Բարի լույս, նոր օր, քո նույն արևով, չզգացվող նույն տաքությամբ, անձրևից մնացած թաց հետքերով ու թեք ճանապարհների լիքը լցված նույն ջրափոսերով:

Գալդ առաջինն զգացողներից մեկը գյուղով անցնող դպրոցի ճամփան է, որ վաղ առավոտյան երեխեքի ցեխոտ կոշիկների տակ երկար տրորվում, ամեն անգամ նրանց ճանապարհում ու դիմավորում է, ու մեկ էլ Երվանդը, որ քո պատճառով ամեն անգամ իր չսիրած ճամփան բռնում ու մրսելով քայլում է դպրոց հասնելու հույսով ու միշտ բացակայող ցանկությամբ:

-Ե՞ր, այ Երվանդ:

-Թող, ախպեր, մտքերով արդեն հասել ա երկրորդ հարկ:

-Բա Անուշիկին հո մենակ չի՞ թողնելու, արդեն ցրտել ա,- համատարած հռհռոց առաջացնելու հույսով ասված արդեն լավ ծանոթ ու ամեն անգամ ավելի տափակ թվացող նույն խոսքերը:

-Տղերք, հավեսներդ չունեմ, սրտովս գնացեք:

Ընկերների շրջանում մշտապես տրվող հայտնի ախտորոշումն էր` «սիրահարված ա». հավես չունենալու համար հարգելի թվացող, բայց Երվանդի հետ չկապվող պատճառ:

-Ե՞ր, բա ե՞րբ ես սիրտդ բացելու:

-Հա, էլի, մեռավ սպասելով խեղճ աղջիկը,- Արմենի՝ հնությունից արդեն սևացած չաշխատող հումորն էր:

-Վա՞խտ ես գտել: Դու «պավեսկեքի» մասին մտածի:

Խոսողը, իհարկե, Երվանդն էր: Ձմռան հավաքն արդեն սկսվել էր: Եղբայրը` Կարոն էլ գնացողներից մեկն էր լինելու: Չէ, Երվանդը հերթական բողոքավորը չէր, որ 2 տարին կորցրած է համարում ու դրանք վատնելու իմաստը չի գտնում: Երվանդը եղբոր վաստակածով ու հոր` արտագնա աշխատանքից ստացվող եկամուտով պահվող ընտանիքի մի անդամն էր, ու դասերից հետո գյուղացիներից մեկի այգում օրավճարով աշխատող 15-ամյա դպրոցականը, որին մնում էր գլուխը կախ իր տարիքի համար խիստ ծանր բեռը եղբորից վերցնելն ու ամեն երեկո աշխատելուց թուլացած ուսերին պահելը:

-Հել, հել, հավաքվի, պարապմունքիս պիտի հասցնեմ…

Էլի նույն ճանապարհը, նույն ջրափոսերն ու նույն հոգսերը միշտ մտքում պահելով, մինչև տան դռանը հասնելով ու դրանք դրսում գցելով, երկու կողմերից մի կերպ ձգած ժպիտը դեմքին ներս մտնելը:

-Տա՞տ, բա տնեցիք ո՞ւր են:

-Մերդ բաղն ա, Կարոյին էլ նոր կանչ տվին, գործ էր եղել:

-Ուտելու բան կա՞ տաքացրած:

-Դրած ա հացը: Խոսացի՞ր հորդ հետ:

-Դե հա, նորմալ ա, նորություն չկար: Դուրս գամ, տեսնեմ՝ մաման ինչ գործի ա:

-Հացդ, Երվանդ…

Նույն սառը օդը, անցած օրվա անձրևն ու լցվող ջրափոսերը: Իսկ մտքում ամեն անգամ ավելի կարճացող նույն խոսակցությունն էր՝ միշտ կիսատ ասվող ու անպատասխան մնացող հարցով.

-Ալո՞, բարև, պապ: Երվանդն ա, ո՞նց…

-Հլը փող չեմ ստացել, բալես…

Երվանդն էր, 15-ամյա էն դպրոցականը:

-Մամ, բայց ախր․․․

-Ոչ մի ախր, ինձ չի հետաքրքրում:

Բազմոցին նստած հետևում եմ ընկերուհուս ու իր մոր զրույցին, եթե իհարկե, դա զրույց կարելի է համարել։

-Մամ, բայց երաժշտական խմբի մեջ ի՞նչ վատ բան կա։

Իրոք որ, երաժշտական խմբի մեջ ի՞նչ վատ բան կա, մանավանդ, եթե դու լավ ես երգում կամ նվագում։

-Բա դասե՞րդ, բա մե՞նք, մոռանում ես լրիվ, որ երաժշտությունը քեզ ապագա չի։

Այ քեզ կարծրատիպ։ Երաժշտությունը չի կարող ապագա լինել։ Նման պահերին ես չգիտեմ՝ ինչ անել։ Սենյակի մի անկյունում կանգնած հիշում եմ բոլոր եղյալ և չեղյալ դրվագները․․․ Եղյալ և չեղյա՞լ, նման բառեր կա՞ն։ Այսօրվանից կան։ Հիշեցի մի ֆիլմ, որտեղ դասախոսն ասում է իր ուսանողներին․

-Բժշկությունը, իրավաբանությունը, հաշվապահությունը մասնագիտություններ են, որոնք մեզ անհրաժեշտ են բարեկեցիկ կյանքի համար, բայց գեղեցկությունը, պոեզիան, սերն ու երաժշտությունը ստիպում են մեզ ապրել։

«Երաժշտությունը ստիպում է մեզ ապրել»,- կրկնում էի մտքումս, երբ լսում եմ հետևյալը․

-Ես չէի լսում ծնողներիս,- հանգիստ տոնով խրատում է ընկերուհուս մայրը, ի դեպ, կցանկանայի, որ մի փոքր արագ խրատեր, ուշանում ենք,- հիմա դու էլ ինձ չլսես, էլ ո՞վ պիտի…

-Բայց երաժշտությունը․․․

-Ոչ մի բայց։

Հաջորդ հայացքս, որը շռայլեցի ընկերուհուս (հումանիտար հոսքի ուսանողները միշտ պետք է խոսեն գրական ու ոչ այդքան շատ գործածվող բառերով, և կապ չունի՝ իմաստ կա, թե ոչ), արդեն դրսում էր։

-Ախր, ո՞նց չի հասկանում, որ ես ապրում եմ երաժշտությամբ: Ես ատում եմ լեզուները, բնագիտական առարկաները։ Ինձ համար երաժշտությունն է գիտությունը, բեմը՝ կյանքը։

-Իսկ դու գնա ու զբաղվիր երաժշտությամբ,- հանկարծ ասացի ես։

Իմ ընկերներն արդեն սովոր են բերանիցս դուրս եկող կտրուկ առաջարկներին։

-Հենց այդպես, ես կլինեմ քո խմբի կիթառահարը, դաշնամուր նվագող կգտնենք։

-Չէ, խնդիրներ կունենամ։

-Իսկ եթե․․․

-Ոչ։

-Կամ․․․

-Չի լինի։

-Բայց․․․

-Դրա մասին ընդհանրապես մոռացիր։

Դե, արդեն նշեցի, որ սովոր են կտրուկ առաջարկներին, իսկ ես սովոր եմ դրանց մերժումները ստանալուն։
Ինչևէ, քայլում էի փողոցով, ուսումնասիրում էի ամեն ինչ, ինչը կընկներ աչքիս։ «Երաժշտությունն է իմ գիտությունը»,- ականջներիս մեջ զնգում էին խոսքերը, ու հենց այդ պահերին եմ ես հասկանում, որ երազանքները չի կարելի սպանել, քնեցնել։ Միգուցե նախորդ սերունդը չի հասկանում, միգուցե ցանկանում է իր երազանքը պարտադրել մեզ, բայց մի՞թե դա ճիշտ է։
Եվ հենց այս պահերին եմ ես հիշում, թե ինչքան ընկերներ ունեմ, ովքեր ունեն ձայնագրման ստուդիաներ․

-Արի,- ձեռքից բռնելով՝ տանում եմ, ավելի ճիշտ ՝ քարշ եմ տալիս դեպի հակառակ կողմը։

-Ո՞ւր։

-Արի, կիմանաս․․․

-Երվ, Դավոյի հետ քելեք Ցայտկի մոտ։

-Չկա տենց ճիշտ, իրար հետ ենք գնում։

-Արա, ասում եմ՝ գնացեք ընդե կայնեք։ Կարո՞ղ ա գիտեք՝ պիտի սաղ օրը ստեղ կանգնած մնանք։ Ձեզ՝ չգիտեմ, բայց ինձ չուչելի կարգվիճակը հեչ չի դզում։

Հանդիսանալով «քձիբ» ուսանողության արժեքավոր տարր և ծնողների ջանքերը անվերապահորեն գերագնահատող անձինք, մենք ճիշտ ենք համարում անցնել դասից տուն 10 կմ-ը՝ հույսը դնելով բազմաչարչար տարիների արդյունքում սովետից ստացած միակ «жигули»-ի պատճառով կզած, կնճռոտ պապիի, կամ «BMW»-ի հաստափոր վարորդի վրա։

Տարբերակները երկուսն են։ Կամ ավտոստոպ, կամ տրանսպորտ։ Համապատասխանաբար` կամ մի քիչ երկար կանգնել ճռռան արևի տակ ու գնալ անվճար, կամ վատնել օրհասական հարյուր դրամը։ Բայց դե, քանի որ մասնագիտությունն ինքնին մեխված է ուղեղներումս (ասել եմ` հաշվապահություն ենք սովորում), նախընտրում ենք խնայել վաղվա հոթ-դոգի գումարը։

Հա, ի դեպ, չշտապեմ բավարարել ձեր հետաքրքրությունն այն մասին, թե ով է Ցայտկը, այլ սովորականի պես անշնորհքաբար ոտքերս սեղանին դրած ուղղակի նշեմ, որ Ցայտկը զույգ «չոլկայով» ու թզբեխով մեկն է` պատկերված գերեզմանաքարի վրա։ Սակայն իջեցնեմ ոտքերս ու նորից նշեմ, որ ցանկացած ավտոստոպի դիմող բանդայի պես, մենք էլ մեր բարենպաստ կայանատեղիներն ունենք. գերեզմանոցի դիմաց ու ծառի տակ։ Ինչևիցե, չխորանանք։

Քանի որ երկար տվայտանքների արդյունքում որոշեցի կիսվել այս թեմայով, հարկ եմ համարում կիսվել նաև իմ՝ պրոֆեսիոնալ ավտոստոպիստիս փորձով, ու այդ նենգ քայլին դիմելու արվեստի գաղտնիքներով։

Եթե դուք ամերիկյան ֆիլմերի սիրահար եք, ապա հավանաբար տեսած կլինեք, թե ֆիլմերում ինչպես են կանգնում ճանապարհի եզրին ու տնկում բութ մատը, որը կանգնեցնելու նշան է համարվում անցնող տրանսպորտի համար։ Իրականում նույն սրբազան օրենքը գործում է նաև Հայաստանում, ուղղակի մի տարբերությամբ։ Եթե անցնող տրանսպորտային միջոցի վեջն էլ չի, ու նա արհամարհում է ձեր ջանքները, մատների կոմբինացիան ավտոմատ կերպով փոխվում է։ Դե, չխորանամ, հասկացաք։ Բացի դրանից, վարորդի հետևից տեղում են փոքր ժամանակ տատիկի սովորեցրած բոլոր արտահայտությունները, որոնք պատանեկան տարիքին հասնելուն համատեղ կատարելագործում ես։ Ավելացնեմ ևս մի անկյունաքար` բավականին շուտ ցանկալի արդյունքի հասնելու համար։ Ուղղակի կանգնելուց բացի՝ շատ կարևոր է նաև նայվածքը։ Հասարակ հայացքով ոչ մի անցորդի չես գերի։ Եթե ցանկանում ես բարձրացնել շանսերդ, պիտի նայես Շրեկի կատվի նայվածքով։ Նման խոցող հայացքով քեզանով կանես նույնիսկ մետրոյի վարորդին։

-Էսօր իմ հերթն ա։ Ես եմ դեմը նստում,- ճտպտացի։

-Չկպավ։ Էս ի՞նչ սերունդ ա մեծանում։ Ոչ հարգա՜նք կա մեծերի հանդեպ, ոչ բա՜ն,-բազմանշանակ հայացքով խոսեց մեզանից երեք ամսով մեծը։

-Հա, բա՞։ Ձյուն գար` սղայինք,- մեր Արսենն ա, գիտեք, ասել եմ։

Հիմնականում այս երեք ընկերներով ենք դասից տուն գալիս։ Նույն քաղաքից ենք։ Երեքս էլ տարբեր հաշվարկներից բխող շահի պատճառով ենք հարյուր դրամ խնայում։ Երվանդն ունի ընկերուհի, որը տարին մինիմում չորս անգամ ծննդյան օր է նշում, Արսենի մասին չասեմ, օրը մի ընկերուհի է փոխում. մեկի քիթն է ծուռ, մեկի՝ ոտքերը, մեկը հարմար կազմվածք չունի, ու էդպես շարունակ։ Ես էլ անկապ խնայող եմ։ Մի՛ բողոքիր, մայր։ Փոքր ժամանակ քիչ ասեիր՝ սենց որ ծախսես, դու տուն չես դառնա։

-Հրոխպեր, սվետաֆորի մոտ պահի։

-Շնորհակալ ենք։

-Հաջող, տղերք ջան։

Ամառ էր՝ շոգ հուլիս։ Տառապում էի անգործությամբ՝ շրջում էի ֆեյսբուքով։ Հանկարծ ստացա մի հաղորդագրություն։ Ծանոթներիցս մեկը ինձ հրավիրում էր կամավորական աշխատանքներ կատարելու միջազգային կինոփառատոնում։ Ուրախացա ու քայլերս ուղղեցի դեպի խոհանոց, որ մայրիկից թույլտվություն խնդրեմ։ Մինչև կհասնեի խոհանոցի դռանը, տեսա, որ փառատոնը տեղի է ունենալու ինչ-որ գյուղում։ Որոշեցի հետ գնալ իմ սենյակ ու մերժել առաջարկը, բայց ներսիս արկածատենչ Անահիտը մտավ խոհանոց ու բոլոր մանրամասները ներկայացրեց մայրիկին։ Իսկ արկածատենչ Անահիտի մայրիկը սիրով համաձայնեց։

Օրեր անց Անահիտը սկսել էր իր արկածները գյուղում։

Ազատ ժամանակս ծախսում էի գյուղացիների հետ ծանոթանալու ու զրույցներ վարելու վրա։ Արմանի՝ գյուղի դպրոցական տղաներից մեկի հետ ունեցած զրույցս գյուղական կենցաղի, գյուղացիների և գյուղերի դրության մասին պատկերացումներս տակնուվրա արեց։ Արմանը պատմեց, որ իրենց դպրոցում ընդամենը տասնմեկ աշակերտ կա (շատ էի զարմացել), դասերը հետաքրքիր չեն, աշակերտները քիչ են։ Ու երբ ավարտվեցին այն թեմաները, որոնց շուրջ կարելի էր զրուցել տասնամյա տղայի հետ, ուղղակի հարցրեցի․

-Արմա՜ն, հեչ մտածե՞լ ես՝ ինչ ես դառնալու, որ մեծանաս։

-Հա՛, բա ոնց, ֆուտբոլիստ եմ դառնալու։

Ուրախացա՝ մտածելով, որ կարելի է տասնամյա դպրոցականի հետ քննարկել Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունը։

-Լո՞ւրջ։ Բա ո՞ւմ կողմից էիր՝ Ֆրանսիայի՞, թե՞ Խորվաթիայի։

-Ե՞րբ։

-Ոնց երբ։ Մի քանի օր առաջ։ Աշխարհի առաջնությանը։

-Ի՞նչ առաջնություն։

Էլ հարց չտվեցի․ Արմանենց տանը ո՛չ համակարգիչ կար, ո՛չ հեռուստացույց։ Հետո առաջարկեցի միասին ֆուտբոլ խաղալ։

-Ինչո՞վ։

-Ա՛րմ, դու ֆուտբոլը բացի գնդակից էլ ինչո՞վ ես խաղացել։

-Հա, բայց ես գնդակ չունեմ, ընկերներիցս մեկը ուներ, էն էլ գնացել ա, վաղուց էլ գյուղում չի ապրում։

-Ուրեմն արի գնանք խանութից առնենք։ էնտեղ էլ հո կլինի։

-Ո՞ր խանութից։ Մեր գյուղի՞։

-Ուրիշ խանութ մոտերքում չկա։

-Մեր խանութում մենակ աղ կա։ Հա՜, մեկ էլ արաղ։

Խոսակցությունը ընդմիջվեց ինչ-որ ճնշող լռությամբ, որովհետև ասելիք չունեի։ Որովհետև տասնամյա դպրոցականի հետ զրուցելու ավելի շատ թեմա կար, քան ես պատկերացնում էի։ Զրույցից հետո էլ մտահոգվելու հազար ու մի տեղիք կար։

-Լա՛վ, Արմա՛ն, մյուս անգամ, որ գամ, գնդակ կբերեմ, որ քեզ իսկական ֆուտբոլիստ դարձնենք։

-Լո՞ւրջ։

-Հա՛, բա ոնց։ Հիմա կանգնի ու ժպտա, որ քեզ նկարեմ․․․

Է՞ս ճանապարհը։ Գեղեցիկ է, չէ՞։

Հա, երկար է, գիտեմ։ Բայց ճանապարհը որքան էլ երկար, չի հոգնեցնի, եթե տանում է դեպի տուն։ Դեղին-դեղին ճանապարհը մեզ տուն է տանում։ Մեր տուն` գյուղ։

Էսօր կտեսնես այս գյուղը։ Շատ եմ պատմել։  Մեքենան անհարմար է։ Ամեն ուրբաթ օր այն ինձ տանում է։

Տես, մեր մտքերից այն կողմ աշուն է։ Հա, դա եղանակ է։ Մոռացել էի բացատրել։

Այստեղ ամեն ինչը բաժանում են։ Մասեր։ Տեսակներ։ Մաշկի գույն։ Ձևեր։ Տարիք։ Ամեն ինչ բաժանում են։ Մարդուն բաժանում են։ Էնքան բաժանում են, վերջում էդ մարդուց բան չի մնում։

Ճանապարհը ցեխոտ է, ուսիս բարձրացիր, որ չկեղտոտվես։ Քարեր էլ կան։ Շատ քարեր։ Էս գյուղի ունեցած միակ բանը քարն է։

Հասանք։ Նստիր։ Էս թախտին մենք ձմռան երեկոներին նստում ենք վառարանի կողքին, ամռանը` պատշգամբում ենք նստում։ Էլի էս թախտին։ Աշունը կատարյալ չէ։ Դեռ վառարանը տուն չեն բերել։

Էսօր կաթով սուրճ ենք խմելու։ Դեմ չե՞ս։

Սրանից համով բան չկա, հատկապես երբ մայրդ է պատրաստում։

Ինտերնետից անջատվելը դժվար գործ է։ Սպասիր նամակներիս պատասխանեմ։

Զգո՞ւմ ես էս հոտը։ Չորացող մասուրի հոտն է։  Մասուրի թեյ ես չեմ սիրում, բայց կուզեի սիրել։ Գաթա կուտե՞ս։

Դրսում հիմա նստել չարժե։ Կսառչենք։ Շատ ցուրտ է։ Խաղողի վազը տեսնո՞ւմ ես։ Էդտեղից էնքան սիրուն ես երևում։ Ամեն օր նայում էի քեզ այդտեղից։ Շատ սիրուն էր ամեն ինչ, երբ ամառ էր։ Հիմա ցուրտն է սիրուն։ Հիմա տերևներն են սիրուն։ Իսկ ամռանը` ամեն ինչը։

Աստղերը ինչո՞ւ դուրս չեն գալիս։ Քե՞զ են սպասում։ Գնո՞ւմ ես…

Տուն. երևի բոլորդ տուն ասելով կպատկերացնեք այն միակը, որտեղ ծնվել ու մեծացել եք, իսկ ես՝ ոչ։ Ես Արաքսն եմ, 14 տարեկան, չորս անգամ փոխել եմ տունս, չորս անգամ սկսել սկզբից։

Ծնվեցի, երկու տարի ապրեցի մի տան մեջ, որից տեղափոխվելու պատճառը 9-րդ հարկն էր։ Մի քիչ անհասկանալի էր, թե ինչը խանգարեց ծնողներիս 9-րդ հարկում։ Ես բան չեմ հիշում։

Մինչև 7 տարեկանը մանկությանս շատ լավ, հաճելի պահերը ապրեցի երկրորդ հարկում։ Հարմար էր շատ, հիշում եմ իմ բոլոր ընկերներին և մեր խաղերը։ Հիշում եմ բոլորին, անգամ մեր բակի տատիկ պապիկներին, որոնց հանգիստը միշտ խանգարում էինք՝ առավոտից երեկո անիմաստ գոռգոռալով։ Ու չեմ ուզում հիշել այն պահը, երբ մայրիկս սկսեց հավաքել իրերը ու ասաց, որ տեղափոխվելու ենք նոր բնակարան։ Գնացի, կանչեցի մոտ ընկերուհուս, և չգիտեմ՝ ինչու, սկսեցի լացել։ Նա էլ, առանց որևէ բան հարցնելու, լացեց, հետո խոսեցինք։ Իրար գրեթե ամեն օր հրաժեշտ էինք տալիս, իսկ իմ գնալու օրը առանց խոսելու միայն լացում և իրար խոստանում էինք, որ միշտ կմնանք լավ ընկերներ։

Տուն 3-րդ․ գրեթե երկու ամիս տանից դուրս չէի գալիս, ինձ թվում էր, որ դրսում ոչ ոքի հետ չեմ կարող խաղալ, որ նրանք իմ իմացած խաղերը չգիտեն։ Դե, ես ճիշտ էի, ես այդ տան մեջ դարձա 13 տարեկան և ոչ մի անգամ բակ չիջա։ Միայն երեկոյան՝ միայնակ զբոսնելու։

Դարձա 14 տարեկան, և մենք կրկին տեղափոխվեցինք։ Ես կարծես եկել էի իմ հին տուն, նորից գտա լավ ընկերներ, իմ հասակակիցների հետ ամեն օր խաղում էինք իմ խաղերը։ Ինձ թվում էր՝ գտա կիսատ թողած խաղերիս շարունակությունները։

Հիմա մի բանից եմ վախենում․ 15-ամյակս նոր տան մեջ չլինի։

Հոկտեմբեր ամիսն էր։ Մենք հինգ հոգով էինք ներկայացնում «Մանանան»։ Մոնտենեգրոյում էինք, ի դեպ։

Մոնտենեգրոյում ամառներն ավելի երկար են, բայց ոչ թե ամսվա մեջ օրերի քանակով, այլ «սոլյարի» գնացածի տեսք ունենալու հնարավորություններով։ Հա, բոլորը գնում են ծով մի նպատակով՝ արևային լոգանք ընդունելու։ Ու էս երևույթը տարիք, սեռ, հագուստ չի ճանաչում (լողազգեստի գծի տեղը չպիտի մնա)։

Հիմար կզգաս ինքդ քեզ, եթե հասնես Ադրիատիկ ծովի ափ ու գոնե փորձ չանես ջուրը մտնելու։ Փորձը ո՞րն է։ «Գաղտնի» լողափ էինք գտել, ոտքով-գլխով մեզ ջուրն էինք գցում։ Ու իրականում կապ չուներ՝ ով լողալ գիտի, ով՝ չէ։ Բոլորս մեկի պես ջուրն էինք մտնում։ Իմ ու քո չկար, լավ ու վատ չկար, մոտ ու հեռու չկար․ բոլորս մի մարդու պես գնացինք, կազմակերպիչներին էլ տարանք անգամ։

Հիմա էսպես նկարագրում եմ, հետ եմ դառնում, գրածս կարդում եմ, մտածում եմ, թե ամբողջ օրը լողափում ենք եղել, ոչ գործ ենք արել, ոչ բան։ Բայց դե, չէ։ Էս ամեն ինչի համար մենք օրվա մեջ ընդամենը մեկուկես ժամ ունեինք։ Իսկ մնացած ընթացքում կպած աշխատում էինք։

Ծրագրի նպատակն էր` սովորեցնել 8 երկրներից ժամանած 45 մասնակիցներին, թե ինչպես զրոյից մշակել և այնուհետև իրականացնել փոխանակման ծրագիր կամ թրեյնինգ։ Այդ մեկ շաբաթվա ընթացքում մենք հիմնականում քննարկում էինք «Erasmus +»-ի հարթակում ծրագրերի գաղափարներով դիմելու հիմունքները, անհրաժեշտ պայմաններն ու այն կարևոր կետերը, առանց որոնց դիմումը հաստատ չէր ընդունվի։ Սրանից բացի՝ մենք բոլոր հնարավոր ձևերով ծանոթանում էինք մյուսների հկ-ներին։

Ամեն օր ներկայանում էինք տարբեր մարդիկ, կիսվում էին իրենց փորձով, ներկայացնում էինք կազմակերպությունները, պատմությունը, անցած ճանապարհը, ամենադժվար պահերն ու ամենամեծ հաղթանակները։ Էլի եմ ասում՝ իմ ու քո չկար, ամեն տեսակի օգտակար ինֆորմացիան մենք շատ արագ տարածում էինք իրար մեջ, ուրիշի փորձը մերն էինք դարձնում։

Բացի այդ՝ այցելել ենք մի քանի մոնտենեգրական հասարակական կազմակերպություններ, ուր ծանոթացել ենք դրանց աշխատանքի հետ։ Այնուհետև զրուցել ենք հիմնադիրների հետ, հետաքրքրվել ենք, թե ինչ խնդիրների են հանդիպել գործունեության ընթացքում և թե ինչպես են դրանք հաղթահարել։

Ձեռք բերած գիտելիքների և փորձի հիման վրա՝ ծրագրի ավարտին մենք պիտի ներկայանայինք աշխատանքային տարբեր խմբերով՝ ծրագրի բովանդակությունը գրելու, հովանավորներ գտնելու, կամավորներին մոտիվացնելու, նոր աշխատակիցներին կազմակերպություն ներգրավելու և այլն։ Ամեն մի խումբ համակարգել էր իր կատարած աշխատանքը, ստացել էր գործողությունների հստակ հերթականություն, ոմանք անգամ ունեին գործնական օրինակներ, և այս ամենը վերջին օրը ներկայացվել էր բոլորի առաջ։ Ըստ էության՝ փորձը իրար մեջ փոխանակել էինք։

«Աշխատանքային» գիտելիքներից բացի՝ ամեն մեկս տուն վերադարձավ եվրոպական մշակույթից մի փոքր ավելի տեղյակ դարձած։ Յոթ օրում մենք հասցրինք ճանաչել իրար և փորձեցինք հասկանալ, թե ինչպես է ամեն ներկայացուցիչ բնորոշում իր երկիրը։ Կարծրատիպեր էինք կոտրում, օրինակ, հույների շատ պասիվ լինելու մասին, կամ որ ֆրանսիացիները շատ սառն են։ Բայց մյուս կողմից էլ ամեն օր ավելի ու ավելի էինք համոզվում, որ եթե իտալացիների ձեռքերը կապես, լեզուն էլ կապ կընկնի։

Հարցրե՛ք՝ ինչ եմ բերել հետս։ Չէ, լուրջ, հարցրե՛ք։ Հարցրե՛ք, որ ասեմ՝ շոկոլադ եմ բերել, թարմ արևայրուք, մի քանի հատ քար ծովափից, խխունջների խեցիներ, շորերիս վրա մնացած ծովի աղ, մեծ տպավորություններ, լավ հիշողություններ։ Հա, ու նոր գաղափարներ, որոնք անպայման իրագործելու ենք։

-Սամ, արդեն որոշել ես, թե ի՞նչ ես հագնելու:

-Հա, ոնց որ մտածում էի` Ջոկերի դիմակս կդնեմ:

-Իսկ ես չեմ կողմնորոշվում: Կամ կմախքի կերպար կընդունեմ կամ էլ Ջոկերի: էն էլ, որ ասում ես` Ջոկերը դու ես, ես երևի կլինեմ կմախք:

-Իսկ ես կլինեմ «մանյակ»,- սերիական մարդասպաններին բնորոշ ժպիտով մեջ մտավ Դավիթը:

-Բայց զգույշ, չափից շատ նման չլինես,- ծիծաղեցինք բոլորս:

-Որոշել ես, չէ՞, թե ում տներն  ենք մտնելու,-հարցրեց Սամվելը:

-Հա, Լիլիթի հետ պայմանավորվել եմ, իրանք լիքը լավ կոնֆետներ են գնելու,- մեծ ախորժակով պատասխանեցի ես:

-Իսկ դդո՞ւմ:

-Արմեն, մենք Ավշարում ենք ապրում, ի՞նչ դդում:

Հնչեց զանգը այդ օրը վերջին անգամ, ու բոլորս գնացինք տուն` պատրաստվելու:

Արդեն ժամը 6-ն էր, պայմանավորվածությանը համաձայն, պետք է հանդիպեինք գյուղամիջում: Ոչ ոք չէր ուշացել: Փողոցով քայլում էին մի քանի գժուկներ, որոնք նշում էին կելտական յուրօրինակ ու սարսափազդու այս տոնը: Մարդիկ մեզ նայում էին ինչպես Արմաշի հոգեբուժարանի հիվանդների, որոնք փախել էին Ավշար, որպեսզի վեհաժողով գումարեին:

-Ուրա՜խ Հելլոուին…

-Վա՜յ, էրեխեք, լեղաճաք եղա,- պատասխանեց մեր առաջին հյուրընկալը:

Սա այդ օրվա ամենատարածված ռեակցիաների Թոփ 10-ում 1-ին տեղն էր զբաղեցնում: Նրանց հաջորդում էր «Ինչ հավես ա՜, էրեխեք», «Սա սատանիստական տոն ա, այ անամոթներ, մենք առաջինն ենք ընդունել քրիստոնեությունը…» արտահայտությունները: Բայց դե մեզ ոչինչ չէր կոտրում, քանի որ մեզ միավորում էր մի մեծ տոպրակ քաղցրավենիք ու հույս, որ շուտով ուտելու ենք այդ քաղցրավենիքը:

Արդեն 8-ի կողմերն էր: Մեր բարեկամների և դասարանցիների տներն այցելելուց հետո, միտք ծագեց այցելել նաև անծանոթ մարդկանց տներ, սակայն այդ ժամանակ ոչ ոք պատկերացում անգամ չուներ, թե ինչի կհանգեցնի մեր այդ  միտքը:

-Եկեք դե այս տունն էլ մտնենք,- չեմ հիշում ով առաջարկեց` մատնացույց անելով այդ չարաբաստիկ տունը:

-Եկե՛ք,- համաձայնվեցինք բոլորս:

-ՈՒՐԱԽ ՀԵԼՈՈՒԻՆ…

-Աաաաա՜աաաա…,- մեզ տեսնելուց հետո մի աղջնակ ճչաց ու լացելով վազեց դեպի ծնողները` բացականչելով. «Պապ, պաա՜պ, գողերը…»

Լսելով նրա ճիչը, դժվար չէր կռահել, որ նա մեզ դրել էր գողի տեղ, ինչը մեզ համար շատ անսպասելի էր, որն էլ հանգեցրեց նրան, որ բոլորս փախանք այդ տնից:

Փախուստի ընթացքում մեր բոլոր կոնֆետները թափվեցին, մեր թանկարժեք շոկոլադե (և ոչ միայն) կոնֆետները, որոնք մենք հավաքել էինք կյանքի գնով, բայց ամեն ինչ այդքան վատ չէր լինի, եթե ես պատահաբար չշրջվեի ու չտեսնեի, որ մեզ հետապնդում են այդ աղջնակի հայրիկը և պապիկը: Նրանք վազում էին վագրերի նման, որոնք հետապնդում էին իրենց որսը: Նրանց հայացքում կար ատելություն, դաժանություն ու որսին ինչքան հնարավոր է շուտ հասնելու մոլուցք: Բայց ես էլ հո եղնիկ չե՞մ, որպեսզի նրանք ինձ որսան: Ես քաղաքակիրթ անհատ եմ, որը չէր ուզում փախներ:

«Հոպ, բայց ես ի՞նչ եմ արել, որ մի հատ էլ վազում եմ ինչպես «Ֆերրարի»,- մտածեցի ես, ոտքս հանեգի գազի ոտնակից:

-Մենք գողեր չենք…

-Այ, հիմարներ, էդ ո՞ւմ տուն եք մտել,-բղավելով հարձակվեց վրաս տղամարդը:

-Մի խփեք, էսօր հելլոուինն ա, մենք գողեր չենք… ,-բայց միևնույն է, նա շարունակում էր ինձ քյուֆթայի մսի տեղ դնել:

-Ի՞նչ հելլոուին, դուք գողեր եք:

-Չէ, էսօր…

-Թե՞ մտածում եք` կարաք իմ տուն մտնեք: Լավ կայնի, ո՞ւր փախան քո հանցակիցները,- այս ասելով նա բաց թողեց ինձ ու վազեց մյուսների հետևից:

Սա դեռ քիչ չէր, նրանց հաջորդեց տան պապը, ով «ծանր թաթ» էր, ում թաթի ծանրությունը անձամբ ես զգացի իմ մարմնի վրա:

-Տո, այ հիմարներ, գոնե գիտե՞ք ում տունն եք մտել:

-Մենք գողեր չենք…

Ինչպես տեսնում եք, կանգնելը ու քաղաքակիրթ մարդկանց պես խոսելը նրանց համար չէր: Նրանք ուղղակի բռնության մեծ ալիք էին բարձրացրել անչափահաս երեխաների վրա: Ու այս ամենի հետ մեկտեղ, մենք լսեցինք ոստիկանական մեքենաների շչակների ձայնը: Նրանք ոստիկանություն էին կանչել…

…Չեմ ուզում հիշել այս մղձավանջը: Այո, դա իրոք մղձավանջ էր մի խումբ երեխաների համար, որոնք ուղղակի ցանկանում էին նշել Հելլոուին  տոնը և ընկերներով ուրախանալ: Սակայն իմ ուղեղում մի քանի բան չի տեղավորվում: Ո՞ր մի գողը կգար և դուռը կթակեր բացականչելով` «Ուրախ Հելլոուին», ո՞ր մի գողը ներկված կլիներ ասես մանկական թատերական ներկայացումից փախած դերասան, և ո՞ր մի գողը զենքի տեղը կօգտագործեր մի տոպրակ կոնֆետ…

Հա, քիչ էր մնում մոռանայի` բոլորին բարություն և ցտեսություն: