Ավտոբուսի մեջ նստած՝ պատուհանից դուրս էի նայում, լսում «Լավ էլի»-ի «Անձրևաշուն» երգն ու մտածում շների մասին: Ես երբեք շներին չեմ սիրել. կա՛մ վախեցել եմ նրանցից, կա՛մ ատել նրանց, կա՛մ երկուսն էլ միաժամանակ:

Դպրոցական տարիքում տնից մենակ դուրս չէի գալիս, որ չհանդիպեի մեր գյուղի շներին: Հենց մի տեղ շուն էի տեսնում, քարացած կանգնում էի կամ էլ ճանապարհս փոխում: Մի քանի անգամ այնքան վախեցած եմ նայել շներին, որ նրանք հարձակվել են ինձ վրա ու փորձել կծել:

Այո՛, ես երբեք չեմ սիրել շներին, բայց մի շուն կար, ու նրան ես սիրում էի:

Ես չորս տարեկան էի, եղբայրս՝ երեք, կամ էլ ես հինգ տարեկան էի, նա՝ չորս, լավ չեմ հիշում, երբ մի օր մերոնք մի շնիկի տուն բերեցին: Կարծեմ եղբորս ծնունդն էր, ու շնիկը նրա ծննդյան նվերն էր: Փոքրիկ էր, դեռ ձագուկ, սպիտակ էր, մեջքը՝ մոխրագույն, պոչը՝ հաստ, իսկ աչքերը՝ խոշոր ու սև: Հիշում եմ, թե ինչքան էինք ուրախացել: Մտածեցինք, մտածեցինք ու որոշեցինք անունը Ջեկո դնել: Ինչո՞ւ Ջեկո, ախր, այդ ժամանակ մեր գյուղում համարյա բոլորն իրենց շներին Ջեկո էին անվանում: Հիմա մտածում եմ, որ նրա անունը կարելի էր Տոբի դնել իմ սիրելի հերոսի՝ Շերլոք Հոլմսի օգնական Տոբիի անունի նման… Բայց մենք նրան Ջեկո կոչեցինք:

Ես ու եղբայրս ամբողջ օրը Ջեկոյով էինք զբաղված. կերակրում էինք նրան, խաղում հետը: Մայրս չէր սիրում, երբ գրկում էինք նրան: Սպասում էինք, որ մայրիկը դպրոց գնար, ու միանգամից գրկում էինք Ջեկոյին: Հիշում եմ, որ մի օր սպասեցինք, մինչև մայրիկը անցավ մեր այգին ու քայլեց դպրոց գնացող ճանապարհով, և գրկեցինք Ջեկոյին: Շատ չանցած մայրիկը վերադարձավ. ինչ-որ բան էր մոռացել: Նա հայտնաբերեց մեր փոքրիկ խորամանկությունը: Մի լավ ծիծաղեցինք:

Ջեկոն բարձր հաչում էր օտարների վրա, բայց երբեք ոչ մեկին չէր կծում: Մեզ ամենից շատ զվարճացնում էր այն, որ շունը չէր սիրում մեր հարևանի տղային՝ Տիգրանին: Տիգրանը վախենալով էր մեր տուն գալիս. գիտեր՝ մի տեղից հանկարծ հայտնվելու էր Ջեկոն, բարձր հաչելու էր և ընկնելու էր նրա հետևից:

Ես տանել չէի կարողանում, երբ Ջեկոյին կռվեցնում էին ուրիշ շների հետ, և մանավանդ, երբ նա վերք էր ստանում այդ կռիվներից: Միայն, երբ նրան կռվեցնում էին Տիգրանի շան հետ, և նա հաղթում էր, թեթևացած շունչ էի քաշում ու հպարտանում:

Ժամանակը անցնում էր, մենք մեծանում էինք, Ջեկոն՝ նույնպես, բայց չէինք ուզում մտածել, որ նա կարող է մի օր սատկել:

Մենք ճանաչում էինք Ջեկոյի հաչոցը: Նրա հաչոցը տարբերվում էր գյուղի մնացած շների հաչոցներից: Նա հաչում էր ավելի բարձր, ավելի սուր, ավելի հարազատ ձայնով: Հաճախ էինք գողանում մայրիկի թխած համեղ փախլավաներից ու տալիս Ջեկոյին. գիտեինք, որ նա քաղցր շատ է սիրում: Երևի աշխարհի ամենաբարի շունն էր նա, անգամ կատուներին չէր նեղացնում: Մի կատու ունեինք: Այդ կատուն ուտում էր Ջեկոյի հետ նույն ամանից, պառկում էր նրա կողքին, ազատ պտտվում էը տան շուրջը, իսկ Ջեկոն երբեք նրա վրա չէր հաչում: Ինչքան եմ հիմա տխրում, երբ հիշում եմ, որ մեկ-մեկ բարկացել, գոռացել եմ այդ բարի շան վրա…

Երբ մենք դպրոցից տուն էինք գալիս ու հասնում մեր այգի, Ջեկոն բակից բարձր հաչում էր ու գալիս մեզ դիմավորելու: Նա թռչում էր վեր, կանգնում հետևի ոտքերի վրա, մեկ-մեկ էլ լպստում մեր ձեռքերն ու ոտքերը: Կարոտում էր մեզ: Բայց ավելի շատ կարոտում էր, երբ երկար ժամանակով էինք տնից բացակայում: Հենց մեքենան մոտենում էր տանը, արդեն գիտեինք, որ լսվելու է նրա հաչոցը, ու մեքենայի դռները բացվելուն պես նա թռչկոտելու է և մեզ դիմավորելու:

Վերջին ժամանակները շատ էր ծերացել Ջեկոն, դարձել էր ավելի հանգիստ, ավելի քնկոտ: Մեկ-մեկ մտքիս ծայրով անցնում էր, որ նրա սատկելու ժամանակները մոտեցել են, բայց ինձնից հեռու էի վանում այդ մտքերը: Ախր, Ջեկոն ուղղակի մեր շունը չէր, նա մեր ընտանիքի անդամն էր, մեր հարազատն էր, առանց նրա մեր օրը օր չէր…

Երբ ընդունվեցի համալսարան, գյուղից տեղափոխվեցի քաղաք: Գյուղ գալիս էի միայն շաբաթ, կիրակի օրերին: Պատահում էր նաև, որ երկու-երեք շաբաթը մեկ էի գալիս: Հենց հասնում էի ու մտնում մեր այգի, լսում էի իմ սիրելի հաչոցը, և առաջինը Ջեկոն էր վազում, որ ինձ դիմավորեր:

Մի օր էլ գյուղից զանգեցին ու ասացին, որ… Ասացին, որ հարևանի շունը խեղդել է Ջեկոյին: Երկար ժամանակ բացակայել էի գյուղից, երկար ժամանակ մերոնց ու Ջեկոյին, մեր ծերացած, սև ու բարի աչքերով Ջեկոյին չէի տեսել… Եվ երբ նորից գյուղ գայի, երբ հասնեի այգի, չէի լսելու այն հաչոցը, որ տարբերվում էր աշխարհի բոլոր շների հաչոցներից, Ջեկոն բակից վազելով չէր գալու, չէր կանգնելու հետևի ոտքերի վրա ու չէր լպստելու ձեռքերս… Ջեկոն էլ չկար:

Անցած ամռանը նոր շուն բերեցինք տուն: Սպիտակ շունիկ էր, սև պուտեր ուներ: Ես նրան Տոբի կոչեցի. իմ սիրելի հերոսի՝ Շերլոք Հոլմսի օգնական շան անունն էր Տոբի… Ես մտածեցի, որ Տոբին կդառնա երկրորդ շունը, որին կսիրեմ, բայց ոչ… Ես այդպես էլ չտարբերեցի նրա հաչոցն ուրիշ շների հաչոցներից, այդպես էլ չկապվեցի նրան: Նա չուներ խելացի աչքեր, ես չէի նստում խոտերի մեջ ու շոյում նրան, ինչպես Ջեկոյին, և երբ աշնանը նորից քաղաք գնայի, չէի կարոտելու նրան: Տոբին Ջեկո չդարձավ…

Ես ավտոբուսի պատուհանից դուրս էի նայում, լսում «Անձրևաշուն» երգը ու մտածում միակ շան մասին, որին սիրել եմ…

Երբ ես առաջին անգամ տեսա այդ վարդագույն կիսակառույց խանութը, հասկացա, որ դրա անունը պետք է «Լյոլեկ» լինի: Մենք հարցրինք խանութի տիրոջը, թե նա ինչ է դնելու խանութի անունը:

-Եսի՞մ,- պատասխանեց նա,- երևի դեռ չծնված թոռանս անունով:

-Իսկ մենք արդեն անուն դրել ենք Ձեր խանութին,- ասաց մայրիկս,- «Լյոլեկ»:

-«Լյոլե՞կ»,- սկզբում զարմացավ, իսկ հետո հասկացավ խանութի տերը,- հա՜, «Լյոլեկն ու Բոլեկը»:

Մենք և՛ բացեիբաց ասացինք, և՛ ակնարկներ արեցինք խանութի անվան վերաբերյալ, բայց խանութը վերջիվերջո կոչվեց նրա տիրոջ դեռ չծնված թոռան անունով` «Մթերք»: Բայց մենք շարունակում ենք այն «Լյոլեկ» անվանել:

-Լուսինե՜, Լուսինե՜,- մեր դիմացի շենքի երրորդ հարկից ոչ թե ինձ, այլ ուրիշ Լուսինեի է կանչում մի աղջիկ: Ես կասկածում եմ, որ նա եղբորս նախկին դասարանցի Նարինեն է, որը երկրորդ դասարանում անընդհատ զանգահարում էր Ստեփանին ու ինչ-որ բան հարցնում: Ես ու քույրս մի ամբողջ վեպ էինք հորինել նրանց սիրո մասին: Բայց երբ տեսանք Նարինեին (եթե, իհարկե, դա Նարինեն է), հասկացանք, որ այդ ամենը հիմարություն է: Երևի բավական կլինի նշել նրա մականուններից երկուսը` «Ռոնալդինիոյի քույր» և «Թուփաքի թոռ»: Ես ավելի համամիտ եմ առաջին տարբերակին: Միգուցե եթե նա ճաղատանա, կնմանվի Թուփաքին, բայց հիմա, երբ մազերը երկար են, ավելի շատ Ռոնալդինիոյին է նման:

-Լուսինե՜, Լուսինե՜,- սա արդեն ինձ են կանչում, քույրս է` պատշգամբից:

Ես մտնում եմ մեր բացօթյա փոքրիկ կանաչ պատշգամբը:

-Ի՞նչ է եղել:

-Արի՛, ձեր «օղորմածիկ» դասարանի Ղևոնդի նոր վերնաշապիկը տես:

Ղևոնդը, ավելի ճիշտ` Ղևոնդյան Նարեկը, մեր «օղորմածիկ» դասարանի (այդպես ենք ասում, որովհետև ցրվել է) և միգուցե նաև ամբողջ դպրոցի ամենագեղեցիկ տղան է և այդ պատճառով քրոջս ու նրա ընկերուհիների, և ոչ միայն նրանց, ուշադրության կենտրոնում է: Նրանք անգիր գիտեն, թե նա ինչ հագուստներ ունի և երբ է հագնում դրանք:

Քույրս նայում է շուրջը: Նա գիտի, որ այս շենքերից մեկում է ապրում Ջորջիո Արմանոն` մեր «օղորմածիկ» դասարանի Արմանը, որը յոթերորդ դասարանում դուրս եկավ դպրոցից: Նա արդեն մի քանի ամիս է, ինչ հեռախոսային կապի մեջ է քրոջս ընկերուհիներից մեկի հետ: Նա այն հազվագյուտ տղաներից է, որոնք չեն վարակվել «ռաբիսացմամբ»:

Ինձ թվում է, թե այստեղից կարելի է տեսնել ամբողջ Երևանը, չնայած երևում են միայն հարևան շենքերը և դրանց բակերը: Բայց ինձ համար Երևանը հենց դա է` շենքերը, բակերը, այնտեղ խաղացող երեխաներն ու նրանց աղմուկը: Ես էլի կպատմեի մեր պատշգամբից երևացող Երևանի մասին, բայց ժամանակ չունեմ, պիտի գնամ «Լյոլեկից» հաց գնելու:

Լուսինե Հակոբյան

15տ., 2005թ.

-Ախր, պա՛պ, ես մեղք չունեի: Ես խելոք կանգնած էի, պատուհանը կոտրվեց: Ինչի՞ չես հավատում ինձ:

-Իսկ, որ ճամփան փակվել էր, աշխատանքային մեքենաները, որոնք ապրանք էին տեղափոխում, մնացել էին ճանապարհի կեսին, էլի՞ դու մեղավոր չէիր:

-Ե՞ս: Հա, բայց ես էդ ժամանակ տանն էի:

-Պարտադիր չի, որ դու էնտեղ լինեիր: Դու տանից էլ ես «տեռոր» կազմակերպում:

Լռեցի:

-Լավ, պատուհանն ու մեքենաները դնենք մի կողմ: Բա էն խեղճ երեխան քեզ ի՞նչ էր արել:

-Պա՛պ, մի բան կա, որ դու չգիտես:

-Հիմա ի՞նչ ես արել:

-Պա՛պ, ապերը երեխա չի: Ինքը աբորիգեն ա:

-Դե վերջացրու: Ինձ թվում ա էն տարիքին չես, որ ասեմ՝ չի կարելի: Մեծ երեխա ես: Դու փոխանակ օրինակ ծառայես քրոջդ ու եղբորդ համար, կորցրել ես ժամանակի զգացողությունը,- լսվեց հորս զայրացած ձայնը:

-Լավ, պա՛պ: Մենակ մի՛ ջղայնացի, մի՛ջղայնացի, էլի,- վախից կուչ եկած սկսեցի հարթել իրավիճակը:

-Թե, էս մեքենան ինչի՞ փչացավ:

-Գուցե, յուղը չե՞ս փոխել:

-Հը՞ն:

-Թե՞ էդ չէին փոխում:

-Խելոք կարո՞ղ ես նստել, գնամ մարտկոցը ստուգեմ ու գամ: Ուշադիր նայելու եմ ընթացում: Խելոք նստի՛ր:

-Հա վա՜յ, ոնց որ չգիտես, թե ինչքան համեստ, անմեղ, հնազանդ երեխա եմ ես:

-Տանը, տեռորիստ ենք մեծացնում, ասում ա ` հնազանդ,- դժգոհելով մեքենայից դուրս եկավ հայրս:

Արդեն 2 ժամ էր, ինչ անշարժ մնացել էինք մայթին, որովհետև մեքենայի շարժիչը որոշել էր չաշխատել: Հայրս անընդհատ փորձում էր հասկանալ պատճառը, իսկ ես օգտվում էի ազատ ժամանակից ու մի լավ նրա գլուխը տանում: Որովհետև, չկա աշխարհում ավելի լավ հանգստի տարբերակ, քան ազատ ժամանակդ ընտանիքիդ հետ անցկացնելը:

-Չէ, մարտկոցն էլ չէր,- տխուր վերադարձավ հայրս,- սպասենք մինչև այլ մեքենա գա, մեքենան չի շարժվում:

-Ոչինչ, պա՛պ: Տես, ի՜նչ եմ գտել քո մեքենայի միջից: Էսպես սեղմում եմ, էսպես ա լինում, հետո էստեղից սեղմում եմ, էսպես ա լինում:

-Մանր ավտոմաս էր` օգտագործման ենթակա: Ջարդեցի՛ր: Ափսոս, դրա երջանկությունը սեղմելու մեջ չէր, այլ օգտագործման:

-Ի դեպ, շատ անորակ ապրանք էր: Ի՞նչ ես կարծում, ինչի՞ են արտադրում նման անորակ ապրանքներ, որոնք մի հատ սեղմելուց պիտի կոտրվեն:

Լուռ էր:

-Շատ ճիշտ ես, պա՛պ: Ոնց չէի մտածել, ախր: Անիմաստ են արտադրում, զուտ շահի համար:

Էլի լուռ էր:

-Ինձ թվում է, պետք է ճիշտ մատերիալ ընտրեն, քե՞զ էլ, չէ՞: Դիմացկուն չէր մատերիալը:

Անարձագանք:

-Ես էլ եմ քեզ հետ համաձայն, պա՛պ: Իհարկե, ամեն ինչ մատերիալից է կախված:

Անպատասխան:

-Պա՛պ, պա՛պ, մոռացել էի լրիվ: Ուղարկածս վերջին նյութը տեսա՞ր:

-Շատ սուբյեկտիվ էր: Լրագրողը պիտի օբյեկտիվ լինի: Ինչի՞ ես հեղինակավոր կարծիքդ ամբողջ տեսանյութի մեջ «պտտել»:

-Ա՜, նույն սխալը երկրորդ անգամ եմ անում:

-Բա, մի արա: Եթե գիտես սխալ ա, մի արա: Ես պատկերացնում եմ, եթե թափառական շների մասին ռեպորտաժ նկարեիր, ինչ պիտի անեիր:

-Ո՞ւ:

-«Պետք է անխնա վառել բոլոր շներին: Դրանք ոչնչի պիտանի չեն: Միայն վնաս են պատճառում: Վառել: Վառել: Վառել:» Վստահ եմ, հենց էսպիսի վերնագիր պիտի ունենար:

-Է՜, պա՛պ, էդպես մի ասա: Մյուս անգամ ավելի ուշադիր կլինեմ:

-Լավ, բայց միայն նյութ պատրաստելիս չէ: Դուռ, պատուհան, տուն, ճանապարհ փակելիս էլ: Ու առհասարակ:

-Անգամ անանուն իրերի ձեռք տալուց:

-Անգամ …

Շարքը կշարունակվեր, եթե մեքենայի շարժիչը չսկսեր աշխատել: Ի՜նչ լավ է, գոնե մեքենայի շարժիչը իմ կողմից է:

2018թ. սպասվող տոնակատարություններին ընդառաջ՝ Գրենոբլի «Հայկական մշակույթի տունը» հանդես է գալիս նախաձեռնությամբ՝ կազմակերպելով համահայկական ֆլեշմոբ «Արի պարի քոչարի»՝ նվիրված Հայաստանի առաջին հանրապետության 100 և Էրեբունի-Երևանի 2800 ամյակներին:

Նախագծի նպատակն է 2018թ. մայիսի 26-ին աշխարհի տարբեր անկյուններում բնակվող բոլոր հայերով պարել մեր հաղթական քոչարին՝ ի պատիվ մեր բոլոր հաղթանակների և ի նշան մեր միասնականության: Բաց մի թողեք աշխարհին ներկայանալու նման հնարավորությունը:

2018թ. մայիսի 26-ին մասնակցիր համահայկական ֆլեշմոբին, ուր էլ լինես՝ Հայաստանում, թե Հայաստանից դուրս, անկախ սեռից, տարիքից, զբաղմունքից և պարային ունակություններից։ Անցյալում տարած և ապագայում սպասվող մեր բոլոր հաղթանակների պատվին պարում ենք հաղթական քոչարի։ Նախագծի մանրամասներին ծանոթանալու համար միացիր մեր ֆեյսբուքյան էջին, գրիր էլեկտրոնային հասցեին, այցելիր մեր ինտերնետային կայք և … ԱՐԻ ՊԱՐԻ ՔՈՉԱՐԻ։

Նախագծի մանրամասներին կարող եք ծանոթանալ կայքից:

http://www.aripariqochari.com/

https://www.youtube.com/watch?v=GKi18kYfO_s

https://www.youtube.com/watch?v=kipcCFoqKY0

Պառկել եմ քնելու։ Փակում եմ աչքերս։ Փորձերն իզուր են։ Աչքերդ փակելով միտքդ չես կարող լռեցնել։ Մտքերն ավելի վառ ու գունեղ են գիշերը, երբ կարող են փայլել իրենց ողջ գեղեցկությամբ։ Դրանում վերջերս եմ համոզվել։  Իսկ մտքերս պտտվում են երկու մեծ աշխարհների ներսում՝ «քիմիա» և «հանրահաշիվ» անուններով։ Երկու առարկաներից էլ վաղը գրավոր աշխատանք ունեմ։ Գլխումս վազվզում են եռանկյունաչափական հավասարումներն ու օքսիդավերականգման ռեակցիաները։

Հանկարծ, ինձ թվում է, որ շատ բան գիտեմ։ Եվ իրոք, իմացածս քիչ չէ. հավասարումներ, տարածաչափական խնդիրներ, պատմական թվականներ, օտարալեզու բառեր, համակարգչային ծրագրեր։ Ակամա ներսումս մի հարց է ծնվում․ իսկ ինչքա՞ն բան ես չգիտեմ։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես սիրել։ Սիրե՜լ․․․ Թվում է ՝ պարզ բան է, բայց ինչքան թաքնված իմաստներ, խոհեր ու պատգամներ կան քողարկված այդ պարզ բառի ստվերում։ Ես չգիտեմ՝ ինչպես սիրել և նվիրվել ամբողջ սրտով։ Միգուցե գիտեմ, ուղղակի տեղյակ չեմ։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես լսել։ Օրվա ընթացքում լսում եմ հարյուրավոր հնչյուններ, բայց չեմ լսում դրանց ներսում պարփակված գաղտնիքները։ Ես չգիտեմ՝ ինչպես լսել լռությունը, հա՛, այդքան պարզ ու անպետք լռությունը, որ երբեմն շա՜տ ավելի խոսուն է, քան այն դատարկ ու փուչ բառերը, որ արտաբերում ենք անընդհատ։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես չվախենալ։ Չվախենալ այն պարզ բաներից, որոնք շրջապատում են ինձ, որոնք ես տեսնում եմ ամեն օր, որոնք երբևէ չեմ տեսել, որոնց մասին երբևէ չեմ լսել։ Ուղղակի նայել այն ամենին, ինչ շրջապատում է ինձ առանց վախի։ Սպանել ներսումս ծնվող մութ վախը, որ կրում է «Իսկ եթե՞․․․» անունը։

Ես չգիտեմ՝ ինչպես չկառչել հասարակական կարծիքից։ Ինչպես չմտածել այն մասին, թե ինչ կարծիքի են մարդիկ։ Չգիտեմ՝ ինչպես կոտրել այդ նույն մարդկանց կերտած կարծրատիպերն ու նայել դրանց աչքերին։ Ես չգիտեմ՝ ինչպես է պետք հակառակվել հասարակությանն ու դրա կերտած սահմանափակ իրականությանը։ Ինչպես ստիպել մարդկանց ապրել ավելի պարզ, արդար, անվախ ու ինքնամոռաց, ստիպել նրանց դուրս գալ այն քարե ապարանքներից, որոնք նրանք կերտել են՝ ամբոխներից ու աշխարհից առանձնանալու համար։

Ես չգիտեմ՝ ուղղակի ապրել ներկա օրով։ Չմտածել ապագայի մասին ու վայելել այն գունեղ կյանքը, որը իմ շուրջն է։

Ու հանկարծ հասկանում եմ, որ եռանկյունաչափական տերմինները, տարեկան ՀՆԱ-ն, հատած բուրգերը, կրավորական սեռը, գծային ֆունկցիան ու  Ժյուլ Վեռնի կենսագրությունը ինձ երբևէ չեն օգնի, քանի որ ես չգիտեմ շատ ավելի կարևոր ու նշանակալից բաներ։

Գրո՛ղը տանի, ինչքան բան ես չգիտեմ։

Ինչ արած, վաղը հանրահաշվից գրավոր ունեմ․․․