Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Ես` ապագա հոգեբանս, ուզում եմ ներկայացնել մի հետաքրքիր նյութ «Մանկական վախերի» հետ կապվաՎերջերս մասնակցեցի երկօրյա թրեյնինգի «Մանկական վախերը և դրանց կառավարումը» թեմայով, որը անգնահատելի դարձավ ինձ համար: Թրեյնինգի մասնակիցներին հրավերներ եկան Հայաստանի տարբեր քաղաքներից և գյուղերից նույնը դպրոցներում և մանկապարտեզներում մանկավարժների հետ անցկացնելու համար: Մենք, դասախոսի օգնությամբ, կազմեցինք խմբեր` 5 հոգանոց, և օր նշանակեցինք: Ես, Ֆենյան, Գայանեն, Ստելլան և Հրանուշը գնացինք Արմավիր` Բամբակաշատի միջնակարգ դպրոց: Դպրոցի ընդունելությունը հրաշալի էր: Մենք ցանկություն հայտնեցինք, որ թրեյնինգին, բացի մանկավարժներից, նաև 12-րդ դասարանի աշակերտներ մասնակցեն մասնագիտական կողմնորոշման համար:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Սկզբում ներկայացրինք, թե ինչ է իրենից ներկայացնում վախը. վախը ներքին վիճակ է, որը լինում է իրական և երևակայական: Խոսեցինք կպչուն վախերի` ֆոբիաների և դրա տեսակների մասին: Մեր թրեյնինգը ոչ միայն տեսական մաս էր պարունակում, այլ նաև գործնական: Մենք բազմաթիվ տեխնիկաներ միասին օգտագործեցինք մինչև 11 տարեկան երեխայի վախերը հաղթահարելու համար:

Առաջին տեխնիկան տիկնիկաթերապիան էր։ Լվացքի ամրակներով, գունավոր թելերով և մարկերով պատրաստում ենք տիկնիկ, մասնակիցներին բացատրում էինք, որ այն պաշտպանող տիկնիկ է երեխայի համար: Երեխան ինքն իր ձեռքով պետք է պատրաստի տիկնիկը, նրան պատմի` ինչից է վախենում, տիկնիկը վախերը թաքցնի իր հագուստի տակ, և վերջ։ Երեխան գիշերը տիկնիկը դնում է բարձի տակ, իսկ գիշերը մայրը տիկնիկին վերցնում է` առավոտյան ասելով, որ վերջինս իր վախերը վերցրել և գնացել է: Չկա մի երեխա, որը չհավատա։

Մյուսը Պյուսի հեքիաթն է, որը պարզում է՝ երեխան իրականում ինչից է վախենում: Երեխային պատմում ենք հեքիաթ և խնդրում, որ նա շարունակի այն. «Լինում է, չի լինում մի տղա/աղջիկ է լինում: Նա վախենում էր… Ինչի՞ց էր վախենում տղան/աղջիկը»: Երեխան անգիտակցորեն ասում է այն, ինչից իրականում ինքը վախենում է: Օրինակ՝ թրեյնինգի ժամանակ աղջիկ երեխայի հետ իրականացրինք այս տեխնիկան, և նա ասաց՝ գողերից է վախենում:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Իրականում ես շատ-շատ կարող եմ խոսել այս տեխնիկաների կատարման մասին, բայց եկեք ամենահետաքրքիր տեխնիկան ներկայացնեմ, որը կոչվում է էբրու:

4 տարեկանից սկսած՝ երեխաները սովորաբար վախենում են ջրից և այդ վախի հաղթահարման համար իրականացնում ենք էբրու: Երեխային տալիս ենք ափսեի մեջ լցված կաթ կամ կրախմալով ջուր և ջրաներկ։ Հրահանգը հետևյալն է` նկարել տղա/աղջիկ (ըստ իր սեռային պատկանելության), ով լողում է ջրում և չի վախենում խեղդվելուց։ Իրենք իրենց են նկարում և իրենց ինքնավստահ են զգում:

Եվս մեկը. երեխաները սովորաբար վախենում են կենդանիներից, հոգիներից, երևակայական հրեշներից: Երեխային տալիս ենք փուչիկ և ասում, որ փչելով փուչիկը` ինքն իր վախերը լցնում է փուչիկի մեջ: Փչելուց հետո նա մարկերով վրան նկարում է իր վախը և սուր փայտիկով պայթեցնում այն՝ պայթեցնելով իր վախերը: Այս ամենը մենք բոլոր մասնակիցների հետ կատարեցինք:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Եթե երեխան վախենում է որևէ կենդանուց, նրան տալիս ենք պլաստիլին և ասում՝ պատրաստի իր վախը, այնուհետև սուր փայտիկները խրում է վախի մեջ՝ «արժեզրկելով» այն:

Ես և իմ թիմի անդամները բոլոր մայրիկներին, որոնք ունեն մինչև 11 տարեկան երեխա, խորհուրդ ենք տալիս կիրառել այս տեխնիկաները, և ամենակարևորը, իրենց վախերը չփոխանցել իրենց երեխաներին։ Եթե մայրիկը շնից վախենում է, թող իր երեխայի ճանապարհը չթեքի իր հետ, որ շան կողքով չանցնեն, երեխան հենց այդ պահից սկսելու է վախենալ, բայց մինչ այդ չէր վախենում: Դուք այլ մարդ եք, ձեր երեխան` այլ:

Թրեյնինգի վերջում մասնակիցներին տրամադրեցինք մանկական վախերի վերաբերյալ փաթեթ:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Երեխան վախեր է ձեռք բերում դեռևս ներարգանդային զարգացման շրջանից, երբ տագնապի և վախի, տխրության և անընդհատ տագնապի ժամանակ արտադրվում են համապատասխանաբար` վազոպրեսին, մելատոնին և ադրենալին հորմոնները: Հղի կանայք պետք է փորձեն հղիության ընթացքում լաց չլինել, մաքսիմալ հանգիստ հոգեվիճակ պահպանել, քանի որ այդ պահերին երեխային թթվածին չի մատակարարվում:

Հ.Գ. Այս մասին այստեղ պատմեցի, որովհետև, նախ գուցե դու էլ մանկական վախեր ես ունեցել, կամ նկատել ես, որ քո փոքր քույրը կամ եղբայրն է հիմա վախենում, փորձիր այս եղանակներով ձերբազատվել դրանցից: Եվ հետո, գուցե քեզ էլ հետաքրքրեց հոգեբանի մասնագիտությունը: Մտածիր այս մասին, քանի դեռ հնարավորություն ունես ճիշտ կողմնորոշվելու:

Նորից ձմեռ, ձյուն ու բուք, որքան էլ զարմանալի է, մեզ մոտ` Ծովազարդում, ձմեռ է, ձյուն…

Այնքան հաճելի է նայել դուրս ու տեսնել, որ ամեն բան ներկված է սպիտակով։

Գիտե՞ք` անցյալ տարի նմանատիպ մի հոդված էի գրել: Մինչև հիմա աչքերիս առաջ է, թե ինչպես էի ջղայնացած գրում «Ծովազարդի երկար ձմեռը» հոդվածը, ասես երեկ լիներ, և այսօր նույն թեմայով եմ գրում, սակայն այլ զգացմունքներով։

Սիրում եմ ձմեռը, այն անակնկալների ու հրաշքների աշխարհ է, և այդ աշխարհում կա միայն սպիտակ գույն, սակայն ամեն ինչը այնքան հետաքրքիր է, այնքան գունավոր է թվում։

Անհամբեր սպասում եմ, թե երբ կբերենք եղևնին ու ընտանիքով կզարդարենք։ Անցյալ տարվանից հետո միայն մի բան չի փոխվել` ես էլի չեմ կարողանում աստղը դնել տոնածառի գագաթին։

Տարօրինակ է, չէ՞, որ դեռ նոյեմբերն էլ չի եկել, սակայն ես գրում եմ այս թեմայով: Ում համար դաժան, ում համար էլ շատ հաճելի` մեր ձմեռը սկսվեց։

Ձմռան հենց առաջին օրով արդեն հասցրել եմ ձնագնդի «ուտել»` ուղիղ իմաստով։

Կյանքում ամեն ինչ չէ, որ մեր սրտով է, բայց մենք պետք է համակերպվենք, ինչպես համակերպվեցինք ձմռանը, որը եկավ աշնան կեսին, անկոչ, բայց սիրելի հյուրի պես: Այդպիսի հյուրերը մեր շրջապատում այնքան էլ քիչ չեն։

18.10.2018թ.

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Հոկտեմբերի 18-ի երեկոյան արդեն ճամպրուկս պատրաստ էր, չնայած այն բանին, որ մտածում էի թե` չլինի՞ ինչ-որ բան մոռացել եմ։ Տարօրինակ զգացում է, երբ հավաքում ես իրերդ ոչ թե մի քանի օրով Հայաստանի այլ հատվածում հայտնվելու համար, այլ առաջին անգամ մեն-մենակ 20 օրով երկիրդ լքելու։ Անհանգստություն, վախ, տագնապ, պատասխանատվության զգացում. ահա թե ինչ ես զգում, երբ միջազգային պատանեկան մեդիաֆորումի միակ հայ մասնակիցն ես, որը պետք է պատշաճ ներկայացնի Հայաստանը։
Գիշերվա չորսին մոտ մեքենան շարժվեց դեպի օդանավակայան։ Ճանապարհն ինձ աննկարագրելի կարճ թվաց, երևի թե այն պատճառով, որ դեռ մտածում էի. «Կա՛մ կորչելու եմ Մոսկվայի օդանավակայանում, կա՛մ չեմ հասցնելու գրանցումներն անցնել և ուշանալու եմ թռիչքից»։ Մարդաշատ օդանավակայանում ծնողներիս հրաժեշտ տալուց հետո շարժվեցի ամբոխի հետևից։ Սպասասրահում խառնիխուռն մտքերիս հետ կռիվ տալով՝ սկսեցի րոպեները հաշվել, թե երբ պետք է թոթափեմ ուսերիցս թռիչքի պատասխանատու բեռը։

…-Ուշադրությո՛ւն, ինքնաթիռը պատրաստվում է թռիչքի, խնդրում ենք կապել ամրագոտիները,- ինքնաթիռում լսվեց հանկարծ։ Այն սկսեց շարժվել, առաջ ընթանալ, իսկ վայրկյաններ անց արդեն վերևում էր։ Գլխապտույտ ունեցա մի պահ, կարծես գլուխս բաժանվել էր մարմնիցս ու չենթարկվելով երկրի ձգողության ուժին՝ վեր էր բարձրանում։
Մառախլապատ Արարատից հայացքս մի կերպ կտրելով՝ հետևում էի իրար հաջորդող բնապատկերներին։ Շուտով տեսնում եմ ամպերով ծածկված լեռների գագաթներ, լեռների լանջերին հիմնված գյուղեր, գետեր։ Այնքա՜ն հարազատ էին ինձ այդ բարձունքները, այնքա՜ն իմը։ Ու ես հասկացա, որ այլևս Հայաստանում չեմ, երբ լեռներն ու փոքրիկ գյուղակներն իրենց տեղը զիջեցին ընդարձակ հարթավայրերին ու կարծես քանոնով գծված հազարավոր կիլոմետրեր ձգվող հողատարածքներին։ Չէ, սա իմը չէ, օտար է, յուրովի գեղեցիկ, բայց օտար։

Բարեհաջող վայրէջքից հետո ինձ սպասվում էր ամենադժվարը. գտնել հսկա օդանավակայանի Terminal B կոչվող հատվածը, որտեղից չվերթներ էին իրականացվում Ռուսաստանի Դաշնության տարածքում, և համապատասխան չվերթով դեպի Սիմֆերոպոլ հասնել։ Հետևում եմ ուղղորդիչ սլաքներին, հարցուփորձ անում մարդկանց և վերջապես կարծես թե գտել եմ երեխաների, ովքեր նույնպես «Արտեկ» են մեկնում։ Հանգստացած շունչ եմ քաշում, նստում եմ նրանց կողքին ու սպասում։ Հանկարծ լույսի արագությամբ մի միտք է փայլատակում ուղեղումս, ու խնդրում եմ իրենց տոմսերը, որպեսզի թռիչքի ժամերը համեմատեմ։ Ժամերը բոլորովին նույնը չէին, նշանակում է՝ պետք է շտապեմ։
Հասնում եմ ինքնաթիռին, տեղավորվում, վերջ։ Առաքելությունս ավարտված է… Կամ էլ նոր է սկսվում։
…Օդանավակայանից մի խումբ արտեկցիներով ուղևորվում ենք էվակոբազա, որտեղ ստուգում են մեր փաստաթղթերը և բժշկական զննում են իրականացնում։ Կեսօրն անց միայն ավտոբուսներով շարժվում ենք դեպի «Արտեկ» ճամբար և հասնում ենք երեկոյան, երբ մութն արդեն ընկնել է։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ընթրելուց հետո տեղում ջոկատների են բաժանում մեզ ըստ որոշակի ուղղվածության՝ լրագրություն, տուրիզմ, ռազմական, բժշկական և այլն։ «6-րդ ջոկատ» (լրագրության ջոկատ),- փաստաթղթերիս վրա փակցվեց, ու ինձ ուղեկցեցին ջոկատավարների մոտ, որոնք ինձ դիմավորեցին «Ահա՜, մեր նորեկ աղջիկը Հայաստանից» խոսքերով։

Առաջին տպավորությունն ապշեցուցիչ էր։ Մի՞թե ինձ սպասում էին։ Նույն ջերմ ընդունելությանն արժանացա նաև առաջին ծանոթությունների ժամանակ՝ երեխաների շրջանում։ Օրվա վերջում փոքր-ինչ ծանոթացա «Արտեկի» կանոններին, որոնց մասին կպատմեմ հաջորդ մասերում։

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Բարև․․․Ես գիտեմ, որ երկու ամսվա բացակայությունս գուցե ինչ-որ տեղ զգացել ես, բայց մտածում եմ՝ ինձ չես մոռացել ու սիրով կլսես նոր պատմություններս․․․Ո՞ւր էի երկու ամիս: Եթե հիշում ես՝ վերջին անգամ ասացի, որ մեկնում եմ Իտալիա՝ աշխարհի 17 միացյալ քոլեջներից մեկում սովորելու: Դե ինչ, հիմա ես էստեղ եմ՝ Ադրիատիկ ծովի ափին, կատարված երազանքների ու իրագործված նպատակների հատման կետում։ Օրերն էստեղ անբացատրելի հագեցած են անցնում։ Այնչափ հագեցած, որ քեզ պատմելիքներս թղթից չէի հասցնում համակարգիչ անցկացնել, գրածներս էդպես էլ մնում էին թղթին՝ ծովի ալիքների յուրահատուկ հոտի ու ծնկները որպես հենարան ծառայեցրած աղջկա խնամքով գրված տետրի մեջ:

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Եթե փորձեմ հետ գնալ ու ամենասկզբից պատմել, պիտի ասեմ, որ ի սկզբանե շատ եմ սիրել այս տեղը։ Ուրիշ մտերմություն ու հարազատություն եմ զգացել հենց սկզբից։ Գիտե՞ս, հայրենիքից դուրս ես սկսում հայրենիքդ առավելագույնս գնահատել։ Իսկ էստեղի բնությունը շա՜տ նման է մեր Հայաստանի բնությանը՝ ծառաշատ, լեռնոտ: Մենակ թե՝ մենք ծով չունենք: Իսկ էստեղ իմ պատուհանը բացելիս Ադրիատիկն է՝ իր ամբողջ ներդաշնակությամբ ու խաղաղությամբ: Ձայնը․․․Ամեն առավոտ ծովի համաչափ նվագվող մեղեդուց եմ արթնանում: Իմ կյանքի ամենագեղեցիկ տեսարանը իմ աչքի առաջ է ամեն օր՝ առավոտ ու երեկո: Ինձնից միայն պատուհանս բացելն է մնում: Երգի մեջ ո՞նց էր ասում Հախվերդյանը՝ պատուհանդ բաց արա ու տե՜ս․․․ Բացում եմ, տեսնում եմ, երջանիկ եմ ու շնորհակալ:

Դասերի մասին խոսելիս պիտի ասեմ, որ սա իսկապես անկրկնելի ու հազվադեպ տրվող մեծ հնարավորություն է, ու խելամիտ մարդը պիտի կարողանա սա լավագույնս օգտագործել ու քաղել էնքան գիտելիք, ինչքան ի վիճակի է: Առարկաներիցս ամենաշատը սիրում եմ էկոնոմիկան ու փիլիսոփայությունը: Իսկ ինչ վերաբերում է իտալերենին՝ արդեն կամաց-կամաց խոսում եմ: Ինչ խոսք՝ երգեցիկ լեզու է:

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Մարդկանց մասին ասեմ, որ մշակութային մեծ բազմազանության մեջ եմ ապրում: Աշխարհի շուրջ հարյուր երկրներից ուսանողներ կան՝ տարբեր արժեհամակարգերի ու մտածելակերպի կրողներ: Ու էստեղ ես ավելի ու ավելի եմ կապվում իմ մշակույթի ու այն արժեքների հետ, որոնցով մեծացել ու դաստիարակվել եմ․ հայկականի ու Հայաստանի հետ։ Ես էստեղ ինձ Հայաստանից պոկված ամենաամուր կտորն եմ զգում՝ իմ մշակույթի հպարտ կրողն ու ներկայացնողը։

Իտալիայի մասին․․․Ուրիշ երկիր է: Փողոցներում ճեմելու ու գույների մեջ խելագարվելու երկիր: Վենետիկում պիտի կորես, պիտի ջրանցքների արանքից նայես մայրամուտին ու ժպտաս․: Ժպտաս Իսահակյանական առեղծվածային ժպիտով: Ռիալտոյի կամրջին էլ եղա: Ասմունքում էի․․․Հետո ի՞նչ, որ միակ հասկացողն էի, կարևորը՝ հայերեն էր, հայկական ու Իսահակյանական: Վենետիկը դրախտ է․․․Քայլելու, աջ ու ձախ նայելու ու հիանալու քաղաք: Սայթաքելիս էլ՝ ջրի մեջ ընկնելու ու նավով ջրանցքի մյուս ափ հասնելու քաղաք:

Իսահակյանի ուղով քայլելով հաջորդ կանգառս Ռավեննան էր: Միշտ վեր նայելու քաղաք: Կրոնական արվեստի ամենաշքեղ պահոցներից ու ամենաանաղմուկ փողոցների «տնօրինողներից» է: Քայլես, մարդիկ հեծանիվներով գան, կողքովդ անցնեն, թեթև ժպտաս ու հոգուդ խորքում մի անգամ էլ շնորհակալ լինես Աստծուն՝ ունեցածիդ ու էդ պահին վայելածիդ համար:

Տարբեր բաներից պատմեցի, ամեն ինչից՝ մի քիչ-մի քիչ: Դեռ շատ եմ պատմելու: Կհանդիպենք շուտով: Ciao …