Ո՞վ չի ճանաչում Չիպոլինոյին ու սինյոր Պոմիդորին: Փոքրիկ սոխի և այլ բանջարեղենների ու մրգերի մասին հեքիաթի, ինչպես նաև շատ ուրիշ հեքիաթների ու բանաստեղծությունների հեղինակը Ջաննի Ռոդարին է: Առանձնահատուկ մտածելակերպով ու տաղանդով օժտված իտալացի գրողի և մանկավարժի գրքերը թարգմանվել են աշխարհի գրեթե բոլոր լեզուներով, իսկ ինքը` Ռոդարին, 1970 թվականին արժանացել է Հանս Քրիստիան Անդերսենի մրցանակին:
Գրել Ռոդարին սկսել է իր դասարանի աշակերտների համար, իսկ հետո, հասկանալով, որ «ամենասկզբից Երկիր մոլորակում ամեն ինչ սխալ էր», որոշեց ամբողջովին նվիրվել երեխաների համար հեքիաթներ ու բանաստեղծություններ գրելուն: Ավելի ճիշտ` ոչ թե երեխաների, այլ փոքրիկների, քանի որ, ինչպես ինքն էր ասում, երեխաները պետք է Տոլստոյ, Պրիմո Լևի կամ Հո Չի Մին կարդան: Ռոդարին անկեղծորեն և յուրօրինակ կերպով պատմում էր փոքրիկներին այն աշխարհի մասին, որտեղ իրենք ապրում են, և նրանց հետ միասին երազում էր նոր, ավելի լավ ու բարի մոլորակի մասին, «Վաղվա երկրի» մասին, որտեղ «լացել» բառը պատմության թանգարանում է պահվում, և որտեղ չկան քաղցած երեխաներ: Աշխարհի, որը հենց այսօրվա փոքրիկները պետք է կառուցեն:
«Հեքիաթներ հեռախոսով» շարքը Ռոդարիի ամենահայտնի ստեղծագործություններից է, որը, ըստ նրա, ծնվել է «երկու բառերի պատահական համադրումից, ուղղագրական սխալներից և բառախաղից»: Ներկայացնում ենք այս շարքի հեքիաթներից մի քանիսը:
Ծեր մորաքույր Ադան
Ծեր մորաքույր Ադան, երբ շատ ծերացավ, գնաց բնակվելու ծերանոցում` երեք մահճակալով մի սենյակում, որտեղ արդեն երկու ծեր կանայք էին ապրում, նրա չափ ծեր: Ծեր մորաքույր Ադան միանգամից իր համար մի բազկաթոռ ընտրեց պատուհանի մոտ և մի թխվածքաբլիթ փշրեց պատուհանագոգին:
-Կեցցես, հիմա մրջյունները կհավաքվեն,- բարկացած ասացին մյուս երկու ծեր կանայք: Սակայն ծերանոցի այգուց մի թռչնակ եկավ, կտցահարեց թխվածքաբլիթը և թռավ գնաց:
-Ահա, խնդրում եմ,- մրթմրթացին ծեր կանայք,- ի՞նչ օգուտ ստացանք սրանից: Կտցահարեց և թռավ գնաց: Ճիշտ ինչպես մեր զավակները, որոնք ո՞վ գիտե, աշխարհի որ ծայրում են և մեզ, որ խնամել ենք իրենց, այլևս չեն հիշում:
Ծեր մորաքույր Ադան ոչինչ չասաց, բայց ամեն առավոտ մի թխվածքաբլիթ էր փշրում պատուհանագոգին, և թռչնակը գալիս էր այն կտցահարելու միշտ նույն ժամին: Հաճախորդի պես ճշտապահ էր, և տեսնել էր պետք, թե ինչպես է նյարդայնանում, երբ փշուրները պատրաստ չէին լինում:
Որոշ ժամանակ անց թռչնակը բերեց նաև իր փոքրիկներին: Քանի որ բույն էր հյուսել և չորս ձագ էր ունեցել, և նրանք էլ հաճույքով կտցահարում էին ծեր մորաքույր Ադայի թխվածքաբլիթները, և եթե դրանք չէին գտնում, մեծ աղմուկ էին բարձրացնում:
-Ձեր թռչնակներն այստեղ են,- այդ ժամանակ մի փոքր նախանձելով` ասում էին ծեր կանայք ծեր մորաքույր Ադային:
Եվ նա մանրիկ քայլերով վազում էր դեպի իր պահարանը, մի չոր թխվածքաբլիթ էր գտնում սուրճի և անիսոնի կոնֆետների թղթերի արանքում և ասում.
-Համբերություն, համբերություն,- արդեն գալիս եմ:
-Ա~խ, -մրմնջում էին մյուս ծեր կանայք,-Երանի պատուհանագոգին թխվածքաբլիթ դնելը բավական լիներ մեր զավակներին վերադարձնելու համար: Իսկ ձերոնք, մորաքույր Ադա, որտե՞ղ են ձեր երեխաները:
Ծեր մորաքույր Ադան արդեն չգիտեր` միգուցե Ավստրիայում, միգուցե Ավստրալիայում, բայց թույլ չէր տալիս, որ իրեն շփոթեցնեն, փշրում էր թխվածքաբլիթը թռչնակների համար և ասում նրանց.
-Կերեք, դե, կերեք, թե չէ` թռչելու համար բավականաչափ ուժ չեք ունենա:
Ու երբ վերջացնում էին կտցահարել թխվածքաբլիթը, հորդորում էր.
-Դե, գնացեք: Ինչի՞ եք սպասում: Թևերը թռչելու համար են ստեղծված:
Ծեր կանայք իջեցնում էին գլուխները և մտածում, որ ծեր մորաքույր Ադան մի փոքր ցնորված է, որովհետև թեև ծեր էր ու աղքատ, բայց դեռ նվիրելու բան ուներ և չէր էլ պահանջում, որ իրեն շնորհակալություն հայտնեն:
Հետո ծեր մորաքույր Ադան մահացավ, իսկ նրա երեխաներն այդ մասին իմացան բավական ժամանակ անց, և արդեն չարժեր թաղման համար ճամփա ընկնել: Բայց թռչունները ամբողջ ձմեռվա ընթացքում վերադառնում էին պատուհանագոգի մոտ և բողոքում էին, թե ինչու ծեր մորաքույր Ադան չի պատրաստել թխվածքաբլիթները:
Սխալ հեքիաթներ
-Լինում է, չի լինում, մի աղջիկ է լինում, ում անունը Դեղին գլխարկ էր:
-Ոչ, Կարմիր:
-Ա~խ, հա~, Կարմիր: Գնա մորաքույր Դիոմիրայի մոտ և տար նրան այս կարտոֆիլի կեղևները:
-Ոչ. գնա տատիկի մոտ և տար նրան այդ կարկանդակները:
-Դե լավ: Աղջիկը գնում էր անտառ և հանդիպում ընձուղտին:
-Խառնեցիր իրար: Հանդիպում է գայլին, ոչ թե ընձուղտին:
-Եվ գայլը նրան հարցնում է` ի՞նչ կանի վեց անգամ ութ:
-Ոչ մի նման բան: Գայլը հարցնում է` ո՞ւր ես գնում:
-Ճիշտ ես ասում: Եվ Սև գլխարկը պատասխանում է…
-Կարմիր գլխարկ էր, Կարմիր, Կարմիր…
-Այո, և պատասխանում է` գնում եմ շուկա` տոմատ գնելու:
-Երազումդ ես տեսել…Գնում եմ տատիկիս մոտ, որը հիվանդ է, բայց ճանապարհը կորցրել եմ:
-Ինչ, ճիշտ է, և ձին ասում է…
-Ի՞նչ ձի: Գայլ էր:
-Իհարկե:
Եվ այդպես է ասում` կնստես յոթանասունհինգ համարի տրամվայը, կիջնես Դուոմայի հրապարակում, կթեքվես աջ, գետնին կտեսնես երեք աստիճան և փող, աստիճանները թող մնան, փողը վերցրու ու քեզ համար ծամոն գնիր:
-Պապիկ, դու ընդհանրապես հեքիաթ պատմել չգիտես, միշտ սխալվում ես: Բայց միևնույն է, ինձ համար ծամոն գնելու ես:
-Դե լավ, վերցրու փողը:
Եվ պապիկը վերադարձավ թերթի ընթերցանությանը:
Լինում է, չի լինում…
…Հաշվապահ Բյանկին է լինում Վարեզե քաղաքից: Նա առևտրական կազմակերպության ներկայացուցիչ էր և շաբաթվա յոթ օրից վեցը պտտվում էր ողջ Իտալիայում` արևելքում, արևմուտքում, հարավում, հյուսիսում և կենտրոնում` դեղամիջոցներ վաճառելով: Կիրակի օրը վերադառնում էր տուն, իսկ երկուշաբթի առավոտյան նորից մեկնում: Բայց մինչև մեկներ, նրա փոքրիկ աղջիկը իրեն ասում էր.
-Խնդրում եմ, հայրիկ, ամեն երեկո մի պատմություն պատմիր:
Այդ փոքրիկը չէր կարողանում քնել առանց պատմության, իսկ նրա մայրիկը իր իմացած բոլոր պատմությունները արդեն պատմել էր, նույնիսկ երեք անգամ: Այսպես` ամեն երեկո, որտեղ էլ որ գտնվելիս լիներ, հաշվապահ Բյանկին զանգահարում էր Վարեզե և մի պատմություն էր պատմում իր դստրիկին: Այս գիրքը պարունակում է հաշվապահ Բյանկիի պատմությունները: Կտեսնեք, որ բոլորն էլ մի քիչ կարճ են: Հաշվապահը ստիպված էր հեռախոսազանգերի համար իր գրպանից վճարել, չէր կարող երկար զանգեր կատարել: Միայն երբեմն-երբեմն, եթե լավ գործարք էր կնքում, իրեն թույլ էր տալիս մի քանի պարբերություն ավել պատմել: Ինձ ասել են, որ երբ պարոն Բյանկին զանգահարում էր Վարեզե, հեռախոսավարուհիները հետաձգում էին մյուս բոլոր հեռախոսազանգերը, որպեսզի լսեն նրա պատմությունները: Հապա ինչպե՞ս. մի քանիսը իսկապես շատ լավն են:
Տիեզերական ճուտիկը
Անցյալ տարի պրոֆեսոր Տիբոլլայի տանը գիտե՞ք ինչ դուրս թռավ շոկոլադե ձվից: Անակնկալ, տիեզերական ճուտիկ` երկրային ճուտիկների նման, բայց գլխին` կապիտանի բերետ, իսկ բերետի վրա` հեռուստատեսային ալեհավաք:
Պրոֆեսորը, տիկին Լուիզան և երեխաները միասին ասացին` օ~, և հետո այլ բառեր չգտան:
Ճուտիկը դժգոհ նայում էր շուրջը:
-Ինչքան հետ է այս մոլորակը,- նկատեց նա,- այստեղ դեռ Զատիկ է, իսկ մեզ մոտ` Ութերորդ Մարսի վրա, արդեն չորեքշաբթի է:
- Այս ամսվա՞,- հարցրեց պրոֆեսոր Տիբոլլան:
- Այդ էր պակաս: Հաջորդ ամսվա չորեքշաբթին: Բայց տարիներով մենք քսանհինգով առաջ ենք:
Տիեզերական Ճուտիկը չորս քայլ վերև-ներքև արեց, որպեսզի թմրած ոտքերը հանգստանան, և մռթմռթաց.
- Սա ինչ անախորժություն է: Ինչ տհաճ անախորժություն:
- Ձեզ ի՞նչն է անհանգստացնում,- հարցրեց տիկին Լուզիան:
- Թռչող ձուն կոտրել եք, և ես չեմ կարողանա վերադառնալ Ութերորդ Մարս:
-Բայց մենք գնել ենք այս ձուն հրուշակեղենի խանութից:
-Դուք ոչինչ էլ չգիտեք: Այս ձուն իրականում տիեզերանավ է` ծպտված որպես Զատիկի ձու, իսկ ես նրա հրամանատարն եմ` ծպտված որպես ճուտիկ:
-Իսկ անձնակա՞զմը:
- Ես նաև անձնակազմն եմ: Բայց հիմա ինձ կոչումից կզրկեն: Ամենաքիչը գնդապետ կդարձնեն:
-Բայց գնդապետն ավելի բարձր կոչում է, քան կապիտանը:
-Ձեզ մոտ է այդպես, որովհոտև կոչումներն այստեղ թարս են: Մեզ մոտ ամենաբարձր կոչումը հասարակ քաղաքացու կոչումն է: Բայց մոռանանք դա: Իմ առաքելությունը ձախողված է:
-Կասեինք, որ ցավում ենք, բայց չգիտենք, թե խոսքն ի՞նչ առաքելության մասին է:
-Ա~խ, դա ես էլ չգիտեմ: Ես ուղղակի պետք է սպասեի այն ցուցափեղկում, մինչև մեր գաղտնի գործակալը հայտնվեր:
-Հետաքրքիր է,-ասաց պրոֆեսորը,-Երկրի վրա գաղտնի գործակալություններ էլ ունենք: Իսկ եթե գնանք ու ոստիկանությանը պատմե՞նք:
-Այո, գնացեք ու բոլորին պատմեք տիեզերական ճուտիկի մասին, ու թող բոլորը ձեզ վրա ծիծաղեն:
-Դա էլ է ճիշտ: Դե լավ, քանի որ մենք մերոնցով ենք, մեզ մի քիչ էլ պատմեք այդ գաղտնի գործակալների մասին:
-Նրանց հանձնարարված է գտնել այն երկրացիներին, որոնք քսանհինգ տարի հետո վայրէջք են կատարելու Ութերորդ Մարսի վրա:
- Դա ծիծաղելի է: Մենք այժմ նույնիսկ չգիտենք, թե որտեղ է գտնվում Ութերորդ Մարսը:
-Դուք մոռանում եք, սիրելի պրոֆեսոր, որ այնտեղ` վերևում, մենք ձեզնից քսանհինգ տարով առաջ ենք: Օրինակ` արդեն գիտենք, որ Ութերորդ Մարսին հասնող երկրային տիեզերանավի հրամանատարի անունը Ջինո է:
-Ա~յ քեզ բան,- ասաց պրոֆեսոր Տիբոլլայի ավագ որդին,- իմ անունն էլ:
- Մաքուր զուգադիպություն է,- եզրակացրեց տիեզերական ճուտիկը:- Նրա անունը Ջինո կլինի և նա երեսուներեք տարեկան կլինի: Այսինքն` այս պահին Երկրի վրա ուղիղ ութ տարեկան է:
-Տես, է,- ասաց Ջինոն, ճիշտ իմ տարիքին է:
-Բավական է ինձ ընդհատես,- խստորեն բացականչեց տիեզերաձվի հրամանատարը:
-Ինչպես բացատրում էի` մենք պետք է գտնենք այս Ջինոյին և անձնակազմի մյուս անդամներին` նրանց աննկատ հետևելու և դաստիարակելու համար:
-Ի՞նչ-ի՞նչ,-ասաց պրոֆեսորը,- ի՞նչ է, մենք երեխաներին լավ չե՞նք դաստիարակում:
-Այնքան էլ չէ: Նախ և առաջ, դուք նրանց չեք վարժեցնում այն մտքին, որ պետք է ճանապարհորդեն աստղերի մեջ, երկրորդ` նրանց չեք սովորեցնում, որ տիեզերքի քաղաքացիներ են, երրորդ` նրանց չեք սովորեցնում, որ «թշնամի» բառը Երկրից դուրս գոյություն չունի, չորրորդ…
-Ներողություն, հրամանատար,- ընդհատեց տիկին Լուիզան,- ի՞նչ է ձեր այդ Ջինոյի ազգանունը:
-Ներեցեք, ձեր, ոչ թե` մեր: Նրա ազգանունը Տիբոլլա է: Ջինո Տիբոլլա:
-Բայց այդ ես եմ,- վեր թռավ պրոֆեսորի որդին,- ուռռա~…
- Ի՞նչ ուռռա,- բացականչեց տիկին Լուիզան: -Չկարծես, թե ես և հայրդ թույլ կտանք…
Բայց ճուտիկն արդեն թռել էր Ջինոյի թևին:
-Ուռա~… Առաքելությունը կատարված է: Քսանհինգ տարուց ես էլ կարող եմ տուն վերադառնալ:
- Իսկ ձու՞ն,- հոգոց հանելով հարցրեց Ջինոյի քույրիկը:
-Բնականաբար հենց հիմա էլ կուտենք:
Եվ այդպես էլ արեցին:
Իտալերենից թարգմանությունը` Լուսինե Հակոբյանի
