arxiv

Բացատրական բառարան նրանց համար, ովքեր…

Էհ, տնեցիների վրա ծանր անդրադարձավ մեր համակարգիչն ինտերնետին միացնելը:

Նախ, դրական կողմերի մասին ասեմ: Այդ պատմական իրադարձությունից հետո քրոջս հետ էլ այնպես չեմ կռվում, ինչպես առաջ: Այժմ միավորվել ենք մեր «ընդհանուր թշնամու»` ծնողների դեմ: Նրանք մեզ շարունակ քշում են համակարգչի մոտից, տեղի-անտեղի բարկանում: Թեև չեմ կարող ասել, թե մեր կռիվներն ընդհանրապես դադարել են: Դրանք ուղղակի ուրիշ բնույթ են ստացել: Ծնողներն էլ ինչքան փորձում են ականջ դնելով հասկանալ մեզ` չի ստացվում:

Հաճախ այսպիսի արտահայտություններ են լսվում. «Գնա Refresh եղիր, արի», այսինքն` թարմացիր: Կամ էլ, ասենք, ես երբեմն քրոջս ասում եմ. «Լավ, վե՛րջ, գնա Log out եղիր», կամ`«Գնա shut down արա քեզ»: Այսինքն` վերջ տուր: Կամ, եթե «դիպչում ենք» անթույլատրելի թեմաների` «Հոպ, Access denied», այսինքն` այստեղ մուտքն արգելվում է: «Էս disconnect եղա՞ր»` արդեն բոլորիս զզվեցրել ես: «Կախվեցի՞ր: Շտապ Ctrl+Alt+Del անե՞մ», այսինքն` ծնողներին կանչե՞մ:

Եթե դուք ոչինչ չհասկացաք այս անգլալեզու արտահայտություններից, դա ամնեևին չի նշանակում, թե դուք անգլերենից լավ չեք: Ուղղակի համակարգիչներով քիչ եք աշխատում: Դե լավ, «Bye all»…

Արփինե Գրիգորյան 16տ., 2000թ.

nare hovhannisyan

Համակարգը չաշխատեց

Բարև, գիտեմ, որ դու էլ ինձ նման տխուր նստած ես, չափում ես սենյակի լայնությունը, հետո ոտքերդ ուղղում ու հիմա արդեն որերորդ անգամ շրջանագծով քայլում սենյակում։ Հաշվում ես գցած քայլերդ ու նորից տեղավորվում աթոռին՝ նորից սենյակում դեգերելու մտքով լցված։

Գիշերվա կեսին կարևոր չէ, թե աշխարհում ինչ է կատարվում, կարևոր չէ, որ մարդիկ երջանիկ են, սիրված, կարևոր չէ, որ 21-րդ դար է, ու դրան տեխնիկայի դար են կոչում, կարևոր չէ, թե վաղն ինչ եղանակ է սպասվելու, կարևոր չէ…

Կարևորները միայն թղթին են գրում ու ամպագոռգոռ արտահայտություններ կազմած օդում հնչեցնում, իրականում սրանք էլ կարևոր չեն։ Կարևորները մենք հեռվում ենք թողնում, կամ ծալում, դնում մեր սիրած գրքի վերջին էջերում, ինչպես աշնան չորացած տերևը կդնենք։ Հետո մի օր բացում ու համարում կարևոր հնություն՝ չորացած, անէացած, բայց աչքին սիրելի։

Միևնույնն է, չենք տարբերում, աշխարհում ամեն բանի անուն ենք կպցնում՝ կարևոր է, անկարևոր։ Կարևորները պահարանի առաջին դարակում ենք խցկում, երկրորդ դարակում կարևորների երկրորդ աստիճանն է, սրանք մեկ-մեկ ենք հիշում, վերցնում, թերթում այն հույսով, որ մի օր պետք կգա։ Դե, իսկ երրորդն էլ լցված է ցաքուցրիվ անկարևորներով՝ առանց դասավորելու, ուղղակի մատնված մոռացության։ Չնայած՝ մեկ-մեկ մոտենալու և դասակարգելու հույսը մտքներումս պահած։

Ու նորից, կրկին իջնում ես քո չոր աթոռից ու մտքումդ քայլերիդ թիվը մոռացած՝ փորձում ես սենյակիդ այս պատից մյուս պատն ընկած հեռավորությունը չափել, բայց փոշմանում ես ձեռքիդ տակ համապատասխան չափիչ սարք չունենալու պատճառով։ Այնուամենայնիվ, դու չես ընկճվում, ի վերջո 21-րդ դար է, և որ վաղը հեռուստացույցը միացնես, հաստատ կտեսնես, որ մի նոր չափիչ սարք են հորինել։ Գիտեմ՝ դու էլ սպասում ես, որ մի օր, երբ հեռուստացույցը միացնես, զիլ ձայնով մի տղամարդ կհաղորդի. «Բրիտանացի, կորեացի և ճապոնացի գիտնականների համատեղ ուժերով ստեղծվել է կարոտը չափելու սարք»։ «Ա՜յ քեզ գյուտ»,- կմտածես դու ու վազքով կփնտրես քո արխիվներում պահած, վաղուցվանից հավաքած գրոշները այն հույսով, որ դու էլ ձեռք բերես այդ սարքից։ Չնայած, այն դժվար վաճառեն մահկանացուներին։ Այդ միտքը գլխումդ՝ գրոշները հետ կշպրտես տեղը, թող մնան, մի օր պետք կգան։ Կգամվես հեռուստացույցի առաջ, ուշադիր կլսես զիլ ձայնով տղամարդուն, որն արդեն հազար անգամ կկրկնի, թե սարքը ձեռք բերել կարող են միայն չափահասները։ Դե, իսկ դու, ցավոք, դեռ տասնյոթ ես։

Տեսնես` ինչպե՞ս են օգտագործում սարքը, ո՞նց են ստեղծել։ Հա՜, երևի մարդկանց հոգին առանձնացրել են սրտից, տեղափոխել հարմար տարրայի մեջ և զննել, թե հոգին ինչ է զգում ամեն անգամ «կարոտ» բառն արտաբերելիս։ Հոգին, բառը լսելուն պես, կծկվել է և փոքրացել… Այն ցավ է զգացել, անասելի ցավ։ Հոգին չի խաբում, ցավ ես զգում, որովհետև գիտես, որ չես կարող անցնել այդ պատնեշը, չես կարող շրջանցել, քանդել։ Ա՜յ, էդպիսին է կարոտը։ Չգիտեմ՝ ինչպես են չափում այդ գիտնականները կարոտը, բայց, ըստ իս, անհնար է չափել տիեզերքը, անհնար է չափել սերն ու կապվածությունը դեպի ամենաթանկ մարդը։ Ճիշտ է, այն սկիզբ ունի, բայց ոչ երբեք ավարտ, այն միշտ ցավեցնում է հոգիդ, այն միշտ ստիպում է հիշել ու կորչել հիշողությունների քարտեզում։ Փակի՛ր այդ քարտեզը, արդեն շա՜տ ուշ է…

Ու դու նորից հազարերորդ անգամ կդեգերես սենյակումդ, կչափես լայնությունն ու հեռավորությունը, իսկ զիլ ձայնով տղամարդը կասի, որ կարոտ չափող սարքը փչացել է, իսկ գիտնականների Նոբելյան մրցանակը հետ են վերցրել…

 

marine yeremyan- aragacotn

Թանկացել է ժամանակս, կներես ինձ, իմ անդավաճան ընկեր

Կյանքիս ռիթմն անսպասելի արագացավ: Ես վաղուց արդեն մի քանի կաթիլով կորցրել եմ ժամանակի զգացողությունս: Նա վազում է, կորչում կյանքիս ու հիշողությանս անկյուններում: Երևի թե ամեն բան էլ վայրկյանում է ծնվում, ու մենք հասցնում ենք միայն մի անկնթարթ բարևել:

Ինձ համար ակնթարթ էր նաև աշնան գալը, որ այս տարի ավելի քան դեղնոտ է: Երբևէ տարվա եղանակների փոփոխությունը չեմ տեսել միայն աչքերով, այլ նաև զգացել եմ: Զգացել եմ այն քաղցր հիշողություններով, որոնք ժամանակին լցրել են իմ կյանքի եղանակները: Ահա ես գյուղից քաղաք եմ գալիս ու ճանապարհին միայն զգում՝ աշուն է՝ չկրկնվող ու արտառոց:

Պատուհանի ապակուց այն կողմ հայացքս ագահաբար սևեռում եմ դեղին-դեղին ծիրանենիներին: Ու ասֆալտի հոծ գծի վազքին համընթաց մտաբերում եմ աշնան համն ու գույները, նրա պարգևած հիշողությունները: Զգում եմ այն տաքդեղի վերջին հատիկի համը, որը հայրս է ամեն տարի աճեցնում, խակ լոլիկի տեսքը, որ գազարի հետ կդառնա մորս դրած թթվի ամենահամեղ մասը, կիսահաս վերջին լոլիկի համը, որը ես այնքան քնքուշ եմ պոկում գետնին հավասարված ճյուղից: Ես հիշում եմ մեր այգու խաղողը, որ առավոտյան իմ նախաճաշն էր, երբ դեռ ուսանող չէի ու գյուղում էի ապրում: Այն այնքան համեղ էր տերևների տակ թաքնված ընկույզի հետ: Երբ հայրս հորթին արդեն սկսում է կապել տանձենու տակ ու խնամքով նրան ջուր է տալիս ամեն առավոտ էմալապատ, կանաչ դույլով, ես զգում եմ, որ աշուն է: Երբ մեր պատշգամբը մերկանում է վարդերի ու հասմիկի թփերի խիտ տերևներից, ուրեմն աշուն է: Ու ես երկար կհիշեմ լիառատ իմ աշունները: Կհիշեմ ու կզգամ: Մինչդեռ երթուղայինը քաղաք կհասնի, ու ես կշտապեմ իջնել: Վաղը՝ առավոտյան, երբ շուտ արթնանամ ու սովորություն դարձրած դառը սուրճը ձեռքիս դուրս չգամ, չնստեմ աստիճաններին՝ այն վայելելու, կզգամ՝ աշուն է, գետինը սառն է, կմրսեմ:

Իրապես ժամանակը թռչում է: Մենք նրա միայն աջակողմյան ստվերն ենք հասցնում տեսնել: Աշունը, որքան էլ պարզ թվա, ինձ համար նաև հոգևոր հաշվարկների եղանակ է դարձել: Կամաց-կամաց ես կսկսեմ շուտով հաշվել. կզարմանամ, վստահ եմ, կտխրեմ նույնպես, կհպարտանամ, կպլանավորեմ ու վերջում էլ մի խորը հոգոց՝ մի ժամանակ եղած ու հանկարծակի անհետացած թանկ ու էժան հիշողությունների համար:

Ես կհաշվեմ ու եղածը մի քանի տակ ծալելով՝ կտեղավորեմ հոգուս մեջ. մեղքս չթաքցնեմ՝ սրտումս այդքան տեղ չկա, հոգուս ծավալն ավելի մեծ է. թող այնտեղ մնա:

Ու հենց ակնթարթի մեջ աննկատ դեղին տերևը պոկվում է հանկարծ, հանդարտ իջնում իր մյուս քույրերի ու եղբայրների մոտ: Քանի-քանի ակնթարթներ են մեր կյանքից պոկվում ու վար իջնում՝ մինչդեռ մենք չենք հասցնում նկատել, թե ինչպես է ծառը մերկանում:

Իմ նարնջագույն մայրամուտներով, երևանյան լուսավոր ու խայտաբղետ փողոցներով, կանաչ մանդարինով ու տաք թեյով աշունը ահա ամեն ակնթարթ սահում է դեպի հավերժություն: Իսկ ես վաղ առավոտյան շտապում եմ աշխատանքի՝ աշնանային վերարկուս հագիս: Ճանապարհին մի սիրուն տերև հենց գտնեմ, շտապով կվերցնեմ ու շատ տաքուկ կպահեմ իմ օրագրում, որը վաղուց նեղացած է ինձնից, քանի որ ժամանակ չեմ նվիրում: Թանկացել է ժամանակս, կներես ինձ, իմ անդավաճան ընկեր:

Մենք շտապում ենք. շտապում ենք չընկնել փողոցի մի անկյունի փոսի մեջ հավաքված աշնանաշատ ջրի մեջ…

seda mkhitaryan

Զրույցներ լուսնի հետ (մաս 1)

Ներքևում այսպես է։

Վերևում՝ չգիտեմ։ Էդտեղ չեմ եղել։ Կամ էլ չեմ հիշում, որ եղել եմ։

Անկեղծ ասած` ինձ համար մեկ է։

Հակառակ կողմից վերջապես երևացիր։

Ներքևում դրանով շատ են հետաքրքրվում։

Իմացիր, ներքևում բոլորի համար մեկ է։

Ինչ գիտես` ասա։ Ինչ մտածում ես` գրիր։ Էս բայերի վրա շեշտ դիր։ Ինչ կամ ոնց ուզում ես հասկացիր։ Բայց նրանց համար մեկ է։

Կուզենաս թեյ խմել։

Նանայով թեյ չի լինի։

Լիմոնովը համով էր։

Քեզ չնայող կատուն երբեք ձեր տան կտուրին չի լինի։

Ձեր տանը կատու չի լինի։

Չի լինի, քանի դու կաս։

Բայց ճնշումդ էլ ընկնելու տեղ չունի։

Լիմոնով թեյը սառավ։

Դու ներքևում կատես հինգշաբթի օրը։

Երթուղայինի անկյունում նստած ու միշտ երկնքին նայողը տխուր է։

Ձեռքիդ մի կիլոգրամ սոխը տուր նրան։ Դու կանգնած մնա։

Փոշոտ պահարանին մատդ վանդականիշ է նկարում։

Վանադականի՞շ։

Մի հարցրու։ Մեխանիկորեն է։

Դու կապ չունես։

Պտտվող անիվներ։

Պտտվող տերևներ։

Կատարելություն։ Պտույտ։

Մենակ դու չես պտտվում։

Շրջան։ Շրջանակ։ Ու։ Շեղում չկա։

Անհետաքրքիր պտույտ։

Լսել։ Սա են անում ներքևում։

Միայն լսել։ Ամեն ինչ լսել։

Ստորակետ։

Ստոր կետ։

Ինչպես մոլորակը` տիեզերքում։

Մեր մոլորակը։ Իմիջիայլոց։

Մի կիլոգրամ սոխով հասարակություն ինտեգրվածը ժպտում է։

-Լուսի՞ն, քո թեյը նանայո՞վ, թե՞… Արդեն հետ ես գնո՞ւմ…

Լուսնի ընկնելուն սպասելը մանկական խաղ է։

taguhihovhannisyan

Դարի անտանելի հիվանդություն

Երբեմն մենք ստիպված ենք լինում մեզ պահել այնպես, ինչպես երբեք չենք պահել, կամ երբեք չէինք էլ պատկերացնի, որ կպահենք: Երբեմն հանդուրժում ենք բաներ և երբեմն էլ մարդկանց, որոնց երբեք չէինք հանդուրժի, եթե այլ իրավիճակում լինեինք: Ինչպես կասեր Հակոբ Պարոնյանը՝ գուցե և քաղաքավարության վնասները հենց դրանք են: Չգիտեմ… Գտնվելով գրեթե ինձ տարեկից մարդկանց շրջանում՝ հասկանում եմ, որ այլ եմ, ուրիշ եմ: Չէ, ես ինձ վեր չեմ դասում, պարզապես ինձ համար անընդունելի է նման վարքագիծն ու լեքսիկոնը: Հնաոճ էլ չեմ, բայց մեկ է՝ չեմ ընդունում նման մարդկային բնավորությունը: Ցուցամոլությունը ինքնին ձևականություն է, իսկ ձևական ցուցամոլությունը, չգիտեմ էլ՝ նույնիսկ ինչ անուն տալ դրան: Չափից շատ է դիմացինին, նույնիսկ անծանոթին դուր գալու ինձ համար բավականին տհաճ ցանկությունը:

-Ինչի՞դ են պետք սրանք: Սրանով դուք կորցնում եք ձեզ, ձեր ով լինելը, սրանով դուք ստեղծում եք մի այլ կերպար, մի ռոբոտ՝ ով ունի ձեր դիմագծերը, բայց անում է ձեզանից տարբեր գործողություններ… Ո՞ւմ է պետք սա, վերջիվերջո, մարդը ունի բանականություն և պատշաճ մտածելակերպ ու կարող է տարբերել մարդկանց լավն ու վատը, կեղծն ու անկեղծը: Չէ՞ որ 21-րդ դարն է, և սերունդը փոխվել է՝ դառնալով ավելի հասուն ու զարգացած: Եվ հենց այնպես չէ ասված, որ ինչքան դարը փոխվում է, հասարակությանը պետք են գալիս պարզությունը, անկեղծությունը և բարոյականությունը, քանի որ եթե այնժամ սուտը քառասուն օր էր, ապա այսժամ՝ մեկ ակնթարթ, պատճառը վերելք ապրած ու զարգացած ինտելեկտն է: Հիմա կյանքը այլ է, պետք է ապրել ներկայով՝ վայելելով մեր կողմից ստեղծած բարիքները, պետք է միշտ մնալ հասարակ՝ վայելելով կյանքի ճոխությունը, պետք է միշտ լավատես ու հասկացված մնալ, որ հետո՝ թեկուզ և կյանքից հետո, վայելենք լավով հիշվելու հպարտությունը:

Ավտոբուսը շարժվեց, և մի պահ լռեց ներսում: Ավտոբուսի ներսում: Իսկ իմ ներսում գլուխ էր բարձրացրել աղջկական զայրույթը: Այնքան տհաճ է, երբ լսում եմ ականջ սղոցող ձայնը և շրջվում: Իսկ այդ ձայնը մի աղջկա է, որն այնքան գեղեցիկ է: Ավելի լավ կլիներ՝ լռեր, որ այդքան տհաճ չնայվեր իր գեղեցկությունը: Պարզապես ուզում եմ, որ մեզանից յուրաքանչյուրը իրեն պահի այնպես, ինչպես որ կա: Չմտածենք՝ ո՞ւմ դուր եկանք, ում՝ չէ: Այլ պարզապես ապրենք, գնահատենք և սիրենք մեր իրական «ես»-ը:

 

valentina chilingaryn

Հազար ու մեկ գիշերներից

Շատ ուշ էր, երբ ծնողներիս հետ վերադառնում էի տուն:

-Դու ինձ չսովորեցրիր մեքենա վարել: Էս անտերը շատ կարևոր է: Ինչի՞ վատ կլիներ, որ վարել իմանայի: Առևտուրն էլ կանեի, ըըը… Առևտուրն է․․․ Ըըը․․․ Առևտուրն էլ:

Պապան լուռ էր:

-Ես չեմ հասկանում, էս մեքենայի եղածն ի՞նչ է, որ չսովորեցի: Ախր, սա էնքան հեշտ է: Մի կոճակ ես սեղմում, մի ղեկ ես թեքում, մեկ-մեկ էլ էստեղ ես սեղմում, որ ուզում ես կանգնես: Վերջ: Իսկ դու մի օր ժամանակ չգտար, որ ինձ սովորեցնես:

Պապան էլի լուռ էր: Գրողը տանի, ոնց եմ հասկանում նրան:

-Հեսա վաղը դու կգնաս աշխատանքի, ես կփորձեմ վարել քո մեքենան: Էսպես չի կարող շարունակվել, կամ էլ վարորդական դասեր կվերցնեմ ու կգնամ սովորելու: Ես էլ եմ ուզում մեքենա վարել իմանալ, ես էլ եմ ուզում առևտուր անել:

Հանկարծ հայրս անջատեց շարժիչը: Սկզբում ոչինչ չհասկացա, ու նաև` թե ինչի կանգնեցինք, որովհետև շատ հեռու էինք տնից, իսկ մոտակայքում կանգնելու որևէ առիթ չկար:

-Իջի՛ր,- ասաց հայրս մեքենայից իջնելով:

-Ո՞ւր,- հարցրեց մայրս:

-Հենց հիմա սկսում ենք դասերը: Հենց հիմա էդ մի կոճակը սեղմիր, մի ղեկը թեքիր ու մի սեղմակը սեղմիր, երբ ուզես կանգնել: Հենց հիմա:

Ես էլի չէի հասկանում, թե ինչ է կատարվում իրականում, ու էն սերիալի դերասանների պես ուզում էի անընդհատ ասել. «Ոնց որ կինոյում լինենք» կամ «Ոնց որ կյանքս կինո լինի»:

-Հիմա ես պատրաստ չեմ,- լսվեց մամայի արդեն ցածր ձայնը:

-Ի՞նչ է պետք մի կոճակ սեղմելու համար: Դա հեշտ է, սկսիր:

Ես շարունակում էի ծիծաղել, որովհետև երբեք ծնողներիս նման իրավիճակում չէի տեսել: Ու ամենաանսպասելին այն էր, որ մայրս մոտեցավ ղեկին:

-Գոնե գուգլի որոնումների պատմությունը ջնջեի,- բարձր մտածում էի ես,- հեռախոսս ինձ հետ կդնեք, նոթբուքս, գրքերս ու թերմոսս ոչ մեկին չտաք: Հա՜, գրպանիս էն 230 դրամն էլ կտաք ձրիակեր եղբորս, որ վաղը առավոտ չարթնանա ու ամբողջ տան մեջ գոռա, թե հաց ուտելու փող է պետք: Գոնե վաղը թողնի մարդավարի արթնանանք, ը՜, բայց ինչպես միջին վիճակագրական դիակ:

-Վա՜յ դե,- արձագանքեց մայրս:

-Կոճակը չես սեղմո՞ւմ՝ գնանք:

-Պապ, մաման կատակ էր անում: Ախպերական, քշի գնանք, ես փոշմանեցի, էն 230 դրամն էլ չարժի էդ ձրիակերին տալ:

-Չէ, ես կսպասեմ,- պատասխանեց հայրս:

Մաման նստեց ղեկին, հայրս արագ մյուս կողմից նստեց կողքը: Գրողը տանի, 230 դրամս:

-Գնո՞ւմ ենք,- հարցրի ես:

-Ոչ, սկզբից պետք է կապենք ամրագոտին,- սկսեց ժամանակ շահել մայրս:

-Կապեցինք,- պատասխանեց հայրս:

-Ես էլ կապե՞մ,- հետևի նստարանին նստած՝ կրկին հարցրի ես:

-Դու էլ կապիր, նոր կգնանք,- ասաց մայրս կրկին ժամանակ շահելու ցանկությամբ:

Ինձ համար ամեն ինչ ավելի բարդ էր թվում, քան կյանքը սերիալի դերասանների համար: Մայրս, ով կյանքում լվացքի մեքենայից բացի ուրիշ ոչինչ չէր վարել, հիմա նստած էր ավտոմեքենայի ղեկին, ու մեզ պատրաստվում էր տուն հասցնել: Անցյալում մնացին բոլոր տնայինները, որոնք րոպեներ առաջ հանձնարարեց դասախոսս: Կարծես մորս ներշնչած լիներ Պաուլո Կոելյոն, ով ասել էր՝ եթե մի բան ես ուզում, ողջ տիեզերքն է նպաստում ցանկությանդ իրականացմանը: Բայց էս անգամ ոչ տիեզերքն էր մայրիկին փրկելու, ոչ էլ ալքիմիկոսը, որովհետև ոչ մի կոճակ էլ չկար:

-Բա չես սեղմո՞ւմ՝ գնանք:

-Չէ:

Ողջ ճանապարհին մտածում էի՝ ինչքան խենթ են ծնողներս, ինչքան սիրուն ու ինչքան հետաքրքիր: Մտքերս հօդս ցնդեցին, երբ տուն հասնելուն պես նկատեցի նոր դրամահավաք սկսած փոքրիկ եղբորս:

-Հիմա ի՞նչ ես անում:

-Դու փակվիր, կասեմ:

Փոքրիկ աբորիգենը ուշադիր նայում էր մայրիկի ու հայրիկի հոգնած ու մտազբաղ դեմքերին.

-Ես մի բան եմ հասկացել:

-Ի՞նչ,- միաձայն հարցրին ծնողներս:

-Թե ով է ձեզանից շատ աշխատում:

-Ո՞ւ,- հարցրի ես:

-Պապան ամեն օր աշխատավայրում իր համար հանգիստ նստած աշխատում է, իսկ մաման տանը ամբողջ օրը գործ է անում, բայց ոչ մի վարձատրություն չի ստանում: Չնայած, ասում է, որ իր վարձատրությունը մեր սերն ու ջերմությունն է: Մաման ավելի շատ է աշխատում, քան պապան:

-Ո՞ւ- էլի հարցրի ես:

-Ու դրա համար էսօր միայն պապան կտա վաղվա հաց ուտելու գումարը:

-Միայն այսօ՞ր,- ոգևորված հարցրեց մայրս:

-Մեր կազմակերպությունը միայն այսօրվա համար է հաշվարկներ անում, վաղվա օրը այլ հաշվարկ է,- խիստ գործնական տոնով պատասխանեց փոքրամարմին աբորիգենը:

Իսկ Մարկեսը պատուհանից նայելով լուռ ժպտում էր, ասելով.

-Սեր եմ ասել, է…

Nane Eghiazaryan

Բավարարվիր նրանով, ինչ ունես

Մեր շրջապատում հաճախ ենք լսում այս արտահայտությունը, որով ծնողները, ուսուցիչները և այլոք փորձում են խրատել ինչ-որ մեկին: Ես համարում եմ, որ վերոնշյալ արտահայտությունը սխալ է, և մարդը չպետք է բավարարվի այնքանով, ինչ ունի: Եթե մենք չձգտենք ավելիին, չցանկանանք ունենալ ավելին, ապա մարդկությունը չի զարգանա, մարդը երբեք չի հասնի իր երջանկությանը, այսպիսով, միշտ պետք է ձգտել ավելիին: Տվյալ արտահայտությունը մեկնաբանվում է նաև որպես «հարևանի ունեցածին մի նայիր», և այլն: Բայց եթե դու չնայես՝ քո կողքինը ինչ ունի, դու չես ունենա ավելի լավը:

Այո, մարդը պետք է ձգտի ավելիին, բայց ամեն ձգտում պետք է ունենա սահմաններ: Սահմաննե՞ր, ո՞վ և ինչպե՞ս է գծելու սահմանները, ինչպե՞ս պետք է իմանալ, թե դրանք երբ են վերջանում… Ահա այսպիսի հարցեր տվող մարդկանց կարող եմ պատասխանել, որ ըստ իս, ամեն մարդ ինքն է գծում իր սահմանները, և այդ սահմանները գծվում են մեր նպատակակետի մոտ: Հիմա էլ մի ուրիշ հարց է առաջանում, իսկ եթե մարդը ունի մի քանի նպատա՞կ: Ես համաձայն եմ, ամեն մարդ ունի նպատակներ, և երբ իրագործում է մեկը, իր առաջ դնում է մի ուրիշը: Եվ, իհարկե, սահմաններն արդեն փոխվում են, բայց դրանք պետք է լինեն, քանի անգամ էլ մարդը պայքարի իր նպատակներին հասնելու համար, այնքան անգամներ նա պետք է գծի իր սահմանները: Լավ, իսկ ինչի՞ համար են պետք սահմանները: Օրինակ բերեմ հենց գիտատեխնիկայից: Մարդը փորձում է ստեղծել արհեստական ինտելեկտ, արհեստական կյանք: Եվ երբ մի օր մարդու ստեղծած ռոբոտի ինտելեկտը մոտենա մարդու ինտելեկտին, քաղաքակրթությունը կլինի վերացման վտանգի տակ: Եվ անպայման կգա մի օր, երբ մարդու ստեղծածը կոչնչացնի մարդկությունը: Բայց, ինչքան էլ ռոբոտների ինտելեկտը մոտենա մարդկայինին, և նույնիսկ գերազանցի այն, մի օր ինչ-որ տեղ ինչ-որ բան չի աշխատի, և ռոբոտներն էլ կվերանան: Այսպիսով, մարդը, անցնելով թույլատրելիի սահմանները, կստեղծի ինչ-որ բան, որը նախ կոչնչացնի մարդկությունը, ապա կինքնաոչնչանա:

Եվ բացի վերևում նշված արտահայտությունից, իմ շրջապատում, օրինակ, կան շատ մարդիկ, որոնք չեն հավատում իրենց ուժերին: Լինում են դեպքեր, երբ ես ինքս ունենում եմ «խենթ» գաղափարներ ապագայի մասին, և երբ դա լսում են իմ շրջապատում, սկսվե՜ց․

-Լսի, հերիք ա էլի երազես, մեկ ա՝ անիմաստ ա: Չես կարանալու անես էդ:

-Վայ, էդ ի՞նչ ես ասում, էդ ո՞նց պիտի անես: Դու էդ հնարավորությունները չունես:

Ու գիտեք, ամենածիծաղելի պահն այն պահն է, երբ ես բոլորին, մեկ առ մեկ լսելուց հետո, կանգնում եմ ու ասում, որ ես կարող եմ ու ես հնարավորություններ կստեղծեմ, իսկ ինձ շրջապատող մարդիկ մի տեսակ խղճահարությամբ նայում են ինձ ու երևի մտածում, թե ես ինչ մեղք եմ:

Էսքան երկար-բարակ, հետաքրքիր ու ոչ այնքան, գրեցի նրա համար, որ ասեմ՝ հերիք է մտածեք, ինչպես քսան տարի առաջ էին անում, հերիք է ամեն ինչին միայն մի անկյունից նայեք, ախր, էնքան տարբերակներ կան նույն խնդիրը լուծելու համար, որ հաստատ ձեզ կզարմացնեն ու ավելի հեշտ կլինեն: Հասկացեք, հիմա միայն սովորելու, ընդունվելու ու տանը նստելու մասին պետք չէ մտածել, այլ պետք է մտածել սովորելու, դրա հետ մեկտեղ ինքնազարգանալու ու արդեն դպրոցական տարիքից ձեր ապագան պլանավորելու ու դեպի այն քայլելու մասին: Մի ասեք՝ ես կամ դուք, կամ էլ նա ինչ-որ բան չենք կարող անել: Մի վախեցեք նոր հնարավորություններից, ձախողվելուց, կամ էլ դիմացինի կարծիքից: Արեք այն, ինչը դուք եք ուզում, ինչը ինքներդ, այլ ոչ թե ծնողները կամ շրջապատն է համարում ճիշտ: Ամենքս ունենք մեկ կյանք, և ինձ թվում է, որ այն պետք է ապրենք այնպես, ինչպես մենք ենք ուզում, այլ ոչ դիմացինը:

Իմ հավատարիմ ընկերը

Լինում են պահեր, երբ դու ցանկանում ես առանձնանալ մարդկային շրջապատից, մի գողտրիկ անկյուն գտնել և միայնակ մնալ քո մտքերի հետ: Ես սովորաբար այդպես էի անում մինչ այն պահը, երբ իմ կյանքում շրջադարձ կատարվեց: Կատարվեց իմ ամենաբաղձալի երազանքներից մեկը, գուցե ոմանք սա կհամարեն անհեթեթ մի բան: Հայրս, որը անակնկալներ պատրաստելու մեծ վարպետ է, հենց ինքն էր այդ ամենի իրականացման հեղինակը: Մի օր նա ինձ նամակ ուղարկեց, որտեղ պարզապես մի նկար էր, իսկ նկարում մի ոսկեգույն կնճռոտ շուն: Ես էլ պարզապես մտածեցի, որ նա պատահաբար տեսել և նկարել է այդ շանը, իմանալով, որ ես շներ շատ եմ սիրում։

Մի քանի շաբաթ էր անցել, և նա պետք է արտերկրից ժամաներ Հայաստան։ Սրտատրոփ սպասում էի նրան, քանի որ շատ էի կարոտել: Ես իջա ներքև, որպեսզի օգնեմ իրերը բարձրացնել: Նա ասաց, որ մեքենայում էլի իրեր կան: Երբ ես բացեցի մեքենայի դուռը, նույն կնճռոտ շնիկը ցատկեց դուրս և սկսեց լիզել տաբատս, հետո գրկեց ինձ: Ես ուղղակի այնքան էի շփոթված, որ չգիտեի՝ այդ պահին լացել, թե ուրախանալ: Իմ կյանքում ամենասպասված պահերից մեկն էր երևի: Այդ օրվանից ես ամբողջ օրս անց եմ կացնում նրա հետ: Հա, մեկ էլ մոռացա ասել իմ հավատարիմ ընկերոջ անունը, նա Շեգգին է: Ես սկսեցի ավելի հետաքրքրվել նրա ցեղատեսակով: Նա շարփեյ ցեղատեսակի շուն է, բաց շագանակագույն մորթով, աչքերը նույնպես բաց գույնի են, ու շատ ծալքեր ունի։ Չինական ցեղատեսակի շներ են, ժամանակին եղել են որսորդական շներ: Ես ունեմ շատ խելացի շուն, չնայած նրան, որ հայրս նրան ռուսերենով էր վարժանքներ սովորեցրել, ես սկսեցի նրա հետ շփվել նաև հայերենով, չէ՞ որ նա արդեն Հայաստանում է ապրում: Նա հիմնականում ուտում և քնում է, որովհետև դեռ յոթ ամսեկան է: Բայց ես մեծ ուշադրությամբ հետևում եմ նրա ամեն մի շարժմանը: Երբ ես մոտենում եմ նրան, նա ուրախ սպասում է, թե երբ պետք է իրեն սիրեմ: Ես սիրում եմ նրա բարի հայացքը: Նա այնքան փափուկ մորթի ունի ու այնքան տաքուկ է: Մենք ամեն առավոտ և ամեն երեկո միասին գնում ենք զբոսանքի: Մեկ-մեկ նա այնքան արագ է քայլում, որ հազիվ եմ հասցնում իր հետևից։ Շեգգին շատ է սիրում փոքր երեխաներին: Մի օր տարա նրան ֆուտբոլի դաշտ, որ երեխաների հետ խաղա, և արդյունքում նույնիսկ ինքն էր գնդակի հետևից վազում ու փոխանցումներ անում:

Նա նաև սիրում է ճամփորդել: Մենք ընտանիքով ամռանը շատ ենք այցելում Հայաստանի տեսարժան վայրեր: Ամռանը մենք գնացինք նախ Սևանավանք: Շեգգին նույնպես բարձրացավ մեզ հետ այդ վանքը տեսնելու: Շատ զբոսաշրջիկներ կային այդտեղ, և բոլորը մոտենում և հարցնում էին ինձ՝ արդյոք կարելի՞ է նրա հետ նկարվել: Բնականաբար, ես մեծ հաճույքով բոլորին նկարում էի Շեգգիի հետ: Հետո գնացինք Գառնու հեթանոսական տաճար: Այստեղ նրա հետ նույնպես այնքան շատ մարդ նկարվեց, որ ես մի պահ մտածեցի՝ կարո՞ղ է Շեգգին հոլիվուդյան աստղ է: Նա իմ ամենասիրելի, անփոխարինելի ընկերներից է, որը միշտ հավատարիմ կմնա, ես նրան շատ-շատ եմ սիրում:

Ինչևէ, ես դեռ շատ բաներ կպատմեմ Շեգգիի արկածներից:

sona zakaryan

Բուլիինգ` հալածա՞նք

Աշխարհում ամենաքննարկվող խնդիրներից մեկը բուլիինգն է (bullying), որը որևէ անձի կողմից ֆիզիկական կամ հոգեբանական ուժի գործադրումն է այլ անձի նկատմամբ։

Բուլիինգը մի քանի տեսակներ ունի։ Այդ տեսակներից են` կիբեր բուլիինգը, ֆիզիկական բուլիինգը, վերբալ բուլիինգը և հարաբերական բուլիինգը։

Այսօր շատ պետություններում բուլիինգը մեծ խնդիր է համարվում, և մի շարք միջոցներ են ձեռնարկվում այն հնարավորինս կանխելու համար։

Եթե բուլիինգը տղաների շրջանում արտահայտվում է վերբալ (ծաղրելու միջոցով) և ֆիզիկական (հարվածելու և ծեծելու միջոցով), ապա աղջիկների շրջանում այն արտահայտվում է հարաբերական (այս միջոցով անձին փորձում են մեկուսացնել շրջապատից և կանխամտածված նրան բացառում են հասարակությունից) ձևով։

Բուլիինգը ամենաշատը տարածված է դպրոցներում։

Այս երևույթի մասին շատ է խոսվում ու քննարկվում տարբեր երկրներում, հատկապես՝ զարգացած պետություններում, օրինակ՝ ԱՄՆ-ում։ Եվ բնականաբար, այն հենց ԱՄՆ-ում էլ ամենաշատն է տարածված։

Բուլիինգի մասին, իհարկե, կարելի է անվերջ խոսել և բազում քննարկումներ անել, հատկապես ուրիշ պետությունների մակարդակով։

Բայց երբևէ մտածե՞լ եք, որ Հայաստանում այս երևույթը նույնպես շատ մեծ խնդիր է։ Մենք՝ հայերս, այս խնդրին այդքան էլ մեծ կարևորություն չենք տալիս, ինչը ցավալի է և բնականաբար ցավալի հետևանքներ է ունենում։

Հայաստանի շատ դպրոցներում բուլիինգը մեծ տարածում ունի։ Թույլերին ճնշելը և ինքնահաստատվելը կարծես դարձել է վատ սովորություն, որի «դեմն առնելը» բավականին դժվար է։ Տղաների մոտ այս երևույթը ավելի շատ է նկատվում, քան աղջիկների։

Շատ տղաներ սիրում են ճնշել իրենցից ֆիզիկապես թույլ կամ տարբերվող տղաների։ Այսպես ասած՝ իրենց «լավ տղայի» տեղ են դնում ու մի բան էլ հպարտանում դրանով։

Ասեմ՝ իմանաք, որ ձեր այդ պահվածքը «լավ տղայի» պահվածք չէ, այլ ուղղակի հոգով տկար, անմիտ ու դեռ չմեծացած մեկի պահվածք է։ Ձեզ ուղղակի պետք է մի փոքր մեծանալ ու մեկ էլ ամպերից ցած իջնել, որ ձեզ չերևակայեք՝ մտածելով, թե ձեզնից լավը չկա կամ ձեզնից տարբերվողները «վատն են»։

Վերջերս բուլիինգի դեպքի ականատես եղա, որը բավականին ազդեց ինձ վրա։ Ծանոթներից մեկի երեխան, որի ընտանիքը վերջերս է տեղափոխվել Հայաստան, հաճախում է հայկական դպրոց։ Բավականին անվստահ ու ամաչկոտ երեխա է, ինչի պատճառը, կարծում եմ, գուշակեցիք՝ ինչն է։ Օրերով դպրոց չէր գնում, և ծնողները չէին կարողանում հասկանալ՝ ինչու։ Հետո պարզվեց, որ դասընկերները, իմիջիայլոց, և՛ տղաները, և՛ աղջիկները, ճնշում են տղային՝ ծաղրում են, պիտակավորում։ Մի օր էլ հայրը նկատել էր, թե ինչպես են դասընկերները տղային ծեծում, իսկ նա չի կարողանում պաշտպանվել։ Սա իրոք սարսափելի է։ Արդյունքում տղան դառնում է ագրեսիվ, չի գնահատում ինքն իրեն ու շատ անվստահ է, ինչը իհարկե շատ վատ հետևանքներ կարող է ունենալ։

Բուլիինգի զոհ հիմնականում դառնում են ֆիզիկական թերություններ ունեցող, սոցիալապես անապահով վիճակում գտնվող, բնավորության գծերով մյուսներից տարբերվող, ինչպես նաև շատ հայրենադարձ երեխաներ։

Միջնակարգ դպրոցների աշակերտներին ավելի հեշտ է ճիշտ ուղղության վրա դնելը, քան ավագ դպրոցների աշակերտներին, քանի որ միջնակարգ դպրոցից է սկսվում աշակերտի մարդ տեսակի ձևավորումը։

Ավագ դպրոցում պատկերը մի փոքր այլ է, քանի որ այստեղ բուլիինգի պատճառը հասուն չլինելն ու երևույթներին անլուրջ վերաբերվելն է։ Եվ էլի պետք է նշեմ տղաներին, որովհետև այդ ոչ հասունությունը հենց նրանց մոտ եմ նկատել։ Տեսնում ես ավագ դպրոցում սովորող տղա՝ բավականին խոշոր, մորուքով, և մտածում, թե հասուն, խելացի մարդ կլինի, բայց հենց խոսում է, ամեն ինչ պարզ է դառնում։ Այնպես որ, արտաքին տեսքով երբեք չի որոշվում մարդու հասուն լինել կամ չլինելը։

Հասուն չլինելն էլ, կարծում եմ, դաստիարակությունից է գալիս։ Շատ ցավալի է, որ մեր շատ հայ ընտանիքներում երեխաներին չեն դաստիարակում այնպես, որ հետագայում նրանք հանդուրժող և կարեկցող լինեն։ Գուցե մտածեք, որ սրանք, այսպես ասած, փոքր բաներ են, բայց բուլիինգը սկսվում է հենց այսպիսի փոքր բաներից։ Հայաստանում բուլիինգը բավականին մեծ տարածում ունի, և այն հնարավորինս կանխելու համար պետք է անպայման միջոցներ ձեռնարկել, քանի որ հետևանքները կարող են անդառնալի լինել։

Լոռու մարզի Վահագնի գյուղում ընտրություններ էին

Լուսանկարը` Արևիկ Սարգսյանի

Լուսանկարը` Արևիկ Սարգսյանի

Հոկտեմբերի 21-ին Հայաստանի մի շարք համայնքներում անցկացվում էին ՏԻՄ (Տեղական ինքնակառավարման մարմիններ) ընտրություններ։ Լոռու մարզի Վահագնի գյուղում ևս ընտրություններ էին։

Գյուղապետի թեկնածուներ էին` Մերի Մուրադյանը, aԿառլեն Օհանյանը,

Սուրեն Կոստանդյանը, Սուրեն Վարդումյանը, Լևոն Օհանյանը:

Գյուղում տեղի է  ունեցել նախընտրական քարոզաշարվ, որով թեկնածուները  գյուղացիներին տեղեկացրել  են իրեց ծրագրերի մասին:

Նրանք նշեցին, որ այս ընտրություները տարբերվում են մնացած ընտրություններից թե՛ ազնվության, թե՛ անկողմնակալության և թե՛ գյուղացիների հետաքրքրվածության առումով:

Թեկնածուներից խոսեցինք գյուղապետի պաշտոնակատարի` Կառլեն  Օհանյանի հետ, որը նշեց, որ կան խնդրներ, որոնք այս 4-5 ամսվա ընթացում լուծվել են։ Գյուղում տեղադրվել են լուսավորման համակարգեր, ասֆալտապատ ճանապարհները վերանորոգվել են, վերանորոգվել է նաև ոռոգման համակարգը։ Նա հավելեց նաև, որ գյուղում կան բազմաթիվ խնդիրներ որոնք դեռ լուծման կարիք ունեն:

-Այդ իսկ պատճառով ընտրություններին ներկայացրել եմ իմ թեկնածությունը` ցանկանալով սկսած  աշխատանքները ավարտին հասցնել և գյուղի համար էլ ավելի բարեկարգ կյանք ապահովել,-ասաց նա:

Հարցազրույց ունեցանք նաև Մերի Մուրադյանի հետ, որը նույնպես ներկայացրեց իր նախընտրական ծրագիրը. հողատարածքների վերականգնում և օգտագործում, անասնաբուժական կենտրոնի ստեղծում, հուշարձանի և եկեղեցու  վերանորոգում:

Նաև խոսեցինք Լևոն Օհանյանի հետ: Համայնքապետի այս թեկնածուն նշեց, որ ընտրվելու դեպքում առաջինը կլուծի ասֆալտապատման խնդիրը, կստեղծի աշխատատեղեր: Գյուղում անցկացվեցին նաև հարցումներ:

Հարցման արդյունքում պարզ դարձավ, որ գյուղացիների 50%-ը  հստակ որոշել են իրենց ձայնը տալ և քվեարկել Սուրեն Կոստանդյանի օգտին։

Բնակչության 45%-ը` Կառլեն  Օհանյանի օգտին:

Գյուղացիների կարծիքով  այս ընտրությունները շատ բարդ են  լինելու, քանի որ բոլոր թեկնածուները հավասարազոր են և շատ բանիմաց։

Հիշեցնեք, որ` ընտրությունների արդյունքները ամփոփվեցին հոկտեմբերի 21-ին ժամը 21:00-ին:

Սուրեն Կոստանդյանը 299 ձայնով ընտրվել է Լոռու մարզի Վահագնի համայնքի ղեկավար։

Ընտրությանը մասնակցել են 536 ընտրող, որոնցից 299 ձայնը Սուրեն Կոստանդյանի օգտին էր։

Համայնքապետի մյուս թեկնածուները ստացել են հետևյալ քվեները՝ Կառլեն Օհանյան` 133, Լևոն Օհանյան` 73, Մերի Մուրադյան` 9, Սուրեն Վարդումյան` 10։

Անվավեր է համարվել 12 քվեաթերթիկ: