ապրել ազատ․․․

-Գուցե չգիտեն ցանկապատից այն կողմ գոյություն ունեցող կյանքի մասին, կամ գուցե վախենում են դուրս գալ, վախենում են փոփոխություններից, կամ էլ ստիպված են այդպես անել․․․

-Կամ էլ պարզապես ոչինչ չեն ցանկանում նկատել, այդպես երևի ավելի հեշտ է ապրելը, չէ՞։

-Շները նման են մարդկանց, մարդիկ էլ կարծում են , որ սեփական ցանկություններին հետևելը միայն անհանգստություն կարող է բերել իրենց, անտեղյակ ապրելն ավելի հեշտ է: Ինչու՞ գնալ դժվարությունների հետևից, երբ կարող ես պարզապես չնկատել շուրջդ կատարվող իրադարձությունները, ինչու՞ սովորել ավելին, երբ արդեն հասել ես փոքրիկ, բայց շատ մեծ թվացող հաջողության, ինչու՞ երազել, եթե միևնույն է, չես հասնելու այդ երազանքներին․․․

Շատ մարդիկ իրականում չեն ձգտում ազատության, քանի որ այն ենթադրում է պատասխանատվություն, իսկ պատասխանատվությունը վախեցնում է շատերին․․․ Շներն էլ են այդպես, նրանցից շատերը ձգտում են ազատ ապրել և ամեն գնով հասնում են այդ բաղձալի ազատությանը, իսկ շատերն էլ նախընտրում են չնկատել ցանկապատից այն կողմ գոյություն ունեցող աշխարհը:

-Լի՜լ, ախր, ճիշտ ես, բայց ի՞նչ կարող ենք անել, գուցե շներին չենք կարող օգնել, բայց մեզ շրջապատող մարդկանց կարող ենք, չէ՞։

-Անկասկած կարող ենք, եթե ցանկանում ենք փոխել աշխարհը, պետք է սկսենք փոխել ինքներս մեզ։

-Դե, էլ ինչի՞ ենք սպասում, արի՛ գնանք մեր նպատակների հետևից, արի՛  գտնենք ինքներս մեզ, արի՛ փոխենք աշխարհը միասին, գուցե վերջում շներին էլ կարողանանք փոխել…

Մի շաբաթ առաջ՝ հունվարի 12-ին, ֆրանսիականի 29 ուսանող պարունակող ինքնաթիռը վայէջք կատարեց Փարիզի Շառլ դը Գոլ օդանավակայանում։ Մենք եկել էինք պատրաստված, երկար այստեղ գալու մասին մտածած ու այս օրվան սպասած։ Պատմությունը սկսվում է այնտեղից, որ ՀԲԸՄ-ը մեր համալսարանի մի շարք ուսանողների ֆինանսավորում է՝ Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում և Բելգիայում պրակտիկա անցնելու համար։ Այս համագործակցությունները ձեռք են բերվել երկար տարիների ու մեծ աշխատանքի շնորհիվ, իսկ հիմա մենք տեսնում ենք դրա թեթև ու պարզ մասը։ Մեզ ուղարկում են աշխատանքի հայտարարություններ տարբեր կազմակերպություններում ու տարբեր քաղաքներում։ Մենք ընտրում ենք, թե դրանցից որոնց ենք համապատասխան, որոնք են մեզ դուր գալիս, ու դիմում ենք։ Դիմելու գործընթացի մեջ մտնում է մոտիվացիոն նամակ գրելը ու լավ ինքնակենսագրական ներկայացնելը։ Համալսարանում անցկացված հարցազրույցների, մեր նամակների ու գնահատականների արդյունքում էլ կազմվում է այն ցուցակը, որը որոշում է, թե ով որտեղ է աշխատանքի ընդունվել։ Էդպես էլ 17-ցիներից երեք հոգի նույն ինքնաթիռում հայտնվեցին նույն քաղաքում ստաժավորման գնալու։

Մենք Փարիզում ենք։ Եթե ուզում եք ճիշտն իմանալ, ասեմ, որ ես ու Անետը եկանք ու լացեցինք։ Տուն էինք ուզում։ Ճիշտն ասած, մինչև հիմա էլ ճամպրուկս տեսնելիս ասում եմ՝ երանի էն օրը, որ նորից կհավաքեմ իրերս՝ Հայաստան հետ գալու։ Հուսով եմ՝ շուտով կանցնի դեպրեսիան, ու մենք չենք ուզենա հետ գալ։

Այստեղ աշխատում ենք տարբեր կազմակերպություններում։ Ես իմի մասին կպատմեմ։ Աշխատում եմ Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպանատանը։ Լավ է հնչում, չէ՞։ Նույնիսկ Փարիզում, ես օրվա մեծ մասը Հայաստանում եմ, ինչպես կատակում էր ընկերս։ Սիրում եմ հայերով շրջապատված լինել, ու դա ընդհանրապես չի նշանակում, որ ֆրանսերեն խոսել չգիտեմ կամ չեմ ուզում։ Ուղղակի հայերի հետ լավ է։ Սիրում եմ նայել պատուհանիցս երևացող ծածանվող դրոշին։ Երբ ուժեղ քամի է լինում, այն ուժեղ թփթփացնում է պատուհանիս։

Ուժեղ քամի ասացի, հիշեցի։ Ուժեղ քամիներ այստեղ շատ են լինում։ Եղանակը շատ ավելի տաք է, քան Երևանում, բայց քամիները շատ են։ Զբոսնելու ու լավ քաղաքը վայելելու համար ցուրտ է, չենք կարողանում երկար դուրսը մնալ, շուտ գալիս ենք տուն։ Դեռ շատ կարևոր բաներ չենք հասցրել տեսնել, բայց մի քանի սիրուն տեղեր գնացել ենք։ Արվեստի ու մշակույթի այս սիրուն քաղաքում մեր յոթ շաբաթը գուցե և քիչ լինի ամեն ինչ բացահայտելու համար։

Երկրի խորհրդանիշները, երևի էս անտեր գործադուլներն են։ Երևի նորություններով տեսել եք։ Այսօր ցույց ենք տեսել, ասեմ ավելին՝ ցույցի մեջ ենք ընկել։ Շատ խաղաղ ու ձանձրալի էր։ Գործադուլների պատճառով մետրոն հաճախ չի աշխատում, ավտոբուսները ուշ-ուշ են գալիս ու ոչ ժամանակացույցով։ Տուն հասնելը կարող է երկու ժամ տևել, տրանսպորտը շատ ծանրաբեռնված ու լիքն է։ Երևանի լիքը տրանսպորտը սրա հետ համեմատած ոչինչ է, լուրջ եմ ասում։

Ֆրանսիացիները շատ լավ ժողովուրդ են։ Ավտոբուս բարձրանալիս անպայման ողջունում, իսկ իջնելիս լավ երեկո են մաղթում իրար։ Մի քիչ տարօրինակ են, օրինակ, ահավոր խցկված՝ մետրոյում կհանեն գիրք կկարդան, երբ էդ գրքի համար ընդհանրապես տեղ չկա, երբ կանգնել էլ չեն կարողանում։ Բայց լավն են, ինձ դուր են գալիս։

Ու վերջում բոլորիս ընտանիքների համար ասեմ՝ սոված չենք, լավ հաց ենք ուտում, չենք մրսում, տաք ենք հագնվում ու շատ ուշադիր ենք մեր իրերի նկատմամբ։ Ամենակարևորը՝ իրար հետ ենք ապրում, մենակ չենք, ամեն ինչ կիսում ու իրար հոգ ենք տանում։ Ամեն ինչ լավ է, ու մինչև փետրվարի 29-ը ավելի լավ կլինի։

Սիրում ու կարոտում ենք, «ա բիենտո»։

Լուսանկարները` Անուշ Դավթյանի, Անետա Բաղդասարյանի և Մարիամ Նալբանդյանի

Լրիվ մոռացել եմ, թե ոնց էի ինչ-որ նոր բան պատմում, թե ոնց էի հենց 17-ում պատմում։ Հիմա հիշում եմ, որ Փարիզում եմ էս պահին, բայց մոռացել եմ, թե ոնց էր պետք ֆրանսերեն խոսել, իրենց հատուկ բոլոր տեսակի բարևներն ու հաջողները, բոլոր «կներեք»-ները։ Մոռացել եմ հարցեր տալն ու ֆրանսերենի ժամանակաձևերը։

Ես միշտ վստահ էի, որ երբ ընտրություն կատարելու պահ է գալիս, ու պիտի մի քանի տարբերակից ընտրեմ մեկը, հիմնականում լավ ընտրություն եմ կատարում, անգամ երբ չգիտեմ, թե կոնկրետ ինչ եմ ընտրում։ Ու որ ընտրում էի, թե ինչ գործ կուզեմ անել ստաժավորման ընթացքում, համարյա չիմանալով ընտրեցի մեկը, որը հավանեցի շատ թե քիչ։

Ես 8-րդ թաղամաս եմ գնում աշխատանքի։ Նույն մասերում ամեն օր «աշխատանքի» են նաև Էյֆելյան աշտարակն ու Հաղթանակի կամարը։ Ես իրենցից հեռու եմ 20-30 րոպե ոտքի ճանապարհ։ Ու քանի որ մեր պատմության մեջ ես Մուհամեդն եմ, իսկ իրենք՝ սարը, պիտի հենց ես ընդառաջ գնամ։ Երկու օր դժգոհ դեմքով առավոտ լույսով մետրո նստելուց հետո հասկացա, որ եթե մի կանգառ շուտ իջնեմ, 20 րոպե կունենամ, որ Ելիսեյան դաշտերով քայլեմ ու հետո 10 րոպե էլ քայլեմ աշխատանքիս վայրը։ Ու ստացվեց, որ եթե կես ժամ շուտ դուրս գամ, կհասցնեմ ամեն օր ման գալ Փարիզի սիրուն փողոցներով ու մոտիկ թվացող, բայց իրականում հեռու տեղից հիանալ Էյֆելով։ Մի խոսքով՝ լավ եմ ընտրել, թաղամասից գոհ եմ։

Նախորդ տարիներին Ֆրանսիական համալսարանից պրակտիկայի եկած երեխեքն ասում էին, որ շատ զգույշ լինենք․ հեռախոսը՝ միշտ պայուսակում, պայուսակը՝ միշտ փակ ու վերարկուի տակից կախված դիմացի կողմից, ցանկալի է` հաստ կանթերով, փողոցում ականջները՝ միշտ սրած ու առանց ականջակալների, միշտ, միշտ, միշտ․․․ Մենք միշտ էլ զգոն ենք, հա, բայց առանց ֆանատիզմի։ Երգ էլ ենք լսում փողոցում, հեռախոսն էլ ենք հանում պայուսակից, պայուսակն էլ՝ բաճկոնի տակից։  Ու ոչինչ, լավ է ամեն ինչ։ Ոնց կասեն հայերը՝ թու-թու-թու…

Եթե ես ունենայի անձի երկատում, էդ շատ բան կբացատրեր։ Օրինակ՝ որ օրվա որոշ ժամերին Փարիզը սիրո ու սիրուն շենքերի քաղաք է, իսկ մնացած դեպքերում վատ եղանակի, մազերը կեղտոտող քամու ու անալի միս կամ ֆրի սիրողների տեղ։ Բայց իմ մեջ դեռ մենակ մի անձ է ապրում, ու էս ամեն ինչը ինքը բացատրում է մի բառով. կարոտ։

Լուսանկարները` Անուշ Դավթյանի, Անետա Բաղդասարյանի և Մարիամ Նալբանդյանի

Հիմա կասեք` կորել եմ, ճիշտն էլ դուք կանեք: Բայց հիմա դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսենք: Ավելի լուրջ հարցեր կան քննարկելու: Դրանցից մեկը, օրինակ, ժամանակի ընթացքում տեղի ունեցող փոփոխությունների մասին է: Գիտեմ՝ լայն թեմա է: Բայց հիմա կպարզաբանեմ:

Տարիներ առաջ, միջին դպրոցում, ամեն նոր ուսումնական տարվա սկզբին հաճախ լսում էի նույն արտահայտությունը ուսուցիչներիցս.

-Շատ ես փոխվել, էլ առաջվանը չես:

Ու այս արտահայտությունը գրեթե բոլորին էր ուղղվում: Ոչ ոք զերծ չէր մնում այս «մեղադրանքից»: Այն ժամանակ, լսելով այդ արտահայտությունը՝ մի տեսակ ինձ վատ էի զգում: Ինչո՞ւ էին ակնհայտ ափսոսանքով ասում, որ էլ առաջվանը չեմ:

Հետո երկար չհանդիպած բարկամներիս կամ ծանոթներիս հանդիպելուց մոտավորապես նույն բովանդակությունը պարունակող կարծիքներ էի լսում: Իրենք, այդ հարցով չսահմանափակվելով, առաջ էին անցնում ու ձեռքի հետ նաև նկարագրում, թե ինչպիսին էի առաջ կամ ավելի ճիշտ՝ ինչպիսին չեմ հիմա: Ու ես էլի տխրում էի մտածելով ինչ-որ բան այն չէ հետս, գուցե ինչ-որ բան է պատահել հանկարծ, որ ինձանից վերցրել ու տարել է այն լավ հատկանիշները, որի մասին խոսում էին բարեկամներս, ուսուցիչներս, ծանոթներս…

Հիմա արդեն, երբ ավելի հեռվից եմ նայում այդ փոփոխություններին, հասկանում եմ, թե իրանականում ինչ էր կատարվում: Ամեն ինչ շատ պարզ է, ես իրոք փոխվում էի: Ուղղակի հիմա արդեն տարբերությունն այն է, որ այդ փոփոխությունը ոչ թե ինչ-որ բացասական երևույթ է թվում, այլ դրական: Ավելին ասեմ՝ այն անհրաժեշտություն է, որ պետք է տեղի ունենա և շարունակի տեղի ունենալ, քանի ապրում ենք: Ահա թե ինչպես ենք հասկանում, որ կանք, գոյություն ունենք:

Առհասարակ, մենք բոլորս ակնկալում ենք դիմացինից նույնը մնալ, միշտ լինել այնպիսին, ինչպիսին իրեն ճանաչել ենք, առանց հասկանալու, որ անհնարինն ենք պահանջում: Կան մարդիկ, որոնց հետ մի ժամանակ շատ մտերիմ ենք եղել, իսկ հետո, երկար բաժանումից հետո նորից հանդիպել ենք՝ նախապես ակնկալելով շարունակել խոսակցությունը այն նույն տեղից, որտեղից թողել էինք անցյալ անգամ: Բայց հանկարծ հանդիպելուց հասկանում ենք, որ չգիտենք նույնիսկ, թե ուրիշ էլ ինչից խոսենք բացի հիշողություններից: Եվ հենց այստեղ հասկանում ենք, որ էլ իրար չենք ճանաչում: Մեզ կապող միակ բանը հիմա անցյալի հիշողությունն է:

Կարծում եմ այս երևույթը տխուր է: Միշտ փորձել եմ հասկանալ, թե մարդիկ, որ մի ժամանակ այդքան մտերիմ էին, հիմա ինչպես են անծանոթներ դարձել: Բայց գիտեք, ընդունելը, որ էլ իրար չեք ճանաչում, դեռ չի նշանակում, որ այն մտերմությունը, որ մի ժամանակ մեզ դարձնում էր ընկերներ ու հարազատներ, իրական չէր: Չէ, իհարկե, իրական էր, բայց ա՛յն պահին, ա՛յն ժամանակ:

Մենք ամեն մեկս մեր ճանապարհով ենք գնում ու փոխվում կախված միջավայրից, հանգամանքներից: Մենք նոր մարդիկ ենք դառնում: Եվ այդ նոր մարդը, որ մի ժամանակ ընկերդ էր, դադարում է քոնը լինելուց: Դուք էլ մեկդ մյուսի կյանքի անբաժան մասը չեք, այլ միայն հիշողություն…

2020 թվականն արդեն մի քանի օր կլինի, ինչ սկսվել է, բայց ոչ մեկիս համար իրոք նոր չի, որովհետև մենք ունենք  նույն հին ու վատ սովորությունները, որոնք ունեցել ենք մինչև էս: Ու միակ բանը, որ փոխվեց մեր կյանքում էն էր, որ 19-ը դարձավ 20: Իսկ դա շատ չնչին փոփոխություն էր:

Բայց ի՞նչ կլինի, եթե մենք մտածենք ու պատկերացնենք, որ նոր տարուն մենք էլ ենք փոխվել, կամ հուսանք, որ հաստատ փոխվելու ենք: Դե New year, New Me

Ուշացած եմ գրում, բայց հաստատ իմ գրելուն չէիք էլ սպասում: Բայց մեկ է, պիտի ասեմ, որ նոր տարով ոչինչ չի փոխվելու, քանի դեռ ինքներս չենք փոխել մեզ: Ուղղակի պիտի restart անենք մեր ուղեղը, մտքերը: Մաքրենք մեր ուղեղը վատ, նեգատիվ ու կեղտոտ մտքերից, նորն է եկել: Ու ես հույս ունեմ, որ դուք կլինեք այնքան հրաշալի, ինչքան որ միշտ երազել եք: Հույս չունեմ, վստահ եմ:

Իսկ ինձ համար նոր տարին լրիվ նոր է սկսվել: Ես նոր եմ փոխվել, ավելի լավը դարձել: Ես ուղղակի դնում եմ շատ փոքր նպատակներ ու հասնում դրանց։ Տոնում եմ փոքր հաղթանակները: Ոչ ոքի երբեք չեմ ատում ու ոչ ոքից ոչինչ չեմ ակնկալում: Առաջնորդվում եմ «Մեծն Գեթսբին» գրքի մի տողով. «Եթե երբևէ ուզենաս մեկին դատապարտել, հիշի‘ր` այս աշխարհում ամեն մարդ չէ, որ ունի քո առավելությունները»:

Ու նոր տարին չի սկսվում նոր օրացույցով ու շամպայնի բաժակներով, այն սկսվում է սրտի մի խփոցով, երբ դու հասկանում ես, որ արդեն ուրիշ ես:

Իսկ երբևէ կարդացե՞լ ես մի նյութ, որը  դանդաղ կամ մեծ արագությամբ կսիրահարվի ընթերցողին։ Գուցե սկսես կարդա՞լ: Տեսած կամ լսած կլինես, որ ընթերցողը սիրահարվի կարդացածին, բայց իմն ուրիշ է:
«Բարև, ընթերցող: Անունս Նյութ է, ու ես քեզ սիրում եմ»:
Մտածում էիր, թե այսպե՞ս պիտի սկսվի: Սխալվեցիր: Սա էլ հո մարդկանց նման դատարկ ու փուչ չէ՞, որ մի «սիրում եմ քեզով» սեր խոստանա:  Առհասարակ գրված խոսքերը փուչ չեն լինում։
Ի՞նչ ես կարծում, գրածս ինչի՞ մասին է լինելու. սիրո՞, հավատարմությա՞ն, սպասումի՞, թե՞ կարոտի… Իսկ եթե դո՞ւ էլ սիրահարվես խոսքիս:
Սիրելի՜ս, իսկ ի՞նչ կուզեիր տեսնել իմ՝ գրվածքիս փոխարեն. ամրակազմ, գեղեցիկ, բարձրահասակ, կանաչաչ մի երիտասարդի՞, թե՞ նուրբ, սլացիկ մարմնով, սևաչ ու սևահեր չնաշխարհիկ մի աղջկա: Պատկերացրու ինչպես սիրտդ է ուզում, ես քո մտքի իդեալն եմ: Գրածս, ավա՜ղ, հերոսներ չունի: Ես ու դու ենք: Միա՜յն… Գուցե դա լավ է. Խանգարող ու նախանձող աչքեր չկան։
Արի էսպես անենք. ես դառնամ նախադասություն, դու՝ իմ ենթական, ստորոգյալն էլ թող միայն ու միայն անկեղծ սիրելը լինի:
Մի քիչ ռոմանտիկանա՞մ: Միգուցե ժամանակն է, որ ասեմ, թե սիրում եմ, կամ հավանում, կամ էլ ՝ ինձ դուր ես գալիս: Չնայած իմ սերն անկեղծ է, ոչ մարդկային. էսպիսի բառեր պետք չեն: Մարդը մեր ժամանակներում ուրիշ է: Ինքն իրեն չի հասկանում, նույնիսկ սեփական սխալների համար ինքնաքննարկմանն է անդրադառնում:
Լավ, արի փոխենք թեման:

-Դուրս գա՞նք զբոսնելու։
-Չէ՜, ցուրտ է։
-Կտաքացնեմ…
-Կտաքանա՞մ…
-Բա ինչ, գնացինք…

Կարծես այդքան էլ ցուրտ չի, եղանակն ինձ հետ զինադադար է կնքել: Գրվածքների բախտը երևի հաճախ է բերում, չէ՞ (թեկուզ միայն նրա համար, որ քեզ պես խենթերը ինձպեսների հաճախ են սիրահարվում):

Իսկ մարդու բախտը լավագույն դեպքում եղանակի հարցերում կամ քննական տոմսերում է բերում: