Ուղիղ մեկ ամիս առաջ էր, երբ հասկացա, որ պետք է Երևանի փողոցների անունները սովորեմ, խորապես ուսումնասիրեմ Երևանի քարտեզը, կամ` թե որ տրանսպորտը քաղաքի որ մասն է գնում… Զուտ նրա համար, որ արդեն ուսանող եմ։

Ուսանողական կյանքս սկսվեց սեպտեմբերի 3-ին ժամը 6:00-ին, արթնացա առանց տրտնջալու: Չէ՞ որ առաջին օրն էր, որ պետք է մուտք գործեի Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանի կուլտուրայի ֆակուլտետի լրագրության բաժին։

Առավոտյան պատրաստվեցի, շտապեցի կանգառ: Կանգառը գտնվում է գյուղամիջյան գլխավոր ճանապարհահատվածի վրա՝ մեր տան մոտակայքում։ Այն գյուղում հայտնի է Արզականի կանգառ անվամբ, քանի որ միայն տվյալ կանգառի վրա է դարբնանախշ տառերով գրված Արզական, մյուսները փոքրիկ սպասասրահներ են:

Կանգառում ինձանից և մի քանի ծլվլացող ծիտիկներից բացի ոչ ոք չկար, անգամ մեքենաների շարժը չէր նկատվում:

7:10-ին ուսանողական տրանսպորտը հայտնվեց կանգառում, նստեցի ու հենց այդ պահից «ուսանողական տրանսպորտ» անվանումն ինքս ինձ համար փոխեցի «շուկայագնաց տրանսպորտ», քանի որ ուսանողներից բացի տրանսպորտում կային մրգերով և բանջարեղենով լի պարկեր և արկղեր: Տրանսպորտը, սլանալով դեպի Երևան, իր ներսում միանգամից հավաքեց այնքան մարդ, որ հաշվելն անհնարին էր։ Ամեն անգամ փորձում եմ հաշվել, հաշիվս կորցնում եմ…

Նշեմ, որ առաջին օրը մի քանի «բարի» մարդկանց օգնությամբ կանգ առա Նար-Դոս փողոցի վրա, և ստիպված էի մոտ վեց կանգառ քայլել՝ մինչև համալսարան հասնելս։

Երբ հասա ԵՊՄՀ-ի կուլտուրայի ֆակուլտետի մասնաշենքի մոտ, արդեն հասկացա, որ կարող եմ ինձ համարել ուսանող:

Կուրսընկերներով հավաքվեցինք, և ուղեկցեցին մեզ դեպի դահլիճ, որտեղ առաջին կուրսեցիներիս իր ողջույնի խոսքն ասաց ԵՊՄՀ-ի կուլտուրայի ֆակուլտետի դեկան պարոն Թադևոսյանը, այնուհետև իր ողջույնի խոսքը հղեց ռեժիսուրայի ամբիոնի վարիչ Արմեն Էլբակյանը:

Մի շարք ողջույնի խոսքերից հետո եկավ մեզ համար մի պատմական պահ․ ամբողջ դահլիճով մեկ ասացին, որ լրագրողները կանգնեն ոտքի և հետևեն Հեռուստալրագրության ամբիոնի վարիչ պարոն Գալստյանին:

Մենք մեր փոքրիկ 8 հոգանոց կուրսով վստահ կանգնեցինք ոտքի, բոլորը ուշադիր մեզ էին նայում…

Իսկ մենք մեզ արդեն լրագրող էինք երևակայում… Ինչո՞ւ ոչ։

Սակայն, փոքր-ինչ հետո իմացանք, որ մենք դեռ «շնիկներ» ենք:

Հետևեցինք պարոն Գալստյանին, նա մեզ ուղեկցեց 205 լսարան, որը, ինչպես հայտնի դարձավ մեզ, անվանակոչված է Ստեփան Պողոսյանի անունով:

Պարոն Գալստյանի հետ մի փոքր զրուցելուց հետո հասկացանք, որ մենք այստեղ դեռ շատ ու շատ բաներ ունենք սովորելու, ուսումնասիրելու:

Ծանոթացանք մի քանի դասախոսների հետ, կիսվեցինք մտահոգություններով, ստացանք պատասխաններ:

Եվ այսպիսով, արդեն առաջին օրը մենք հասկացանք, որ դասարանը փոխարինել ենք լսարանով, դասղեկը՝ կուրսղեկով, և սա մեր նոր կյանքի առաջին հրաշք օրերից մեկն էր՝ մի փոքր արկածային, մի քիչ մտահոգ, առավել հիացական…

Ամեն ինչ դեռ առջևում է։

Մեծ քաղաքների ժխորը քեզ խլացնում է, ու դու զգում ես կարիքն այն միակի, որ կստիպի այդ ժխորում լսել ամենակարևոր լռությունը, որ բարձր կլինի բոլոր տեսակի ամբիոններից հնչող ու հնչելիք խոսքերից։ Լռություն, որ կխլացնի…

Մեծ քաղաքների ժխորը, եթե այդպես էլ չես համակերպվում դրան, ի վերջո մեկուսացնում է քեզ, աշխարհը քեզ քչություն է անում, ու դու ուզում ես՝ մեկը լինի, որ երբ ժխորի ժամանակ աշխարհում չտեղավորվես, աշխարհից խռովես, գլուխդ թեքես այդ մեկի ուսին ու առանց ամաչելու լաց լինես:

Գիտակցությունդ սկսում է մթագնել կամ ընդհանրապես չգործել, ու դու ենթագիտակցաբար ուզում ես կողքիդ մեկը լինի, ում հետ կխենթանաս՝ մոռանալով, որ գժերը նորից չեն գժվում… Ենթագիտակցությունդ ուզում է՝ այդ մեկը լինի ամենուր, ասենք՝ շուկայում, որտեղից գլորելով տուն կբերեք ամենամեծ ձմերուկները, կամ սրճարանում, ուր մի բաժակ դառը սուրճը կհերիքի հարբելու համար: Փողոցներում լինի այդ մեկը, ում հետ դիտմամբ սխալ համարի երթուղայիններ կնստես, սխալ հեռախոսահամարներ կհավաքես, սխալ դռներ կծեծես, ու դրանք կլինեն քո կյանքի ամենագեղեցիկ սխալները: Տանը մեկը լինի, ում հետ կփոխվեք վերնաշապիկներով ու առանց ամաչելու տնից դուրս կգաք, ում հետ տանիքներով շենքից շենք կթռչեք՝ գիտակցելով, որ ընկնելու հավանականությունը մեծ է: Այդ մեկը քեզ հետ միշտ հերթերում լինի, որ չձանձրանաս: Արևոտ օրերին կողքիդ մեկը լինի, ում հետ պաղպաղակ ուտելիս առանց վախենալու այն կմոտեցնես դեմքին ու կպաղպաղակոտես ժպիտը: Մեկը լինի, ով քո բոլոր սխալներից հետո մեկ բաժակ թեյով մի ամբողջ գիշեր քեզ հետ կլուսացնի, իսկ թեյի բաժակը կպահի իր ձեռքում, որ դու շփելով տաքացնես քո ձեռքերը: Մեկը, որ չթողնի՝ հոգնես, որ երկար քայլելուց հետո քեզ դնի ուսերին կամ երկու ձեռքով ամուր գրկի, ու ինքն էլ չհոգնի: Միակը, որ խարույկներ կնվիրի քեզ՝ պատրաստ ծխոտվելու, ու վստահ, որ չես խեղդվի ծխի մոխրագույն պտույտներում: Այդ մեկը լինի քո միակը, ում հետ կգնաս դաշտային ծաղիկներ փնջելու, հետո ծաղիկներն էնքան ամուր կգրկես, որ բույրն անգամ չլքի քեզ: Լինի միակը, ում հետ անձրևի տակ կվազես՝ գիտակցելով, որ հիվանդանալու ես: Միակը, ում գալուն կսպասես, ում գնալը չես ուզի, ում հետ երեկոները աստղերը կհաշվես ու չես ձանձրանա: Մեկը կլինի, որ ների ուշացումներդ, որ խելագարվի թերություններիդ համար: Մեկը լինի, ում պատճառով ու ում համար կհետաձգես բոլոր հանդիպումներդ, ում ձեռքը բռնած բոլոր հոսանքներին հակառակ կքայլես… Այդ մեկը ցավդ ու ուրախությունդ չի կիսելու, ցավդ վերցնելու է իրեն, իսկ ուրախությունդ ամբողջովին թողնելու է քեզ: Այդ մեկի հետ դու վերջապես աշխարհն իրարահան անող լռություններ ես ապրելու:

Սովորաբար աշխարհը քչություն է անում մեծ քաղաքների ժխորում ապրող մարդկանց: Մարդիկ շարունակում են գոյատևել ժխորում առանց այդ մեկերի, առանց նրանց ներկայության, գոյատևում են մենակ, որ մեկերի արժեքն իմանան, գոյատևում են մենակ, որ հերքվեն բոլոր մաթեմատիկական չափումներն ու ապացուցվեն, որ մեկն ավելի մեծ է հարյուրներից, որ մեկն ավելի ծանր է կշռում, քան հազարները:

Մեծ քաղաքի ժխորում դու էլ ես շարունակում ապրել քեզ բաժին հասած մի բռաչափ կյանքը՝ զգալով, որ չես տեղավորվում, որ աշխարհը քեզ էլ է քչություն անում: Շարունակում ես ապրել մենակ, որովհետև ոչ միայն աշխարհն է քչություն անում, այլև էդ բռաչափ կյանքդ: Չի հերիքում, չես կարողանում էդ անտերում տեղավորել մեկին, միակին, որ երբ զգաս՝ աշխարհը քչություն է անում, գլուխդ դնես ուսին ու առանց ամաչելու լաց լինես:

Այդ մեկերին ու միակներին տրված է մի ինչ-որ գեղեցիկ պատահականությամբ հայտնվել մեր այդ բռաչափ կյանքում, զգալ, որ չեն տեղավորվում ու հեռանալ՝ հավերժ ուրվագծելով այն տեղը, որ հետո չեն լցնելու հազարավորները: Այդ մեկերը չկան, որ հարյուրավորներն ու հազարավորները փորձեն նմանվել իրենց ու չկարողանան: Այդ մեկերը մեր կյանքում չկան, որ մենք գնահատենք նրանց, ովքեր տեղավորվում են մեր բռաչափ կյանքում, գնահատենք, բայց սպասենք, որ մի օր անպայման մեկերը գալու են…

Այդ մեկերը կամ լինում են մեր կյանքում կամ մենք ապրում ենք՝ այդ մեկերի կորուստը ողջ կյանքում թանկագին իրի նման փայփայելով…

«Մարդիկ սարսափում են արտասովորից»,- ասում է Բրեդբերին:

Միգուցե համաձա՞յն ես մտքի հետ ու արտասովոր մարդկանց ուզում ես դո՞ւրս հանել հասարակությունից: Քո կարծիքով տարբերվող մարդիկ նորմալ չեն, իրենց միտքը միշտ ուրիշ տեղերում է թափառում, կապույտ մազերով աղջիկները երբեք անկեղծ չեն սիրում. ո՞նց կարող է նման արտաքինով մեկը զգացմունքներ ունենալ: Սեփական կարծիք ունեցող մարդիկ գոռոզ ու ինքնավստահ են, որովհետև քո անգիր արած դատողություններն իրենց հետաքրքիր չեն, որովհետև երբ դու խոսում ես ուրիշի նախադասություններով, երբ դու սերը պատմում ես Սևակով, աշունը` Տերյանով, նա խոսում է իր «ես»-ով, ու դու դրա համար նրան չես սիրում, որովհետև քեզ բարկացնում է քո անկարողությունը, քո կաղապարված լինելը, որովհետև դու բավականին շատ ես խրված ամբոխի մեջ, որ կարողանաս դուրս գալ, մտածել, դատողություններ անել, որովհետև քեզ համար հեշտ է համաձայնել նրա հետ, ում հետ դու այդ պահին խոսում ես, որովհետև դու չես ուզում երբեք վիճել, պաշտպանել քո համոզմունքները:

Ես քեզ նմաններին տեսնում եմ ամեն օր։ Քեզ, որ վախենում ես խորտակվել դիմացինի աշխարհում, դրա համար դու ուզում ես հեռու լինել նրանից, քեզ համար հեշտ է փախչել ամբոխի մեջ, քան կարդալ, որովհետև կարդալով դու կսկսես մտածել, մտածել ու հասկանալ, հասկանալ ու մտածել, իսկ հասկանալը երբեմն ցավոտ է, գիտակցելը երբեմն տանջում է, երբ վերլուծում ես, թե որքան սխալ բաներ կան աշխարհում, թե դու որքան անելիք ունես, դու դրանից վախենում ես: Քեզպեսները սիրում են ապրել անգիտակից, ասել է, թե` անտեղյակ, կամ ավելի կոնկրետ` բթացած:

Մեղավորը մենք ենք՝ բոլորս, որովհետև մենք սիրում ենք լսել, կարդալ, տեսնել հասանելին, պարզն ու հասարակը, որ չի ստիպի նախ զարմանալ, հետո փշաքաղվել, սառել տեղում, վերջում անկարող լաց լինել ու հասկանալ, թե որքան փոքր ենք մենք այն մարդկանց մոտ, որոնք ստեղծում են արժեքներ։

Մենք չենք գտնում ինքներս մեզ, մենք չենք գտնում մեր տարբերությունը, մենք յուրաքանչյուրս մի մատնահետք ենք, մի տերև՝ միակը, չկրկնվող, յուրահատուկ։ Մենք, գրողը տանի, ծնվում ենք ամեն մեկս ուրիշ լացով, որ հետագայում դարձնում ենք հազիվ լսելի մի ձայն, որ երբեմն ամբոխի մեջ «այո» գոռալու համար ենք բարձրացնում։

Մենք մեզ կապկպում ու գցում ենք մեր ներսի ամենամութ անկյունը, մեր մարմնի մեջ մենք բանտարկված ենք ու ազատությունը տվել ենք ուրիշին։ Ասում են՝ գիրքն այրվում է 451°-ում՝ ըստ Ֆարենհայթի, ընտրությունը մերն է. մենք կգտնե՞նք ամեն գրքում մեր տողը, թե՞ անտարբերության կրակով կայրենք դրանք։